in je lokaal beleid Bouwstenen en inspirerende voorbeelden

©

in je lokaal beleid

Bouwstenen en inspirerende voorbeelden

Samenhuizen vzw Maart 2013

Samenhuizen in onze steden en gemeenten

De voorbije jaren kregen steden en gemeenten meer bevoegdheden op vlak van de ruimtelijke ordening van hun grondgebied. Ze hebben samen met het Ruimtelijk Structuurplan de middelen om hun beleid op een doordachte en consequente manier uit te bouwen met kennis van de lokale sociale en economische situatie en de behoeften van de bevolking. Ze treden ook op als coördinator van de lokale huisvestingsactoren op het grondgebied en dragen de eindverantwoordelijkheid voor het lokale woonbeleid. Steden en gemeenten zijn daarom belangrijke partners voor samenhuisinitiatieven. Dit wordt bevestigd door het onderzoek ‘Samenhuizen in België’ (L. Jonckheere et al, 2010)1.

Gemeenschappelijk wonen? Samenhuizen is een overkoepelende term voor verschillende vormen van gemeenschappelijk wonen. Je kan samen wonen in meer of mindere mate van gemeenschappelijkheid en in een grote of kleine groep. Het kan om huur of koop gaan of andere vormen zoals erfpacht of een coöperatieve. Op deze manier bestaat een kleurrijk areaal van originele woonvormen waarbij elk project zijn eigenheid heeft en zijn klemtonen legt bijvoorbeeld op vlak van besluitvorming, sociale en ecologische maatregelen. We kunnen hierin wel twee grote categorieën onderscheiden.

Het huisdelen enerzijds, het leven onder één dak, met doorgaans heel wat gedeelde leefruimtes. Voor deze woonvorm kiezen niet alleen jongeren (gemeenschapshuizen), maar ook volwassenen en in het bijzonder senioren. Deze woongroepen kunnen natuurlijk ook bestaan uit een mix van leeftijden. Anderzijds vormen woon gemeenschappen op zich soms een kleine duurzame open buurt, namelijk bij centraal wonen en cohousing. Plekken waar de bewoners elkaar niet enkel goed kennen maar ook samen een gemeenschappelijke buitenruimte beheren. Bij centraal wonen worden naast buitenruimte ook enkele binnenruimtes gedeeld zoals een wasruimte, logeerkamers en een kinderspeelruimte. In het geval van cohousing zijn deze gedeelde ruimtes uitgebreider en omvatten ook een eetzaal en een keuken. Een paar keer per week kunnen de bewoners dan ook op vrijwillige basis samen eten - een belangrijk aspect voor de groepsbinding.

TIP Bestaande woongemeenschappen kan je leren kennen via www.samenhuizen. be of breng hen een bezoekje op de Open Dag Samenhuizen de derde zaterdag van mei.

Je leest in deze brochure p. 3 - 6 WAAROM samenhuizen in je beleid inbouwen? p. 7 - 10 HOE samenhuizen in je beleid inbouwen?

Luchtkasteelfonds

p. 11-14 Aan de slag!

D/2013/13.154/1 ISBN-nr 9789-49176-6008 Nur 600 Herwerkte uitgave, eerste druk 2012 © Samenhuizen vzw 2 [ SAMENHUIZEN in je lokaal beleid ]

1 - Vrij beschikbaar via samenhuizen.be/sib

cohousing waarover gaat het?

©

WAAROM samenhuizen in je beleid inbouwen ?

La Grande Cense Foto Luc Jonckheere

;

;

“Er zijn trouwens véél redenen om te cohousen. Kangoeroewonen is daar maar een deelverzameling van: in dat geval gaat het om leden van eenzelfde gezin. Maar mensen zonder familieband kunnen er ook aan beginnen. Ruimte wordt schaarser, en ik denk dat heel wat jonge gezinnen samen met een ander gezin in één huis zouden willen samenwonen, om dan een tuin te kunnen delen in de stad of zo. Of twee kleinere gezinnen, zodat hun kinderen samen kunnen spelen en opgroeien. En dan is er de financiële kant: het wordt moeilijker en moeilijker om een fatsoenlijke woning te vinden en te betalen.“ Freya Piryns, senator, woont in kangoeroewoning met ouders (Humo, maart 2011)

“Samenhuizen met voldoende aandacht voor privacy is een uiterst geschikte, interessante en originele woonvorm voor een breed publiek.”

Er zijn verschillende redenen waarom gemeenschappelijk wonen aan belang wint. De zoektocht naar betaalbaar wonen wordt steeds moeilijker. Het milieubewustzijn neemt toe en de nood bestaat om de open ruimte te vrijwaren. Er is een onmiskenbare demografische evolutie die een andere gezinssamenstelling met zich mee brengt: meer alleenstaanden met of zonder kinderen, meer senioren,... meer mensen die een nieuw sociaal netwerk zoeken. Deze evolutie zorgt voor andere of nieuwe woonbehoeften, waarop samenhuizen een antwoord biedt.

Onderzoek uit binnen- en buitenland toont een enorm potentieel aan voor samenhuizen in Vlaanderen en Brussel. In Nederland en Denemarken woont 0,15% tot 1% van de bevolking al gemeenschappelijk. Bij peilingen in België, Denemarken, Italië en Frankrijk is er interesse voor groepswonen bij 24 % tot 32 % van de bevolking. Gaan we uit van een erg bescheiden 5%, betekent dit nog dat er potentieel bestaat voor ongeveer 8000 middelgrote tot grote projecten in Vlaanderen en Brussel (tot gemiddeld 40 bewoners). De interesse is daarmee gegarandeerd voor gemiddeld 25 projecten per gemeente.

Gemeenschappelijk wonen is waarschijnlijk niet voor iedereen. Maar voor diegenen die er voor kiezen omdat het voor hun levenskwaliteit een meerwaarde betekent, zou de mogelijkheid er moeten zijn. Nu botsen deze mensen nog altijd op de grenzen van weten regelgeving, vinden ze moeilijker een lening, vinden geen geschikte site ... De gemeenten en steden vervullen in deze een sleutelfunctie en kunnen een belangrijke factor zijn voor het welslagen van een particulier wooninitiatief.

Zelfs vertrekkend van een bescheiden 5 % is de interesse gegarandeerd voor gemiddeld

Luc Hessel, Woonerf De Speye Poperinge

3 [ SAMENHUIZEN in je lokaal beleid ]

25 projecten per gemeente.

; ;

Uitdagingen voor wonen en welzijn in de toekomst

“Er is al zo weinig plek in Vlaanderen! Collectief wonen is een goed alternatief, dat niet enkel voor hippies of voor sociaal zwakken is weggelegd. Het is een heel slimme manier van woningbouw, veel beter dan de verkaveling.” Peter Swinnen, Vlaams bouwmeester (‘zone 03’, april 2011)

“In onze geïndividualiseerde samenleving is de burger veelal alleen komen te staan. We leven in een anonieme consumptiemaatschappij, waaruit de sociale netwerken van vroeger zijn verdwenen. De veerkracht van lokale gemeenschappen om samen crisissen op te vangen is daarmee aanzienlijk gedaald. Dit is zorgelijk, met name in de hardere crisistijden die ons staan te wachten met de klimaatverandering en het uitgeput raken van allerlei hulpbronnen. In een toenemend aantal dorpen en steden wereldwijd nemen burgers daarom vandaag resoluut het heft in handen om op lokaal vlak samen te werken aan de transitie naar een olie-arme samenleving: door lokale minder-energie projecten, voedselteams, gemeenschapstuinen, naaiateliers… Ook initiatieven voor gemeenschappelijk wonen leveren een belangrijke bijdrage aan een dergelijke transitie en een grotere veerkracht. Zij doen dit niet alleen op ecologisch en economisch vlak, maar zorgen eveneens voor een warmere samenleving, gebaseerd op samenhorigheid in plaats van consumptie.”

Aan het begin van de 21ste eeuw wordt wonen in Vlaanderen2 gekenmerkt door een groeiend aantal kleinere huishoudens en een gezinsverdunning in het algemeen. Senioren zijn langer fit en leven, mits aangepaste woningen en zorg, langer zelfstandig. Er is dus nood aan meer maar kleinere woningen; het huidige woningbestand komt niet langer tegemoet aan de vraag. De woonmobiliteit kunnen we in de hand werken door een interessant aanbod te creëren voor alleenstaanden die nu vaak in veel te grote huizen wonen. Gezien België al behoorlijk volgebouwd is en de prijzen voor huisvesting de pan uit swingen, is het de uitdaging om compacter te gaan wonen – bijvoorbeeld door meer gemeenschappelijke (binnen)ruimte – zodat we de overblijvende open ruimte kunnen vrijwaren. Het ontwikkelen van een duurzame wijk of ecovillage3 is maar een stap verder.

Gemeenschappelijk wonen past wonderwel binnen thema’s zoals versterking van het sociale weefsel, veerkracht van de lokale gemeenschap en vermaatschappelijking van de zorg.

Samenhuizen, dat is ook: versterking van het sociale weefsel, veerkracht van de lokale gemeenschap en vermaatschappelijking van de zorg. La Grande Cense, Foto Luc Jonckheere

Jeanneke van de Ven Transitienetwerk Vlaanderen www.transitie.be.


Een ander aspect waar we in ons land meer en meer mee te maken krijgen is de nood aan sociale samenhang en ondersteuning, en voor sommigen de nood aan opvang. Heel wat mensen ervaren de behoefte aan betrokkenheid en sociale contacten, zij hebben nood aan een warme omgeving, een omgeving waar je je buren kent, waar je iemand een gunst kan vragen, waar solidariteit en spontane hulp opborrelen, waar je samen activiteiten kan organiseren ...

2 - Meer info in de voorstudies voor het Woonbeleidsplan Vlaanderen 3 - Een woongemeenschap met een sterke ecologische insteek

;

Gemeenschappelijk wonen: een integrale maatregel Het bevorderen van samenhuizen kan ingezet worden om deze uitdagingen integraal aan te pakken. Deze originele hedendaagse vorm van wonen en leven biedt onmiskenbaar een meerwaarde. Ook al is gemeenschappelijk wonen in wezen niet echt nieuw. Vele aspecten refereren bijvoorbeeld aan de vroegere dorpsgemeenschappen.

Samen huizen, samen dansen. Leuk voor groot en klein. Meerhem

;

“Samenwonen kan de kans op armoede verminderen omdat belangrijke kosten gedeeld kunnen worden.” Samenlevingsopbouw Gent

“Ik kan me niet voorstellen dat ik over zoveel jaar naar een rusthuis moet. Voor geen geld ter wereld. Met onze voetbalploeg hebben we ooit de denkoefening gemaakt: waarom kopen we geen lap grond, ergens aan de kust, waar we ons eigen rusthuis bouwen? We richten het volledig in op onze noden. Iedereen zijn eigen kotje. Jonge vrouwen die ons verzorgen. En een voetbalveld in het midden, zodat we niet te ver moeten lopen. Dat hele plan was eigenlijk maar om te lachen, maar achteraf dacht ik: waarom niet?” Herman Van Molle, televisiepresentator (Humo, mei 2011)


Samenhuizen biedt bewoners de kans om hun woonomgeving naar wens en op maat aangenamer te maken • door meer contact te hebben met de buren en deze dus beter te kennen • doordat de kinderen samen spelen en kinderopvang gemakkelijker te regelen valt • door ervaringen, kennis en vaardigheden te delen met elkaar • door elkaar kleine diensten te bewijzen (bijv. zorgen voor een zieke of oudere buur)

Ook voor de buurt en ruimere omgeving biedt gemeenschappelijk wonen een socioculturele meerwaarde. Meerhem, foto’s Peter Decraene en Jan Van Den Eeckhaut

Samenhuizen introduceert opnieuw brede maatschappelijke meerwaarde • herstel van het sociaal weefsel • meer uitwisseling en solidariteit • intergenerationele cohesie • burgerzin, emancipatie en persoonlijke groei • democratie van binnenuit • zelfontwikkeling, zelfontplooiing • respect voor gemeenschappelijke voorzieningen • leren kennen en waarderen van andere culturen • positief effect op de gezondheid en hogere levenskwaliteit (Rosettoeffect) Voor bepaalde doelgroepen is gemeenschappelijk wonen uitermate geschikt en komt tegemoet aan een aantal noden, namelijk voor • jongeren • senioren • zorgbehoevenden • andere maatschappelijk kwetsbare mensen … Vooral de integratie van deze doelgroepen in gemengde projecten kunnen een interessante dynamiek teweegbrengen.

;

“… ik geloof erg in de collectiviteit van wonen en werken. Daarbij is een gezonde mix van schaal, herkenbaarheid en intensiteit cruciaal.” Peter Swinnen, Vlaams bouwmeester (Wonen in Meervoud)

;

“Meer en meer gezinnen ontvluchten de stad maar je wil niet mee gaan in die stroom, je wil bewust kiezen voor Brussel, dus is dit de enige oplossing, allez we moeten daar echt niet stoem over doen, dit is het enige alternatief voor iemand zoals ik.” Joost Vandecasteele, schrijver en standup comedian, geïnteresseerd in cohousing Brutopia (tvbrussel, sept 2010)

Meerwaarde voor de leefomgeving • vlotter oplossen van conflicten tussen buren door meer contact en gestructureerd overleg • veiligheidsgevoel en veiligheid • betere benutting van het woningpark • compacter bouwen en dus minder ruimte innemen voor eenzelfde woonkwaliteit • herwaardering van patrimonium en impuls tot vernieuwing in de directe omgeving • vaak betekenen woongemeenschappen een stimulans voor extra activiteiten in de buurt; de gemeenschappelijke ruimte kan daarbij gebruikt worden als clubhuis of ontmoetingshuis voor bijv. een kaartavond, muziekgroep, buurtmaaltijd, filmclub ... En dit brengt ons meteen ook bij de ecologische meerwaarde van samenhuizen. Duurzame ecologische ambities kunnen gelanceerd worden in de

woongemeenschap of op buurtniveau. Dankzij de collectieve aanpak is er meteen een breder draagvlak en het maakt de investering beter betaalbaar. Onderzoek heeft ook aangetoond dat wederzijdse beïnvloeding, uitwisseling, samenwerking en ondersteuning leiden tot meer milieuvriendelijk gedrag. Schaalvoordelen en samenwerking maken een betaalbaar en efficiënt beheer mogelijk voor afval, water en energie. Ook milieuvriendelijke materialen worden door het schaalvoordeel een haalbare zaak. Het delen en uitwisselen van machines, materiaal en vervoersmiddelen is efficiënt. Het beheer van de buitenruimte is makkelijker en ze wordt efficiënter gebruikt. Het is op al deze vlakken dat een woongemeenschap of een goed functionerende georganiseerde buurt een sterker ecologisch antwoord kan bieden. Daarom betekent inzetten op samenhuizen ook een strategie ten gunste van ecologische duurzaamheid.

Inzetten op samenhuizen betekent ook een strategie ten gunste van ecologische duurzaamheid.

Gemeenschappelijke voortuin, Waver La Cité Bénédi, foto Luc Jonckheere 6 [ SAMENHUIZEN in je lokaal beleid ]

HOE samenhuizen in je beleid inbouwen ?

CôtéKanal, Brussel Foto Luc Jonckheere

;

Samenhuizen betreft dus niet enkel het lokale woonbeleid. Maatregelen om samenhuizen te bevorderen kunnen kaderen in de beleidsdomeinen ruimtelijke ordening en stedenbouw, duurzaamheid, mobiliteit, lokaal sociaal beleid en doelgroepenbeleid. We willen steden en gemeenten4 op weg zetten aan de hand van vijf bouwstenen die ze in hun beleid kunnen inbouwen:

Bouwsteen 1 Creëer een positief klimaat rond goed nabuurschap, delen en lokale inspraak Bouwsteen 2 Ondersteun gemeenschappelijk wonen Bouwsteen 3 Promoot gemeenschappelijk wonen Bouwsteen 4 Werk samen en overleg rond gemeenschappelijk wonen Bouwsteen 5 Ondersteun of trek een pilootproject

4 - Voor Brussel: Franstalige informatie bij Habitat et Participation, www.habitat-groupe.be


Je kan hier zover in gaan als je wil: van een globaal kader scheppend tot het zelf ondernemen van concrete acties. Het bevorderen van samenhuizen kan zich baseren op het recht op menswaardig wonen (artikel 3 van de Vlaamse Wooncode), Decreet Gronden Pandenbeleid art 2.1.2 vierde paragraaf (het scheppen van ruimtelijke strategieën en voorzieningen die sociale cohesie bevorderen) en art 4.2.1 2°= gewestelijke en gemeentelijke normen ivm groepswoningbouwprojecten (bescheiden wonen), enzovoort. Door deze bouwstenen naar voor te schuiven wensen wij vooral te inspireren.

Bouwsteen 1 Creëer een positief klimaat rond goed nabuurschap, delen en lokaal overleg De stad of gemeente stelt gemeenschappelijk wonen en gerelateerde onderwerpen in een positief daglicht. Alle initiatieven die de samenhorigheid en het delen van middelen bevorderen en kunnen leiden tot het verscherpen van de lokale veerkracht lenen hiertoe. Initiatieven die in deze context eventueel in aanmerking komen: Dag van de Buren, autodelen, LETS-groepen, transitie-initiatieven, speelstraten en duurzame wijken. Dergelijke initiatieven versterken de sociale cohesie in een buurt en zijn een voedingsbodem voor de verdere exploratie van het “sharing” gedachtengoed.

 Laat je engagement blijken en onderteken het charter ter bevordering van het samenhuizen. Meer info over het charter vind je op samenhuizen.be Op bezoek in Denemarken en Amerika: cohousingkriebels gegarandeerd. Foto’s CohousingPlatform

Bouwsteen 2 Ondersteun gemeenschappelijk wonen Het lokaal beleid ondersteunt het idee achter samenhuizen en lokale projecten van gemeenschappelijk wonen. De meerwaarde van deze projecten worden erkend. De gemeente kent de verschillende types van samenhuizen en voegt naar eigen visie en naargelang het karakter van de betreffende gemeente verschillende maatregelen in diverse beleidsplannen in (woonbeleid, ruimtelijke ordening, duurzaamheid,...). De gemeente denkt na over hoe ze gemeenschappelijk wonen kan bevorderen.  Voorzie interne vorming voor betrokken ambtenaren, bijvoorbeeld infomomenten, studiedagen en bezoeken aan woongemeenschappen.  Neem gemeenschappelijk wonen op in de Beleids- en BeheersCyclus (BBC), bijvoorbeeld in de meerjarenplanning, (financiële) doelstellingen en actieplan5 (kwaliteit, betaalbaarheid).  Zorg voor continuïteit, bijvoorbeeld door één ambtenaar aan te duiden als contactpersoon rond het thema die het overleg hieromtrent coördineert.

Samenhuizen, dat is ook rust en privacy voor elk individu of gezin. Meerhem 8 [ SAMENHUIZEN in je lokaal beleid ]

5 - Advies mbt het integreren van samenhuizen in de BBC-plannen bij Samenhuizen vzw te verkrijgen

;

“De sociale meerwaarde en de vaardigheden die verworven worden bij het samenhuizen zoals leren van elkaar, zelfontwikkeling en leren sociaal functioneren zijn tegelijk ook maatregelen om armoede tegen te gaan.” Peter Vanommeslaeghe, directeur sociale huisvestingsmaatschappij DE ARK

Bouwsteen 3 Promoot gemeenschappelijk wonen De stad of gemeente informeert zijn inwoners, verenigingen en professionelen over de mogelijkheid om samen te huizen en zet de meerwaarde ervan in de kijker.  Organiseer publieke informatieavonden voor de bevolking.  Werk mee aan de Open Dag Samenhuizen, de derde zaterdag van mei.  Verspreid informatie over gemeenschappelijk wonen via de gemeentelijke website, het gemeenteblad en de woonloketten.  Organiseer een goed geïnformeerd gecentraliseerd loket die de burgers kan wegwijs maken bij het zoeken naar de realisatie van gemeenschappelijk wonen (bijv. als opdracht van de woonkantoren, e.d.).

Samenhuizen, dat is ook leren van elkaar, zelfontwikkeling en leren sociaal functioneren. Meerhem, foto’s Peter Decraene en Jan Van Den Eeckhaut

Bouwsteen 4 Overleg rond samenhuizen en werk samen onderbouwde maatregelen uit De lokale overheid zet samenwerking op touw tussen de verschillende gemeentelijke diensten (ruimtelijke ordening, wonen, welzijn, milieu, duurzaamheid, wijkagenten, politie...) om het beleid en de acties rond gemeenschappelijk wonen te stroomlijnen. Een uitwisseling met naburige gemeenten kan een kruisbestuiving teweegbrengen naar beleid, sensibilisatie en informatieverstrekking toe. Ook overleg en duiding in contacten met hogere overheden en instanties als OCMW, RVA en ziekenfondsen zijn nuttig. Het verschil tussen samenwonend en alleenstaand wordt regelmatig verschillend geïnterpreteerd, wat gevolgen heeft op eventuele uitkeringen.  Wees als gemeentebestuur duidelijk en transparant omtrent de mogelijkheid tot het opsplitsen van woningen in meerdere woongelegenheden; voorzie proactief richtlijnen en maak afspraken met bevoegde ambtenaren om dubbelzinnigheid of misbruik te voorkomen (bijvoorbeeld in de kernen, onder bepaalde kwaliteitsvoorwaarden en mits een zekere graad van gemeenschappelijkheid).  Hou rekening met gemeenschappelijk wonen bij de opmaak of herziening van een stedenbouwkundige verordening

De schepen op bezoek in de gemeenschappelijke binnenruimte in opbouw van Meerhem, een Gents schooltje omgebouwd tot acht woningen. Foto Luc Jonckheere 9 [ SAMENHUIZEN in je lokaal beleid ]

voorbeeld RUP zonevreemde woningen Landen, bestemming van vierkantshoeves tot meerdere wooneenheden / concepten voor het opsplitsen van grote woningen in Boechout of Kalmthout voorbeeld De suggestienota ‘samenhuizen/samenhuren’ van de werkgroep samenhuizen, lokaal sociaal beleid Gent (Welzijnsoverleg Regio Gent, Samenlevingsopbouw, Stadsdiensten), stelt enkele knelpunten scherp en geeft suggesties tot mogelijke oplossingen mee, waaronder het principe van hospita-woningen.

Bouwsteen 5 Ondersteun of trek een pilootproject Als coördinator van het lokale woonbeleid ondersteunt de gemeente een pilootproject. Of initieert zij zelf als trekker een proefproject in de gemeente. Dit kan als integrale maatregel of vanuit een van volgende kapstokken: • doelgroepen bijv. senioren, jongeren, starters, alleenstaande ouders, zorgbehoevenden • betaalbaarheid voor bijv. minder begoede en maatschappelijk kwetsbare mensen • buurtwerking, leefbaarheid van de wijk • welzijn, zorg • duurzaamheid

Samen huizen. Samen klussen. Leuker in groep dan alleen. Foto Cohousing Vinderhoute

 Vertrek vanuit een visie, het type samenhuizen dat de gemeente wil, een bestaande initiatiefgroep of een site, of een combinatie, bijv. een intergenerationeel pilootproject, cohousing, een pilootproject voor een bepaalde doelgroep, bijv. een Abbeyfield6-huis voor 55-plussers, solidair wonen  Treed op als facilitator voor een groep, eventueel met logistieke ondersteuning voor begeleiding, studies en expertise, vergaderfaciliteiten en opstelling van bouwdossiers

 Zoek een of meerdere sites, reserveer ze en/of stel ze ter beschikking aan geïnteresseerde groepen. Bij een locatieonderzoek kunnen verschillende soorten sites in aanmerking komen voor herbestemming, bijv. groots eigen patrimonium, oude of karaktervolle panden of monumenten, postindustriële sites... De eerste stappen kunnen gezet worden ter ontwikkeling en valorisatie van een geschikte site.  Denk ruim en overweeg alternatieve vormen voor verkoop7 van sites zoals opstalrecht, erfpacht of de oprichting van een Community Land Trust (CLT)  Overleg met de sociale huisvestingsmaatschappij(en) en regionale ontwikkelings- maatschappijen om een woonproject op te starten (in kader van het realiseren van bescheiden woningen)  Promoot en ondersteun retrofit cohousing-initiatieven (zie p. 11)  Steden of gemeenten met een groot patrimonium kunnen een beurs organiseren in navolging van de Beurs voor collectieve aankopen in Brussel voorbeeld opstart proefproject AG Stadsontwikkelingsbedrijf Gent i.s.m. Samenhuizen vzw

Solidair wonen Solidair wonen is gemeenschappelijk wonen waarbij één of meer bewoners maatschappelijk kwetsbaar zijn en/of beroep doen op een vervangingsinkomen. Bewoners krijgen soms begeleiding of maatschappelijke bijstand. Indien ze als samenwonend worden beschouwd, bestaat het risico dat hun uitkering vermindert of dat er stedenbouwkundige bezwaren zijn. Op die manier gaan kansen verloren. Alternatieve woonvormen zoals solidair wonen zouden ontwikkelingskansen moeten krijgen omwille van hun pertinente meerwaarde op vlak van het versterken van het sociale weefsel en de betaalbaarheid van de huisvesting. Naar de “Studie over de mogelijkheden voor de erkenning van het groepswonen voor mensen in een kwetsbare sociale situatie”, 2012, uitgevoerd door de overheidsdienst Maatschappelijke Integratie. De welzijnssector heeft reeds interessante pilootprojecten opgezet in Brussel (met Spullenhulp) en in Sint-Niklaas (met het CAW, vluchtelingenwerk en straathoekwerk).


6 - Meer info op www.abbeyfield.be

7 - Meer info in de brochure ‘Cohousen van droom naar realiteit’ (T. Maes et al, 2011)

©

Aan de slag !

Tuindelen, Nolenslaan Hasselt Foto RGG van Het Nieuwsblad

-”De tijd is rijp om de individuele

;

Vlaamse wooncultuur te doorbreken” Dr. Pascal De Decker, docent Sint-Lucas Architectuur Gent/Brussel en HoGent

Last but not least: leer uit de goede voorbeelden. Je vindt ze vandaag al dicht bij huis! Uiteraard kan je inspiratie opdoen bij pioniers in het buitenland. Niet enkel in Denemarken, dé bakermat van cohousing, worden sites specifiek voorbehouden en het gemeenschappelijk wonen gefaciliteerd door de overheid. Als de overheid in Vlaanderen haar intenties waarmaakt, zoals in de Visienota voor het Woonbeleidsplan (2012), dan mag je als lokaal bestuur zeker niet achterblijven. Om je te inspireren halen we hier enkele goede voorbeelden

aan die je beleidssteun voor het gemeenschappelijk wonen concreet kunnen maken.

Subsidie Stad Hasselt Het stadsbestuur van Hasselt geeft alvast een beperkte financiële ondersteuning aan vernieuwende en experimentele woonvormen. Hiervoor is een bedrag van € 10.000 voorzien in de jaarlijkse begroting. Een project kan worden ingediend door particulieren die zelf het woonproject zullen bewonen. In de projectaanvraag moeten minstens drie van volgende kernbegrippen worden gemotiveerd: samenwonen, kindvriendelijkheid, collectieve karakter, duurzaamheid, kwetsbare personen, een warme samenleving en levenslang wonen. “Met het stedelijk subsidiereglement willen we kleinschalige creatieve initiatieven die groeien vanuit een groep bewoners zelf een kleine financiële ondersteuning geven en vooral als inspirerend voorbeeld onder de aandacht brengen.” Brigitte Smets, Schepen van wonen en sociale huisvesting Stad Hasselt


Bouw- en woongroep Tolhuislaan Gent

; “Het zelf ontwikkelen van hun woonomgeving door de groep toekomstige bewoners is iets krachtig en interessant.” Peter Lacoere, directeur projecten AG SOB

Grote vreugde bij de Tolhuizers wanneer de site najaar 2012 aan hen toegewezen wordt. Foto Tolhuizers

In Gent wordt een site van vijf verkrotte rijhuizen verkocht aan een bouwgroep voor een gemeenschappelijk woonproject. De oproep naar groepen van 4 à 6 huishoudens werd georganiseerd door het Autonoom Gemeentelijk Stadsontwikkelingsbedrijf Gent (AG SOB) i.s.m. Samenhuizen vzw. Samenhuizen vzw verzorgde in het voorjaar van 2012 een informatieen begeleidingstraject waar ook individuele kandidaten welkom waren.

De uiteindelijke kandidaatstelling gebeurde in groep. Op basis van de ingediende visienota’s en de samenstelling van de groepen, en aan de hand van op voorhand vastgelegde criteria werd de site toegewezen aan de eerst gerangschikte groep. Een minimum aantal gemeenschappelijke ruimtes wordt opgelegd. De groep sloopt zelf de panden zodat zij de site aan 6% BTW-tarief kunnen slopen en bebouwen. In het najaar van 2012 werd de site toegewezen aan de Tolhuizers, een groep van jonge koppels en oudere alleenstaanden. De groep werkt het project verder ambitieus uit met een duidelijke visie op het wonen in de stad met onder meer autodelen en de interactie met de buurt.

In het Abbeyfield-huis in WatermaalBosvoorde huren negen 55-plussers een compact appartement en delen ze diverse gemeenschappelijke ruimten. Foto Abbeyfield


Gemeenschappelijk wonen van ouderen: de interesse groeit Er is een groeiende aandacht voor het verbeteren van de woonsituatie van ouderen. De verschillende types van gemeenschappelijk wonen bieden heel wat meerwaarde: van kleinschalige tot grotere initiatieven, van kangoeroewonen over woongroepen tot cohousing, al dan niet intergenerationeel. Organisaties zoals Abbeyfield en Kenniscentrum Woonzorg Brussel ontwikkelen mee de expertise hieromtrent. Ook lokaal rijpen er heel wat projecten, zo is er op initiatief van Platform Ouderenzorg Antwerpen een pilootproject te Borgerhout, een woongroep met een vijftal ouderen. Het tweede Abbeyfield-huis in Brussel is op initiatief van de gemeente Watermaal-Bosvoorde gerealiseerd. De gemeente blijft eigenaar van de laagenergie nieuwbouw. Negen 55-plussers huren er een compact appartement en delen diverse gemeenschappelijke ruimten zoals de keuken, eetkamer en salon, wasruimte en ook de tuin. De bewoners nemen actief deel aan de organisatie van het huis en worden daarbij geholpen door 1 of 2 vrijwilligers. De logeerkamer en een badkamer met ligbad bevinden zich op de eerste verdieping. In de week koken en eten de bewoners samen, de moestuin wordt gedeeld met de buren en op woensdagnamiddag lezen bewoners voor aan kleuters uit de buurt. De groep vergadert om de twee weken en de gemeenschappelijke taken worden verdeeld onder de bewoners. Meer weten? Raadpleeg onze brochure Senior Samenhuizen

Foto’s L’Espoir

;

Collectief betaalbaar wonen in L’Espoir Brussel, een kiem voor Community Land Trust

Ook het Brussels Hoofdstedelijk Gewest kampt met een enorme stijging van de huur- en koopprijzen, nog versterkt door de huidige crisis. Begin 2005 ging Buurthuis Bonnevie in Molenbeek op zoek naar de mogelijkheid om samen met slecht gehuisveste gezinnen zelf het initiatief in handen te nemen en geschikte woningen te creëren.

“Het project is op vele vlakken innovatief. Het gaat om koopwoningen voor gezinnen met een laag inkomen. Van bij de start participeerden de toekomstige bewoners aan de realisatie van het project. De woningen zijn opgetrokken in houtskeletbouw en voldoen aan de standaard van het passiefhuis. De appartementen zijn dus ook vanuit ecologisch oogpunt zeer vooruitstrevend.” Juryverslag The Blue House prijs


Dit mondde uit in een uniek samenwerkingsverband tussen het Buurthuis, het Brussels Woonfonds, CIRE en L’Espoir, de vzw waarin 14 gezinnen uit een spaargroep zich hebben verenigd. De gemeente Molenbeek stelde de grond ter beschikking voor een zeer bescheiden prijs. Dit collectief woonproject, gerealiseerd aan 1200€/m² is één van de voorbeeldgebouwen die subsidies ontvingen van het Brussels Gewest, naast de steun van het Grootstedenbeleid in het kader van de Brusselse wijkcontracten. In 2012 werd architect Damien Carnoy de laureaat van The Blue House, prijs voor duurzaam en betaalbaar wonen. Bovendien heeft dit initiatief de kiem gelegd om het concept van Community

Land Trust te introduceren. Het principe van de Community Land Trust (CLT) is drieledig: • het realiseren van betaalbaar wonen op gemeenschapsgrond, die ter beschikking gesteld wordt door de Trust aan bewoners met een laag inkomen; zij kopen of huren enkel de woning, niet de grond, wat het wonen ook goedkoper maakt. • het beheer gebeurt op democratische basis, gelijkwaardig verdeeld over drie partijen: de eigenaar van de grond, de bewonersgroep en de omliggende buurt, want de buurtbewoners worden mee betrokken in het woonproject. • bij verkoop keert 75% van de meerwaarde terug naar de Trust, zodat gezinnen met een laag inkomen blijvend de kans krijgen om een betaalbare woning te kopen. Dit eenvoudig principe van een rollend fonds, democratisch beheerd en ingezet voor kwalitatief wonen op gemeenschapsgrond biedt nieuwe mogelijkheden om het collectief wonen voor lage inkomens te realiseren. Inmiddels is de CLT in Brussel opgericht met steun van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en zijn er verschillende projecten in ontwikkeling. Ook in Gent is een CLT in oprichting. De Stad Gent en vzw Samenhuizen hebben alvast het Gentse CLT-charter ondertekend, samen met meer dan 40 andere organisaties.

;

Solidair wonen Sint-Niklaas, een voorbeeld voor andere gemeenschapshuizers in een precaire woonsituatie

Net zoals in veel andere regio’s zijn er in het Waasland onvoldoende betaalbare woningen. Wie moet leven van een leefloon of een minimumuitkering besteedt vaak meer dan de helft van zijn inkomen aan huur en nutsvoorzieningen (EGW). Om tegemoet te komen aan deze problematiek hebben de vluchtelingenorganisatie VLOS, het Centrum Algemeen Welzijnswerk Waasland en het Vlaams Overleg Straathoekwerk de handen in elkaar geslagen voor het project Solidair Wonen in Sint-Niklaas. Een solidaire woning is een groepswoning waarvan één of meer bewoners maatschappelijk kwetsbaar zijn of leven van een vervangingsinkomen. De woning heeft naast individuele kamers ook

La Salière, Grenoble. Foto Luk Jonckheere

Projectoproep Habitat Groupé te Straatsburg In Frankrijk ondertekenden een twintigtal steden het Chartre de l’habitat participatif’. Een vijftal steden lanceerden reeds een projectoproep voor groepswonen op één of meerdere sites. De eerste oproep in Grenoble dateert van 2005 en La Salière is een van de reeds gerealiseerde projecten met gemeenschappelijke binnen- en buitenruimte. In Straatsburg is het stadsbestuur al aan zijn derde projectoproep toe. De ervaring leert dat je er alleszins tijd voor moet uittrekken en voorzien in een doordacht traject. Bij de coöperatieve woningbouw in Zwitserland wordt voor projecten gemeenschappelijk wonen steeds minstens een jaar uitgetrokken voor de groepsvorming. Deze en andere leerpunten kan Samenhuizen vzw komen toelichten. Straatsburg pakte de tweede projectoproep in 2012 bij wijze van voorbeeld als volgt aan: • Aanloopfase (1 maand) lancering openbare infosessies en per wijk bijeenkomsten om mensen in groepen voor de projecten te verzamelen • Begeleiding Fase 1 (5 maand) groepen samenstellen motivaties, doelen, organisatie, strategie, financiële haalbaarheid, aanzet van programma,infovergaderingen over specifieke thema’s > Indienen kandidaatsdossier groepen en Selectie van de kandidaat-groepen (max 1 / site) • Begeleiding Fase 2 (6 maand) haalbaarheid en programma uitwerken juridische structuur van de groep, keuze van een ‘assistent bouwheer’ (Assistant Maître d’Ouvrage) voor de voorstudie (architecturale en financiële haalbaarheid), ... > Validering van de groep door de Stad en reserveren van het terrein • Begeleiding Fase 3 (6 à 8 maand) voorstudie project programma van eisen, stappenplan, toetsing aan ecologische eisen … > Aankoop van het terrein > Indienen bouwaanvraag en bouwfase


;

gemeenschappelijke delen en de bewoners krijgen individuele begeleiding en gezamenlijke woonbegeleiding.

Een wetgevend kader dringt zich op om alternatieve collectieve woonvormen te erkennen. Er is immers veel meer onder de zon dan eengezinswoningen. Doen alsof deze niet bestaan, is voorbijgaan aan de realiteit. Solidair Wonen Sint-Niklaas is een goede praktijk die aan bod komt in de studie ‘Solidair Wonen’ van de POD Maatschappelijke Integratie.

Een intergenerationele cohousing realiseren, een uitdaging!

Het lanceren of ondersteunen van een grote, intergenerationele cohousing (met 20 à 30 wooneenheden) is nog onontgonnen terrein voor de steden en gemeenten in Vlaanderen. Wie zal de uitdaging aangaan? Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest keurde reeds resoluties goed om cohousing en intergenerationeel wonen te ondersteunen. In Laken wordt de groep L’Echappée ondersteund door Thuis in de Stad voor het betrekken van de buurt nog voor ze de site ontwikkelen tot een gemeenschappelijke woonomgeving (18 wooneenheden met gemeenschappelijke binnen- en buitenruimte).

Brutopia (27 wooneenheden) in Vorst kreeg dan weer als Voorbeeldgebouw editie 2009 een steun van 100€/m². Het project voldoet aan een zeer lage energiestandaard en de bewoners zullen gebruik maken van een fietsparking met 75 plaatsen, een regenwaterreservoir en een collectieve compost. De gemeenschappelijke tuin is meer dan 750 m² groot. Bovendien zal een Lokaal Dienstencentrum voor senioren en hulpbehoevenden zijn intrek nemen in het gebouw.

; Retrofit cohousing

Retrofit Cohousing is het stap voor stap creëren van cohousing in een bestaande cluster van woningen (straat of appartementsgebouw) door bijv. schuttingen of hagen tussen een aantal tuinen gedeeltelijk of geheel weg te nemen, of nog door het beheer over een deel van de ruimte samen op te nemen. Retrofit cohousing is een mogelijke opstap naar een vorm van gemeenschapswonen maar hoeft dat niet per se steeds te zijn.

Met dank aan iedereen die meewerkte aan deze brochure en iedereen die samenhuizen mee op de kaart zet in Vlaanderen en Brussel

Gedrukt met vegetale inkt op kringlooppapier

Hét voorbeeld van retrofit cohousing is N Street Cohousing in Davis (California). Hier werden de afsluitingen tussen de percelen een voor een weggehaald waardoor een gemeenschappelijke tuin ontstond. Bij N Street groeide de woongemeenschap jaar na jaar (vanaf 1986) uit tot een heuse cohousing met in 1995 elf en heden zestien aangesloten woonsten. Eén van de huizen in de rij werd gezamenlijk aangekocht en dient als gemeenschappelijke binnenruimte met eetzaal/feestzaal, keuken, speelruimte, zithoek en wasserette. In de tuin (of moeten we zeggen het park) staan een sauna, een kippenhok en een kinderspeeltuin. De uiteindelijke doelstellingen zijn de leefbaarheid, het wooncomfort en de sociale cohesie in een buurt te verbeteren én tegelijk de ecologische voetafdruk te verminderen. Het positief verhaal van cohousing en buurtgroepen leert dat een buurt zich kan opwaarderen ‘als gemeenschap’ dank zij afspraken en samen dingen doen door: • de organisatie van de bewonersgroep (structuur en overleg), • het organiseren van activiteiten, • het delen van materiaal en machines (bijv. wasmachine, grasmachine, ladder...), • het mede-beheren van publieke ruimte, • het delen en beheren van privé buitenruimte en • het delen en beheren van binnenruimte. Meer info in onze nota over Retrofit cohousing op samenhuizen.be

Samenhuizen. Langer actief en autonoom blijven omdat er altijd wel iemand in de buurt is. Entre Voisins, Etterbeek, Foto Abbeyfield 15 [ SAMENHUIZEN in je lokaal beleid ]

Duik samen met Samenhuizen in bad Steden en gemeenten kunnen het verschil maken als coördinator van het lokaal woonbeleid! Ze kunnen de meerwaarde van gemeenschappelijk wonen erkennen en de initiatieven ondersteunen. De vzw Samenhuizen staat paraat om hier samen aan te werken. De vergrijzing en verdunning van onze huishoudens dwingt ons immers om onze blik te verruimen en op zoek te gaan naar alternatieve woonvormen. Of zal woningopdeling tout court een antwoord kunnen bieden op de uitdagingen van morgen? Kiezen voor samenhuizen is kiezen voor een hedendaags en toekomstgericht beleid.

Ons aanbod Infomoment voor Lokale Actoren voor gemeentepersoneel, gecoro, intergemeentelijk overleg, ocmw, svk, … Samenhuizen vzw komt gratis naar je gemeente toe. Breng ongeveer 15 geïnteresseerden samen en wij zorgen voor tekst en uitleg over samenhuizen in het lokaal beleid. Een presentatie die dieper ingaat op een facet van samenhuizen kan ook verzorgd worden.

Publiek Infomoment voor geïnteresseerden, initiatiefgroep, brede publiek, …

Samenhuizen vzw Toekomststraat 6 1800 Vilvoorde tel: 0489 92 64 64 [email protected] www.samenhuizen.be

Samenhuizen vzw, opgericht in 2000, kan putten uit een jarenlange ervaring met het organiseren van infomomenten en vormingen en het begeleiden van groepen. De vzw is sinds begin 2011 door Vlaanderen gesubsidieerd als socio-culturele beweging. Foto Sofie Deberdt

V.U. Luk Jonckheere, Rue des Déportés 6 nr 2, 1480 Tubeke - 0489 92 64 64

Wil je verder gaan en een publiek infomoment organiseren of heb je graag advies of begeleiding bij een concreet project? Dit jaar is de prijs voor steden en gemeenten in het algemeen 250 euro per dagdeel (voormiddag, namiddag of avond), exclusief vervoersonkosten vanuit Vilvoorde.

in je lokaal beleid Bouwstenen en inspirerende voorbeelden

Recommend Documents