Ideeënboek DE LEIDSEBUURT GROENER MOGELIJKHEDEN, VISIE EN IDEEËN OM DE LEIDSEBUURT TE VERGROENEN

Ideeënboek DE LEIDSEBUURT GROENER

MOGELIJKHEDEN, VISIE EN IDEEËN OM DE LEIDSEBUURT TE VERGROENEN

2

Ideeënboek DE LEIDSEBUURT GROENER MOGELIJKHEDEN, VISIE EN IDEEËN OM DE LEIDSEBUURT TE VERGROENEN Arda adviesbureau voor natuur, cultuurhistorie en recreatie en b&d Natuuradvies in opdracht van: Wijkraad Leidsebuurt Haarlem december 2013

3

4

Samenvatting De vooroorlogse arbeiderswijk De Leidsebuurt in Haarlem heeft een actieve wijkraad. De wijk wordt als stenig ervaren, daarom wil de wijkraad de wijk vergroenen. De wijkraad Leidsebuurt vroeg aan b&d Natuuradvies en ARDA advies voor natuur en landschap de mogelijkheden voor vergroening van de wijk te onderzoeken. Een inventarisatie van het groen in de Leidsebuurt en het inhoudelijk verzorgen van een avond voor buurtbewoners zijn de fundamenten voor dit Ideeënboek. Naast deze activiteiten zijn symposia bezocht, werd het beleid van de gemeente Haarlem doorgenomen, de geschiedenis van de wijk onderzocht en relevante literatuur bestudeerd. Diversiteit en kleinschaligheid kenmerken de Leidsebuurt. Tegelijkertijd zorgen deze kenmerken dat de samenhang en eigenheid van de wijk niet direct zichtbaar zijn. De wijk is duidelijk begrensd. De knusse Leidsebuurt heeft een warme uitstraling, maar is desondanks ‘stenig’. Het groen in de wijk is afhankelijk van particulier gevelgroen, planten in potten en straatbomen. Het groen maakt lokaal de wijk gemoedelijk. Uitbreiding van het groen zal de positieve eigenschappen van de wijk: knus, warm, gemoedelijk, verbeteren en bijdragen aan meer samenhang. De kunst in de wijk is dringend toe aan onderhoud.

De Structuurvisie Openbare Ruimte Haarlem SOR2040 geeft richting aan de ontwikkelingen van groen op grotere schaal en is ingezoomd op de wijk. De ecologische basis is de drager voor het groen in de wijk. Vanuit de Structuurvisie zijn zes kaartbeelden gemaakt voor de Leidsebuurt. Korte beschrijvingen bij de kaarten geven aan welke hoofdlijnen gevolgd kunnen worden. Versterk ecologische kwaliteit, maak de wijk ecologisch toegankelijk, vorm het bestaande groen om, maak groene hotspots, groene routes en versterk de eenheid in de buurt. In de Leidsebuurt zijn veel voorbeelden te vinden van hoe de wijk zou kunnen vergroenen. Bewoners namen zelf initiatieven en maakten gevelgroen, geveltuinen en plaatsten bloembakken. Deze praktijkvoorbeelden, de ideeën uit de bewonersavond en de ideeën die voortkwamen uit de inventarisatie zijn van buiten naar binnen uitgewerkt tot een scala van ideeën voor meer groen, variatie en verbetering van de ecologische kwaliteit. Ondanks de beperkte ruimte blijkt er in de Leidsebuurt veel mogelijk.

Dit Ideeënboek beschrijft in hoofdstuk ”Kijk op de wijk” een hoofdlijn van waaruit het groen in de wijk kan worden ontwikkeld. De hoofdlijn dient als vertrekpunt, als toetsingsmoment en als streefbeeld. Groen is doen! Groen is beleefbaar!

5

6

Inhoud Samenvatting .............................................................. 5

Westerstraat ........................................................... 33

Inhoud ....................................................................... 7

Fietskluis wordt fruitkluis ....................................... 33

Inleiding ..................................................................... 8

Speelplaats + paardenlandje = Buurtboerderij.......... 34

Aanpak ....................................................................... 9

Groene poorten en assen .......................................... 35

Leidsebuurt ................................................................10

Pleinen ................................................................... 36

Leidsebuurt ................................................................10

Leidseplein ........................................................... 36

Beeldimpressie Leidsebuurt ....................................... 11

Brouwersplein en Nadorstplein................................ 38

Geschiedenis ........................................................... 12

Groene hotspots ...................................................... 40

Onderzoek in de buurt .............................................. 13

Binnenplaatsje Boterplein ...................................... 40

Conclusies onderzoek in de buurt: ........................... 13

Parkeerplaats Boterplein ........................................ 40

Flora en fauna in de buurt ......................................... 14

Pleintje achter Boterplein ....................................... 41

Buurtavond ............................................................. 15

Overige hotspots .................................................. 42

Kijk op de wijk ............................................................ 17

Groene routes ......................................................... 43

Structuurvisie Openbare Ruimte 2040 ......................... 19

Karakter en samenhang ........................................... 44

Grenzen ..................................................................20

Straat .................................................................. 44

Assen en poorten ..................................................... 21

Kruispunt ............................................................. 45

Pleinen....................................................................22

Groen in je straat .................................................... 46

Groen hotspots of oases ............................................ 23

Gevelgroen .......................................................... 46

Groene route in de straat .......................................... 24

Geveltuinen.......................................................... 47

Karakter, samenhang en eenheid ............................... 25

Potten en pannen.................................................. 48

Ideeën .......................................................................28

Overige ideeën ........................................................ 49

Brouwersvaart ......................................................... 28

Voortuinen en achtertuinen .................................... 49

Leidsevaart ............................................................. 29

Stadslandbouw ..................................................... 49

Westergracht ........................................................... 30

Nuttige informatie ...................................................... 50 Verantwoording en colofon .......................................... 51 7

Inleiding De Leidsebuurt in Haarlem is een van de vooroorlogse wijken in Haarlem. De wijk met relatief smalle straten in een rechtlijnige verkaveling ontstond begin twintigste eeuw. Deels kent de wijk nieuwbouw waar de oude arbeidershuisjes, industrie of andere bedrijven verdwenen voor woningbouw. De wijkraad van de Leidsebuurt is een actieve groep die de bewoners van de wijk adviseert, informeert, ondersteunt en eventueel doorverwijst, en waar nodig de hulp van professionele krachten inroept. Een van de onderwerpen is het groen. In samenspraak met de gemeente Haarlem en het Bewonersbedrijf wordt naar het groenonderhoud van de wijk en de invulling van de parken gekeken.

Aan b&d Natuuradvies en ARDA advies voor natuur en landschap kregen de opdracht de mogelijkheden in kaart te brengen en een ideeënboek samen te stellen. Het voorliggende ideeënboek is gebaseerd op een inventarisatie van groen in de wijk, een bewonersavond en ervaring in vergelijkbare projecten. Dit ideeënboek gaat uit van een duurzame en ecologisch verantwoorde invulling van het groen in de Leidsebuurt.

De Leidsebuurt wordt als stenig ervaren. In de smalle straten is beperkt ruimte voor groen. Reden genoeg om te bezien hoe de wijk groener en daardoor nog leefbaarder kan worden. Op de achtergrond speelt de terugtrekkende rol van de gemeente en wordt in overleg steeds meer onderhoud van groen aan de bewoners zelf overgelaten. Dit biedt kansen om zelf de invulling en uitvoering van het onderhoud van het groen op te pakken.

8

Aanpak Na een oriënterend gesprek met de wijkraad is het project als volgt aangepakt. De eerste stap was het in kaart brengen van de wijk. Gedurende tweeënhalve dag is intensief door de wijk gefietst en gefotografeerd. Per straat werd een kleine beschrijving gemaakt. Met buurtbewoners werden praatjes gemaakt over de wijk en hoe zij het groen ervaren. Tegelijkertijd werden op internet en in literatuur ideeën bijeen gezocht. Ook werd deelgenomen aan drie symposia. De tweede stap was het organiseren van een bewonersavond. Tijdens de bewonersavond werden de deelnemers aan de slag gezet met potlood en papier en een maquette van een stukje van de wijk. Doel was inventariseren van ideeën en wensen die in de wijk leven. Al doende met elkaar komen de ideeën vanzelf naar boven. De avond leverde een flinke input voor het ideeënboek. De uitwerking en presentatie van het ideeënboek is de derde stap die hier voor u ligt. De laatste stap is de concretisering en uitvoering van de ideeën. Hierin is een grote rol weggelegd voor de Wijkraad in samenwerking met het Bewonersbedrijf en de gemeente Haarlem. Deze stap valt buiten deze opdracht aan b&d Natuuradvies en ARDA advies voor natuur en landschap.

9

Leidsebuurt

10

Beeldimpressie Leidsebuurt

11

Geschiedenis Bron: www.watwaswaar.nl

1877 1905 1953 1973 1983 1985

veenweide en tuinderijen bebouwing en industrie, Westergracht gegraven voltooide wijk Westergracht gedempt Sloop boterfabriek en arbeiderswoningen Vernieuwing wegdek aanleg straatmozaïken op kruispunten 1999 Nieuwbouw Boterplein 2010 Sloop en nieuwbouw Oost Indiëstraat en Sterrebosstraat 2011 Groenvoorziening pleinen en Nadorstplein herzien. Op de website van Wijkraad Leidsebuurt www.leidsebuurt.nl in de rubriek geschiedenis is een uitgebreide beschrijving opgenomen van de geschiedenis van de wijk. De wijk is van oudsher een arbeiderswijk met sociale woningbouw.

12

Onderzoek in de buurt De voorliggende paragraaf geeft een korte beschrijving en conclusies van tweeënhalve dag onderzoek in de buurt. De buurt is in meerdere opzichten divers qua; bebouwing oude en nieuwe huizen; straatbomen soms meerdere soorten in een straat; gebruik van plantenbakken; straatbreedtes, stoepen en parkeren; hoeveelheid gevelgroen; aanwezige pleintjes en groene hoekjes. De Leidsebuurt heeft straten met klinkers waardoor een warme en schilderachtige uitstraling ontstaat. Veel kruispunten hebben een ingelegd mozaïekpatroon. Daarmee onderscheidt de buurt zich van andere buurten. Meerdere mozaïeken zijn helaas na opbreken niet volgens patroon hersteld. Verspreid in de wijk staat beeldende kunst. De beelden zijn aan onderhoud toe. Het straatmeubilair is functioneel. Fietsenrekken zijn in de buurt uniform van kleur en uitvoering. De plantenbakken variëren van betonnen vaste bakken tot houten kubussen en varianten van bewoners. De beplanting van de bakken bestaat veelal uit uitheemse cultivars. De beplanting op de pleinen is eentonig, deels nog jong en wordt als saai ervaren. Langs de spoorlijn aan de Westerstraat zijn grauwe fietskluizen geplaatst. Het terughoudende onderhoud van de gemeente van stoepen en straten resulteert in een toename van wilde planten in de wijk. Tijdens het buurtonderzoek werden zesentachtig soorten waaronder bloemrijke soorten gevonden. Er werden relatief weinig vogels en andere dieren gezien.

De mogelijkheden voor dieren zijn in een dichtbebouwde wijk gering, maar er zijn in de wijk ook weinig voorzieningen voor dieren. Uit meldingen van de Nationale databank flora- en fauna blijken er toch ook bijzondere en beschermde dieren in de Leidsebuurt voor te komen. Conclusies onderzoek in de buurt: • De Leidsebuurt is zeer divers en kleinschalig waardoor

• • • • • •

de samenhang en eigenheid van de wijk niet direct zichtbaar is. Paradoxaal is dit ook kenmerkend voor de buurt. De Leidsebuurt is duidelijk begrensd door Brouwersgracht, Leidsevaart, spoorlijn Westertstraat en de Westergracht. De Leidsebuurt is knus met de smalle klinkerstraatjes en heeft een gezellige warme uitstraling. De Leidsebuurt is op een aantal plaatsen groen maar overwegend stenig. Het groen in een straat is sterk afhankelijk van particulier gevelgroen, plantenpotten en straatbomen. Meer groen kan bijdragen aan de samenhang en gemoedelijke uitstraling. Het groen moet wel goed onderhouden worden. De kunstwerken in de Leidsebuurt hebben (dringend) onderhoud nodig.

13

Flora en fauna in de buurt Enkele waarnemingen uit de nationale databank flora en fauna: Meervleermuis, Gewone dwergvleermuis, Boomblauwtje, Bruine sprinkhaan, Dagpauwoog, Kleine vos, Gammauil, Gekielde loofslak, Kastanjemineermotje, Segrijnslak, Boomkruiper, Groenling, Halsbandparkiet, Huismus, Gierzwaluw, Zwarte roodstaart

Tijdens het onderzoek: Merel, Kokmeeuw, Kauw, Vlaamse gaai, Ekster, Zilvermeeuw, Zwarte kraai

Wilde en verwilderde planten Akkerkool Beemdooievaarsbek Beklierde basterdwederik Beklierde duizendknoop Beklierde nachtschade s.s. Bezemkruiskruid Bijvoet Canadese fijnstraal Donzige klaproos Echte kamille Fluitenkruid Gehoornde klaverzuring Gekroesde melkdistel Gele helmbloem Gewone braam Gewone eikvaren Gewone es Gewone esdoorn Gewone melkdistel Gewone paardenbloem Gewone raket Gewone reigersbek s.s.

Gewone smeerwortel Gewone vlier Gewoon herderstasje Gewoon langbaardgras Gewoon varkensgras Glanzige ooievaarsbek Groot kaasjeskruid Grote brandnetel Grote klit Grote weegbree s.s. Haagwinde Hanenpoot Harig knopkruid Harig vingergras Hazelaar Heermoes Hollandse iep Judaspenning Kleefkruid Klein kruiskruid Klein springzaad Kleine brandnetel

Kleine ooievaarsbek Kleine varkenskers Klimop Kompassla Kruipertje Kruipklokje Kruldistel Liggende vetmuur Look-zonder-look Mannetjesvaren Middelste teunisbloem Moederkruid Muurleeuwenbek Muurpeper Muursla Muurvaren Perzikkruid Reuzenbalsemien Ridderzuring Robertskruid Rode spoorbloem Ruig x Maarts viooltje

Ruwe en Zachte berk Sint-Janskruid Slaapmutsje Stinkende gouwe Stokroos Straatgras Straatliefdegras Tongvaren Tuinwolfsmelk Uitstaande melde Vertakte leeuwentand Vlinderstruik Vogelmuur Walstroleeuwenbek Wijfjesvaren Wilde akelei Zegekruid Zevenblad Zwarte els Zwartsteel (varen)

14

Buurtavond Wensen en ideeën uit de buurt verzamelen was het doel van de buurtavond. Met vier werkvormen werden de wensen en ideeën verzameld. Tekenen, maquette bouw, een discussiegroep en een geeltjes wand, gaven de ideeën handen en voeten. Al doende inspireerden de deelnemers elkaar. De discussiegroep boog zich over de visie op de wijk op de lange termijn. Er was een groepje dat via een maquette ideeën genereerde voor de inrichting van de spoorstrook en het paardenweitje. En er was een groep die via fototekencollages ideeën bedacht voor de inrichting van bepaalde locaties in de wijk. De ideeën, wensen en gedachten over de wijk werden op de geeltjes wand geprikt. De steekwoorden over de Leidsebuurt geven het volgende beeld van de wijk: een gezellige kleinschalige rommelige, afwisselende, sociale, stenige, prettige woonomgeving, veilige en volkse wijk. Een duidelijke boodschap was: behoud de afwisseling van de Leidsebuurt zonder dat het rommelig wordt. De ideeën en wensen zijn grotendeels verwerkt in dit boek.

15

Wat vind je van de Leidsebuurt Mooi groen Veilig Onnatuurlijke steenwoestijn Stenig groen Rommelige buurt Uitdaging Gezellig Gezellig Prettig wonen Volkswijk Gezellig hobbelige straten Goede maar rommelige buurt Ben geboren in de Leidsebuurt en vindt het geweldig Fijne wijk Gezellig en welgelegen Afwisselend Sociaal Kleinschalig gemoedelijke wijk Ideeën Buurtboerderij Wandelpad langs het spoor doorlopend tot Houtmanpad Eetbaar groen Vervangen paaltjes/amsterdammertjes door groen Geveltuinen/bloembakken/klimmers Straat meer groen bij huizen Website/ meer veiligheid drempels voor de kinderen Veel meer bloembakken en groen Trottoirs repareren

Bestrating wegdek heel slecht/ wegdek repareren Fietsenstalling Meer klein groen Groen ook gebruik van kinderen Kunst in de buurt onderhouden! Kinderwippers bij de paardjes Elke poging om bloeiende plantjes in de perken te zetten wordt weggeschoffeld/ genuanceerd leren schoffelen Groen tuinafscheidingen/ leifruit/klimplanten Raadpleeg Marijke Don over herstel behoud patronen op kruisingen Leidseplein weer meer open, hekjes weg, meer toegang tot het groen Moestuin op fietsenbakken Patios en achtertuinen teveel bestraat/ tuincoach zoals vogelconsultant van de vogelbescherming Auto’s elders parkeren (westergracht o.i.d) Leifruit langs de blinde muren Ander groen Brouwersplein/bestendig is kleur Geen bomen op straathoeken, liever middenin de straat anders kunnen rolstoelers rollators er niet langs BBQ pleintje Gevelplanten, geveltuintjes, nestgelegenheid vogels, vlinders en bijen Fietsenstalling in spoordijk Onderhoud boompjes voor de deur Kattenpoep in boomspiegels/oplossing vinden voor kattenpoep in boomspiegels

16

Kijk op de wijk Vanuit het stedelijk beleid van de Structuurvisie Openbare Ruimte 2040 (SOR) is ingezoomd op de Leidsebuurt. Kijk op de wijk geeft de hoofdlijnen aan waarbinnen het groen vorm en kleur kan krijgen. Kijk op de wijk beschrijft de visie die zowel vertrekpunt als toetsingsmoment is bij aanleg en beheer van het groen en het water in de wijk. De stad bestaat niet alleen uit de harde componenten grond, straten en wijken. De leefbaarheid in een buurt wordt vooral bepaald door de inwoners en hoe zij omgaan met de gezamenlijke ruimte. Met andere woorden “hoe ga jij met je straatje om”! In deze tijd waarin de overheid minder heeft te besteden, krijgen inwoners meer de ruimte om zelf invulling te geven aan de directe omgeving. Vat deze invulling niet op als: “Mooi, ik bepaal zelf voortaan wat ik voor mijn deur wil zien” maar als “Goed, hoe kunnen we gezamenlijk onze straat, onze wijk en onze stad mooier maken”. Deze laatste slogan is voor het vergroenen van de Leidsebuurt het uitgangspunt.

Groen is doen, gezamenlijk aanpakken en bijhouden. Groen in de wijk blijft groen als we er ook wat mee doen! Groen in de wijk maakt gezond, brengt de bewoners weer terug bij hun wortels, maakt de wijk leefbaarder en kleuriger. Aan groen valt wat te beleven. Ieder seizoen verandert het beeld, er komen dieren op af, groen geeft rust en groen geeft eenheid, groen zuivert de lucht en van groen word je blij. Aan het groen in de Leidsebuurt zijn deze belevingswaarden af te lezen. Verzorging van het groen is de belangrijkste voorwaarde om de belevingswaarden hoog te houden. Groen kan snel verloederen als er niets mee gebeurd. Dat geldt ook voor “natuurlijk” groen in de wijk.

17

“Planten vormen een steeds belangrijker deel van onze leefomgeving. Ze zijn niet langer een luxe of onnodige, maar plezierige, decoratie. Het is allang bekend dat zelfs het zien van planten vanuit een raam een heilzaam effect heeft. Planten spelen bovendien een belangrijke rol bij het schoonmaken en zuiveren van de lucht in gebouwen en onze steden" (Uit Plannen en planten: Piet Oudolf en Noel Kingsbury)

18

Structuurvisie Openbare Ruimte 2040 De Structuurvisie Openbare Ruimte 2040 (SOR 2040) geeft voor een belangrijk deel richting aan de ontwikkeling van het ecologische groen en versterken en ontwikkelen van het stedelijke groen in Haarlem. “Er wordt gekozen voor de versterking van de beleving van het groen in Haarlem. De versterking ligt in eerste instantie in de toevoeging van een groen, recreatief netwerk in Haarlem, dat de oostelijke en westelijke aantrekkelijke landschappen met elkaar verbindt en binnen de stadgrenzen vergroent. De ecologische beleefbaarheid van de natuur die als het ware de stad wordt ingetrokken wordt daarin meegenomen. Essentieel is dat bestaande, natuurrijke plekken behouden blijven en de kans krijgen om oud te worden. Vervolgens zal deze natuur voor bewoners beleefbaar moeten zijn. Ecologie wordt gekoppeld aan duurzaamheid. Meervoudig ruimtegebruik met ecologische meerwaarde wordt toegepast door middel van het realiseren van groene daken, groene gevels en waterpleinen. Het combineren van opvangen van regenwater met groen, biedt tevens kansen voor kleinschalige natuurontwikkeling. Ook bij nieuwbouw worden ecologische randvoorwaarden gesteld.” Bron: SOR Haarlem 2040

De ecologische basis is de drager voor het groen in de Leidsebuurt. Het mes snijdt daarmee aan twee kanten namelijk kwalitatieve verbetering van het ecologisch groen en versterking van het stedelijke groen. De wijk kan daarmee een groennetwerk voor mens en dier worden.

19

Grenzen

De Leidsebuurt is duidelijk begrensd. De grenzen van de wijk hebben alle vier een ander karakter. De grenzen vormen de verbinding met het ecologische netwerk in Haarlem. Versterk de ecologische kwaliteit van de grenzen. Brouwerskade muurplantenreservaat, Leidsevaart weg voor vleermuizen, Westergracht weideland en Westerstraat vruchtgaard belevingsgaard.

20

Assen en poorten

De straten die uitkomen op de grenzen van de wijk zijn ook de poorten voor organismen om in de wijk te komen. De poorten zijn uitnodigend voor mens en dier om de wijk in te gaan. Belangrijkste poorten in de Leidsebuurt zijn de poorten van de doorlopende straten Oranjestraat en Oranjeboomstraat. Beide straten vormen de hoofdverbinding in de buurt. De assen in de Leidsebuurt leggen de ecologische verbinding met de overige straten. In de assen is er extra aandacht voor dieren en planten en in het bijzonder op de kruispunten.

21

Pleinen

Met uitzondering van het zuidwestelijke kwadrant heeft ieder kwadrant een groot plein. De meeste pleinen zijn nog niet zo lang geleden heringericht en opnieuw vormgegeven. De invulling van de groene ruimte op de pleinen kan ecologischer, kleurrijker en aantrekkelijker voor mens en dier. Vorm het groen op de pleinen om waarbij de ecologie van het groen de drager is voor de andere randvoorwaarden zoals beleefbaarheid, veiligheid en bestendigheid. Maak gebruik van bloem- en besdragende soorten. Varieer in kleur, bloeitijd en geschiktheid voor vogels en insecten zoals vlinders.

22

Groen hotspots of oases

Groene hotspots zijn kleine pleintjes, opengevallen plekken in de wijk waar het goed toeven is: genieten, spelen, tuinieren en ontmoeten zijn de sleutelwoorden. Ontmoeten van mens tot mens en van mens tot de natuurlijke omgeving. De groene hotspots zijn de 10 oases van de Leidsebuurt. Het zijn kleinschalige tuintjes, speeltoestellen, zit- en hangplekken in het groen; nabij natuur door gebruik van ecologisch groen en voorzieningen voor dieren zoals nestkastjes, insectenhotels, drink- en badderplaatsen voor mussen. In de oases valt natuur te beleven!

23

Groene route in de straat

In de Leidsebuurt liggen bijzondere routes voor dieren. In deze routes zijn speciale voorzieningen gemaakt voor bijvoorbeeld mussen, vleermuizen of voor vlinders. In deze routes is de kans groot een van deze dieren aan te treffen. De routes zijn rode lopers voor mens en dier. De routes worden ingevuld door de bewoners met geveltuintjes, gevelgroen of bloembakken. Speciale voorzieningen zijn bijvoorbeeld nestkastjes, vleermuiskast, een zandbad voor mussen, een insectenhotel, planten die extra aantrekkelijk zijn voor vlinders etc. In de straten geven de bewoners zelf invulling aan het groen en de routes. Ligt de straat in een route maak dan gebruik van de tips die voor deze route belangrijk zijn. Ligt de straat buiten een route maak dan gebruik van de overige tips en ideeën over het gevelgroen, geveltuin of plantenbak. Mijn groen voor de deur is er voor mens en dier.

24

Karakter, samenhang en eenheid Het karakter van de Leidsebuurt is divers en blijft divers. Iedere straat heeft zijn eigen kenmerken die zorgen voor eenheid. Straatmeubilair, bloembakken maar ook de staatbomen zorgen in de straat voor eenheid en binding van begin tot eind. Tussen de straten blijft diversiteit bestaan. Het is eenheid in en door verscheidenheid. Begin en eind van de straat krijgen verbinding door meer dan alleen de straatnaam. De samenhang en herkenbaarheid van de buurt wordt versterkt door extra aandacht op de kruispunten van de assen. De straatmozaïeken geven een bijzondere invulling aan de wijk. Ze dragen bij aan een sterke identiteit. Herstel en onderhoud gaan goed samen met extra aandacht voor de kruispunten. Maak van de kruispunten minipleintjes. Plaats op de hoeken de laanbomen van de straat. Gebruik dezelfde bloembakken en vul de bakken met ecologisch groen of passend in een route. Herstel de mozaïeken en zorg na opbreken dat herstel volgens tekening plaatsvindt.

25

26

27

Ideeën De ideeën komen op de eerste plaats uit de Leidsebuurt. Verspreid in de buurt hebben bewoners zelf initiatieven genomen en geveltuinen, gevelgroen aangelegd of plantenbakken neergezet. Ondanks de vaak beperkte ruimte blijkt er nog veel mogelijk. De voorliggende ideeën zoomen in van buiten naar binnen en van groot naar klein. Brouwersvaart De Brouwersvaart heeft een gemetselde kadermuur van natuursteen met een ligging op het noorden. Op veel plaatsen groeien al bijzondere muurplanten. De kademuur kan uitgroeien tot een groene wand met beschermde planten. Voorwaarde blijft een continu kleinschalig beheer onder begeleiding van de gemeente of deskundigen. Maak de kademuur tot een beschermd muurplanten reservaat. Draai de aanlegzijde van de boten om naar de zijde met de houtendamwand en voorkom aanleggen van te veel boten. Zorg bij onderhoud voor een geschikte ecologische begeleiding. Aan de straatzijde op het trottoir is er ruimte voor geveltuinen, bloembakken en gevelgroen. Bij de bredere toegangen in de wijk staan laanbomen met bloemrijke boomspiegels in het trottoir. Op de foto is het toekomstbeeld ingevuld. De boten liggen aan de overzijde en de kademuur is fraai begroeid.

28

Leidsevaart De Leidsevaart is een drukke doorgaande weg met weinig ruimte. Het groene karakter wordt gevormd door de groene poorten van de zijstraten en de doorgaande laanbeplanting langs het water. De kademuur heeft een zonnige expositie waardoor deze minder geschikt is voor muurplanten. Koester muurplanten zoals muurleeuwebek, muurfijnstraal en andere muurplanten die tegen de zonexpositie kunnen. Langs de kade staan laanbomen. Deze bomen zorgen, als ze wat groter zijn voor meer schaduw. Bovendien maken ze de gracht donkerder en trekken voedsel aan voor vleermuizen. De bomen kunnen ook de vleermuizen geleiden, bijvoorbeeld de wijk in en naar de Westergracht. Vul de bomenrij aan tot aan de Brouwersgracht zodat ook een verbinding tot dieper in de stad wordt gemaakt. In de boomspiegels is ruimte voor groene en sterke bodembedekkers. Verruim daarvoor de huidige boomspiegels. De Leidsevaart heeft dan niet alleen een route voor vleermuizen maar ook een voor insecten zoals wilde bijen, hommels en vlinders. Aan de straatzijde ligt een trottoir waar bewoners gevelgroen, planten bakken of geveltuinen kunnen aanleggen. De toegangen tot de wijk zijn groene poorten zoals bij het Leidseplein, Oranjestraat en het Boterplein. Via deze poorten komt de ecologie de wijk in.

29

Westergracht

De Westergracht is de ecologische verbinding naar het achterliggende duingebied. De huidige brede laan met ventwegen en brede bermen is al lang onderwerp van gesprek. Opnieuw openen van de Westergracht is een wens die is opgenomen in het SOR 2040. De herinrichting zou kunnen refereren aan het beeld van voor de aanleg van de gracht: een brede molenwetering met natuurlijke oevers en knotbomen. Onderstaand zijn een symmetrisch en een a-symmetrisch model geschetst. In beide opties is meer licht en ruimte dan nu het geval is. In de a-symmetrische optie is een wandelpad en een doorgaand fietspad opgenomen.

symmetrisch zonder fietspad

30

asymmetrisch met fietspad

31

Voorlopig wordt ervan uitgegaan dat het heropenen van de gracht nog op zich laat wachten. De bomen langs de Westergracht verbinden de Leidsevaart met de spoorbaan en zijn een ecologische corridor naar de duinen. De bomen worden mogelijk gebruikt als geleiding en als tijdelijke verblijfplaats voor vleermuizen. De populieren zijn inmiddels van een ouderdom waarop takken uitvallen. Omdat de herinrichting waarschijnlijk nog op zich laat wachten zou in de tussenliggende periode een uitstervingsbeleid op zijn plaats zijn. Populieren verdwijnen langzaam uit het beeld. Zo komt er meer licht in de ondergroei waarmee er ook meer ruimte zou komen voor ecologisch groen in de bermen. In de berm zou, in gedachte aan het water dat hier ooit was, een golf met blauw bloeiende planten de huidige eentonigheid kunnen doorbreken. Langs de gevels van de aanliggende ventweg kunnen bewoners gevelgroen, geveltuintjes en plantenbakken plaatsen.

32

Westerstraat De spoorbaan en talud begrenzen de Westerstraat. Het talud en de aanliggende ruigte vormen een van de ecologische hoofdstructuren in Haarlem. Langs de spoorlijn migreren planten en dieren tot diep in de stad. De huidige smalle rand met bomen en struiken is aan verjonging toe. Verhoog de ecologische kwaliteit van de smalle strook groen door aanplanten van bloem- en vruchtdragende soorten bomen en struiken.

Fietskluis wordt fruitkluis In de strook liggen oases met fietskluizen. De betonnen dozen staan met de meest kleurloze zijde als oesters naar de straat. Het veranderen van de positie met de openingen naar de straat gericht als een bloem die opengaat, biedt ruimte voor planten en struiken om tussen en over de betonnen kluizen te groeien. Op de deurtjes zou graffitikunst met een groen randje nog meer kleur kunnen geven.

Fruitbomen en struiken bloeien in voorjaar en zomer en geven vrucht in zomer en najaar. Bewoners kunnen de vruchten plukken. Het restfruit is voor de vogels en insecten. Zo kan de smalle strook veranderen in een langgerekte vruchtgaard. Omdat de ruimte beperkt is, kan op de smalste delen worden gewerkt met leifruit tegen de omheining. In de smalle perken is ruimte voor diverse soorten bessenstruiken. Op de zeer smalle delen kunnen braam, framboos of andere klimmende vruchtdragers de heining begroeien.

33

Speelplaats + paardenlandje = Buurtboerderij Aan de noordzijde van de spoorstrook ligt een speelplaatsje en een paardenlandje. Dit is één van de groene hotspots in de wijk. De voorzieningen zijn toe aan vervanging en onderhoud. Vooral de aanwezige kunstobjecten zijn verwaarloosd. Dit biedt kansen om één van de wensen naar voren gebracht op de buurtavond te realiseren. Tijdens de buurtavond werd door deelnemers een maquette gemaakt van de buurtboerderij. De ideeën zijn zoveel als mogelijk in de tekening verwerkt. Initiatieven waarin de sleutelwoorden voedsel en ontmoeting de hoofdrol spelen zijn de essentie voor deze plek in de Leidsebuurt. Op deze plek is groen vooral doen maar er is ook ruimte voor kunst, sport en spel of rondhangen.

34

Groene poorten en assen Een groene poort, de entree van de straat, nodigt mens en dier uit om naar binnen te gaan. De groene poort is het visitekaartje van de straat. De groene poort is eenvoudig te realiseren door planten van gevelgroen of bomen in de entree van de straat.

Gecombineerd met het straatmozaïek biedt een groene entree een aantrekkelijk beeld. Tijdens de bewonersavond tekende bewoners het idee van de groene poort op een transparant. De groene poort krijgt extra waarde als er in de straat een vervolg is met bomen, struiken en ander gevelgroen.

35

Pleinen De grote pleinen Brouwersplein, Leidseplein en Nadorstplein zijn de afgelopen jaren heringericht. Gekozen is om de vormgeving niet te wijzigen maar de invulling van het groen om te vormen naar kleurrijker ecologisch groen. Maak daarom gebruik van bloem- en besdragende soorten en varieer in kleur, bloeitijd en soorten. Faseer de omvorming door iedere keer maar een klein deel ecologisch te ontwikkelen.

In de kaart zijn de huidige bomen zichtbaar als kruisjes. De ingetekende groene kruinen laten zien hoeveel bomen er gezond kunnen uitgroeien en waardoor het plein lichter zal worden. Plant als vuistregel nieuwe bomen met een minimale afstand van twaalf meter uit elkaar. Geef nieuwe aanplant direct meer ruimte. Reduceer het aantal hekwerken tot wat strikt noodzakelijk is. Dit zal de openheid van het plein ten goede komen.

Leidseplein Het Leidseplein kan door verkleining van het bomen bestand lichter worden. Het licht is voorwaarde voor een gevarieerdere ondergroei van struiken en planten. Meer licht verhoogt de belevingswaarde en maakt het plein minder somber.

36

Betrek de schooljeugd bij herinrichting van de perken. Maak gebruik van stinsenplanten zoals daslook, Haarlems klokkenspel, voorjaarshelmkruid, holwortel, lelietje der dalen, lieve vrouwe bedstro of bolgewassen zoals boerencrocus, blauwe boshyacinth, etc. Deze planten bloeien vroeg in het jaar voor het blad aan de bomen komt. Plant bodembedekkers die bestand zijn tegen schaduw zoals maagdenpalm, donkere ooievaarsbek, kruipend zenegroen, maarts viooltje, gevlekt longkruid, grote bosaardbei, vingerhoedskruid, heksenkruid of varens.

Creëer ook ruimte voor het uitlaten van de hond met grasstroken zodat de perken minder worden belast. Het zelfde geldt voor katten maar dan zonder gras. Geef de bewoners in de kleine hoeken van het plein de ruimte om hier zelf de perken in te vullen en te onderhouden.

37

Brouwersplein en Nadorstplein Het Brouwersplein en Nadorstplein zijn speelpleinen. De functionele inrichting staat er in het teken van spelen. Spelen en beleven passen bij elkaar. Gevarieerde natuur speeltuinen bieden kinderen speel en beleef plezier. Een natuurspeeltuin is een overweging waard. Boomstammen om over te lopen bieden direct spelgenot. De pleinen kunnen bijvoorbeeld' vlinderplein' worden door aanplant van voor vlinders aantrekkelijke soorten planten en struiken. Een bloeiboog waarbij er op het plein altijd ergens bloeiende planten staan en waardplanten waar de rupsen van de vlinders op leven trekt vlinders aan. Een insectenhotel zou het plein complementeren.

Verwijder hekken zodra de hagen de functie van de hekken hebben overgenomen. Verdicht de hagen met hondsroos, egelantier of veelbloemige roos. Op de foto’s staan compilaties van perken met aantrekkelijk, kleurrijk, ecologisch groen in contrast met de huidige invulling die te zien is achter de bankjes. Op de foto rechts is gebruik gemaakt van invulling met ruigte soorten en grassen.

38

Het Nadorstplein heeft aan de noordzijde een gemengde haag met o.a. duindoorn. Dit is een mooi voorbeeld van ecologisch groen. Vervang bij uitval in een haag van beuk of haagbeuk de struiken door bes- en bloemdragende soorten zoals veldesdoorn, rode kornoelje, mei- of sleedoorn, waardoor meer variatie ontstaat. In perken met struiken zijn naast de vlinderstruik ook vuilboom, sleedoorn, zwarte- en rode bes, struikganzerik, rimpelroos, vlier en gelderse roos goed mogelijk. De wand met klimplanten op het Nadorstplein kan aangevuld worden met wilde kamperfoelie, hop, heggenrank, egelantier, hondsroos en wilde bosrank.

Op beide pleinen is ruimte voor een hooilandje met wilde planten en bloemen zoals margriet, pastinaak, knoopkruid, grote brunel, rolklaver, vogelwikke, beemd ooievaarsbek, vertakte leeuwentand, paardenbloem, veldzuring, stalkaars, muskus kaasjeskruid, teunisbloem. Verticuteer de huidige grasmat en zaai deze in met een wilde bloemenmengsel. Maai niet meer dan tweederde van de oppervlakte pas halverwege augustus na de bloei en zaadzetting. Laat het maaisel enkele dagen liggen zodat het zaad kan vallen. Trek zo mogelijk bij het afhalen van het maaisel de zode enigszins open. Maai het komende jaar altijd eerst het deel wat is blijven staan en vul aan tot maximaal tweederde. Het hondenlandje op het Nadorstplein kan speelser voor honden en kinderen. Ook hier is plaats voor enkele grote boomstammen om over te lopen, te springen of betonnen rioolbuizen om doorheen te kruipen of te lopen. Enkele plukken met dicht op elkaar aangeplante struiken met doorns of dwars geplaatste haagjes maakt het landje spannender. In de haag rondom het landje is ruimte voor bloem- en besdragende soorten.

39

Groene hotspots In de wijk liggen tien groene hotspots: kleine pleintjes of hoeken van straten en pleinen. De inrichting varieert. Een hotspot kan een groene oase zijn met rust voor wie dat zoekt. Meestal staan er een bankje en speeltoestellen of soms een fietsenstalling. Een grotere hotspot betreft de Nassautuintjes een project dat is aangesloten bij de “Doe tuinen”. Voor de groene hotspot aan de Westerstraat is op onder het kopje buurtboerderij een idee uitgewerkt.

Parkeerplaats Boterplein Voor de parkeerplaats werd voorgesteld om een haag rondom te plaatsen. Voor de kale muur zou een draadwerk met beplanting voor vergroening van deze wand zorgen. Op het hoge grote vlak zou een projectiescherm met natuurbeelden het geheel afmaken. Het scherm zou ook als openlucht buurtbioscoop kunnen dienstdoen. Het gebouwtje op de voorgrond kan met wilde wingerd of een klimop vergroenen.

Tijdens de buurtavond schetsten bewoners ideeën voor de parkeerplaats bij de Boterstraat en de twee pleintjes tussen Boterplein en de Oranjestraat. De thema’s gezondheid, parkeren in het groen en diervriendelijk bleken toepasselijk. Binnenplaatsje Boterplein Het kleine binnenplaatsje krijgt een diervriendelijk inrichting met een mussenhotel met badgelegenheid, wilde bijenpaal en ruigte vol zaden en insecten. De buurt wordt uitgenodigd om nestkastjes op te hangen in alle soorten en maten.

40

Pleintje achter Boterplein Voor het pleintje achter het Boterplein is kleurrijk voortgeborduurd op de aanwezige gekleurde deuren. Het thema gezondheid komt tot uiting in de bewegen en spelen voor kinderen. Het beschutte speelplaatsje komt rondom in het groen. Gekleurde tegels vrolijken de omgeving op.

Boterplein Het Boterplein is onlangs ingericht. De strook voor de parkeerplaats aan de Leidsevaart is kaal. De strook ligt in een zeer intensief gebruikt gebied. De strook wordt intensief belopen omdat er geen rechtstreekse verbinding is met het trottoir. Voorgesteld wordt om hier ruime boomspiegels aan te leggen met betegelde paadjes naar het trottoir. In de boomspiegels kunnen laagblijvende bloeiende heester worden geplant zoals mahonia, zuurbes, struikganzerik, dwergvlinderstruik, sneeuwbes, (bonte)weichelia of laag blijvende boeren jasmijn. In de ruimte aan de zuidrand kunnen forsere struiken het zicht op de parkeerplaats wegnemen. Boerenjasmijn, forsythia, Gelderse roos, blazenstruik, wegedoorn en sleedoorn kunnen de ruimte vullen.

41

Overige hotspots De ecologische en belevingswaarde van de groene hotspots kunnen met bloem- en besdragende soorten en of met bloemrijke kruidenranden verbeteren. Omdat een aantal van deze plekken kortgeleden is heringericht wordt aangeraden gefaseerd om te vormen. 'Adoptie' van een groene hotspot door de bewoners van de straat kan deze plekken tot ontmoetingsplek maken tussen mens en natuur. Een voorbeeld betreft het pleintje aan de westkant van de Zuid Brouwerstraat waar bewoners al veel hebben gedaan en nog ruimte is voor meer zoals op de foto zichtbaar is.

Een grotere hotspot betreft de parkeerplaats en speeltuin aan de Sterrebosstraat. De plek is ook onlangs heringericht. Desondanks lijken er mogelijkheden de soortsamenstelling aan te vullen met bloem- en besrijke soorten. De hotspot is betrekkelijk rustig en door een accent te leggen op de inrichting voor vogels met ruigte hoekjes, zandbad voor mussen, dichte doornachtige struiken zoals duindoorn en ophangen van nestkastjes zal de belevingswaarde toenemen. In de ruimte ten westen van het Leidseplein is nog veel ruimte om te vergroenen. Een suggestie voor deze plek is een bloemen pluktuin in combinatie met een kruidentuin waar bewoners uit bakken zelf verse kruiden kunnen plukken. De witte wanden rondom bieden veel ruimte voor klimmers en mogelijk leifruit. In het midden van deze ruimte zou een walnoot niet misstaan.

42

Groene routes De groene routes geven specifiek aandacht aan bijvoorbeeld mussen, vleermuizen, vlinders of bijen. De routes zijn min of meer willekeurig gekozen en ze tonen voorbeelden die ook elders in de Leidsebuurt uitgevoerd kunnen worden. Een route werkt het best als hij groene gebiedjes zoals hotspots of pleinen met elkaar verbindt en er in dat gebied ook aandacht is voor de betreffende soorten. Dieren laten zich niet op voorhand leiden maar door de speciale aandacht voor hun leefomgeving neemt de kans toe deze dieren in de route aan te treffen. De routes worden ingevuld door de buurtbewoners. In de groene route voor mussen is op regelmatige afstand dicht gevelgroen aanwezig waarin de mussen kunnen schuilen. Vuurdoorn, duindoorn, bosrank (clematis), klimop, wilde wingerd, kamperfoelie, enz. zijn allemaal bruikbaar.

In de straat staan bomen met ruime boomspiegels. Er is nestgelegenheid in de vorm van nestkastjes (mussenhotel), dichte klimop en natuurlijk onder de daken van de huizen. Bij renovatie van daken met dakpannen kan rekening gehouden worden met mussen. Kale zandige grond onder heggen en in geveltuintjes biedt ruimte voor het zandbad van mussen. In de route zijn plekken waar ruigte met grassen blijft staan. In de route zijn voerplekken, bijvoorbeeld in de boomspiegels waar mensen strooizaad kunnen neerleggen. Vleermuizen laten zich vooral leiden door voedselaanbod. In de route staan daarom regelmatig bomen waar insecten op af komen zoals veldesdoorn, linde, gewone esdoorn, zwarte els of iep. Ruigten, hooiland en water leveren voedsel voor vleermuizen. Vleermuizen verblijven vaak in spouwmuren of onder daken ook daarmee kan bij renovatie rekening gehouden worden. Vleermuiskasten in bomen en aan gevels breiden het aantal mogelijke verblijfplaatsen voor deze dieren uit. Aangepaste verlichting wat betreft kleur intensiteit en richting maakt de route voor vleermuizen aantrekkelijker. Een vlinder- en insectenroute kenmerkt zich door veel bloemen, bloeiende planten en struiken bijna het hele jaar door. Aan deze route liggen kleurige geveltuintjes en de bomen in de straat zijn bloem- en besdragend zoals: meidoorn, peer, appel, meelbes en lijsterbes. Ook staan er vroeg en laat bloeiende soorten zoals hazelaar, wilg, en klimop. In de boomspiegels en geveltuinen staan bloeiende wilde planten die nectar geven of planten waarvan rupsen kunnen eten. Bijen- en insectenhotels, hommelkastjes, een vermolmde boomstronk langs een gevel of in het plantsoen bieden onderdak aan verschillende soorten. Vlinder en insecten routes trekken ook vogels en misschien zelfs vleermuizen, een bijkomend voordeel. 43

Karakter en samenhang Straat Een straat is herkenbaar door de inrichting en het straatmeubilair zoals bankjes, fietsenrekken, plantenbakken en boomsoorten. Zo staan in de Oranjestraat consequent fietsstallingen met dezelfde plantenbakken.

In de Brouwerstraat staan van begin tot eind meelbessen en in de Oost Indiëstraat perenbomen. Het groen smeedt de straat aaneen. Het straatmeubilair sluit hierop aan. De Leidsebuurt behoudt de diversiteit zonder dat het rommelig wordt. Invulling van de straat wordt altijd in samenspraak gedaan met de bewoners.

44

Kruispunt Ook de kruispunten maken de wijk herkenbaar. Maak van de kruispunten groene minipleintjes. Herstel de mozaïeken, plaats bankjes, bomen en plantenbakken.

45

Groen in je straat De bewoners van de Leidsebuurt tonen verspreid door de wijk voorbeelden van hoe je een wijk kunt vergroenen. Het gaat om gevelgroen, geveltuinen en planten in potten en pannen. De plantenbakken van de gemeente zijn hier en daar geadopteerd en door bewoners beplant. Heeft u ook plannen om de straat te vergroenen? Kijk dan eens rond in de buurt en profiteer van de goede ideeën van uw buren. Denk bij de keuze ook aan vogels, vlinders of andere dieren. In de brochure Groen in de Wijk van de gemeente Haarlem staan tips voor aanleg en onderhoud.

Gevelgroen Gevelgroen zijn de planten die tegen de gevel groeien. Ze worden ook wel verticale tuinen genoemd. Gevelgroen is er in alle soorten en maten. In bijna iedere straat is wel een voorbeeld te vinden. Gevelgroen vraagt om onderhoud. Voorkom hinderlijk overhangen door op tijd te snoeien en dode takken en twijgen te verwijderen.

46

Geveltuinen Geveltuinen zijn kleine tuintjes waarbij tot maximaal twee rijen tegels uit het trottoir worden verwijderd. Vaak wordt een rij rondom rechtop gezet. Het stoepenzand wordt uitgeschept en vervangen door teeltaarde. Een variant op de geveltuin is een lange bak die op de tegels staat.

Ook geveltuinen zijn er te kust en te keur in de Leidsebuurt. Op het internet en in de boekhandel zijn allerlei ideeën over geveltuinen te vinden. (zie onder nuttige tips en informatie) In de Leidsebuurt zijn er veel goede voorbeelden. Zijn er plannen kijk dan eens in het rond. Ligt de tuin in een ecologische route van de buurt doe dan wat extra voor vogels, vlinders of dieren.

47

Potten en pannen Potten en pannen maken de straat al snel groen. Ook op de smalste stoepen is er vaak nog ruimte voor een pot. In de winter kunnen potten snel bevriezen. Haal de potten daarom bijtijds binnen. Al vroeg in voorjaar kunnen de potten naar buiten met bolgewassen en andere vroege bloeiers.

48

Overige ideeën Voortuinen en achtertuinen In onder meer de Sterrebos-, Rolland- en Olycanstraat en langs het Leidse- en Brouwersplein zijn kleine voortuinen. Ook kleine voortuinen zijn van betekenis voor het groen in de straat. Het zijn eigenlijk hele brede geveltuinen. In de voortuinen is het goed vertoeven in de zomermaanden, gezellig en sociaal. Omring u zelf in het groen door de hekjes met klimmers te laten begroeien en in de smalle borders bloemen te planten. Natuurlijk mag ook de hele voortuin beplant worden dat is nog beter. Ligt de tuin in een ecologische route sluit dan bij inrichting aan op het thema van de route De meeste woningen hebben ook achtertuinen. De achtertuinen zijn rustig en stiller. Vogels, vlinders en andere dieren bezoeken deze ruimten graag als het aansluit op hun leefgebied. Rust, nestgelegenheid en voedsel zijn de drie ingrediënten om in het voorjaar te kunnen genieten van fluitende vogels en fladderende vlinders. Bekijk de tuin eens door de bril van de vogels en vul aan wat er in het leefgebied ontbreekt.

Stadslandbouw Eten uit de directe omgeving: zien en proeven waar het voedsel vandaan komt. Er zijn mogelijkheden om op een klein stukje grond of in grote plantenbak zelf groenten te telen. Ook in de geveltuin kunt u groente kweken, fruittelen met miniboompjes, tomaten, aubergines, passievruchten, kiwi’s en druif. Er zijn al teeltplannen voor 1m2 groentetuin. Leuk om te doen met kinderen of kleinkinderen. Let wel op dat de grond schoon genoeg of werk anders in een bak met teeltaarde. Op grotere schaal kunnen er in parken en langs de spoorbaan fruitbomen en bessenstruiken komen. Ook hier geldt dat de grond schoon moet zijn of dat soorten gekozen moeten worden die de vervuiling niet opnemen in het fruit. Altijd hebben bloesem en fruit waarde voor vogels, vlinders en andere dieren. Een alternatief voor fruitbomen zijn notenbomen zoals de walnoot. Deze schaduwgevende boom kan als solitaire boom in parken worden geplant. Er zijn zelfbestuivende soorten maar kruisbestuiving heeft altijd de voorkeur. In de grotere parken en groene hotspots is ruimte voor bijvoorbeeld een plukkruidentuin, een buurtmoestuin of bessengaardje. Een bescheiden perk is al groot genoeg voor een aardige opbrengst. In het ontwerp voor het paardenweitje aan de Westerstraat is een moestuin getekend. De Nassautuinen zijn een voorbeeld van een moestuin in de stad. Wat verder weg maar niet ondenkbaar is dat bewoners van een blok besluiten om van de achtertuinen één grote gezamenlijke tuin te maken. 49

Nuttige informatie Op internet en in de boekhandel is informatie te vinden over geveltuinen, gevelgroen en potten. Hieronder staan nuttige website voor als er plannen zijn om de schouders onder het groen in de wijk te zetten. Zelf geveltuin aanleggen:

www.haarlemgroener.nl/geveltuinen-aanleggen

www.tuinieren.nl/a/ontwerp-je-eigen-tuin/verticaal-tuinieren

Boeken:

“Vlinders in de tuin” tuinideeën en praktische tips KNNV uitgeverij en de Vlinderstichting isbn9050111246 “Je eigen groentetuin op 1m2” tuin/terras/balkon, uitgevrij ESKABEE isbn978-90-5856-382-8 “Een vogel vriendelijke tuin” Veltman uitgevers isbn978-90-5920-8292 Andere groene boeken: www5.knnv.nl/uitgaven en www.stichtingoase.nl/winkeltje

www.ecoweetjes.nl/huis-tuin/hoe-maak-je-een-verticale-tuin www.verticalgardens.eu/?gclid=COO5najsrLsCFeLHtAodA1AAxg www.groendichterbij.nl/Groen-balkon-verticale-tuin www.stichtingoase.nl

Verticaal groen geavanceerd voor grote gevels en gebouwen:

www.mostertdewinter.nl

www.sempergreen.com/nl/toepassingen/groenegevels?gclid=CPaH2ofrrLsCFY_MtAodd3IA0A www.greenwavesystems.nl/verticale-tuinen/verticale-tuinen-benuttenkansen

Voor zaden en planten:

www.knnvhoorn.nl/index.php?option=com_content&view=category&layo ut=blog&id=13&Itemid=51

Brochure van de Gemeente Haarlem over tips en trucs om uw straat op te fleuren. www.haarlemgroener.nl/Groen_in_de_Wijk.pdf

www.morgenster-zaden.nl

50

Verantwoording en colofon Beeldmateriaal:

• Foto’s: ARDA advies voor natuur en landschap, b&d Natuuradvies • Foto blz.11: Beeldbank Noord-Hollands archief Foto ruige dwergvleermuis: R. Hoogenhout Uffelte • Fotobewerkingen en compilaties: ARDA

Colofon: Teksten en layout : Redactie en layout:

Norbert Daemen Bertien Besteman

Kaarten

• Kaartmateriaal aangeleverd door Wijkraad Leidsebuurt en website Wijkraad Leidsebuurt • Kaartbewerking ARDA • Historische kaart blz. 11: www.Watwaswaar.nl • Tekeningen en ideeën Westergracht ARDA© • Gemeente Haarlem kaart en legenda uit SOR2040: blz. 17 • Provincie Noord-Holland kaart website Natuurbeheerplan: blz. 9

b&d Natuuradvies

en

Parklaan 125 2011 KT Haarlem [email protected]

ARDA advies voor natuur en landschap Tulpstraat 2 3442 BL Woerden [email protected]

In opdracht van: Wijkraad Leidsebuurt Haarlem

December 2013

51

Ideeënboek DE LEIDSEBUURT GROENER MOGELIJKHEDEN, VISIE EN IDEEËN OM DE LEIDSEBUURT TE VERGROENEN December 2013