10
coverstory
tekst ASTRID PRUMMEL beeld BART DYKSTRA
11
Met pek en veren werd Jurgen Spelbos in 2005 de bank uitgejaagd, na beschuldigingen van gesjoemel met reclamegeld, discriminatie en drugsgebruik. Nu slaat de voormalig ING-communicatiedirecteur terug met het boek ‘In het hol van de leeuw’.
Jurgen Spelbos over zijn ervaringen bij ING
‘IK WERKTE IN EEN CRIMINELE ORGANISATIE’
Met nevenstaand bericht uit De Telegraaf van journalist Bart Mos begint Jurgen Spelbos (51) zijn boek over de keiharde machtsstrijd in de top van bank-verzekeraar ING, waarin hij in 2000 verwikkeld raakte en in 2005 het onderspit delfde. De openbare executie, uitgevoerd door De Telegraaf, met de anonieme klokkenluiders en ING als medeplichtigen – want ING gaf aan dat het achter zijn ‘gewaardeerde medewerker’ stond, maar weersprak de aantijgingen niet, terwijl de bank over resultaten beschikte van een onderzoek waarin vrijwel niets overbleef van alle beschuldigingen – stond volgens Spelbos niet op zichzelf. Hij noemt het slechts de meest zichtbare veldslag van een oorlog waarin hij verzeild raakte. ‘Een veldslag waarin ik, met een spreekverbod opgelegd door ING, vanaf de zijlijn moest toekijken hoe ik in de media finaal werd afgeslacht.’ De veldslag kostte Spelbos zijn baan en zijn reputatie, hoewel hij voor de rechtbank later volledig werd vrijgesproken. Ook daarmee haalde hij weer alle voorpagina’s. De hele affaire, vooral hoe ING ermee omging, is volgens Spelbos een treffende illustratie van de manier van denken en doen binnen de top van ING, die het bedrijf uiteindelijk tot de rand van de afgrond bracht. Er speelden veel grotere kwesties dan alleen maar de zaak met een paar ontevreden medewerkers van de communicatieafdeling die ruzie maakten met hun baas en dat uitvochten op de pagina’s van De Telegraaf.
CV Jurgen Spelbos 2006-nu
Interim-manager/ freelance
2000-2006 Communicatiedirecteur
‘In het hol van de leeuw’ kwam eind september uit. Bart Mos, nog steeds starreporter van De Telegraaf, wijdde er een neutraal stukje aan dat afsluit met de beweegredenen van Spelbos achter het schrijven van het boek. Hij wordt nog altijd achtervolgd door het stempel van ‘cokesnuivende bankdirecteur’, zegt hij: ‘Wie mijn naam op internet intikt, struikelt erover. Ik ben het zat om het voortdurend te moeten uitleggen. Nu kan ik zeggen: lees mijn boek maar.’ Aan een recensie waagde De Telegraaf zich nog niet. In het boek beschijft Spelbos hoe hij in het najaar van 2008, twee jaar na het einde van de nachtmerrie bij ING, volledig instortte. Hij bleef ING in de gaten houden, maar voelde zich pas in november 2012 sterk genoeg om te beginnen met schrijven. En toen ‘In het hol van de leeuw’ uitkwam, afgelopen september, volgde een fysieke terugslag die zo ernstig was dat Spelbos interviews bij Pauw & Witteman en De Wereld Draait Door te elfder
ING Bank 1999-2000 Client services director TBWA\ 1997-1999 Client services director DSDS/Ogilvy & Mather 1994-1997 Hoofd communicatie Nederlandse Spoorwegen 1993-1994 Sabbatical wereldreis 1991-1993 Senior consultant Bennis Porter Novelli 1988-1991 Account manager Esprit Marketing & Communicatie 1987-1988 Account executive Lintas Amsterdam
12
13
coverstory ure moest afzeggen. Eind oktober oogt Spelbos kwetsbaar en strijdbaar tegelijk. Zijn hand trilt af en toe, zijn stem klinkt hesig.
Wat is er allemaal gebeurd? ‘Het zijn twee verhalen. Over ING, eerst de rise, hoe ongelofelijk snel dat ging en hoeveel geld ze verdienden. Dat ging goed tot 2000, met afzonderlijke merken waarmee je een mooi merkportfolio kon voeren. In 1997 werd de Bank Brussel Lambert overgenomen en daar zat Michel Tilmant, een stevig mannetje. In 2000 werd Ewald Kist bestuursvoorzitter met Tilmant als tweede man en toen zeiden ze al: we willen de Coca-Cola worden van de financiële industrie. Ze wilden toe naar één wereldmerk. Tilmant moest “zijn” bank in België oranje verven, die moest ING genoemd worden. Hij was daar zo pisnijdig over, dat hij zei: dan moet dat in Nederland ook gebeuren. Dat werd in eerste instantie tegengehouden door onder anderen merkdeskundige Karel Vuursteen, die in de raad van commissarissen zat en zei: “Sodemieter op, we hebben hier Amstel, Heineken, Becel, Zeeuws Meisje, dat heet positioneren en zo kun je een veel groter stuk van de markt pakken.” ‘Zes jaar later hebben ze het toch gedaan, in 2006, en toen waren ze al redelijk de weg kwijt hoor. In het boek lees je dan hoe de gekte langzaamaan toeslaat: de Formule 1 sponsoren, alles draait om shareholders value, groei, groei, groei, maar ook, en dat werd toen het ding: banken gingen elkaar in peer groups zetten – hoe meer geld je verdiende om terug te geven aan de aandeelhouders, hoe geliefder je was op de beurs. ‘ING haalde steeds meer uit haar eigen vermogen om terug te geven aan de aandeelhouders. In het jaar voorafgaand aan de grote klap in 2008 ging het om 6,5 miljard euro. Terwijl ze een paar maanden later 10 miljard moesten lenen van de staat. Dan is de gekte compleet. Eén week voordat ze die staatsteun moesten gaan aanvragen, stonden Tilmant en Jan Hommen, destijds president-commissaris, letterlijk bij het graf van Fortis en dachten gewoon: we gaan Fortis overnemen. Dat bleek een maatje te groot en vervolgens besloten ze ABN Amro dan maar te kopen. Ze brachten een bod uit, maar al snel ging in de markt het gerucht dat er 10 miljard geboden was en zoef, daar zakte de koers van ING. Oei, dachten Tilmant en Hommen, en ze trokken het bod gauw weer in. En een week later lagen ze eraf. ‘ING kreeg die 10 miljard van de staat, maar de bank was toen ook al aan het onderhandelen over een garantie van 22 miljard voor de Amerikaanse hypotheekobligaties [de staat nam het risico over voor het dreigende verlies op de rommelhypotheken die ING had gekocht, AP]. Het ging dus om 32 miljard overheidssteun. ABN Amro kreeg aanvankelijk 16,5 miljard, een bedrag dat later bijna verdubbelde, Aegon 4 miljard, SNS bijna 4 miljard. De overheid moest miljarden investeren om de economie niet in te laten storten en de staatsschuld bedraagt 72 miljard. ING is aan het terugbetalen en ABN Amro wordt in 2015 naar de beurs gebracht, dan krijgen we weer hetzelfde spel. En het gekke is: veel mensen die de problemen hebben veroorzaakt zitten er nu nog. Dat kan toch niet? ‘Piet Moerland van de Rabobank stapt op, maar ja, die gaat over een maand met pensioen, en degene die eindverantwoordelijk is voor het Libor-drama, Sipko Schat, die blijft gewoon zitten. En bij ING zitten er nog veel in de top. Je moet voor de aardigheid de aflevering “Afrekenen met ING” eens terugkijken die Zembla uitzond in oktober 2009. Ze vertellen doodleuk, niet lang nadat dit allemaal heeft plaatsgevonden, dat ze vinden dat ze er niks
‘Stop die miljoenen in het mkb, zodat het land kan herstellen van de schade die door de banken is veroorzaakt. In plaats van te adverteren terwijl je niks te verkopen hebt’
1300 miljard euro
was rond 2009 het balanstotaal van ING. Dat is 2,5 keer het bruto nationaal product van de BV Nederland. Daarmee stond de bank in Forbes’ toptien van grootste banken ter wereld.
aan konden doen. Dat is natuurlijk absurd. Als je een balanstotaal hebt van 1300 miljard euro, dan ben je 2,5 keer zo groot als de BV Nederland, ING stond bij Forbes in de toptien grootste banken ter wereld. En dan zie je hoe de leiding argeloos de grotemensenwereld is ingelopen en verschrikkelijk onderuit is gegaan. Eli Leenaars en Hans Verkoren, die vroeger de Postbank deed, zeiden doodgemoedereerd in Zembla dat ze hetzelfde weer zouden hebben gedaan. En, vroegen ze zich af: moet je wel van staatssteun spreken, is het niet gewoon een lening? En bovendien, de staat verdient daar goed aan. In hun beleving was het geen staatssteun, maar Eurocommissaris Neelie Kroes dacht daar duidelijk anders over. Ze hebben de onderhandelingen met Brussel zelf verknald, waardoor ING de zwaarst bestrafte bank in Europa is geworden. En daarom moeten ze nu veel verkopen, dikwijls met verlies.’
En het andere verhaal? ‘In 2000, bij het aantreden van Ewald Kist, kwam ik ook. Ik werd gevraagd om orde op zaken te stellen op de afdeling communicatie. Daar gebeurden heel gekke dingen. Er zaten 50 mensen, maar er waren maar 38 formatieplaatsen. Vrijkaartjes die bestemd waren voor klantenacties werden verhandeld, mensen werden ontzettend gefêteerd, golfreisjes…’
Was dat in die tijd niet schering en inslag bij grote adverteerders? ‘Ja, dat gebeurde overal wel, maar in de mate waarin ik het bij ING aantrof had ik nog nooit gezien. Ze werden vooral gefêteerd door de mediabureaus. Mijn eerste dag moest er gelijk een beslissing genomen worden over de nieuwe structuur van de afdeling. Ik zat daar met allemaal banktypes, waaronder een paar oudgedienden van wie eentje een prominente figuur binnen de bank was. Er was een heel rare organisatiestructuur gebouwd rondom de zittende managementteamleden. Ik zei dat ik daar nog even goed naar wilde kijken en hier niet op de eerste dag over ging beslissen. Dat leidde onmiddellijk tot een conflict. Er ging direct een brief op hoge poten van die prominente figuur naar mijn baas, Dick Boot: dit had hij nog nooit meegemaakt! De volgende dag lag er een afschrift van die brief op mijn bureau. Ik heb hem gelijk aangepakt: ben jij gek geworden?! Twee weken later bleek die man een hele trits aan beschuldigingen te hebben gekregen wegens seksuele intimidatie. Maar Boot nam hem in bescherming en had daar nooit wat mee gedaan. Toen ik hem aanpakte regende het opeens klachten van dames die niet met hem in de lift durfden. Ik heb dit niet in het boek opgenomen omdat het te ongeloofwaardig werd, zei de uitgever. ‘Ik had vrij snel door dat ik in een slangenkuil was beland, mensen hadden vrij spel, ze deden maar wat. Dat was hardnekkig en ik ging daar wel fors in hoor, met mijn manier van doen. Bij elke verandering die ik wilde doorvoeren werd gelijk de ondernemingsraad erbij gehaald, werd alles stil gelegd en kwamen er anonieme brieven. Na driekwart jaar dacht ik: ik heb hier eigenlijk helemaal geen zin. Maar toen ging Boot weg, hij werd gepromoveerd, en trad Ralph Hamers aan als de nieuwe directeur van ING Bank Nederland. Ik heb mijn hart bij hem gelucht over wat er in mijn ogen allemaal mis was binnen de bank. Er waren intussen divisies gevormd die zich wilden losmaken: private banking wilde zich vestigen in villa’s in Wassenaar, Blaricum, Laren et cetera, en de grootzakelijke markt wilde graag in de grote steden zitten. De hele kantoororganisatie dreigde uit elkaar te vallen, het ging over het sluiten van honderden kantoren. Klanten waren ook ontevre-
den. Toch was dat allemaal nog wel te doen, dacht ik, want ik had nog niet in de gaten wat er werkelijk aan de hand was. ‘Hamers kwam van ING Roemenië, waar hij de ceo was. Zijn opdracht was om de boel op te splitsen en te saneren, maar dat was eigenlijk helemaal niet nodig, zei ik tegen hem: als we op een andere manier gaan werken, kunnen we veel betere resultaten behalen. Ons idee, heel simpel: als je klanten tevreden zijn, gaan ze meer zaken met je doen, maak je meer winst en uiteindelijk is het ook goed voor het aandeel. Dat hebben we heel radicaal doorgevoerd. Wat ik mijn afdeling voorhield: als de buitendienst wordt afgerekend op klanttevredenheid, dan wil ik dat wij daar ook op afgerekend worden. Dus ik wil geen stafafdeling zijn – ja, sommige dingen die we moeten doen, woordvoering en zo, dat is staf, maar dan nog: je wordt afgerekend op de tevredenheid van jouw interne klanten. Nou, daar waren een paar mensen niet blij mee. Dat is later het zogenoemde “Ameland-clubje” geworden, met daarin de drie mensen die ontevreden waren met hun slechte beoordeling door mij. Ze hebben gebruikgemaakt van de klokkenluidersregeling om mij te beschuldigen, maar ze vielen als klokkenluiders door de mand en zijn vertrokken. ‘Ik had één ding niet zien aankomen: dat Isadora — die overigens niet zo heet — zich tegen mij zou keren. Zij was naast ons komen wonen en een vriendin geworden. Wat gebeurde er? Er waren heel veel zwangere vrouwen en daar heb ik een grap over gemaakt: vanaf nu zijn zwangerschappen verboden, tenzij in aanwezigheid van mij tot stand gekomen. Die grap viel verkeerd. Het was in een periode waarin we 40 verbeterprojecten hadden doorgevoerd, we waren echt aan het knokken om die bank voor tevreden klanten voor elkaar te krijgen. 2001, 2002 en 2003 waren heel succesvol, maar vanaf 2004 ging alles fout. Hamers kreeg een nieuwe baas boven zich, Hans van der Noordaa, die bij alles wat wij deden roet in het eten begon te gooien. Alles mislukte daardoor. Een groot sponsoringproject, de reclamecampagne — de Geldmannetjes — werd afgekeurd, verbetertrajecten gingen niet door. De ING Bank, waar Hamers directievoorzitter van was, werd opgesplitst in Retail, Wholesale en Private Banking en Hamers kreeg drie divisievoorzitters boven zich. Van der Noordaa was de baas van ING Retail. ‘En toen werd Isadora ook zwanger en beviel. Op de dag dat we de persconferenties hadden van de nieuwe ING Bank, de bank van tevreden klanten, de aftrap van de campagne, kreeg ik om een uur of één een telefoontje van Hamers. Hij zei: ik zit hier nog met De Telegraaf en de Volkskrant, waar is de pr-ondersteuning?
15
coverstory Ik ging kijken op de afdeling en zag: verrek, ze zijn weg! Ik ben gaan bellen en toen bleek Isadora uitgerekend die dag een baby shower georganiseerd te hebben, dat hele Ameland-clubje zat daar. Ik was zo kwaad, ik belde haar ‘s avonds en zei tegen haar: dit kan toch niet? Zij zei: ja, dat kan wel, ik ben met verlof, je moet het de anderen kwalijk nemen dat zij zijn gekomen! Daarmee ontstond het conflict, er kwam een ijzige sfeer op de afdeling, waarvan driekwart hard werkte en het hartstikke goed deed, maar dat kleine clubje niet. Toen ze terugkwam van zwangerschapsverlof wilde Isadora niet meer voor mij werken. Ze werd gesteund door Van der Noordaa. ‘Het was het begin van de afbrokkeling van mijn autoriteit en die van Hamers. Want Van der Noordaa gaf haar een project, issuemanagement voor Retail; de vrouw van Nick Jue – de huidige directeur van ING Nederland – kwam op mijn afdeling en nog meer mensen van Van der Noordaa. Ik was vooral met Hamers bezig, vroeg hem: zie je dan niet dat we naar de knoppen worden geholpen? Hij zei: nee, dat is niet zo, ik ben positiever over Hans dan jij. Daar zou hij later wel van terugkomen.’ Hamers verdween in 2006 gedesillusioneerd en beschadigd naar een positie achter de schermen. Diezelfde Hamers is per 1 oktober van dit jaar benoemd als de nieuwe voorzitter van de raad van bestuur van ING.
‘De top van het concern wilde in het diepste geheim het merk Postbank laten verdwijnen omdat Tilmant één merk wilde, de CocaCola van de financiële dienstverlening wilde zijn’ half jaar niet meer functioneerde omdat ik geobsedeerd was geraakt door de “klokkenluiders”.’
En nu moet hij ING weer in goede banen leiden? ‘Ja. Hij is een man met twee gezichten. Aan de ene kant sympathiek, aan de andere kant onverbiddelijk. Toen hij aantrad als directeur ING Bank, in 2001, was hij heel bevlogen en vast van plan om van ING een bank te maken waar het draaide om klanttevredenheid. Daarin waren wij onze tijd ver vooruit, nu roepen alle banken dat. Het is uiteindelijk niet gelukt toen. Hij moet nu de belangen van ING als concern verdedigen, ten koste van alles. Die onverbiddelijkheid vind ik zijn mindere kant. Want het betekent dat hij vooral voor het bedrijf en de belangen van de aandeelhouders zal kiezen. Klanttevredenheid botst daarmee. Dat zie je nu al. ING verleent nauwelijks meer kredieten, er staat een rem op het verstrekken van hypotheken, de rente op spaargeld is extreem laag en dat zijn toch de kerndiensten van een bank. De campagne die ze voeren gaat alleen maar een beetje over service. Ze zouden dat geld beter in kredieten kunnen stoppen en het land weer op gang brengen. Dat geldt voor de sponsoring van het Nederlands elftal, voor alles wat ze doen met reclame: zonde van het geld. Stop die miljoenen in het mkb, zodat het land kan herstellen van de schade die door de banken is veroorzaakt. In plaats van te adverteren terwijl je niks te verkopen hebt. Dat zou een bijzonder signaal zijn.’
Waarom werd het Ameland-clubje gesteund door Van der Noordaa? ‘Omdat hij stelselmatig alles kapotmaakte waar we mee bezig waren. Er lag een geheim plan. En dat werd in 2006 openbaar: ING Retail zou ING worden en Postbank zou worden opgeheven. Dat was voor mij ondenkbaar, de Postbank had net een complete facelift gehad, nieuw logo, nieuwe huisstijl, nieuwe campagne. Ze waren voor tientallen miljoenen aan het investeren, de Postbank moest een volwaardige bank worden, ook hypotheken gaan verkopen bijvoorbeeld. Maar de top van het concern wilde in het diepste geheim het merk Postbank laten verdwijnen omdat Tilmant één merk wilde, de Coca-Cola van de financiële dienstverlening wilde zijn. Daarom moest het sterkste merk van Nederland de kop omgedraaid worden. De beslissing over de Postbank is pas in 2006 genomen, dit speelde in 2004.’
Waarom heeft het zo lang geduurd? ‘Omdat ze het niet aandurfden. De Postbank opheffen, dat was wel wat. Dat kregen ze in eerste instantie niet voor elkaar binnen de raad van commissarissen, maar later, na vele onderzoeken, wel. Hans van der Noordaa was de weg al aan het plaveien in 2004. Daar ging het om.’
Tegen beter weten in? ‘Ja, ongelofelijk. Postbank was het derde of vierde sterkste merk van Nederland, de bank van 15 miljoen mensen. Met het aureool nog van de staatsbank.’
Ralph Hamers, de man die jou had moeten beschermen, liet jou toen het erop aankwam vallen als een baksteen, je was collateral damage voor hem. Hoe vind je dat? ‘Hij heeft me heel lang beschermd, maar inderdaad heeft hij mij uiteindelijk laten vallen, als laatste. Dat was een heel bitter moment, dat ik daar in de Mondriaantoren stond bij mijn advocaat, stukken kreeg en de brief las die was opgesteld door juridische zaken met zijn handtekening eronder, waarin stond dat ik al een
Wat is er geworden van Frank van der Voort, de woordvoerder die de bron bleek te zijn van alle naar De Telegraaf gelekte informatie? Verslag van het verhoor van Jurgen Spelbos door Special Investigations van ING Groep.
‘Hij was door Van der Noordaa bij mij op de afdeling geplaatst. Ik ben er pas naderhand achter gekomen dat hij lekte. In het boek lees je over de heksenjacht van ING naar het lek naar
17
coverstory
Altijd al op de voorpagina willen staan?
De Telegraaf en dat op een gegeven moment ik werd genoemd als de schuldige. Daar hadden claims uit voort kunnen vloeien, daarom was mij er alles aan gelegen om uit te vinden hoe dat zat. Uiteindelijk bleek Van der Voort het lek te zijn. Waarschijnlijk niet op eigen houtje want het merkwaardige is dat ING hem het allemaal niet kwalijk nam, zijn functie werd later opgewaardeerd en hij is nog een aantal jaar in dienst gebleven bij ING. De regie over de desastreuze lijn van woordvoering lag uiteindelijk bij Cees Maas en de mensen die hij aanstuurde. ‘Bart Mos scoorde like hell met de ene na de andere primeur over ING. Hij had eerst de woekerpolissen te pakken bij Nationale-Nederlanden, toen die meerwaardehypotheek bij de Postbank, een beleggingshypotheek die allesbehalve meerwaarde bleek te geven - dat waren wel dingen die via medewerkers naar buiten waren gebracht, door echte klokkenluiders dus. Hij dacht daarom dat mijn case ook waar was. Maar dat was dus driekwart jaar na het vertrek van die mensen met hun slechte beoordeling die zich “klokkenluiders” noemden. Zij dachten dat mij de hand boven het hoofd gehouden werd. Ik werd van veel dingen beschuldigd, van coke snuiven — ik heb last van mijn oren, waardoor ik vaak snuif en mijn oren moet klaren — voorfinancieren — wat common practice was — seksuele intimidatie, me laten fêteren, marktonderzoek malverseren – toen de nieuwe campagne uit was, had ik geroepen: jongens, de poll staat op de site, wel even stemmen hè.
Maak je eigen krant! 500 vel A4 briefpapier
5000 kranten
Full color 2-zijdig bedrukt 90 grams lasergeschikt papier
Full color 2-zijdig bedrukt
VANAF
VANAF
¤679,-
¤24,excl. btw
excl. btw
250 flyers A6
250 brochures A5
250 folders A5 3 luik
Full color 2-zijdig bedrukt 135 grams papier mat of glans
Full color 8 pagina’s selfcover 135 grams papier
Full color 2-zijdig bedrukt 135 grams papier mat of glans
VANAF
VANAF
¤21,-
VANAF
¤99,-
excl. btw
¤79,-
excl. btw
eenvoudig bestellen
s
gratis en blanco bezorgd
www.drukwerkmax.nl
excl. btw
s
supersnel
‘Ze wisten van één ding zeker dat ik het had gedaan: voorfactureren. Een van hen hield daarvan de administratie bij, het was een standaardprocedure maar het mocht op een gegeven moment niet meer door nieuwe regels. Ze wisten alleen niet dat ik dat deed in samenspraak met de controllers en vaak in opdracht van de directie. Zelfs tijdens het onderzoek dat tegen mij liep, gebeurde dat nog, werd ik gebeld door een controller: “shit, we zitten nog met 8 miljoen in onze maag, kan jij dat niet even wegzetten?”. Het ging daarbij om het veilig stellen van budgetten of om te veel gemaakte winst af te romen om de targets voor het komend jaar niet gelijk veel hoger uit te laten vallen. Ik kreeg via de mail de instructies er keurig bij, zwart op wit. ‘Ik werd aangeklaagd, het onderzoek door de interne recherche was een hel en duurde zes weken. Daarvoor was mijn afdeling doorzocht en die mail bleek verdwenen. Toen kreeg ik het wel benauwd, want zonder die mail zou ik hangen. Ik heb weken later gelukkig nog kopietjes gekregen van een medewerkster op de afdeling, die het na lang zoeken alsnog had teruggevonden. Dat was mijn redding. ‘Toen is het onderzoek afgerond, en daarin werd duidelijk dat de controllers van Dick Boot, de cfo van ING Nederland, opdracht hadden gegeven tot het voorfactureren, en dat Cees Maas er ook van wist. We hadden op dat moment de AFM in huis in verband met de malversaties waar De Telegraaf ook over schreef. Er was zoveel aan de hand dat de AFM zware bedenkingen had of dit concern wel goed geleid werd en een onderzoek opstartte. Boot en Maas wilden niet dat daar nu ook nog de kwestie van het voorfinancieren bij zou komen. Ze zaten met de handen in het haar, Boot had als betrokkene nooit leiding mogen geven aan de commissie waarin het onderzoek werd besproken. De zaak werd in de doofpot gedaan. Maar toen De Telegraaf er later achter kwam, ging ING een heel bedenkelijk spel spelen. Uiteindelijk wilde Cees Maas dat ik de schuld kreeg en eruit ging. ‘Terwijl ik driekwart jaar daarvoor, toen bleek dat ik helemaal schoon was, gepromoveerd werd — ik kwam in de directie van
Hans van der Noordaa
de bank, in 2005, Hamers stond daarop. Communicatie voor het eerst vertegenwoordigd op directieniveau, daar was ik best trots op. Driekwart jaar later kwam De Telegraaf dus ineens met het “klokkenluiders”-verhaal rond mijn persoon en begon de nachtmerrie pas echt. Juridische zaken werd ingeschakeld en het was alsof ik in Venetiaans carnaval was beland: Cees Maas, Hans van der Noordaa cum suis deden, tsjak, een masker voor en gingen heel enge dingen doen. De bank kwam in het nauw.’
Had je inmiddels in de gaten waarom het ging?
Ralph Hamers
Michel Tilmant
‘Ja, maar ik kon het niet begrijpen, want dit was ook heel slecht voor ING. In dat jaar was ik er door al die incidenten wel achter gekomen dat ik in een criminele organisatie werkte. Zo kan je het gerust noemen. ING heeft bijvoorbeeld via ING Roemenië meegewerkt aan illegale leveringen van vliegtuigapparatuur naar Iran. [Ralph Hamers werkte toen al niet meer bij ING Roemenië, AP] Daar hebben ze van de Amerkanen onlangs een boete voor gekregen van 500 miljoen. We hadden te maken met woekerpolissen, dat is gewoon oplichting, Bart Mos publiceerde over die deal met het Kurhaus in Scheveningen waar Endstra bij betrokken was, de meerwaardehypotheek die veel minder opbracht dan klanten was voorgesteld. We hadden een betalingssysteem dat stelselmatig te veel in rekening bracht, het waren echt dingen waarvan je denkt: dat kan toch niet waar zijn? En zo was er nog veel meer. ‘Toen Bart Mos mij vertelde dat hij de informatie over mij gekregen had van twee heel zenuwachtige mannen in het Amsterdamse Bos, heel creepy, toen begon ik te vermoeden: dat gedoe met die klokkenluiders, dat clubje voormalige boze medewerkers, daar gaat het helemaal niet over, dit gaat over praktijken van ING. Ik besloot onmiddellijk om ING te gaan aanpakken in plaats van te ageren tegen de vermeende klokkenluiders. Ik zei: jullie hebben al enorme schade berokkend door die publicatie te laten verschijnen en jullie moeten nu ingrijpen. Dat deden ze niet, integendeel; ze legden mij een spreekverbod op in de hoop dat ik gek zou worden van de publicaties over mij en zou gaan praten tegen Bart Mos, die mij elke dag belde. Toen sprong ook het Financieele Dagblad op de affaire. Daar zat een van de gasten uit het ontevreden clubje dat weg was gegaan, Harmen Wolser.’
Vind je het niet raar dat het boek nog weinig heeft losgemaakt in de media?
Cees Maas
‘Vandaag is het Piet Moerland die vertrekt, morgen is het weer een ander. De media laten zich leiden door de waan van de dag. Pas als je het allemaal opschrijft, zoals in dit boek, zie je het grotere geheel. Ik merk dat veel mensen, ook journalisten, het aan het lezen zijn. Ik denk dat het nog wel gaat komen. ‘Wat ik niet begrijp, is waarom nog niet is opgepikt dat veel van de hoofdrolspelers in de financiële crisis er zo goed van afkomen, zelfs onderscheiden worden met een lintje, zoals Cees
18
coverstory Maas. Maas ging in 2007 met pensioen en de blog Follow the Money heeft berekend dat hij sinds 2000 zo’n 20 miljoen euro heeft verdiend – want op initiatief van Tilmant zijn de salarissen van de raad van bestuur in 2004 verveelvoudigd, terwijl Wim Kok als commissaris toekeek. In 2007 was de kredietcrisis binnen de banken al gaande. En nota bene Cees Maas kreeg van het vooraanstaande International Institute of Finance de prestigieuze opdracht om uit te zoeken hoe het zat met die kredietcrisis binnen de banken, terwijl hij er zelf, ook naar eigen zeggen, gewoon een puinhoop van gemaakt heeft. In het najaar van 2007 begon hij daarmee en hij kwam erachter dat het he-le-maal fout zat en dat we dansten op de rand van de vulkaan. Hij was toen nog verbonden aan ING als adviseur, dus je zou verwachten dat hij alarm had geslagen. Maar ING ging vrolijk door met het opkopen van Amerikaanse rommelhypotheken, want die werden steeds goedkoper. ‘In de zomer van 2008 presenteerde Maas dat onderzoek, er verschenen een paar artikeltjes in de kranten waarin Maas zei dat het fout zat en dat hij op voorhand zijn excuses aanbood omdat de banken hadden gefaald, en dat er een zware tijd aan zou komen. Pas drie maanden later stortte Lehman Brothers in. Je had op zijn minst alarmfase rood kunnen afkondigen voor de financiële sector en een dijkverzwaring kunnen instellen, of god mag weten wat je allemaal had kunnen doen om erger te voorkomen. Dat verbaast me nog het meest, dat dat niet is gebeurd.’
Het marketingplatform van NDP Nieuwsmedia
Heb je nog een boodschap voor de reclameen communicatiewereld?
Wim Kok
‘Mijn boek gaat alleen maar over communicatie, het is ook het verhaal van een mediacrisis, illustratief voor hoe de waan van de dag ons allemaal regeert. Wat je zag met het aftreden van Piet Moerland en het bekend worden van de Libor-affaire: overal wordt de Rabobank-reclame nu tégen de bank gebruikt. Overal zag je de Jochem de Bruin-campagne langskomen: bij DWDD, Nieuwsuur, Pauw & Witteman. Kijk, lieten ze zien, de Rabobank met die brave Jochem de Bruin, die keurig nette coöperatieve bank, daar hadden we dit toch niet van verwacht. En dan wordt de reclame tegen ze gebruikt om te laten zien wat een farce en een leugen het is. Het vertrouwen in de Rabobank is direct in elkaar geklapt. Dat is terecht, al is het heel zuur voor al die mensen op lokale kantoren die daar niets mee te maken hadden.’
Als de Geldmannetjes-campagne niet was gestopt, had die ook goed gebruikt kunnen worden als bewijs van de farce die ING de consument heeft voorgeschoteld.
Wat heeft het gedaan met jouw vertrouwen in de mensheid? ‘Ik denk dat Joris Luijendijk gelijk heeft: in de geest van de banken is helemaal niets veranderd. En ook niet bij de verzekeraars. De financiële wereld is zo gesloten en staat zo onder druk dat de top er als het ware door besmet wordt. Ze hebben daar helemaal niet in de gaten hoe de buitenwereld over ze denkt. Hoe negatiever de beeldvorming is, hoe meer ze zich terugtrekken en afsluiten. Dat is heel gevaarlijk. Het is ook allang weer zo dat hypotheken op een andere manier verpakt worden. Ewald Engelen schreef daar een paar weken geleden een geweldig stuk over op De Correspondent [‘Hoe Nederland grootmacht in schaduwbankieren werd’, AP]. Maar daar hoor je dan verder niemand meer over. ‘Als de crisis iets duidelijk gemaakt heeft, is het dat politiek en financiën één zijn; de belangenverstrengelingen zijn enorm. De Nederlandsche Bank heeft op een verschrikkelijke manier gefaald. Ik begin mijn boek bij de oprichting van ING in 1991. In 1992 zou Europa opengaan, met vrij verkeer van goederen, kapitaal en mensen binnen de Europese Unie. Lubbers was toen nog minister-president, Wim Kok minister van Financiën en Cees Maas thesauriër-generaal op het ministerie. In de aanloop naar 1992 waren partijen in de financiële sector bang dat ze te klein waren en overgenomen zouden worden door buitenlandse partijen. Het leek daarom beter om Nederlandse partijen bij elkaar te brengen. Maar om dat te kunnen doen, moest de wetgeving veranderd worden, want een bank en een verzekeraar mochten bijvoorbeeld niet fuseren. Die wetgeving was tot stand gekomen na de vorige crisis, in de jaren dertig. Allemaal beschermende regulering. Eind jaren tachtig is die wetgeving ongedaan gemaakt. Het samengaan van ABN en Amro is letterlijk op vrijdagmiddag geregeld, Maas en Kok hebben ervoor gezorgd dat die twee na het weekend samen konden gaan. En ING ging samen met Nationale-Nederlanden. Zo was de tijdgeest. Ook frappant: Wim Kok is later commissaris geworden bij ING en in 2009 moest hij helpen om de zaak weer terug te draaien.’
Cebuco
REACTIE ING
ING woordvoerder Raymond Vermeulen: ‘”In het hol van de leeuw” is een persoonlijk boek van een voormalig medewerker. We laten zijn constateringen volledig voor zijn rekening.’
‘Ja, ze hebben inderdaad niet zo goed voor het geld gezorgd als onze bedoeling destijds was. Ja, achteraf gezien was het naïef dat ik in 2004 nog geloofde dat we een bank konden maken die klanttevredenheid voorop stelde.’
Heb je een advies voor het reclamebureau en de communicatieadviseurs van Rabobank? ‘Als je niet waarmaakt wat je belooft, gaat het zich tegen je keren. Ik ken maar één recente prachtige Nederlandse bankcampagne. Die is geloof ik van ASN, met de volgende strekking: geld stinkt, geld helpt, geld sloopt, geld bouwt, geld maakt kapot en doet mooie dingen, het is maar net hoe je het gebruikt. ‘Wat ABN Amro aan het doen is, gaat nergens over: ook zij leveren geen kredieten, hebben een rem op hypotheekverstrekkingen gezet en ook zij zorgen ervoor dat we in Nederland een te hoge hypotheekrente betalen ten opzichte van andere landen in Europa. Het mkb overweegt nu zelf een bank te gaan opzetten. Ze hebben daar 500 miljoen voor nodig, omdat ze geen krediet meer krijgen van de banken. Ik vind het heel goed als mensen zelf nieuwe geldstromen gaan genereren.’
Hoe pak jij de draad weer op?
In het hol van de leeuw Recensie op pagina 44 ISBN 9789000333042 Uitgeverij Unieboek | Het Spectrum www.unieboekspectrum.nl www.inhetholvandeleeuw.nl
‘Ik wil zo snel mogelijk weer fit worden, dat gaat de goede kant uit. Met het schrijven van dit boek voelde ik me een beetje de onderzoeker van het kwaad. Ik ben bij mijn research gekke dingen tegengekomen. Oud-voorzitters van ING die connecties hadden met de onderwereld bijvoorbeeld. En niet alleen van ING, dit speelt in de hele financiële wereld. Maar ik wil me ook hard gaan maken voor positieve dingen. Ik heb na mijn vertrek bij ING vreselijke vergiftigingen opgelopen waarover ik ook schrijf in het boek. Ik heb de hele alternatieve geneeskunde in Nederland gezien en daar wil ik wel wat mee. Die mensen hebben me allemaal uit de narigheid getrokken. Ik wil me graag gaan inzetten voor mensen en organisaties die iets positiefs toevoegen aan de wereld.’
Waar zit je als adverteerder in een elftal met andere nieuwsmakers?
Van alle media hebben nieuwsmedia de meeste impact. Ze bepalen het gesprek van de dag en helpen ons de wereld te doorgronden. Zouden we iets begrijpen van de selectieprocedure van de bondscoach zonder nieuwsmedia? Nederlanders hechten aan hun nieuwsmerken. Ze laten zich graag informeren via hun favoriete kranten, bladen, nieuwssites en -zenders. Bij voorkeur een paar keer per dag. De impact van het nieuws biedt adverteerders een uitgelezen kans om een plek te veroveren in het hoofd van hun doelgroep. Wie adverteert in de nieuwsmedia, zet zijn merk op het hoofdpodium.
De nieuwsmedia. Hoofdsponsor van iedereen. Hoofdpodium voor adverteerders.
