Ik stel je voor : Kadhdee

21/02/2011

VE RS TR D O N OI GE E D LI

Ambe tante rik

A FL

T IE N N TE N IT A K LZ TI OV ER S BE WE EG LI JK ONBEHEERST IG HT DA C AN A N HYP ER K O ONBELEEFD INE TI S CH

IT PU

V OP D IMPULSIEF ZO OET ND MA ER A DE R NK EN S LL E T A GEE R E AL V TI PR AAN UT JD NT O SE P S N TÉ

Hand-outs verschijnen op onze website www.terkouter.be rubriek “Nieuws”

Een vluchtige kijk op ADHD

Programma • • • • • •

Ik stel je voor : Kadhdee

1. De basiskenmerken van ADHD 2. Enkele feiten over ADHD 3. Verklaringsmodellen 4. Bijkomende problemen bij ADHD 5. Behandeling 6. Suggesties naar aanpak toe

• Vragen

Psycho-educatie in de klas

4

1. Basiskenmerken FL

T IE N N TE N IT KA LZ TI OV ER S BE WE EG LI JK ONBEHEERST IG CH T DA N A NA H YP ERK O ONBELEEFD INE TI S CH

AP

T UI

VE RS TR O ND OI E EG D I VL P O DO IMPULSIEF E ZO N D T MA ER A DE R NK EN ES ALL EET G R VE AL T N PR U I JD AA NT TS SPO EN TÉ

1.1. Problemen met aandacht

Ambe tante rik

• Drie hoofdkenmerken: – aandachtsproblemen – hyperactiviteit – impulsiviteit • in feite een extreme gedragsvariant op deze 3 vlakken

• Kadhdee vindt het moeilijk om lang met hetzelfde bezig te zijn. • Kadhdee kan zich vaak niet zo lang concentreren op een taak of een spel • Kadhdee is snel afgeleid • Kadhdee is soms dromerig • Kadhdee raakt vaak spullen kwijt…

6

1

21/02/2011

1.2. Overbeweeglijk = hyperactief

Aandacht observeren, rapporteren, hanteren • aandacht is een parallel-proces: welke activiteit? • aandacht: 4 aspecten:

• • • •

– volgehouden aandacht: tonisch, fasisch » modulatie – selectieve aandacht – verdeelde aandacht – aandachtssturing:

Kadhdee beweegt vaak te veel, beweegt altijd. Kadhdee kan niet zo lang stil zitten. Kadhdee kan heel druk zijn. Kadhdee heeft vooral problemen met zich af te remmen, zich in te tomen.

Supervisory Attentional System bewust >< automatisch

• aandachtsprobleem: oa. moeite met routinetaken die een volgehouden aandacht vragen 8

1.2. Overbeweeglijk = hyperactief

1.3. Impulsief

• voortdurend bezig, nooit in ‘stand by’ • Kadhdee vindt het lastig om eerst rustig na te denken en dan pas iets te doen. • Kadhdee is al begonnen met een opdracht voor dat de uitleg voorbij is. • Kadhdee flapt er commentaar uit voor hij goed en wel weet wat er gaat gebeuren. • Kadhdee denkt er niet aan dat iets gevaarlijk zou kunnen zijn.

• we observeren: – motorische onrust: grote/kleine bewegingen – steeds met allerlei dingen bezig – geen afremming: ze pakken alles vast – wachten is een probleem – ondanks hun overactieve inzet , werken ze tenslotte weinig af. 9

Hoe beslist men tot de diagnose? • er bestaat geen simpel meetinstrument • de criteria zijn ook niet zo eenduidig als – bv. bij epilepsie, tuberculose, … – bv. bij een gebroken been > < scheurtje

• diagnosestelling = in kaart brengen van het gedrag en de verworven vaardigheden op basis van: – vraaggesprek met ouders, leerkrachten, … – vragenlijsten – observatie – testonderzoek – zoeken in diverse situaties

10

Bijkomende criteria (op basis van DSM-IV) • ontwikkelingsstoornis: aanwezig vóór de leeftijd van 7 jaar • geen acute stoornis: reeds minstens gedurende 6 maand problemen • niet louter bepaald door één situatie: negatieve gevolgen van de symptomen aanwezig in 2 of meer settings • negatieve gevolgen voor het functioneren: thuis, sociaal, school of beroep, vrije tijd, ...

2

21/02/2011

Drie types


• het onaandachtige type • het hyperactive-impulsieve type • het gecombineerde type

• maar ook: hyperkinetische gedragsstoornis


• Vragen

2. Enkele feiten over ADHD

Weetje: komt voor bij 5% 5 kinderen met ADHD

95 kinderen

16

Weetje: meer bij jongens

Weetje: kinderen, jongeren én volwassenen

m sj ei es

jo e ng ns

17

18

3

21/02/2011

ADHD is niet besmettelijk

Oorzaken van ADHD • 75% van het voorkomen van de 3 kernkenmerken van ADHD is erfelijk bepaald • bewezen invloed van een aantal biologische factoren • alcohol, roken en stress bij de zwangere moeder • extreme vroeggeboorte • aandoeningen vd hersenen (encefalitis, ...) • voedingsallergie, kleurstoffen • loodvergiftiging

Van ADHD ga je niet dood

19

Oorzaken van ADHD (vervolg) De hersenen zijn een uiterst belangrijk orgaan • ontwikkeling van de hersenen loopt tot ruim 18 jaar • bij de groep kinderen met ADHD loopt deze ontwikkeling 2 tot 3 jaar achter – vooral de ‘zelfcontrole-structuren’ zijn achter

• prognose verschillend per kind • een aantal jongeren halen tegen hun 18 j de achterstand in • ADHD is dus niet per definitie voor het leven

Enkele cijfergegevens over ADHD • 5 tot 10% • duidelijk meer jongens dan meisjes (10/4) • 85% ontwikkelt ook andere problemen, 60% minstens 2 – motorische coördinatiestoornis, leerstoornis, angst- en stemmingsstoornis, kenmerken autisme, ... • 50% ontwikkelt gedragsproblemen • prognose: - nog bij 22 - 85% ook als adolescent - nog bij 4 - 50% als volwassene

• invloed van opvoedingsfactoren? • kunnen bepalen in welke mate ADHD-kenmerken tot uiting komen • vaststelling dat ADHD sterker aanwezig is in bepaalde gezinnen ... • deels erfelijk bepaald • deels interactie tussen opvoedingsfactoren en genetische ondergrond waardoor de ‘vatbaarheid’ voor ADHD tot uiting komt • deels gevolg vd opvoedingsfactoren (...) • binnen behandeling werken aan opvoedingsfactoren is essentieel

Een mama aan het woord

Mijn dochter is een lief, plichtsbewust en enthousiast meisje, maar ze zit in een opgewonden jasje verpakt, zodat de verpakking soms de inhoud verbergt.

4

21/02/2011

Programma • • • • • • •

1. De basiskenmerken van ADHD 2. Verfijning van de kenmerken 3. Gevolgen van ADHD 4. Enkele verklaringsmodellen 5. Behandeling 6. Richtlijnen naar aanpak toe 7. Enkele uitspraken over ADHD

• Bedoeling: weten welke mechanismen het gedrag van kinderen met ADHD kunnen verklaren. • Doel: afleiden van richtlijnen voor aanpak. • Problemen: – er zijn verschillende theorieën, met elk eigen model – geen enkel is allesomvattend – ze zijn vaak niet specifiek genoeg

• Drie belangrijke modellen – inhibitie-tekort – onderactief werkgeheugen – andere invloed van bekrachtiging

• Vragen


3. Op zoek naar een verklaringmodel


Verklaring 1: inhibitietekort model van BARKLEY

• Vragen

Verklaring 1: inhibitietekort • het go-signaal is sterker dan het stop-signaal • een kind met ADHD laat zich leiden door de sterkste en aantrekkelijkste prikkel. • fouten door te trage/moeizame/onvolledige informatieverwerking

Verklaring 2: ‘onder’actief werkgeheugen • om informatie te verwerken moeten we dit kunnen vasthouden in ons werkgeheugen • naargelang er méér informatie moet verwerkt worden, moet het werkgeheugen sterker geactiveerd worden. • bij kinderen met ADHD blijft het werkgeheugen te weinig actief • gevolg: ze kunnen niet met de ganse situatie rekening houden ...

5

21/02/2011

De capaciteit van het werkgeheugen Plaats voor zeven informatie eenheden: minder actief

• gedrag wordt oa. bepaald door de bekrachtiging (beloning) die al of niet volgt. • door een beloning uit te stellen verliest ze normaal een deel van haar aantrekkingskracht

Ik wil coördinaten van Jannes opschrijven • losse cijfers en letters jannes093863890revalidatiecentrumdeinze • groeperen 1: jannes

09 386 38 90

revalidatiecentrum

Verklaring 3: andere “invloed” van bekrachtiging

deinze

• groeperen 2: jannes+revalidatiecentrum+deinze (deinze=09386) 38 90 hoe moet ik het correct opschrijven, aandacht richten, ...

• normaal kan een kind echter “wachten” op een beloning, maar kinderen met ADHD hebben het moeilijk om beloning uit te stellen. – gevolg: problemen met wachtsituaties: niet om kunnen gaan met lege momenten – gevolg: een aversie voor uitstel van ‘genieten’

• dit noemt men de motivationele verklaring



4. Bijkomende problemen bij ADHD • leerprocessen • gevolgen voor de relaties met kinderen • gevolgen op de zorgen leerrelaties

• Vragen

Leerprocessen lopen niet zo vlot • vaak vereist een leerproces “automatisatie” door veelvuldig uitvoeren en inoefenen – en dat wil niet vlotten – herhaald uitvoeren vraagt enerzijds een volgehouden aandacht, maar anderzijds een adequate modulatie van de aandacht (bij herhaald uitvoeren mag onze intens gerichte aandacht een stuk afgebouwd worden) – herhaald uitvoeren gaat snel vervelen – bij inoefenen wordt Kadhdee snel overmoedig – omdat hij denkt dat het nu wel vanzelf gaat gaan – bij inoefenen maak je gebruik van de feedback die je krijgt, bij Kadhdee loopt dat niet zo vlot (verdeelde aandacht)

Leerprocessen lopen niet zo vlot • leren = verbanden leggen: – wat als je aandacht slechts gericht is op 1 element? – of gericht op minder relevante elementen?

• impulsiviteit: onvolledige informatieopname • veel fouten invloed op het zelfbeeld

6

21/02/2011

Wisselende emoties bij Kadhdee

Invloed op sociale relaties

Wat meest opvalt is de sterke ontvlambaarheid

De gevoelsthermometer

Invloed op sociale relaties

De gevoelsthermometer bij Kadhdee kent minder stapjes …… minder streepjes ….

Moeilijke/onvoorspelbare medespelers • wisselende motivatie: hun spel-inzet verandert • impulsief -‘zappen’ vaak niet te volgen - lijken egocentrisch te reageren • aandachtsproblemen:

met ADHD

– ze ‘zien’ niet alles, ze ‘zien’ de verkeerde dingen – ze houden niet vol • emotionele uitersten schrikken af

zonder ADHD

• vluchtigheid, onhandigheid: geen goed ploegmaat 39

Invloed op sociale relaties • motorisch ongeremd: knuffelen wordt versmachten, een klopje wordt een klap, …. • ‘vergeten’ of slordige perspectiefname: houden niet adequaat geen rekening met anderen (bespreking achteraf wel mogelijk)

Invloed op sociale relaties • vele situaties worden emotioneel alles of niets: – een punt verliezen krijgt de betekenis van het spel te verliezen – kind houdt geen rekening met volgende beurten

• iemand die kwaad kijkt, lijkt hen verschrikkelijk boos, de rest vd signalen worden niet opgevangen. • of de boze blik wordt nu net niet opgemerkt.

• invloed op het aangaan/afbreken van vriendschappen – standpunt Kadhdee – standpunt andere kinderen

• vaak worden signalen van anderen gewoon niet opgemerkt

7

21/02/2011

Invloed op zorgen leersituaties • de leerkracht is geneigd ... – meer instructies te geven en te herhalen – meer negatieve opmerkingen en bijsturingen te geven – minder positieve opmerkingen te geven

• de leerkracht gaat meer gedragscontrolerend optreden • de leerkracht reageert minder op vragen van kinderen als Kadhdee • de leerkracht is geneigd meer straf te geven • probleemsituaties komen vaak niet tot een bevredigende oplossing • relatie tussen leerkracht en leerling met ADHD kan negatief gekleurd raken.

Waarom is behandeling aangewezen?



• Vragen

5. Behandeling van ADHD

Op basis van studies waarbij kinderen jarenlang gevolgd werden.

Drie grote pijlers:

• • • •

• medicatie: is prioritair bij 2/3 van de kinderen met ADHD • gedragstherapie: preventie of aanpak van gedragsproblemen • psycho-educatie: kennis over de eigen aard van het functioneren met ADHD

vaak een moeilijke schoolcarrière tot 50% ontwikkelt gedragsproblemen hoger risico op delinquentie in adolescentie meer kans op – middelenmisbruik en verslaving (jongeren) – verkeersongevallen, meer medische kosten – op psychiatrische problemen

negatieve prognose meest uitgesproken als een kind te weinig ondersteuning krijgt: thuis, school, therapie, ...

Behandeling van ADHD: medicatie ?

Daarnaast ook behandeling van de problemen die samen met ADHD voorkomen: • executieve functies, (meta-) cognitie • leerstoornissen • ontwikkelingsproblemen • sociale vaardigheden • emo-regulatie ...

Weetje: hoe zit het met die pilletjes?

hulpmiddel

=

R il ati ne

48

8

21/02/2011

Behandeling van ADHD: medicatie •

Enkel op advies en onder controle van een gespecialiseerde arts.

•

Stimulantia – – – –

•

Rilatine Rilatine MR Concerta dexamfetamine

Atomoxetine

• Medicatie: is Rilatine een drug? • Rilatine en cocaïne zijn verwant, maar ze werken ánders. Als je de dosis Rilatine zou vertienvoudigen, en intraveneus toedient, kan je een cocaïne-achtig effect hebben. • Rilatine is niet verslavend • Het is niet eerlijk om dit gegeven te benadrukken ten nadele van de vele positieve ervaringen met en studies over positieve effecten van aangepast Rilatine-gebruik.

– Strattera

op advies en met controle van een medisch specialist


Wat je niet mag verwachten …


• Vragen

Basisingrediënten voor aanpak

Overzicht

Inzicht

Vooruitzicht

Basisingrediënten voor aanpak •

Vier sleutelbegrippen:

•

Structuur .................................... duidelijke grenzen

•

Steun ........................................ ze hebben je nodig

•

Vaardigheden .......................... ze leren niet vanzelf

•

Strategie .............. juiste actie op het juiste moment

Overzicht

9

21/02/2011

Basisingrediënten voor aanpak

Belang van een goede relatie

• belonen en straffen hebben een ánder effect op Kadhdee • gevolg voor gedragsbeïnvloeding – – – – –

duidelijker instructie consequenter opvolgen eisen opleggen voor kortere termijn meer ondersteuning langer ondersteunen met een gedragsprogramma

Barometer voor je relatie




10

21/02/2011

Gevolgen van het vastzitten in negatieve processen • destructief voor het zelfbeeld van het kind • bedreiging voor de ontwikkelingsmogelijkheden • verstoort pedagogische vaardigheden van de leerkracht en ouders • interactiecultuur evolueert naar exclusief controlerend en negatieve kleuring.

KL & tips: aanpak van gedrag Suggestie voor aanpak van gedrag • Streef naar een positieve balans in je relatie met het kind • OBSERVEREN CONTEXT EN KIND • Als je wil iets wil veranderen:

• • • • • •

•

begin met belonen wat goed is. begin met het belangrijkste probleem. begin met 1 ding tegelijk

Zorg dat je concreet weet waar je naar toe wil. Zorg dat het kind concreet weet wat er verlangd wordt. Wees pro-actief: – vooraf leren – op tijd ingrijpen – voorzie moeilijke situaties: bereid je kind en jezelf voor Geef directe feedback. Maak meteen de gevolgen van het gedrag duidelijk. Probeer het kind te “betrappen” op goed gedrag.

KL & tips: aanpak van gedrag • • •

Geef geregeld feedback, ook als het goed gaat. Bij Kadhdee slaat sociale bekrachtiging en intrinsieke motivatie minder aan: werk met beloningen (materiaal, activiteit, privileges) Aanmoedigen heeft voorkeur op straffen. – – –

•

Er loopt zoveel fout dat je wel heel veel straf moet geven. Probeer ongewenst gedrag te vervangen door gewenst. Denk in termen van winnen/winnen.

Leer het kunnen “uitstellen” van beloning

Zelfbeoordeling gedrag • “Lege” momenten en overgangen zijn extra moeilijk – zorgen voor een bezigheid – overgang aankondigen en structureren – bij agitatie tijdens een overgang een duidelijk ‘stop’moment inbouwen zodat de “overdrive” van de ene situatie niet overslaat naar de andere.

• als iets 2 of 3 keer gevraagd hebt zonder effect, moet je anders aanpakken –duidelijker signaal geven • soms vraagt bijsturing de “grote middelen”

11

21/02/2011

KL & tips: regels hanteren

“Je mag een paar minuutjes ...”

• Suggesties voor regels opleggen en hanteren • • • •

Neem als leerkracht de leiding. Probeer consequent te zijn. Geen woorden maar daden. Geef zelf het voorbeeld. Geef inspraak waar mogelijk, maar neem duidelijk zelf de eindbeslissing. • Je kan regels uitleggen, maar dat kán niet altijd, niet op elk moment. • Wéten wat de regel is, is niet voldoende. • Ga uit van de idee dat de regels nooit 100% worden opgevolgd. • Afspreken van tijdsduur: gebruik een klok

Zelfbouw time-timer



• Vragen

Naar een idee uit tijdschrift Zit Stil

Aanbod van Ter Kouter voor Kadhdee • onderzoek en diagnosestelling • behandeling: – – – –

medische opvolging behandeling van de kinderen (ind + gr) oudercursus ouderbegeleiding

• Psycho-educatie – psycho-educatie voor ouders – psycho-educatie voor klasgenoten – psycho-educatie voor leerkrachten

• Consult voor leerkrachten van cliënten 72

12

22/02/2011

Het verklaringsmodel van Barkley Verklaring voor ADHD vanuit de werking van hersenen.

Zelfbeheersing ontstaat als gevolg van • samenwerking van 4 verschillende wijzen om met informatie om te gaan.

Vraag : Hoe ontstaat zelf beheersing, zelfcontrole ?

• Uitvoerende functies (executive functies)

Welke mechanismen zorgen daarvoor ?

• dat zijn geen afgebakende gebieden in de hersenen

Uitvoeren van gedrag : onderdrukken van gedrag dat geen verband heeft met de taak doelgericht, efficiënt opmerkzaam of het gedrag aan het probleem beantwoordt opnieuw opnemen van een taak na onderbreking

Onderdrukken van gedrag uitstellen van actie onderbreken van actie bescherming tegen nieuwe indrukken

Onderdrukken van gedrag Onderdrukken van gedrag uitstellen

uitstellen van actie

Uitvoeren van gedrag :

onderbreken van actie bescherming tegen nieuwe

onderdrukken van gedrag dat geen verband heeft met de taak

onderbreken van actie indrukken

bescherming tegen nieuwe indrukken

doelgericht, efficiënt opmerkzaam of het gedrag aan het probleem beantwoordt opnieuw opnemen van een taak na onderbreking

1

22/02/2011

Onderdrukken van gedrag




onderbreken van actie








doelgericht, efficiënt


opmerkzaam of het gedrag aan het probleem beantwoordt


opnieuw opnemen van een taak na onderbreking










Vasthouden werkgeheugen



Verwoorden innerlijke taal




















Beheersing van gevoelens














plannen

2

22/02/2011













plannen
























plannen














plannen

plannen

Onderdrukken van gedrag uitstellen ADHD kan voor een belangrijk deel verklaard worden door, gebrekkige, onvolledige oppervlakkige verwerking van informatie in de hersenen.

Bij kinderen met ADHD zijn de executieve functies aanwezig, ze functioneren, maar ze zitten in de mist. OF het vraagt zeer veel energie om ze aan te spreken.

onderbreken van actie bescherming tegen nieuwe indrukken

vasthouden

Verwoorden, innerlijke taal

Beheersen van gevoelens

Opnieuw samenstellen Plannen,

Uitvoeren van gedrag : onderdrukken van wat niet met de opdracht te maken heeft. Zonder omwegen naar het doel opnieuw opnemen van een taak na onderbreking denken stuurt doen

3

Ik stel je voor : Kadhdee

Recommend Documents