Overgewicht en diabetes

Overgewicht en diabetes. Samenvatting van de lezing door Ineke Obbema, als diëtiste verbonden aan het Máxima Medisch Centrum te Eindhoven, op maandag 24 april 2006 voor de DVN afd. Eindhoven. door J.Kerssen

Wat is Overgewicht? Om overgewicht te definiëren wordt de “BMI” (Body Mass Index) gebruikt, soms ook wel Quetelet Index genaamd. Dit is het gewicht in kg gedeeld door het kwadraat van de lengte in meter. Bijvoorbeeld: Gewicht is 80 kg, lengte is 1,91 meter, -> BMI is 80 gedeeld door 1,91x1,91 = 22. Een BMI tussen 20 en 25 is ideaal. Van 25 tot 30 spreekt men van (matig) overgewicht. Mensen die verder gezond zijn (geen verhoogde cholesterol of bloeddruk, geen diabetes) hoeven niet direct iets doen maar moeten zorgen dat hun gewicht niet toeneemt. Bij een BMI boven de 30 spreekt men van ernstig overgewicht (obesitas). Een BMI boven de 40 betekent morbide (ziekelijk) overgewicht. Een andere maat is de omtrek van de taille. Bij volwassenen hoort die kleiner te zijn dan 88 cm (vrouwen), 102 cm (mannen). Deze maat is van betekenis omdat buikvet op een actieve manier schadelijk is. Momenteel is 50 – 55% van de Nederlanders te zwaar. Tien procent van deze groep heeft ernstig overgewicht. Naar verwachting zullen deze aantallen de komende 20 jaar nog met 50% toenemen. Vele kinderen zijn al te zwaar. Iemand die als kind te zwaar is, is waarschijnlijk ook als volwassene te zwaar. Overgewicht en ziekte. Obesitas kan de volgende ziekten veroorzaken:  ademhalingsmoeilijkheden (slaap-apneu)  hartproblemen  hormonale stoornissen  jicht  beroertes  hart- en vaatziekten  galproblemen  diabetes  kanker Overgewicht en diabetes. In Nederland hebben nu (2006) ca. 850.000 mensen Diabetes Mellitus (DM) waarvan ca. 90% DM type 2. Ca. 250.000 daarvan weten zelf nog niet dat ze diabetes hebben. DM type 2 is een sluipende ziekte die heel geleidelijk begint. Gemiddeld duurt het zeven jaar voordat DM2 ontdekt wordt. De recent gelanceerde campagne “Kijk op diabetes” heeft ten doel zoveel mogelijk van deze 250.000 “onbekende diabeten” op te sporen zodat ze zo spoedig mogelijk in behandeling kunnen gaan. Van de mensen met DM2 heeft ca 85% ook overgewicht. Bij kinderartsen zijn al tientallen kinderen met DM2 bekend.

1

De relatie tussen DM2 en overgewicht. Koolhydraten worden in de spijsvertering omgezet in glucose. De glucose wordt door het bloed getransporteerd naar de “klanten”: de cellen van hersenen, hart en spieren, die de glucose nodig hebben als “brandstof”. Om de glucose toe te laten tot die cellen is insuline nodig. Te veel vet werkt de insuline tegen (insuline resistentie). De glucose wordt dan niet opgenomen maar verhoogt de bloedsuikerspiegel met alle schadelijke gevolgen van dien. De overmaat glucose in het bloed wordt afgevoerd via de urine (Diabetes Mellitus betekent letterlijk: “zoete stroom”). Van de vetten in het lichaam is vooral het buikvet ongezond doordat het schadelijke stoffen afgeeft. Behandeling van DM2. DM2 wordt behandeld door:  Verminderen van de insulinebehoefte door: - verhogen van de insulinegevoeligheid via meer bewegen en medicamenten - via een betere spreiding van koolhydraten in de voeding ivm het verlagen van de glucosepiek na de maaltijd  Verhogen van de insulinespiegel door medicijnen die de insulineproductie bevorderen of door injecties van insuline. Energiebalans. Leven met diabetes is voor iemand met DM2 het in balans houden van energie-inkomsten en energie-uitgaven. Energie-inkomsten:  Voeding: vet, eiwit, alcohol en koolhydraten. Eerst wordt alcohol verbrand, dan eiwit en daarna vet en koolhydraten. Als er teveel voeding wordt genomen wordt het vet opgeslagen. De inname van voeding wordt beïnvloed door omgevingsfactoren (bijv. het aanbod), persoonlijke voorkeur (bijv. hartig of zoet) en de eetlust, afhankelijk van aanleg en invloed van medicijnen (zoals bijv, prednison en sommige psychofarmaca).  De opname van voeding in het lichaam is afhankelijk van de vertering en van insuline. Als de bloedglucose waarde hoger wordt dan 10 mmol/l (door te weinig insuline) wordt suiker afgescheiden met de urine en verlaat brandstof dus ongebruikt het lichaam. Energie-uitgaven: De uit de voeding opgenomen energie wordt verbruikt voor:  60 – 75% voor de stofwisseling in rust. Dit is afhankelijk van geslacht, leeftijd, schildklierfunctie en lichaamsoppervlak. Dikke mensen gebruiken meer energie voor de stofwisseling in rust. (Bij afvallen gaat dus ook het energieverbruik voor de stofwisseling naar beneden!)  7 –13%voor de spijsvertering  5% voor stress, kou, roken e.d.  15 – 30% voor lichamelijke activiteiten. Om af te vallen moeten de energie-inkomsten verminderen en de energie-uitgaven stijgen. 50 kcal per dag te veel = 7000 kcal per 20 weken te veel. Om 0,5 kg vet per week af te vallen is het nodig om 500 kcal per dag minder op te nemen of te verbruiken. Wat is het beste dieet? Om jojo-effect te voorkomen de volgende adviezen:  De leefstijl aanpassen ipv een crashdieet te volgen.  Volwaardige voeding gebruiken.  In overleg met arts of diëtiste eventueel maaltijdvervangers gebruiken.

2



Dagelijks lichamelijk actief zijn. Minstens 30 minuten om gezond te blijven, 30 – 60 minuten om af te vallen.

Schijf van vijf. De vanouds bekende “schijf van vijf” is opnieuw ingevoerd, met een naar de laatste inzichten aangepaste inhoud:

-o-o-o-o-o-o-o-o-

U ziet dat een volwaardige voeding bestaat uit veel groente en fruit, brood en andere volwaardige meelproducten, voldoende vocht, bescheiden olie en margarine en bescheiden dierlijke eiwitten, vlees, kip, zuivel en kaas. Aanbevolen hoeveelheden voor 50 - 70 jarigen:  Brood: 4-6 sneetjes (Ouder dan 70 jr: 3 – 4 sneetjes)  Aardappelen (of vervanging): 3 - 4 aardappels (150 - 200 gram)  Groente: 200 gram (= 4 groentelepels)  Fruit: 2 vruchten (200 gram)  Zuivel: 500 ml melk(producten) en 1 plak kaas (20 gram)  Vlees(waren), vis, kip, ei: 100-120 gram, waarbij wordt uitgegaan van gaar vlees (=75 gram)  Halvarine, margarine, bak- en braadproducten: 20-35 gram  Dranken: 1,5 liter Voorbeelddagmenu’s Menu 1, volgens schijf van 5, wat betreft hoeveelheden en productkeuze  Ontbijt; 2 snee bruin brood, dun dieethalvarine en 1 x 30+ kaas en thee/ koffie  Lunch; 2 snee bruin brood, dun dieethalvarine en 1 x ham en halfvolle melk  Diner; 100 gr m runderlap, 1 lepel jus, 3 kleine aardappelen, portie groente en magere yoghurt zonder suiker  Tussendoor; 2 x fruit, 2 x biscuitje, light fris en 1 schaaltje magere yoghurt zonder suiker

3

Menu 2, aangepaste hoeveelheden en productkeuze  Ontbijt; 1 snee brood met dieethalvarine en Goudse kaas  Lunch; 2 snee brood met dieethalvarine, Goudse kaas en boterhamworst, 1 halfvolle melk  Diner; 150 gram rundergehakt, 2 lepels jus, 3 kleine aardappelen, portie groente en vla  Tussendoor; 1 x fruit, 3 koekjes, 2 plakjes worst en 1 paaseitje, 1 glas appelsap Energie-inname bij deze menu’s: Menu 1 bevat; 1300 kcal Menu 2 bevat; 2000 kcal Verschil: 700 kcal per dag, dat is in 10 dagen 7000 kcal (=1 kg vet) Afvallen, maar hoeveel? Het advies is een gewichtsverlies van 5 – 10%, bij voorkeur in 6 maanden. Daarna voorkómen van gewichtstoename. Een gewichtsverlies van 5 – 10% draagt het volgende tot de gezondheid bij:  De bloeddruk zakt; bovendruk -10 mmHg, de onderdruk -20 mmHg  Cholesterol: totaal zakt 10%, de LDL (de “slechte”) zakt 15%, trigliceriden zakt 30%, HDL (de “goede”) stijgt 8%  Diabetes Mellitus type 2: verbetering van de HbA1c en de insulinegevoeligheid.  Cardiovasculaire risico’s: vermindering van de stollingsneiging van het bloed.  Voortplanting: verbetering van de ovariële functie.  Lichamelijke klachten: vermindering van rug- en gewrichtsklachten, minder kortademigheid.  Psychisch sociaal: verbetering van de kwaliteit van leven. Aandachtspunten  Motivatie !! Afvallen lukt alleen als je het zelf echt wilt.  Doelen stellen  Voedings- en beweegdagboeken bijhouden  Knelpunten nagaan  Oplossingen zoeken en afspraken maken  Leefstijl aanpassen  Zonodig medicatie aanpassen (in overleg met de behandelaar) ivm risico van hypo’s Voedingstips  Beleg het brood dun met mager beleg  Zorg voor voldoende gezonde tussendoortjes in huis (bv suikervrije kauwgom, biscuitjes, wortel, komkommer, tomaat, kroepoek, popcorn)  Haal voor bezoek ed een afgepaste hoeveelheid lekkers (bij voorkeur iets waar u zelf minder om geeft)  Gebruik een pan met antiaanbaklaag  Gril het vlees, stoof vis  Ipv gefrituurde aardappels, aardappels voorgaren in magnetron en opbakken in 1 eetlepel bak en braadvet  Ook gezonde vetten leveren veel energie, beperk dus ook deze  Dressing/mayo: de magere variant nemen  Eet bewust en rustig  Bij lekkere trek; afleiding zoeken!  Beloon uzelf als het goed gaat

4

   

Indien meer eten dan ook meer bewegen Ruim de tafel direct af, geen lekkere dingen in het zicht zetten Ontzeg uzelf niet alles Geniet van het eten!!

Beweegtips:  Laat zo vaak mogelijk de auto staan  Indien toch auto/ bus dan verder weg parkeren/ halte eerder uitstappen  Trap ipv lift/ roltrap  Zorg voor een doel (glasbak/ dagelijks kleine boodschap / brief posten)  Kies een activiteit die bij u past  Zonodig: sportmedische keuring Websites: www.voedingscentrum.nl www.dieetinzicht.nl www.flash123.nl www.eindhovensesportraad.nl

Enkele notities uit het vragenuurtje: - Is een ontbijt met alleen fruit goed? Fruit levert vezels en koolhydraten maar het lichaam heeft ook eiwitten nodig, neem er een beetje yoghurt bij en eet later op de dag toch ook wat brood (wegens B-vitaminen en jodium) - Door 2 maal per week fitness te doen voel ik me beter, maar krijg ook meer eetlust en kom weer aan. Als u dan wat gaat eten, neem dan langzaam verterende koolhydraten (bijv, bruin brood), zoetigheden verteren te snel. - Wat is beter, soms hevig zondigen of af en toe een beetje? Als u hevig zondigt, doe dat dan in ieder geval bewust; realiseer u wat u eet (kijk in de eettabel of op de verpakking) en hoeveel. Voor een beetje zondigen is zelfs in voorbeeldmenu 2 nog wel wat ruimte. - Bezoekers thuis vragen wel eens hun bloedglucosewaarde te meten. Bij welke waarde moet ik ze adviseren de huisarts te raadplegen? Bij een (nuchtere) waarde hoger dan 8 mmol/l. - Wat vindt u van suikervrije zuurtjes en drop? Deze bevatten ook wel wat koolhydraten, maar minder. Snoep er niet te veel wegens de zoetstoffen. De suikervrije producten (koek, taart, e.d.) voor mensen met diabetes zijn achterhaald. Meestal bevatten ze veel vet. - In plaats van brood eet ik ’s morgens cornflakes. Is dat gezond? Cornflakes is minder verstandig. Ze bevatten meer calorieën en minder vezels dan brood. Beter is muesli.

-o-o-o-o-o-o-o-o-

5