Informatiemap IVF / ICSI
Rijnstate Geachte mevrouw en meneer, geachte dames, In deze map vindt u algemene informatie over IVF en ICSI. Daarnaast geven wij u inzicht in de IVF- of ICSI-behandeling bij de polikliniek Voortplantingsgeneeskunde in Rijnstate. Wij wijzen u er op dat het van belang is om de polis van uw zorgverzekering te raadplegen om na te gaan of, en onder welke voorwaarden een IVF- of ICSI-behandeling wordt vergoed. Dit voorkomt verrassingen met onaangename financiële consequenties. Als de vrouw ouder is dan 42 jaar, dan wordt IVF / ICSI niet vergoed.
Het team Voortplantingsgeneeskunde Dr. Bancsi, Dr. Nap en Drs. Dankert, gynaecologen Drs. Roozenburg en Drs. Sival, fertiliteitsartsen Ellen van Uum-Rikken, Sharon van Hoek, Sylvia Vrieling-Kruys, Petra van Alst-Kemperman en Ingeborg van de Zwart, verpleegkundigen; Helma Klerk-Sanders, doktersassistente. Cisca Veldkamp, Carla Doeve, Cuni Jurrius, Nikki de Man; spreekuurassistentes.
Bereikbaarheid polikliniek Voortplantingsgeneeskunde (route 5) Op werkdagen is onze polikliniek van 08.3008.30-11.30 uur telefonisch bereikbaar voor vragen met betrekking tot de behandeling en voor het maken van afspraken ℡ 088 – 0056495. 0056495.
E-mail:
[email protected] Uitsluitend 88Uitsluitend voor spoedgevallen ℡ 088 88-0058580 ; elke werkdag van 08.0000-17.00 uur. uur. IVF-infomap 04/14
1
Inhoud
Pagina
Begripsbepaling
3 - In Vitro Fertilisatie (IVF) - Intra-Cytoplasmatische Sperma-Injectie (ICSI)
Wat houdt een IVF-behandeling in? -
3 3
4
Stilleggen van de eigen menstruele cyclus Stimuleren van de eierstokken Follikelpunctie Laboratoriumfase Embryotransfer en de fase daarna
4 5 5 5 6
Kans op zwangerschap
7
Complicaties
8 -
Ovarieel Hyperstimulatiesyndroom (OHSS) Meerlingen Bloeding en infectie Infectie van de embryo’s Buitenbaarmoederlijke zwangerschap Aangeboren afwijkingen Gevolgen op de lange termijn
IVF-behandeling in Rijnstate - Afspraken Rijnstate -
8 8 9 9 9 9 10
10 10 10 11 11 11 11 12 12 12 13
Intakegesprek 1ste uitleg Echocontrole en 2de uitleg 2de en volgende echocontrole Follikelpunctie en transport van de eicellen
- Afspraken UMC Utrecht - Spermaproductie - Embryotransfer
Wat houdt een cryobehandeling in?
14 15 16
Cryo-ET natuurlijke cyclus
Verklaringen/Overeenkomst UMC Utrecht
17
Hoe belastend is een IVF-behandeling voor u?
18
Belangrijke telefoonnummers en adressen
19
Routebeschrijving naar en in UMC Utrecht
19
Medicatie ten behoeve van IVF / ICSI-behandeling
20
Follikelpunctie-Embryotransferschema
21
Bijlage: Verklaringen/Overeenkomst UMC Utrecht
22
IVF-infomap 04/14
2
Begripsbepaling In Vitro Fertilisatie (IVF) In Vitro Fertilisatie betekent “bevruchting in glas”. De feitelijke bevruchting (= het binnendringen van een zaadcel in een eicel en vervolgens het samensmelten van beide cellen) vindt bij IVF plaats in het laboratorium. Hiertoe dienen zaadcellen en eicellen buiten het lichaam beschikbaar te zijn. Het verkrijgen van zaadcellen is doorgaans relatief eenvoudig. Het verkrijgen van eicellen vereist een uitgebreide hormonale behandeling waarna de eierstokken via de vagina worden aangeprikt en de eicellen kunnen worden weggezogen. De term reageerbuisbevruchting vindt zijn oorsprong in het gegeven dat de reageerbuis vaak symbool staat voor laboratorium. In de praktijk vindt de bevruchting plaats in een schaaltje. Eicellen en zaadcellen worden hierin geplaatst waarna de bevruchting spontaan tot stand dient te komen. Een bevruchte eicel (embryo) wordt na enkele dagen in de baarmoeder geplaatst indien er voldoende celdelingen hebben plaatsgevonden, waarna een gewone zwangerschap kan volgen. Het tot stand komen van bevruchting is geen vanzelfsprekendheid. Bij circa één op de tien paren die een IVF-behandeling ondergaan ontstaat er geen embryo. IntraCytoplasmatische SpermaSperma-Injectie (ICSI) Bij deze behandeling wordt één zaadcel met behulp van een microscopisch dunne naald in de eicel geprikt. Dit in tegenstelling tot een “gewone” IVF-behandeling waarbij zaadcellen en eicellen elkaar op eigen kracht vinden. De gehele behandeling is dus grotendeels gelijk aan een IVF-behandeling, alleen de laboratoriumprocedure verloopt anders. Het feit dat een zaadcel in een eicel wordt gebracht staat niet gelijk aan bevruchting. Hiertoe dient er nog samensmelting van beide cellen op te treden. Op dit deel van het bevruchtingsproces is van buitenaf geen invloed uit te oefenen. Ook na ICSI kan het derhalve voorkomen dat er geen embryo’s ontstaan. Paren van wie de man sterk verminderd vruchtbaar sperma heeft (minder dan 1 miljoen bewegende zaadcellen) of paren van wie bij een reguliere IVF-behandeling de eicellen niet zijn bevrucht komen in aanmerking voor ICSI. Specifiek voor ICSI geldt dat bij beide partners geen sprake mag zijn van besmetting met Hepatitis B of C en HIV.
IVF-infomap 04/14
3
Wat houdt een IVF / ICSIICSI-behandeling in? Alvorens de verschillende stappen van een IVF- of ICSI-behandeling te bespreken is het van belang om stil te staan bij het natuurlijke bevruchtingsproces. Dit geeft inzicht in de opbouw van de behandeling. De menstruele cyclus van de vrouw, dit is de periode die verstrijkt tussen de eerste dag van de menstruatie en de eerste dag van de volgende menstruatie, duurt gemiddeld 28 dagen. In de eerste cyclushelft komt, onder invloed van follikelstimulerend hormoon (FSH) in één van de eierstokken een eiblaasje (follikel) met daarin een eicel tot rijping. In het groeiende eiblaasje wordt vrouwelijk hormoon (oestrogeen) gemaakt. Dit hormoon zorgt voor de opbouw van het slijmvlies in de baarmoederholte. Daarnaast maakt het vrouwelijk hormoon het slijm in de baarmoederhals doorgankelijk voor zaadcellen en zorgt het voor het vrijkomen van eispronghormoon als het eiblaasje “rijp’’ is. Het eispronghormoon zorgt vervolgens voor de eisprong; dit is het openbarsten van het eiblaasje en het loskomen van de eicel. Ook is het eispronghormoon van belang voor de noodzakelijke definitieve uitrijping van de eicel en zorgt het ervoor dat het lege eiblaasje een hormoon (progesteron) maakt dat onmisbaar is voor het geschikt maken van het baarmoederslijmvlies voor het ontvangen van een bevruchte eicel. De eicel wordt na de eisprong opgevangen in een eileider. Hier kan, indien er voldoende goed bewegende zaadcellen aanwezig zijn, de bevruchting optreden. De bevruchte eicel ondergaat de eerste celdelingen en wordt een embryo. Het embryo wordt tijdens dit proces door de eileider naar de baarmoederholte gevoerd waar de innesteling plaats kan vinden. Dit gebeurt ca. 5 dagen na de eisprong. Het embryo gaat zwangerschapshormoon produceren dat in bloed en urine aan te tonen is als de vrouw over tijd is. Ongeveer 4 weken na de eisprong is het embryo met behulp van een vaginale echo zichtbaar te maken. Het hierboven beschreven natuurlijke bevruchtingsproces verduidelijkt waarom bij een IVF- en ICSI-behandeling gebruikt gemaakt wordt van verschillende hormonen. Een behandeling bestaat in grote lijnen uit de volgende fasen: •
Stilleggen van de eigen menstruele cyclus Het stilleggen van de eigen cyclus, ook als er geen spontane menstruaties zijn, is om twee redenen van belang. Ten eerste om te voorkomen dat in het verdere verloop van de behandeling een spontane eisprong optreedt. Dit zou betekenen dat het aanprikken van de eierstokken, en daarmee de rest van de behandeling, niet door kan gaan. Ten tweede helpt het bij de planning van behandelingen. Dit is vooral van belang om een te grote piekbelasting in het laboratorium te voorkomen.
IVF-infomap 04/14
4
Om de eigen cyclus stil te leggen dienen eerst gedurende enkele (twee tot vier) weken hormoontabletten te worden geslikt. Dit betreft meestal een gewone anticonceptiepil. Hierna wordt door middel van injecties de eigen hormoonregulatie, met name het vrijkomen van eispronghormoon, gedurende het verdere verloop van de behandeling volledig stilgelegd. • Stimuleren van de eierstokken De kans op een succesvolle behandeling is groter indien er voor de procedure in het laboratorium meerdere eicellen beschikbaar zijn. Het is derhalve de bedoeling dat er meerdere eiblaasjes gaan groeien. In een gewone cyclus rijpt gewoonlijk maar één eiblaasje. Door middel van het toedienen van follikelstimulerend hormoon (FSH/injecties) wordt getracht de groei van meerdere eiblaasjes te bewerkstelligen. • Follikelpunctie Als de eiblaasjes de juiste grootte hebben bereikt kan het aanprikken van de eierstokken plaatsvinden. De injecties voor het stilleggen van de eigen cyclus en het FSH kunnen nu worden gestaakt. Voorafgaand aan de follikelpunctie wordt eispronghormoon (1 injectie) toegediend. Dit zorgt voor de definitieve rijping van de eicellen. Ook zou er een eisprong volgen. Echter omdat het tijdsbestek tussen deze injectie en een eventuele eisprong vastligt en bekend is, zal het aanprikken van de eierstokken worden verricht voordat er een spontane eisprong optreedt. Het is dus van groot belang om deze injectie exact op het afgesproken tijdstip toe te dienen. Het aanprikken van de eierstokken vindt plaats via de vagina, onder plaatselijke verdoving en onder echoscopisch zicht. Omdat de eigen hormoonregulatie niet direct weer op gang zal komen start u aansluitend aan de follikelpunctie met het inbrengen van progesteron (vaginale capsules) om het baarmoederslijmvlies in de juiste conditie te brengen voor een eventuele innesteling van een embryo. • Laboratoriumfase Enkele uren nadat de eicellen uit de eierstokken zijn weggezogen worden ze in het laboratorium met de zaadcellen bijeengebracht in een schaaltje (IVF) of worden alle geschikte eicellen afzonderlijk geïnjecteerd met een enkele zaadcel (ICSI). De volgende dagen blijkt of er werkelijk samensmelting (bevruchting) heeft plaatsgevonden en of de bevruchte eicel de eerste celdelingen doormaakt. In deze dagen gaat u door met het inbrengen van de progesteron-capsules.
IVF-infomap 04/14
5
• Embryotransfer en de fase daarna Als er bevruchting heeft plaatsgevonden en er zijn voldoende celdelingen opgetreden wordt de bevruchte eicel embryo genoemd. De embryotransfer, het inbrengen van een embryo in de baarmoederholte, vindt enkele dagen na de follikelpunctie plaats. Het betreft een nietpijnlijke en korte procedure waarbij na het inbrengen van een spreider (eendebek) een dun slangetje via de baarmoederhals in de holte van de baarmoeder wordt geplaatst. Door dit slangetje wordt het embryo ingebracht. Na de embryotransfer volgt de periode van afwachten. Ook in deze fase gaat u door met de progesteron-capsules tot 15 dagen na de follikelpunctie. Indien er na de transfer nog embryo’s van hoge kwaliteit voorradig zijn is er een mogelijkheid om deze embryo’s te laten invriezen (cryoconservatie). De embryo’s worden dan bewaard in vloeibare stikstof bij -196° Celsius. Bij ca. 1 op de drie behandelingen zullen embryo’s ontstaan die geschikt zijn voor cryoconservatie.
IVF-infomap 04/14
6
Kans op zwangerschap De kans op een zwangerschap na IVF of ICSI bedraagt gemiddeld 20-25%. De kans op een miskraam is echter iets hoger dan na een spontaan ontstane zwangerschap. Daarbij moet worden aangetekend dat in een gewone situatie een vrouw vaak pas in een iets later stadium ontdekt dat ze zwanger is en kan een zeer vroege miskraam worden aangezien voor een verlate, heftige menstruatie. De kans op een doorgaande zwangerschap voorbij 12 weken ligt rond de 20%. Uiteraard is er pas sprake van een succesvolle behandeling wanneer deze resulteert in de geboorte van een kind. Als de eerste 12 weken voorbij zijn is de kans op de geboorte van een kind groter dan 95%. Deze getallen betreffen slechts gemiddelden. Enkele belangrijke factoren voor het welslagen zijn de leeftijd van de vrouw, de embryokwaliteit en het aantal embryo’s dat wordt ingebracht. Variaties in deze factoren maken dat individuele kansen ver uiteen kunnen liggen. Hierover zal met u worden gesproken door uw arts. In elke fase van de behandeling kan er iets mis gaan. Soms reageren de eierstokken slecht of niet op de hormonen waardoor er weinig of geen eicellen verkregen worden. Ook bestaat de kans dat geen van de eicellen bevrucht wordt. Toch krijgen acht à negen van de tien gestarte vrouwen een embryotransfer terwijl er twee à drie zwanger worden. De kans op het niet lukken van de behandeling is dan ook het grootst in de fase na de embryotransfer ten gevolge van het uitblijven van innesteling. De kennis over het innestelingproces is nog zeer beperkt en mogelijkheden om invloed erop uit te oefenen zijn er niet. Tenslotte is er net zoals bij een spontaan ontstane zwangerschap een kleine kans op een buitenbaarmoederlijke zwangerschap (ca. 2% van alle zwangerschappen).
IVF-infomap 04/14
7
Complicaties Ovarieel HyperstimulatieHyperstimulatie-Syndroom (OHSS) Het stimuleren van de eierstokken heeft tot doel om meerdere eiblaasjes tegelijkertijd tot ontwikkeling te brengen. Hierbij geldt niet: “…hoe meer hoe beter…”. Een aantal van 5 à 10 eicellen volstaat in principe. Wanneer de eierstokken zeer gevoelig blijken te zijn voor de gebruikte medicatie, met name voor het FSH, dan kan de reactie van de eierstokken te heftig zijn. Er ontstaan teveel eiblaasjes en de eierstokken nemen fors toe in grootte. Buikpijn, een opgeblazen gevoel en een dikkere buik, gewichtstoename en kortademigheid kunnen hierbij optreden. Ook kan er vochtophoping in de buikholte ontstaan met als gevolg indikking van het bloed. Het injecteren van het eispronghormoon ter bevordering van de eicelrijping aan het eind van de stimulatie kan dit proces nog verder aanwakkeren. De klachten nemen toe en er kan, door verhoogde stroperigheid van het bloed, trombose ontstaan. Een ernstig OHSS is een serieuze complicatie waarvoor ziekenhuisopname is vereist. Om de kans op een OHSS te beperken wordt de startdosering van FSH aan de hand van het echobeeld van de eierstokken en op basis van de reactie van de eierstokken in eerdere behandelingen individueel bepaald. In de aanloop naar een eerste behandeling wordt daarom altijd echoscopisch onderzoek van baarmoeder en eierstokken verricht. Indien de reactie van de eierstokken desondanks te fors blijkt te zijn bij echo-controle tijdens de behandeling, kan als tweede preventieve maatregel worden besloten om de follikelpunctie uit te stellen of om de behandeling af te breken. Hervatting van de behandeling met een lagere hormoondosering nadat de eierstokken tot rust zijn gekomen is vrijwel altijd mogelijk. Tenslotte kan, indien toch een follikelpunctie wordt verricht, worden geadviseerd om alle embryo’s in te vriezen en de embryotransfer op een later moment, als de eierstokken weer tot rust zijn gekomen, plaats te laten vinden. Een ernstig OHSS is dankzij deze maatregelen zeldzaam. Meerlingen Hoe meer embryo’s in de baarmoeder worden geplaatst des te groter is de kans op zwangerschap. Tegelijkertijd stijgt echter ook de kans op een meerlingzwangerschap. Hoewel paren met onvervulde kinderwens vaak aangeven geen bezwaar te hebben tegen een meerling (veelal tweeling), dienen de risico’s van een meerlingzwangerschap niet te worden onderschat. De risico’s voor de kinderen zijn het gevolg van de complicaties van vroeggeboorte. De kans hierop is bij een tweelingzwangerschap verhoogd en bij een drielingzwangerschap zelfs sterk verhoogd. De kinderen hebben daardoor een toegenomen kans op een blijvende handicap of om te overlijden in de periode rondom de geboorte. IVF-infomap 04/14
8
Voor de moeders is er een verhoogde kans op allerlei complicaties tijdens de zwangerschap, zoals zwangerschapsvergiftiging en zwangerschapssuikerziekte, en op een keizersnede. Conform landelijke richtlijnen worden in Nederland maximaal 1 embryo in de baarmoeder geplaatst na IVF of ICSI als de vrouw jonger is dan 38 jaar. Dit geldt voor de eerste twee behandelingen (dit betekent 2 puncties, tweemaal aansluitende embryotransfer en alle evt. cryo-embryotransfers die uit deze behandelingen resulteren). Bij een derde behandeling, of als de vrouw 38 jaar of ouder is, mogen er maximaal 2 embryo’s worden geplaatst. Bloeding en infectie Bij de follikelpunctie kan een bloedvat worden aangeprikt waardoor er een bloeding ontstaat. Meestal stopt een dergelijke bloeding spontaan. Incidenteel kan er een forse bloeding optreden waarvoor ziekenhuisopname noodzakelijk is. Ook kan er na het aanprikken van de eierstokken een infectie in de buikholte ontstaan. Dit is meestal goed te behandelen met antibiotica. Doorgaans staat dit de embryotransfer niet in de weg. Na minder dan 1% van de follikelpuncties ontstaat er echter een ernstigere infectie waarvoor opname en intensievere behandeling nodig is. Infectie van de embryo’s Ondanks diverse preventieve maatregelen en werkprocedures ontstaat er soms (minder dan 1% van de behandelingen) een infectie in het kweekschaaltje van de embryo’s. Dit betekent dat er geen embryotransfer kan plaatsvinden. Uiteraard zal in voorkomende gevallen alles in het werk gesteld worden om een eventuele oorzaak te achterhalen en om herhaling in de toekomst te voorkomen. Buitenbaarmoederlijke zwangerschap zwangerschap Ondanks het feit dat embryo’s in de baarmoederholte worden geplaatst is er een kleine kans dat een embryo toch buiten de baarmoederholte (meestal in de eileider) innestelt. Een dergelijke zwangerschap kan niet worden voldragen en zal vaak, vanwege de mogelijkheid van een inwendige bloeding, operatief (meestal via een kijkoperatie) of medicamenteus beëindigd moeten worden. Aangeboren afwijkingen De resultaten van onderzoeken naar de kans op een kind met een aangeboren afwijking na een zwangerschap via IVF of ICSI zijn niet eensluidend. Soms wordt een licht verhoogde kans gerapporteerd, soms een gelijke kans. Van alle kinderen die na IVF of ICSI worden geboren is meer dan 95% gezond.
IVF-infomap 04/14
9
Gevolgen op de lange termijn Momenteel zijn er geen aanwijzingen dat vrouwen die IVF/ICSI hebben ondergaan een verhoogde kans hebben op eierstokkanker of eerder in de overgang komen.
IVF / ICSIICSI-behandeling in Rijnstate In Nederland is er slechts een beperkt aantal klinieken met een vergunning voor een IVF-laboratorium. Sedert vele jaren voert Rijnstate IVF- en ICSI-behandelingen uit in nauwe samenwerking met de polikliniek Voortplantingsgeneeskunde en het IVFlaboratorium van het UMC Utrecht. Het UMC Utrecht is de vergunninghoudende kliniek en Rijnstate is een transportziekenhuis. Dit betekent dat de voorbereiding, de hormoonbehandeling en de follikelpunctie in ons ziekenhuis plaatsvinden. De laboratoriumprocedure en de embryotransfer vinden in het UMC Utrecht plaats. De fase na de embryotransfer valt weer onder verantwoordelijkheid van Rijnstate. Op deze wijze wordt voorkomen dat u vaker ver moet reizen wanneer u niet in de buurt van een IVFcentrum woont. Tijdens de IVF-behandeling dient u een aantal keren het ziekenhuis te bezoeken. We hebben voor u een globaal overzicht van deze afspraken gemaakt om u een indruk te geven hoe vaak en waarvoor u naar het ziekenhuis dient te komen.
Overzicht afspraken Afspraken Rijnstate - Intakegesprek - 1ste uitleg - Echocontrole (tijdens de hormoonstimulatie) en 2de uitleg - 2de en volgende echocontrole (veelal) - Follikelpunctie en transport van de eicellen • Intakegesprek Voor een intakegesprek (bij uw arts) kunt u veelal binnen enkele weken terecht op de polikliniek Voortplantingsgeneeskunde. Een IVF- of ICSI-behandeling kan doorgaans starten binnen enkele weken, of later als u dat wilt. Tijdens het intakegesprek bij de arts worden alle medisch-technische aspecten van de behandeling besproken. Ook wordt er een vaginale echo gemaakt van baarmoeder en eierstokken. De startdatum van de behandeling wordt met u besproken en binnen 2 weken ontvangt u per post het behandelschema en de afspraakbevestiging voor de eerste uitleg. IVF-infomap 04/14
10
• 1ste uitleg Tijdens deze uitleg, kort voor aanvang van de behandeling, wordt door de verpleegkundige het eerste deel van de behandeling in detail met u doorgenomen. Tevens zal zij u leren hoe u zichzelf moet injecteren. Dit gesprek duurt ongeveer ¾ uur. Wij verzoeken u om, voorafgaande aan de uitleg, alle medicijnen op te halen bij de poli-apotheek van het ziekenhuis, zodat gecontroleerd kan worden of u de juiste medicatie gekregen heeft. • Echocontrole en 2de uitleg Om de groei van de follikels te vervolgen en om een eventuele overmatige reactie van de eierstokken op de gebruikte medicatie tijdig op te sporen dient u gedurende de periode dat u FSH gebruikt in principe 1 à 2 maal voor echocontrole naar de polikliniek IVF te komen. Deze echocontrole wordt verricht door één van de artsen. Zonodig zal er bloedonderzoek worden gedaan. Tevens zal tijdens de 2de uitleg door de verpleegkundige de follikelpunctie en het vervolg van de behandeling nogmaals gedetailleerd met u worden besproken. Dit gesprek duurt ongeveer een ¾ uur en wordt in principe aansluitend aan de 1ste echocontrole gepland. •
2de en volgende echocontrole Indien bij de eerste echocontrole de eiblaasjes nog niet voldoende ontwikkeld zijn om tot follikelpunctie te kunnen besluiten volgt enkele dagen later een vervolg-controle.
•
Follikelpunctie en transport van de eicellen De follikelpunctie is een ingreep die onder plaatselijke verdoving wordt uitgevoerd. De gynaecoloog of de fertiliteitsarts die de follikelpunctie uitvoert bekijkt met behulp van de vaginale echo de eierstokken. De follikels waarin de eicellen zitten worden aangeprikt, leeggezogen en dit follikelvocht wordt opgevangen in buisjes. U en uw partner kunnen meekijken op het echoscherm. De ingreep duurt ongeveer 15 minuten. Nadien kunt u last hebben van buikpijn en vaginaal bloedverlies. U krijgt van ons preventief een pijnstiller. Na de follikelpunctie gaan de buisjes in een transportkoffer die de eicellen op de juiste temperatuur houdt. Vervolgens gaat u met de transportkoffer naar het IVF-laboratorium in het UMC Utrecht. In het UMC Utrecht aangekomen gaat u naar het IVF-laboratorium. Uw komst is door ons aangekondigd en u wordt verwacht. Een IVF-laborant zal de buisjes met de follikelvloeistof in ontvangst nemen en vervolgens onder de microscoop bekijken hoeveel eicellen er verkregen zijn. De transportkoffer ontvangen wij graag dezelfde dag van u retour.
IVF-infomap 04/14
11
Afspraken UMC Utrecht - Spermaproductie (op de dag van de follikelpunctie) - Embryotransfer •
Spermaproductie De man dient in een speciaal daarvoor bestemde kamer sperma te produceren. Voor een goede zaadkwaliteit is 2 à 3 dagen vóór de follikelpunctie een zaadlozing gewenst. Wanneer de man in de 3 maanden voorafgaand aan de follikelpunctie hoge koorts heeft gehad of een operatie heeft ondergaan, meld dit dan tijdig aan het IVF-team (dit kan de kwaliteit van het sperma en de kans op een succesvolle behandeling negatief beïnvloeden, zodat het soms verstandiger is om de behandeling uit te stellen). In het IVF-laboratorium wordt het sperma beoordeeld. De meest beweeglijke zaadcellen worden samengebracht met de eicellen in een speciaal kweekschaaltje. Voor u naar huis gaat wordt aan u verteld hoeveel eicellen er zijn en of er voldoende zaadcellen zijn. Soms is het nodig om een tweede spermamonster te produceren. Indien u bij de behandeling gebruik maakt van donorsperma, dan krijgt u dit van ons mee in een transportvat en kunt u dit aan de IVF-laborant overhandigen. Graag ontvangen wij dit vat van u dezelfde dag weer retour.
•
Embryotransfer Indien bevruchting en celdeling hebben plaatsgevonden kan een embryotransfer worden verricht. Dit gebeurt vrijwel altijd 3 dagen na de follikelpunctie en vindt plaats in het UMC Utrecht. De afspraken hiertoe worden gemaakt via het IVF-laboratorium. Conform landelijke richtlijnen hebben wij het volgende protocol opgesteld met betrekking tot het aantal embryo’s bij transfer: - vrouwen die jonger zijn dan 38 jaar krijgen in de eerste twee behandelingen maximaal 1 embryo bij transfer ingebracht; in de derde behandeling is er vrije keuze tussen 1 of 2 embryo’s; - vrouwen van 38 jaar en ouder hebben altijd vrije keuze tussen 1 of 2. U dient uw keuze met betrekking tot het aantal embryo’s bij transfer en over het al dan niet cryoconserveren (invriezen) van embryo’s schriftelijk vast te leggen in de daartoe bestemde verklaringen en overeenkomst (zie Bijlage).
IVF-infomap 04/14
12
Voor de embryotransfer neemt u plaats op de gynaecologische stoel. Met behulp van een spreider wordt de baarmoedermond in beeld gebracht, waarna 1 of 2 embryo’s met behulp van een zacht, flexibel slangetje via de baarmoederhals in de baarmoederholte worden ingebracht. Een embryotransfer duurt vaak slechts enkele minuten en doet in de regel geen pijn. Na een embryotransfer treden soms lichte baarmoederkrampen op. Dit heeft geen invloed op de uitkomst van de behandeling. Tijdens de embryotransfer wordt met u besproken of er embryo’s van hoge kwaliteit “over zijn” om in te vriezen. Indien dit inderdaad het geval is wordt u hierover altijd ook schriftelijk door het IVF-laboratorium geïnformeerd. Na de plaatsing van de embryo’s begint voor u de periode van afwachten. Een eventuele menstruatie komt meestal 10 tot16 dagen na de follikelpunctie. Wij adviseren u om altijd 18 dagen na de follikelpunctie thuis een zwangerschapstest te doen, ook als er een menstruatie is opgetreden. Wij verzoeken u om ons daar telefonisch over te berichten. Wij kunnen dan met u overleggen over een eventuele vervolgafspraak. Bovendien hebben wij de plicht om een nauwgezette (anonieme) registratie van alle behandelingen via onze polikliniek bij te houden. Bij een positieve zwangerschapstest wordt 5 á 6 weken na de follikelpunctie een echo gemaakt (dat is bij een zwangerschapsduur van 7 à 8 weken). Daarna verwijzen wij u naar uw eigen gynaecoloog of naar een verloskundige voor verdere begeleiding van zwangerschap en bevalling.
IVF-infomap 04/14
13
Wat houdt een cryobehandeling in? Een cryobehandeling is een transfer van embryo’s welke na een eerdere behandeling ingevroren en bewaard zijn in het IVF-laboratorium. Aan de hand van echoscopisch onderzoek en het opwekken van een eisprong in uw eigen, spontane cyclus wordt het juiste moment voor de transfer bepaald. In de praktijk betekent dit één of enkele bezoeken voor een echo en een éénmalige injectie met eispronghormoon, welke u zichzelf toedient. Als u geen spontane cyclus heeft dient er voorafgaand aan de transfer een hormoonbehandeling plaats te vinden. Dit kan op meerdere manieren en afhankelijk van uw persoonlijke situatie zal uw arts een behandelplan opstellen. Van belang is dat deze hormoonbehandeling veel milder is dan voor een reguliere IVF-behandeling en dat er geen follikelpunctie nodig is. Wanneer er embryo’s van u zijn ingevroren en u wilt een cryobehandeling ondergaan, neem dan contact op met onze polikliniek Voortplantingsgeneeskunde.
IVF-infomap 04/14
14
Instructie CryoCryo-embryotransfer natuurlijke cyclus Deze behandeling kan plaatsvinden vanaf de 2de cyclus na de IVF/ICSI- behandeling. Tussen 2 cryo-behandelingen door hoeft u geen ‘rust’-maand te houden. De behandeling ziet er als volgt uit: Bij de menstruatie belt u met het secretariaat Voortplantingsgeneeskunde om een afspraak te maken voor een echo-onderzoek (rond cyclusdag 13). Als cyclusdag 13 op zaterdag of zondag uitkomt, dan wordt de echo-afspraak eerder ingepland. U start vanaf cyclusdag 11 met ovulatietesten, 2 maal daags, ’s ochtends (met 2de urine van de ochtend) en ’s avonds. De eisprong-testen kunt u kopen bij apotheek, drogist of via internet. Het verloop van de behandeling kan op verschillende manieren verlopen. Er zijn 3 mogelijkheden: 1. De ovulatietest wordt positief vóór de eerste echo-afspraak: Positieve test: Zondagochtend-of avond Maandagochtend
Bellen: Maandag
Tijdstip: 08.30-09.00 u
Maandag
08.30-09.00 u
Maandagavond
Dinsdag
08.30-09.00 u
Dinsdagochtend
Dinsdag
08.30-09.00 u
Dinsdagavond
Woensdag
08.30-09.00 u
Woensdagochtend
Woensdag
08.30-09.00 u
Woensdagavond
Donderdag 08.30-09.00 u
Donderdagochtend
Donderdag 08.30-09.00 u
Donderdagavond
Vrijdag
08.30-09.00 u
Vrijdagochtend
Vrijdag
08.30-09.00 u
Vrijdagavond- of zaterdag
Maandag
08.30-11.30 u
IVF-infomap 04/14
Nummer: Nummer: 0880056495 0880056495 0880056495 0880056495 0880056495 0880056495 0880056495 0880056495 0880056495 0880056495 0880056495
EchoEcho-afspraak: Maandag Maandag Dinsdag Dinsdag Woensdag Woensdag Donderdag Donderdag Vrijdag Vrijdag Cancel behandeling, volgende keer eerste echoafspraak eerder plannen 15
2. Na de eerste echo wordt er een afspraak gemaakt voor een vervolgecho, tot die tijd gaat u door met de ovulatietesten. Mocht de ovulatietest positief worden vóór deze echo-afspraak dan spuit u direct na de test de Pregnyl-injectie en neemt u, zodra dit mogelijk is, contact op met polikliniek Voortplantingsgeneeskunde. Afhankelijk van de echo-bevindingen bij het laatste echo-onderzoek zal het beleid worden bepaald; u wordt hierover geïnformeerd door de verpleegkundige van polikliniek Voortplantingsgeneeskunde, en als de embryotransfer door kan gaan ook door de medewerker van het IVF-laboratorium van het UMCU. NB: De cryo-embryotransfer vindt doorgaans niet eerder dan 5 dagen na een positieve ovulatietest plaats; er is dus altijd voldoende tijd om contact met ons op te nemen in geval van een positieve ovulatietest. 3. U krijgt na de echo van de arts de datum te horen waarop u de Pregnyl-injectie moet spuiten. Het tijdstip van de Pregnyl-injectie wordt bepaald door het UMCU. Hierover én over de datum van de verwachte embryotransfer wordt u die dag, vóór 15.30 uur, geïnformeerd door een medewerker van het IVF-laboratorium van het UMCU. Als u om 15.30 uur niet bent gebeld verzoeken wij u zelf contact met hen op te nemen. Mocht de ovulatietest vóór de afgesproken Pregnyl-datum positief worden dan spuit u direct de Pregnyl en neemt u, zodra dit mogelijk is, contact met ons op. De afgesproken datum van de embryotransfer vervalt en er wordt een nieuwe afspraak gemaakt. NB: De cryo-embryotransfer vindt doorgaans niet eerder dan 5 dagen na een positieve ovulatietest plaats; er is dus altijd voldoende tijd om contact met ons op te nemen in geval van een reeds geplande cryo-embryotransfer en positieve ovulatietest. In alle gevallen wordt u op de ochtend van de embryotransfer nogmaals gebeld en krijgt u te horen of de ontdooiprocedure succesvol is verlopen en hoe laat u in het UMCU wordt verwacht. Wij adviseren u om altijd 14 dagen na de embryotransfer (of eerder als er een menstruatie op gang is gekomen) zelf een zwangerschapstest te doen en het resultaat door te geven aan de verpleegkundige van Polikliniek Voortplantingsgeneeskunde
Bereikbaarheid polikliniek Voortplantingsgeneeskunde (route 5) Op werkdagen is onze polikliniek van 08.30-11.30 uur telefonisch bereikbaar voor vragen met betrekking tot de behandeling en voor het maken van afspraken ℡ 088 – 0056495
E-mail:
[email protected] Uitsluitend voor spoedgevallen ℡ 088 8888-0058580 ; elke werkdag van 08.0008.00-17.00 uur. IVF-infomap 04/14
16
Verklaringen/Overeenkomst UMC Utrecht Utrecht Achterin deze map treft u twee verklaringen en een overeenkomst aan die u, daar waar van toepassing, dient in te vullen en te ondertekenen. Tevens vindt u nog een extra set exemplaren voor eigen gebruik. Lees alles zorgvuldig door en vul in wat voor u van toepassing is. U dient de stukken bij uw eerste bezoek aan het IVF-laboratorium in het UMC Utrecht in te leveren. • Verklaring met betrekking tot de IVF/ICSI behandeling Deze verklaring dient u volledig in te vullen en te ondertekenen wanneer u voldoende op de hoogte bent gesteld van de aard en risico’s van een IVF / ICSI behandeling. Tevens geeft u het aantal embryo’s bij transfer aan. • Overeenkomst betreffende het invriezen van embryo’s Deze overeenkomst vult u alleen in wanneer u ervoor kiest dat er, wanneer dit mogelijk is, embryo’s worden ingevroren. Hierin staat ook hoe lang de embryo’s voor u in bewaring worden gehouden. Indien u kiest voor invriezen en bewaren van embryo’s dient er een uitslag van bloedonderzoek gericht op besmetting met Hepatitis B en C en HIV bekend te zijn. De formulieren voor dit bloedonderzoek worden tijdens het intakegesprek aan u uitgereikt. • Verklaring met betrekking tot de plaatsing van de embryo’s na een periode van cryoconservatie Deze verklaring vult u in als u gebruik wilt maken van een cryobehandeling. U dient het aantal embryo’s bij transfer wederom aan te geven.
IVF-infomap 04/14
17
Hoe belastend is een IVFIVF-behandeling voor u? Een IVF-behandeling duurt, vanaf de eerste tablet tot het moment waarop u weet of de behandeling is geslaagd ongeveer 8 weken. Vooral gedurende de circa twee weken van de behandeling waarin u zichzelf dagelijks injecteert met medicijnen voor de groei en rijping van de eicellen en waarin uiteindelijk de follikelpunctie plaatsvindt, zal er veel van u gevraagd worden. Ook al hebt u dat er graag voor over, het is toch goed om even stil te staan bij de consequenties van een IVF-behandeling. Buiten de tijd en energie zal een behandeling ook emotioneel het nodige van u vragen. Vooral na de plaatsing van de embryo’s breekt een spannende periode aan. Gevoelens van hoop en spanning, maar ook onzekerheid spelen een grote rol. De ervaring heeft geleerd dat veel paren, met name bij een eerste of tweede behandeling, goed in staat zijn om hiermee om te gaan. Voor lotgenotencontact verwijzen wij naar de website van patiëntenvereniging Freya of naar het FIOM. Mocht u behoefte hebben aan een persoonlijk gesprek met uw arts en/of IVFverpleegkundige dan kunt u daar te allen tijde een afspraak voor maken. Desgewenst kan uw arts u verwijzen naar een maatschappelijk werkende verbonden aan onze polikliniek of naar een psycholoog. Voor een aantal van u zal de IVF- of ICSI-behandeling niet leiden tot de geboorte van een kind en komt er een moment dat u besluit te stoppen met de behandeling. Het nemen van die beslissing kan soms moeilijker zijn dan de behandeling zelf. Een evaluatiegesprek met één van de leden van het IVF-team kan u daarbij tot steun zijn. Ook daarvoor kunt u te allen tijde een afspraak maken.
IVF-infomap 04/14
18
Belangrijke telefoonnummers telefoonnummers en adressen Bereikbaarheid polikliniek Voortplantingsgeneeskunde (route 5) Op werkdagen is onze polikliniek van 08.30-11.30 uur telefonisch bereikbaar voor vragen met betrekking tot de behandeling en voor het maken van afspraken ℡ 088 – 0056495
E-mail:
[email protected] Een reactie hierop kunt u binnen 2 werkdagen verwachten Uitsluitend voor spoedgevallen ℡ 088 8808.00-17.00 uur 88-0058580 ; elke werkdag van 08.00Adressen Rijnstate Wagnerlaan 55 6800 TA Arnhem
Patiëntenvereniging Freya Postbus 476 6600 AL Wijchen ℡ 024-6451088 www.freya.nl
UMC Utrecht Heidelberglaan 100 3584 CX Utrecht ℡ 088-7558468 (polikliniek IVF) ℡ 088-7556459 (IVF-laboratorium) Stichting Ambulante FIOM Kruisstraat 1 5211 DT Den Bosch ℡ 073-6128821 www.fiom.nl
Routebeschrijving Routebeschrijving naar het UMC Utrecht Vanaf de A12 (Arnhem-Utrecht) neemt u de afslag Hilversum/Uithof (A27). Daarna volgt u de borden De Uithof/UMC richting hoofdingang. U kunt parkeren in de parkeergarage. Routebeschrijving in het UMC Utrecht Vanaf de hoofdingang loopt u rechtdoor voorbij de winkels tot het liftplein (C-vleugel). Hier neemt u de lift naar de 5e verdieping. Uit de lift gaat u linksaf en volgt u route 39 (IVF-laboratorium).
IVF-infomap 04/14
19
Medicatie ten behoeve van een IVFIVF- of ICSIICSI-behandeling • Microgynon 30 tabletten: ter regulering van de cyclus en ter voorbereiding op het stilleggen van de eigen hormoonregeling en cyclus • Lucrin/Decapeptyl Lucrin/Decapeptyl injecties: ter voorkoming van voortijdige eicelrijping en een spontane eisprong • GonalGonal-f , Puregon, Menopur of Fostimon (= FSH / follikelstimulerend hormoon) injecties: stimuleert de groei van eiblaasjes • Pregnyl (eispronghormoon) éénmalige injectie: voltooit de eicelrijping • Utrogestan Utrogestan vaginale capsules: bevordert de rijping van het baarmoederslijmvlies • Diclofenac zetpil, éénmalig: pijnstiller • Foliumzuur tabletten: om de kans op een kind met spina bifida (=open ruggetje) te verkleinen in geval van zwangerschap t/m 8 weken na de follikelpunctie gebruiken • Fluconazol capsule: anti-schimmelmiddel ter preventie van vaginale infectie ten tijde van de follikelpunctie
IVF-infomap 04/14
20
FollikelpunctieFollikelpunctie-Embryotransferschema Tijdstip dat u gebeld wordt: 10.00-11.00 uur Tijdstip embryotransfer: 14.00-16.00 uur Deze tijden zijn richttijden. De definitieve afspraken worden met u gemaakt door de medewerkers van het IVF-laboratorium in het UMC Utrecht. Follikelpunctie
Embryotransfer
maandag
donderdag
dinsdag
vrijdag
woensdag
zaterdag/zondag
donderdag
zondag
vrijdag
maandag
zondag
woensdag
IVF-infomap 04/14
21
