IN HOEVERRE IS SUBLIMINALE PERCEPTIE BEDREIGEND EN MISLEIDEND? dream-discover-do emmelie lintvelt seminar - essay docent: madris duric 09-01-2014 periode b
Fondsenwerver Denk je lekker door de stad te wandelen, word je opeens bruut aangehouden door een student in een vel gekleurd jack. Ergens op het jack staat het logo van Stop Aids Now! of Fight Cancer, Artsen Zonder Grenzen, KWF, WNF, Unicef, Green Peace, Kika, Cliniclowns, Oxfam Novib en zo kan ik even doorgaan. Het is een gladjanus, zijn half lang haar naar achter gekamd. Hij heeft een glimlach op zijn gezicht die gewoon te blij is. Niemand is zo blij. Bij elke zin die hij spreekt maakt hij brede handgebaren. Binnen enkele seconden heeft hij zich verplaatst binnen mijn comfort-zone. Ik doe een stap naar achter en hij synchroniseert mijn beweging door een stap naar voren te zetten. Dus leun ik maar naar achteren om net iets meer afstand te creëren. Het heeft geen zin, hij buigt zich naar voren en wij zouden zo de flamingo kunnen dansen. ‘Sorry ik ben niet geïnteresseerd.’ Die woorden waren duidelijk niet wat de werver wilde horen. Uit het niets werden zijn gebaren nog woester en zijn gezichtsuitdrukking nog fanatieker. ‘Maar je gunt die kindjes toch ook een toekomst?’ ‘Ja natuurlijk, maar...’ Ik had mijn zin nog niet uitgesproken of hij zat met zijn hand in mijn haar en streelde een lok. ‘Zo’n mooi meisje als jij met je lange blonde haar. Je hebt een sympathieke uitstraling, je wil vast wel helpen.’ Wat een ramp zijn die straatverkopers toch. Het is dan ook licht ironisch dat ik zelf niet veel later een fondsenwerver werd. Ik hoefde niet lang bij het werf bureau in dienst te zijn om het volgende te realiseren: de bewegingen, gebaren en stemgebruik van de werver waren volledig ingestudeerd. Er was niks spontaan aan die jongen. Hij maakte gebruik van allerlei trucjes om mij onbewust te overtuigen om lid te worden van één of andere fonds.
subliminale perceptie: subliminaal1 onder de waarnemingsdrempel, gezegd van een prikkel onder de drempelwaarde, die geen waarneembare uitwerking heeft Subliminale perceptie betekend dus, een prikkel die onder onze waarnemingsdrempel opgenomen wordt. Een prikkel die zo minimaal is dat wij het niet met ons blote oog kunnen zien of een geluidsfrequentie die wij niet bewust kunnen horen, zoals een hondenfluitje. Maar deze prikkels kunnen schijnbaar wel door ons onderbewuste worden opgenomen. Hierdoor zouden wij de emoties ervaren die wij zouden voelen als wij een prikkel wel bewust hadden opgenomen. Echter in het geval van subliminale perceptie, hebben wij geen idee waar het opgeroepen gevoel vandaan komt. Wij zijn beïnvloed, gemanipuleerd en worden zo tot bepaalde handelingen en gedrag aangespoord. De grote gebruikers van subliminale perceptie, zoals de media, nieuwszenders, reclamemarketing en de overheid, proberen ons, de consument/burgers te overtuigen een persverhaal te geloven of een product te kopen. Zij willen in controle zijn van wat wij denken en hoe wij vervolgens deze gedachte delen. Het ergste is dat wij hier niets tegen kunnen doen, sterker nog, wij hebben helemaal niet in de gaten dat dit gebeurd. Ik ga er dan natuurlijk wel vanuit dat subliminale perceptie effectief is. Echter wordt dit nog betwijfeld. Subliminale perceptie kreeg in de jaren 50 veel aandacht door onderzoeker James Vicary. Hij beweerde dat het verkoop van Coca Cola en Popcorn enorm steeg doordat bioscoopbezoekers tijdens de film flitsende beelden kregen te zien met de tekst “Hungry? Eat Popcorn” of “Drink Cola”.
Straatwervers zijn personen die gebruik maken van onbewuste beïnvloeding om hun doel te bereiken. Ook adverteerders, bedrijven, media en de overheid gebruiken manipulatieve trucs zoals onbewuste beïnvloeding om hun publiek van een standpunt te overtuigen of tot bepaald gedrag aan te sporen. Dit terwijl het publiek hier niet altijd van gediend is. Eén manier van onbewuste beïnvloeding is subliminale perceptie. Dit is wellicht de meest mysterieuze manier van beïnvloeding en daarom interesseert het mij. Ik heb deze interessen vertaald naar een onderzoek dat bekijkt in hoeverre subliminale perceptie bedreigend en misleidend is. Subliminale Perceptie Het woordenboek geeft de volgende definitie voor
Vervolgens kwamen er cassettebandjes met subliminale berichten op de markt. Onder de muziek werd in een hogere of lagere frequentie een boodschap verstopt 1
http://www.woorden-boek.nl/woord/subliminaal
02
zoals “Niet stelen” of “Meer bewegen”. Ouders konden zelfs voor hun kinderen cassettebandjes kopen met stimulerende boodschappen zoals “I am loved” of “I am a great reader”, die onder het geluid van rollende golven verstopt zaten.
maken van naakte huid, het hebben van een seksuele uitstraling en het suggestief oproepen van romantische situaties en seks. Het product is vaak in geen enkele opzicht gerelateerd aan seks. Maar seks lokt, het trekt de aandacht. Hier volgen enkele voorbeelden.
De Amerikaanse overheid vond subliminale perceptie bedreigend en plaatsten er een verbod op. En dit terwijl de FBI geen enkel bewijs kon vinden dat subliminale perceptie daadwerkelijk effect had. Sterker nog, in 1962 gaf James Vicary zelfs toe dat de bevindingen van zijn onderzoek te minimaal waren om enige betekenis te hebben. Of te wel, het bestaan van subliminale perceptie was volledig ongegrond. Toch waren er enkelen mensen die hier anders over dachten. Zo verschenen er in de jaren 1970 en begin jaren 1990 boeken van Wilson Byran Key waarin hij advertenties analyseerde en ontleedde. Hij beweerde dat deze advertenties vol zaten met geheimen boodschappen die de consument onbewust beïnvloede. Zijn boeken vlogen over de toonbank. In een enkele whisky advertentie, vond Key een vulkaan, een muis, een schedel, schorpioenen, drie wolf gezichten, het hoofd van een rat, een hagedis, een haai, een witte vogel, diverse maskers, vissen, een zwaan, een kat, en tientallen malen het woord ‘sex’. Hoe een vulkaan en een muis de consument moet overtuigen om whisky te kopen blijft mij onduidelijk. Echter kan ik de logica achter het woord “sex” wel begrijpen. Seks Seks is namelijk hét onderwerp waar het vaakst naar verwezen wordt d.m.v. subliminale perceptie. Waarom seks? Omdat seks al eeuwen met succes gebruikt wordt om producten te verkopen. Er wordt nog sterk getwijfeld of seks daadwerkelijk verkoopt. Maar de resultaten liegen er niet om. Zo heeft het sigarenbedrijf W. Duke & Sons2 in 1885 de top van de markt behaald door kaartjes met schaars geklede vrouwelijke idolen in de sigarettenpakjes te plaatsen. Daarnaast hebben verschillende mannentijdschriften op dit gebied experimenten uitgevoerd. Als zij een sexy vrouw op de cover plaatsten, werd deze aanzienlijk beter verkocht dan een tijdschrift met een mannelijk figuur op de cover, hoe interessant hij ook was. Seks zou namelijk een oerbehoefte zijn. Iets waar de mens naar verlangt en nodig heeft, net zoals eten. Door het koppelen van een product aan seks hoopt de adverteerder een bepaald gevoel op te roepen bij de consument. Dit gevoel moet hetzelfde zijn als het gevoel die de consument relateert aan seks. Met seks in reclame/advertenties wordt bedoeld het gebruik 2 http://library.duke.edu/rubenstein/findingaids/dukeand sons/
03
Het lijkt tegenwoordig een sport te zijn om de verborgen verwijzing naar seks te vinden in advertenties. Hierbij kan je jezelf afvragen of deze verwijzing door de makers expres is toegevoegd of dat personen zijn doorgeslagen in het vinden van een verstopt bericht. Oordeel zelf maar.
04
De media De media weet als geen ander het publiek onbewust te beïnvloeden. Dit kan op verschillende manieren gebeuren. Eén van deze manieren is d.m.v. sensorische overbelasting. Sensorische overbelasting ontstaat wanneer de zintuigen van een persoon tot het uiterste worden geprikkeld en uiteindelijk overladen wordt met externe stimulatie zoals het zicht, geuren en geluiden. Als dit plaats vindt, zal het bewuste van een persoon niet langer in staat zijn om de enorme invasie van ontvangen informatie te verwerken. Kijk bijvoorbeeld naar de volgende afbeelding.
Als kijker wordt je overbeladen met informatie. Je kijkt en luistert naar de presentatrice die een verhaal vertelt, maar ondertussen zie je links onder het logo van de tv zender rondjes draaien. Je leest een kopje over de ‘crazy buddhist madman’ en daaronder flitst een bericht voorbij over banen verlies. En rechts kan weer over een ander verhaal met bijpassende afbeelding gelezen worden. De kijker wordt overdonderd door het geheel. Hij zal alles wat de presentatrice vertelt aannemen zonder het in twijfel te nemen. Ook kan de media een verhaal af kaderen door bepaalde feiten weg te laten of de aandacht te verleggen op specifieke punten. Op de volgende afbeelding is dit goed te zien. Het eerste plaatje vertelt een heel ander verhaal dan het derde plaatje. De middelste laat de enige waarheid zien. Maar hoe moet je als lezer deze waarheid kennen als jou alleen het meest linker beeld of het meest rechter beeld wordt getoond? Advertenties die een verstopte verwijzing naar seks hebben lijken vrij onschuldig en eerder een humoristische dan een dreigende klank te hebben. Wellicht levert de advertentie ophef op van bezorgde ouders die hun kinderen niet in aanmerking willen laten komen met het taboe: seks. Maar deze ophef levert negatieve aandacht op en zoals iedereen weet is negatieve aandacht gewoon aandacht. Hierbij lijkt het onderwerp ‘seks’ een grotere onrust te veroorzaken dan het gebruik van subliminale perceptie. Maar wanneer wordt subliminale perceptie dan wel bedreigend? 05
De media kan het publiek alles wijsmaken d.m.v. onbewuste beïnvloeding. Het onbewuste is een concept dat werd ontwikkeld en gepopulariseerd door de Oostenrijkse neuroloog en psychiater Sigmund Freud. Freud zorgde ervoor dat het begrip erkenning kreeg binnen de wetenschap. Het onbewuste Onderdrukte gevoelens, automatische vaardigheden, gedachten, gewoonte, automatische reacties en complexen, verborgen fobieën, verlangens én subliminale perceptie zijn verschijnselen van het onbewuste. Hierbij kan je denken aan dromen in een symbolische vorm maar ook automatische gedachten zoals versprekingen en grappen. Wat ook een eigenschap van het onbewuste is, is het vergeten van bepaalde herinneringen die opeens op een later tijdstip weer toegankelijk zijn voor het bewuste. Freud stelde een hypothese dat het concept van het onbewuste is gebaseerd op een theorie van het verdringen. Hij creëerde een cyclus waarin ideeën worden onderdrukt maar in de geest, het onbewuste, blijft. Deze verdrongen ideeën zijn onder bepaalde omstandigheden nog steeds vanuit het bewuste operatief. Die laatste zin “verdrongen ideeën zijn onder bepaalde omstandigheden nog steeds vanuit het bewuste operatief”, is wat bij veel mensen angst op kan roepen. Het idee dat ideeën in ons onbewuste geplant kunnen worden door externen bronnen, zoals de media, maakt dit alleen maar meer beangstigend. Uit onderzoeken uit 1991 blijkt dat 62% van de Amerikaanse bevolking geloofde dat zij continue aangevallen werden door subliminale boodschappen. In 2003 verscheen een artikel genaamd ‘Advertising and Society Review’1 waarin stond dat, ondanks de onrustigheid bij de bevolking, maar weinig adverteerders of marketing bedrijven ooit geprobeerd hebben om subliminale reclame technieken te gebruiken. Tegenwoordig wordt er veel onderzoek naar het onderwerp gedaan. Onderzoekers erkennen dat er wellicht enige waarheid achter het fenomeen subliminale perceptie verscholen zit. Zij beweren dat sommige verscholen berichten wel degelijk bepaalde gebieden in onze hersenen bereikt. Sterker nog, deze berichten zouden dezelfde gebieden in ons brein bereiken als prikkels die wij bewust hebben opgenomen. Recente studies hebben het bestaan van ten minste enkele subliminale effecten ondersteund. In een document dat is gepubliceerd in de online editie van het tijdschrift ‘Proceedings van de National Academy 1
http://www.stayfreemagazine.org/archives/22/subliminal advertising.html
of Sciences’2, rapporteren onderzoekers dat mensen de betekenis van enkele subliminale woorden onbewust kan verwerken. Dit onderzoek wordt beschreven in het rapport, ‘A direct intracranial record of emotions evoked by subliminal words’. De onderzoekers bevonden dat het kort flitste van boodschappen met angst-gerelateerde woorden leidden tot activiteiten in een gebied van de hersenen geassocieerd met angst. De onderzoekers voerde een experiment uit bij drie epileptische patiënten. De patiënten kregen op een scherm woorden te zien. Sommige woorden werden lang genoeg getoond zodat de patiënt deze bewust kon opnemen. Andere woorden waren slechts voor een dertigste van een seconden zichtbaar. De helft van de woorden had een dreigende klank, zoals “gevaar” of “dood”. Da andere helft van de woorden had een neutrale klank, zoals “neef” of “zien”. Gedurende het experiment werden de hersenactiviteiten van de patiënten gemeten. Tijdens het proces werd er activiteit opgemeten in het gedeelte van de hersenen die angst of dreiging vormt. De onderzoekers ontdekte dat de dreigende subliminale woorden meer hersenactiviteit ontlokte dan de neutrale woorden die lang genoeg zichtbaar waren om bewust te worden opgenomen door de patiënten. Het onderzoek wees uit dat woorden die bewust worden gezien sneller worden verwerkt en ontlokken een sterkere en meer aanhoudend effect dan subliminale woorden. Echter toonde het onderzoek ook aan, dat emoties subliminaal opgeroepen kunnen worden en dat de verwerking van deze boodschappen in dezelfde hersenregio plaatsvindt als de verwerking van niet subliminale boodschappen. Conclusie Er is dus bewijs dat subliminale perceptie mogelijk is en dat veel mensen hiervoor angst hebben. Om deze angst te minimaliseren is het verstandig om te weten hoe je jezelf kunt beschermen tegen subliminale perceptie en andere vormen van onbewuste beïnvloeding. Wilson Byran Key beschouwde het als zijn plicht om het publiek bewust te maken van beïnvloeding en overtuiging door subliminale perceptie. Echter trok hij eind jaren 1980 een conclusie. Hij vermoedde dat zijn inspanningen om de reclame-industrie te ontmaskeren net zoveel schade aanbracht aan de reclame-industrie als dat het de reclame-industrie hielp. Zijn laatste boek ‘Age of manipulation’ schreef hij dan ook met twee doelen. Ten eerste konden lezers het boek gebruiken om zich te verdedigen tegen uitbuiting door beeld en woord symbolen. Maar het kon lezers ook voorbereiden op een winstgevende carrière in de reclame en public relations. 2
Proceedings of the National Academy of Sciences: A direct intracranial record of emotions evoked by sub liminal words - Lionel Naccache, Raphaël Gaillard, Claude Adam, Dominique Hasboun, Stéphane Clé menceau, Michel Baulac, Stanislas Dehaene en Laurent Cohen, 2005
06
Dat laatste is waarschijnlijk wat mediastratist, Ryan Holiday, bedacht toen hij zijn boek ‘Trust me, I’m lying’, schreef. Hierin beschrijft hij hoe de media manipuleert en beïnvloed. Zo beschrijft hij dat grote nieuwszenders hun content van het internet halen. Content die al enige belangstelling op internet heeft gegenereerd wordt vervolgens door de nieuwszenders opgeblazen. De media bepaalt wat nieuws is en wat nieuws wordt. Daarnaast is de media een kei in manipuleren. Zo kunnen er in persberichten belangrijke feiten worden weggelaten of wordt de focus van het verhaal op een ander detail geplaatst. Wij vormen een perspectief en mening rondom onjuiste of incomplete informatie. Onze opinie, handelingen en ons gedrag is gemanipuleerd buiten ons bewustzijn om. De enige manier om controle over ons onbewuste te krijgen is door kennis op te doen over subliminale perceptie. Lees de boeken van William Bryan Key, hoe vergezocht die ook zijn, en lees de boeken van Ryan Holiday. Wees ervan bewust dat de media verhalen kan verdraaien en kaders kan aanbrengen. Wij zien niet wat zich buiten die kaders afspeelt. Subliminale perceptie is bedreigend en misleidend zolang jij de onwetende, niets vermoedende burger uithangt. Dus trek alles in twijfel. Als je dit weet, kan je wellicht rationeel reageren de volgende keer dat een werver je op straat aanspreekt! Bronnen Boeken Subliminale perceptie: Psychologie, de essentie - P.C.Zimbardo, A.L. Weber en R.L. Johnson: Pearson Education, 4e druk, 2010 Reclamepsychologie: Reclamepsychologie Geel Zwart Wit - Rene van Hoften, Noordhoff Uitgevers 1e druk, 2011 Perceptie: Psychologie en sociologie - Ella Wijsman, Noordhoff Uitgevers, 5e druk, 2008 Filosofen: Mensenbeelden en levenskunst - Dick Kleinlugtenbent, Damon 4e druk, 2009 Artikels Proceedings of the National Academy of Sciences: Subliminal exposure to national flags affects political thought and behavior - Ran R. Hassis, Melissa J Ferguson, Daniella Shidlovski, Tamar Gross, 2007 A direct intracranial record of emotions evoked by subliminal words - Lionel Naccache, Raphaël Gaillard, Claude Adam, Dominique Hasboun, Stéphane Clé
menceau, Michel Baulac, Stanislas Dehaene en Laurent Cohen, 2005 Persuasion Principles: Harnessing the Science of Persuasion - Robert B. Cialdini Internet Begrip subliminaal: http://www.woorden-boek.nl/woord/subliminaal Subliminale perceptie: http://luisjasso.com/2011/10/ http://subliminalmanipulation.blogspot.nl/ James Vacary: http://en.wikipedia.org/wiki/James_Vicary G.W. Bush - Rats: http://news.bbc.co.uk/2/hi/in_depth/americas/2000/ us_elections/election_news/923335.stm Seks verkoopt: http://advertising.about.com/od/advertisingprojects/a/ Sex-In-Advertising.htm http://en.wikipedia.org/wiki/Sex_in_advertising Impact van subliminale perceptie: http://curiosity.discovery.com/question/can-really-influ enced-subliminal-messages http://www.stayfreemagazine.org/archives/22/subliminaladvertising.html http://www.csicop.org/si/show/subliminal_perception_ facts_and_fallacies/ Het onbewuste: http://en.wikipedia.org/wiki/Unconscious_mind http://en.wikipedia.org/wiki/Sigmund_Freud#The_unconscious Youtube Derren Brown: http://www.youtube.com/watch?v=eMlufkJ0AQQ Ted Talks, ‘Why is sex such a big deal’: http://www.youtube.com/watch?v=6UMv53YMcVE Lenon Honor, Subliminal messages: http://www.youtube.com/watch?v=By6yDL7LGgY http://www.youtube.com/watch?v=ZjdoPdFPyC4 http://www.youtube.com/watch?v=B25FpEVGkQg http://www.youtube.com/watch?v=rUUB5weJV7Q http://www.youtube.com/watch?v=P4oNEbY-meo http://www.youtube.com/watch?v=AQrcQI5bKrs http://www.youtube.com/watch?v=wT-4TDYwgA4 Test Your Awareness: http://www.youtube.com/watch?v=Ahg6qcgoay4 07
