ICSI-behandeling

Polikliniek Obstetrie, Gynaecologie en Voortplantingsgeneeskunde

Transport IVF/ICSI-behandeling Scheper Ziekenhuis

in samenwerking met het

Universitair Medisch Centrum Groningen

Boermarkeweg 60 7824 AA Emmen Postbus 30002 7800 RA Emmen Tel. 0591 69 19 11

56

MA 1573 12-09 -1.00 H

- UMCG -

1

2

55

Aantekeningen

Belangrijke adressen, telefoonnummers en bereikbaarheid Het IVF-secretariaat is onderdeel van de polikliniek Obstetrie, Gynaecologie en Voortplantingsgeneeskunde van het Scheper Ziekenhuis. Telefonisch bereikbaar

− op werkdagen tussen 10.00 en 12.00 uur:

06 - 54 69 86 74

− alleen in noodgevallen gebruikt u het spoednummer:

0591 - 69 13 43

buiten kantooruren en in het weekend belt u:

0591 - 69 19 11

en vraagt u naar de dienstdoende gynaecoloog. Fertiliteits-/IVF-laboratorium UMCG L2VA (via Poortweg 12, 2e etage)

050 - 36 13 138

Patiënteninformatie UMCG

050 - 36 13 300

U kunt hier onder andere terecht met vragen over de gang van zaken in het UMCG, vragen over andere gezondheidsinstellingen, verwijsprocedures en patiëntenverenigingen. Ook kunt u hier terecht voor opmerkingen en klachten. Patiënteninformatie Scheper Ziekenhuis Bij klachten kunt u zich wenden aan de ombudsfunctionaris: 0591 - 69 12 25 www.voortplantingsgeneeskunde.umcg.nl Het (web)adres voor informatie over het Universitair Medisch Centrum Groningen met betrekking tot voortplantingsgeneeskunde (VPG) www.gynaecologie-emmen.nl Het webadres voor de organisatie voor onze polikliniek biedt toegang tot de patiënteninformatie zoals die door de NVOG (Ned. Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie) is opgesteld.

54

3

Inhoudsopgave Voorwoord

Blz. 7

Vragen Als u na het lezen van deze folder nog vragen heeft dan kunt u gebruik maken van het telefonische spreekuur tussen 10.00 en12.00 uur.

Inleiding

8

De eerste kennismaking

Voor het maken van een afspraak voor een gesprek of een controleafspraak

IVF-team

bij een gynaecoloog, secretariaat, het telefoonnummer is: 0591 - 69 13 40

Afdeling Klinische Psychologie en Medisch Maatschappelijk Werk Wij hopen op een succesvolle behandeling en een prettige samenwerking

Vragen? Altijd stellen !

In vitro fertilisatie: wat is dat precies ?

10

1. Hyperstimulatie van de eierstokken 2. Follikelpunctie 3. Laboratoriumwerkzaamheden 4. Terugplaatsing en daarna afwachten

In vitro fertilisatie: wie komt ervoor in aanmerking ?

12

Beschadigde eileiders Andere indicaties Leeftijd

Bijzondere vormen van IVF

13

ICSI MESA/PESA en TESE Transport IVF/ICSI IVF met donorzaad Eiceldonatie Draagmoederschap IVF in de gemodificeerde natuurlijke cyclus

4

53

Voorbereiding injectiepennen voor Puregon® en Gonal-F

Inhoudsopgave

In de Puregon® pen kunnen ampullen van 300, 600 of 900 E rec-FSH worden

Uw kansen

geplaatst.

Ongeveer twintig procent kans op zwangerschap per gestarte behandeling

De Gonal-F pennen zijn voorgevuld met 300, 450 of 900 E rec-FSH.; deze

Wat kan er misgaan ?

pen gooit u weg als hij leeg is.

Drie of zes + twee pogingen

Blz. 17

De instructies zijn vrij specifiek. Een verpleegkundige geeft u uitleg. Ook ontvangt u de instructies op schrift

Onderwijs en onderzoek

19

Gebruik van (anonieme) medische gegevens en lichaamsmateriaal Voorbereiding Menopur®, Pregnyl®, Cetrotide® en Lucrin-depot® Deze medicijnen maakt u door poeder op te lossen in een vloeistof. De be-

De voorbereiding

reidingswijze verschilt enigszins per medicijn. Een verpleegkundige geeft u

De intake

uitleg. Ook ontvangt u de bereidingswijze op schrift.

Het vooronderzoek

21

Het startgesprek De injectie • Maak de plaats van de injectie schoon met een watje met alcohol.

Wachtlijst

24

De IVF-behandeling zelf

24

• Neem de spuit en prik snel, loodrecht in de huid. Zorg ervoor dat de hele naald in de huid zit. • Trek even aan de zuiger: als er bloed verschijnt trekt u de spuit iets te-

De hyperstimulatie

rug en probeert u opnieuw om even te zuigen. Als er geen bloed (meer)

Follikelpunctie

verschijnt is het goed.

Laboratoriumfase IVF of ICSI

• Druk de spuit in vijf à tien seconden helemaal leeg. Trek daarna de naald loodrecht en snel weer uit de huid. • Druk de plaats van de injectie even met een watje dicht, plak er zo nodig een pleister op. • Deponeer de ampullen en de injectiespuit mèt naald in het naaldenem-

De terugplaatsing en daarna afwachten… Wat kan er gebeuren met de eventueel overgebleven embryo's ? Onderzoek met geslachtscellen en embryo's De terugplaatsing van ontdooide embryo's U bent zwanger

mertje. Dit emmertje kunt u uiteindelijk bij uw apotheek of op de polikli-

Prenatale screening en diagnostiek

niek bij een verpleegkundige inleveren.

U blijkt niet zwanger te zijn Bijverschijnselen en complicaties Kosten Vergoedingen Ziektekosten aftrekbaar voor de belasting Leren spuiten

52

5

Inhoudsopgave

Blz.

Overzicht Medicatie - Hormonen

42

Instructie voor subcutane injecties Een subcutane injectie is een injectie in het vetweefsel direct onder de huid. De beste plaats voor de injectie is een huidplooi van de buik, het

Begrippenlijst

44

bovenbeen of de bovenarm. Alle medicamenten die bij IVF worden gebruikt kunnen subcutaan worden toegediend. Een assistente heeft u uit-

Literatuurlijst

48

gelegd en voorgedaan hoe u een subcutane injectie moet geven. Hieronder ziet u een overzicht van de benodigde materialen en van de handelin-

Meer weten?

49

Instructie voor subcutane injecties

51

gen die u moet verrichten. Omdat de medicijnen in verschillende vormen worden aangeleverd, is de voorbereiding voor de injectie telkens anders en worden die dan ook afzonderlijk beschreven.

Materiaal

Materiaal

Voorbereiding injectie Decapeptyl

• een kant-en-klaar spuitje (Decapeptyl), een injectiepen (Puregon,

Voorbereiding injectiepennen voor Puregon® en Gonal-F

Gonal-F) of zelf klaargemaakt spuitje (Gonal-F, Menopur, Pregnyl,

Voorbereiding Menopur®, Pregnyl®,

Cetrotide, Lucrin-depot)

Cetrotide® en Lucrin-depot

• alcohol (70 %)

De injectie

• enkele watjes

Vragen

53

Aantekeningen

54

• een 1 ml-spuitje • naald van 20 mm lang • naaldenemmertje U heeft van ons een recept gekregen waarmee u de benodigde materialen (behalve watjes en het naaldenemmertje) kunt halen bij de apotheek. Meestal geeft de apotheek een naaldenemmertje mee. Het is goed er in ieder geval even naar te vragen. Algemene regel: was uw handen eerst grondig met zeep. Voorbereiding injectie Decapeptyl De spuitjes Decapeptyl zijn kant-en-klaar: u doet het dopje eraf en kunt inspuiten (zie hieronder bij “De injectie”).

6

51

Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie NVOG

Voorwoord

De NVOG is de beroepsvereniging van de Nederlandse gynaecologen. De

U komt in aanmerking voor een IVF/ICSI-behandeling. Die stap heeft u samen

NVOG vindt het belangrijk dat patiënten goede voorlichting krijgen. De be-

met uw partner gezet. En hoewel onderzoek en behandeling van de vrouw

langrijkste voorlichting vindt plaats in de spreekkamer. Maar daarnaast is

een centrale plaats innemen, blijft de IVF-behandeling iets wat u samen

het plezierig als u thuis een en ander nog eens kunt nalezen. Op de

aangaat. U volgt de behandeling met z'n tweeën.

NVOG-site staan allerlei folders en brochures. Deze zijn bedoeld als aanvulling op het gesprek met de gynaecoloog. U vindt de brochures op

Leest u daarom beiden deze brochure. Wij raden u aan dit ter voorbereiding

www.nvog.nl, onder het kopje “voorlichting”.

van het intakegesprek te doen. Deze brochure zal natuurlijk niet al uw vragen beantwoorden. Misschien roept het juist wel vragen op. Hoe dan ook, al uw

Fertimagazine.nl

vragen bespreken we in het intakegesprek. Zet uw vragen vooraf gerust op

De website “FertiMagazine, over hulp bij zwanger worden” wil iedereen met

papier.

vruchtbaarheidsproblemen zo goed mogelijk informeren over de oorzaken, de verwachtingen en de behandelingen. Daarnaast biedt de website u op

We beginnen deze brochure met een korte uitleg over in vitro fertilisatie

de Ferti-Actueel-pagina het laatste nieuws op vruchtbaarheidsgebied.

(afgekort tot IVF), en wie ervoor in aanmerking komen. Daarna geven we

Maandelijks is er een thematische update waarbij een bepaald aspect over

een uitgebreide beschrijving van de IVF-behandeling en de kans op succes.

verminderde vruchtbaarheid aan de orde komt. De website wordt inhoude-

Ook de kosten komen aan de orde. Achterin deze brochure vindt u een

lijk aangestuurd door een redactieraad waarin gynaecologen, vruchtbaar-

medicijnen- en begrippenlijst, waarin u op alfabetische volgorde de belang-

heidartsen en –verpleegkundigen uit verschillende Nederlandse klinieken

rijkste medische termen en begrippen verklaard ziet.

zijn vertegenwoordigd. Ook bestaat de mogelijkheid op deze site via het “FertiCafé” anoniem ervaringen uit te wisselen met lotgenoten.

We geven in deze brochure weinig praktische instructies; die krijgt u -mondeling en schriftelijk- gedurende de behandeling, op het moment dat u

Zwangerwijzer.nl

ze nodig heeft.

Hier vindt u vele tips voor een gezonde levenswijze, waardoor u uw kans op zwangerschap vergroot, zowel mèt als zonder behandeling. Bovendien

U zult merken dat de IVF-behandeling complex is en veel van u vraagt,

verhoogt u de kans op een zo gezond mogelijk kind door een goede

zowel lichamelijk als geestelijk. Het is daarom heel belangrijk te weten dat

“life-style” !

u altijd met uw vragen of problemen bij het IVF-team terecht kunt. Aarzelt u niet uw vragen te stellen. Wij wensen u succes met de behandeling. Het IVF-team

50

7

Inleiding

Auteur Marina Nicholas

De eerste kennismaking

Uitgegeven door Kosmos Uitgevers BV, 2007

Deze brochure is uw eerste kennismaking met de transport IVF-behandeling

ISBN 9789021506234

in het Scheper Ziekenhuis. Wij hopen dat hiermee genoeg informatie wordt gegeven om u voor te bereiden op het intakegesprek.

Vruchtbaarheidsproblemen

Dit gesprek is bedoeld om over en weer een duidelijk beeld te krijgen: wij

Dit boek is bestemd voor echtparen met vruchtbaarheidsproblemen. José

van uw situatie, en u van de IVF-behandeling. Het is daarom van groot be-

Sagasser, 2005

lang dat u vragen stelt tijdens het gesprek. Om u daarbij op weg te helpen,

Uitgegeven door Unieboek BV, 2005

heeft u deze brochure gekregen.

ISBN 9789026965845

Later, wanneer u met de behandeling bent begonnen, kunt u deze brochure bovendien gebruiken om informatie na te lezen.

Meer titels over ongewenste kinderloosheid kunt u vinden op de website: www.uitgeverijvanbrug.nl

IVF-team Al vanaf het intakegesprek krijgt u te maken met het IVF-team.

Meer weten?

Tot het team behoren:

Patiëntenvereniging Freya

• Gynaecologen, een fertiliteitsarts en IVF-assistentes of verpleegkundigen;

De vereniging Freya behartigt de belangen van ongewild kinderloze pa-

zij zijn verantwoordelijk voor alle medische aspecten. De gynaecologen

ren. Het bestuur bestaat uit vrijwilligers die allen persoonlijk betrokken zijn

dragen de eindverantwoordelijkheid voor de IVF-behandeling

bij de problematiek van onvruchtbaarheid. Als u lid wordt, ontvangt u vier

• Klinisch embryologen en analisten van het laboratorium Voortplantings-

keer per jaar het Freya-magazine. Hierin vindt u naast medische informa-

geneeskunde (VPG)in het UMCG. Zij zijn verantwoordelijk voor de labo-

tie over IVF ook veel ingezonden brieven met ervaringen van anderen.

ratoriumwerkzaamheden. De klinisch embryologen dragen de eindver-

Het geeft bovendien informatie over andere mogelijkheden dan IVF, zoals

antwoordelijkheid voor de laboratoriumfase van de IVF-behandeling

adoptie, kunstmatige inseminatie, enz.

• Medewerkers van het secretariaat

Het adres van Freya is: Postbus 476

Afdeling Klinische Psychologie en Medisch Maatschappelijk Werk

6600 AL Wijchen

Tijdens en na een IVF-behandeling is het mogelijk om psychologische be-

Telefoon (024) 6451088

geleiding te krijgen.

Internet: www.freya.

Bij aanmelding voor de behandeling heeft u vaak al een lange weg van

E-mail: [email protected]

hoop en teleurstelling achter de rug. Begeleidende gesprekken kunnen een hulpmiddel zijn om de komende periode het hoofd te bieden. Ook tijdens de behandelingen kan het helpen om met een professionele hulpverlener 8

49

Boekenlijst

te praten. De verwerking van wat u meemaakt(e) en de keuzes waar u voor

Zwanger worden… ook voor ons ?

staat wegen soms zwaar. Ondersteuning en informatie zijn meestal een goede

Medische en psychologische adviezen over vruchtbaarheid

manier om vervolgens op eigen kracht weer verder te kunnen gaan. U kunt

Dit boek richt zich met name op de groep mensen met vruchtbaarheidspro-

een gesprek aanvragen via uw behandelende arts.

blemen en geeft een goed en begrijpelijk overzicht van medische (on)mogelijkheden en de gevolgen van behandelingen.

Vragen? Altijd stellen !

Auteurs Stephan Gordts, Jan Norré, Rudi Campo

We kunnen het niet vaak genoeg benadrukken: met vragen kunt u altijd bij

Uitgegeven door Terra Lannoo, 2003

de leden van het team terecht. Als u behoefte heeft aan een persoonlijk

ISBN 9789020944624

gesprek, kunt u daarvoor een afspraak maken.

Zwanger via een omweg Dit boek is voor vrouwen en mannen met kinderwens en behandelt vruchtbaarheidsonderzoeken, behandelingen zoals IVF en ICSI, eiceldonatie en draagmoederschap, risico's op korte en lange termijn en bevat meer dan dertig interviews. Auteurs Didi Braat en Gemma Kleijne Uitgegeven door Passage, 2003 ISBN 9789065231062 Ongewenst kinderloos, brieven over een leven zonder kinderen Bundeling verhalen over de emotionele kanten van ongewenste kinderloosheid. Auteur René van Walbeek Uitgegeven door Van Brug, 1995 ISBN 9789065230911 Als zwanger worden niet vanzelf gaat Dit boek neemt u mee op de tocht die Marina Nicholas zelf heeft moeten ondernemen om zwanger te worden. Naast vele emotionele hobbels die ze heeft moeten nemen deelt ze de kennis die ze gedurende haar zoektocht heeft opgedaan. 48

9

In Vitro Fertilisatie: wat is dat precies ?

TESE

testiculaire sperma extractie, techniek om bij

De letterlijke vertaling van 'in vitro fertilisatie' luidt: bevruchting in glas. De

azoöspermie zaadcellen uit de testikel te ver-

vaak gehoorde term 'reageerbuisbaby' is dus niet juist: alleen de bevruchting

krijgen

van de eicel vindt buiten het lichaam plaats. Het embryo dat na de bevruchting is ontstaan wordt teruggeplaatst in de baarmoeder, waar het zich op

transport-IVF/ICSI

procedure van samenwerking van een zieken-

een natuurlijke manier verder ontwikkelt, net als na een gewone bevruchting.

huis met een IVF-centrum waarbij in het kleine-

De kans op een succesvolle zwangerschap na een gestarte IVF-behandeling

re ziekenhuis de hyperstimulatie en de punctie

is in Nederland ongeveer 20% (zie ook het hoofdstuk 'Uw kansen').

plaatsvinden, na de punctie de man de eicellen naar het IVF-centrum brengt en daar zaad pro-

De IVF-behandeling is te verdelen in vier fasen, die u ongeveer in vier weken

duceert, waarna in het laboratorium IVF of ICSI

doorloopt:

wordt uitgevoerd en twee à drie dagen later de embryotransfer in het IVF-centrum plaatsvindt.

1. Hyperstimulatie van de eierstokken

De verdere zorg is weer in handen van het IVF-

Normaal gesproken rijpt er per menstruatiecyclus maar één eicel in één van de eierstokken uit. Tijdens een IVF-behandeling wordt met hormonen de rijping van meer eicellen tegelijkertijd gestimuleerd. Dit gebeurt om meer dan één eicel te kunnen bevruchten. Als hieruit meerdere embryo's ontstaan, geven deze na terugplaatsing in de baarmoeder een hogere kans op een zwangerschap. De stimulatiefase duurt meestal acht à veertien dagen. Bij IVF in de gemodificeerde natuurlijke cyclus, ook 'eigen cyclus' genoemd (zie het betreffende hoofdstuk) wordt gebruik gemaakt van het ene eiblaasje dat maandelijks groeit. Er worden slechts enkele dagen hormonen gebruikt in de groeifase van het eiblaasje. Tevens wordt de fase na terugplaatsing van een embryo ook hormonaal ondersteund. 2. Follikelpunctie Eicellen rijpen in follikels. Follikels zijn eiblaasjes in de eierstokken die elk één eicel bevatten. Tijdens de follikelpunctie, die via de vagina wordt uitgevoerd, worden alle rijpe eiblaasjes in de eierstokken met een naald aangeprikt en leeggezogen. Op deze manier worden de eicellen verkregen. De punctie vindt twee dagen na afronding van de stimulatiefase plaats.

10

47

in vitro fertilisatie

reageerbuisbevruchting

3. Laboratoriumfase

IUI

intra-uteriene inseminatie

Enkele uren na de follikelpunctie worden zaadcellen van de man bij de eicellen

IVF

in vitro fertilisatie

gevoegd. Dit gebeurt in het laboratorium VPG in het UMCG. Bij ICSI wordt

LH

luteïniserend hormoon, komt uit de hypofyse

in iedere eicel één zaadcel naar binnen gebracht. Na twee à drie dagen is

menstruatiecyclus

cyclus

onder de microscoop te zien welke eicellen daadwerkelijk bevrucht zijn en

MESA

microchirurgische epididymale sperma aspira-

in aanmerking komen voor terugplaatsing: embryotransfer (ET)

tie, techniek om bij azoöspermie zaadcellen uit de bijbal te verkrijgen

4. Terugplaatsing en daarna afwachten Als er bevruchtingen zijn opgetreden worden één of twee embryo's in de

MNC

gemodificeerde natuurlijke cyclus, 'eigen cyclus'

baarmoeder geplaatst. Dit gebeurt drie dagen na de punctie. Eventueel

onttrekkingsbloeding

bloeding die bij pilgebruik of gebruik van bij-

kunnen resterende embryo's worden ingevroren. Om hiervoor in aanmerking

voorbeeld Primolut optreedt in plaats van de

te komen moeten deze embryo's aan bepaalde kwaliteitseisen voldoen.

gewone menstruatie

Bij de afweging hoeveel embryo's teruggeplaatst moeten worden gaat het er enerzijds om zo'n groot mogelijke kans te hebben op een zwangerschap,

oocyt

eicel

maar anderzijds om geen onnodig risico te lopen op een meerlingzwanger-

ovarium

eierstok

schap.

ovulatie

eisprong

Na de terugplaatsing begint voor de meeste paren de moeilijkste periode

PESA

percutane epididymale sperma aspiratie, tech-

van de behandeling. Behalve de medicijnen die u nog moet gebruiken kunt

niek om bij azoöspermie zaadcellen uit de bij-

u niets meer doen. Er zit niets anders op dan af te wachten of één van de

bal te verkrijgen

embryo's, of beide zich innestelt en voor een zwangerschap zorgt. Als twee

punctie

een prik; in deze brochure wordt met punctie altijd de follikelpunctie bedoeld

weken na de terugplaatsing uw menstruatie nog niet begonnen is, is het tijd voor een zwangerschapstest. Wij onderzoeken hiervoor uw urine of bloed op zwangerschapshormoon. Natuurlijk mag u ook zelf een zwangerschaps-

reageerbuisbevruchting

subcutane injectie

het in het laboratorium samenbrengen van ei-

test doen.

cel en zaadcellen; IVF

Als u zwanger bent geworden willen we de zwangerschap tot ongeveer

injectietechniek waarbij direct onder de huid

acht weken echoscopisch volgen.

wordt gespoten (vergelijk intra-musculair); scinjectie terugplaatsing

het plaatsen van embryo's in de baarmoederholte; embryotransfer; ET

46

11

In vitro fertilisatie: wie komt ervoor in aanmerking ?

embryotransfer

holte; ET

Beschadigde eileiders IVF is in eerste instantie ontwikkeld voor vrouwen bij wie de eileiders afgesloten of ernstig beschadigd zijn. Hierdoor is een rijpe eicel onbereikbaar voor zaadcellen en kan er vrijwel nooit bevruchting optreden. Bij deze vrouwen wordt de natuur een handje geholpen door de eicel via een omweg, de

endometriose

baarmoederslijmvlies buiten de baarmoeder

ET

embryotransfer; terugplaatsing

fertilisatie

bevruchting; versmelting van de eicel en zaadcel

”reageerbuis“, van de eierstok naar de baarmoeder te brengen. Andere indicaties

follikel

zie 'eiblaasje'

follikelpunctie

het aanprikken van de follikels om de eicellen

Inmiddels is duidelijk dat ook andere vrouwen baat hebben bij IVF, zoals vrouwen met endometriose, hormonale stoornissen, of paren met een onbegrepen kinderloosheid die al langer dan drie jaar duurt.

te verkrijgen FSH

follikelstimulerend hormoon, komt uit de hypofyse

Voor paren waarvan de man een verminderde zaadkwaliteit heeft biedt de IVF-behandeling ook kans op succes. Is het zaad te slecht voor “gewone”

de plaatsing van embryo's in de baarmoeder-

hCG

humaan choriogonadotrofine, het zwanger-

IVF dan kan ICSI plaatsvinden. Bij het ontbreken van zaadcellen in het

schapshormoon, wordt door de moederkoek

sperma is soms MESA/PESA of TESE met ICSI mogelijk. Bij het ontbreken

geproduceerd

van eigen eicellen kan IVF worden gedaan in combinatie met eiceldonatie (voor uitleg van deze begrippen zie ook het hoofdstuk Bijzondere vormen

hypofyse

hypofyse

ICSI

intracytoplasmatische sperma injectie; labora-

van IVF').

toriumtechniek waarbij een zaadcel in een eicel wordt binnengebracht

Leeftijd De leeftijd van de vrouw is een belangrijke factor in de IVF-behandeling. Bij

injectie

een inspuiting

vrouwen van veertig jaar en ouder is de kans op succes lager dan bij jongere

intakegesprek

eerste gesprek op het IVF-spreekuur

vrouwen. Vrouwen die bij hun eerste aanmelding voor IVF of ICSI veertig

intramusculaire injectie

injectietechniek waarbij in de spieren wordt

jaar of ouder zijn komen alleen onder bepaalde voorwaarden nog in aan-

gespoten (vergelijkbaar subcutaan);

merking voor behandeling. De leeftijdsgrens die aangehouden wordt voor

im-injectie

mannen is 55 jaar. intra-uteriene insemina-

het rechtstreeks in de baarmoeder inbrengen

intraveneuze injectie

injectie in een bloedvat direct in het bloed; i.v.injectie

12

45

Begrippenlijst

Bijzondere vormen van IVF

azoöspermie

geen zaadcellen in het sperma

bewerken

een laboratoriumtechniek waarbij uit een zaadmonster een zuiver concentraat vande best bewegende zaadcellen wordt verkregen dat gebruikt kan worden voor IUI, IVF of ICSI

bewerkingstest

cyclus

ICSI Als de kwaliteit van het zaad zodanig slecht is dat verwacht wordt dat er bij de gewone IVF geen bevruchtingen tot stand komen, of als bij IVF al is gebleken dat de eicellen niet bevrucht raken, kan tot ICSI worden besloten. ICSI staat voor Intra Cytoplasmatische Sperma Injectie. Dit is een techniek waarbij in het laboratorium in iedere rijpe eicel één zaadcel naar binnen

de test in het laboratorium waarbij via de be-

wordt gebracht.

werking van het zaadmonster wordt bekeken

Om voor ICSI in aanmerking te komen moeten de uitslagen van de testen

welke therapie mogelijk is (IUI, IVF of ICSI)

op hepatitis-B, hepatitis-C en HIV bij man en vrouw negatief zijn. Verder

xe dag van de cyclus, gerekend vanaf de eer-

moeten mannen met heel weinig zaadcellen een chromosomenonderzoek laten verrichten om een eventuele erfelijke oorzaak van de slechte zaad-

cyste

met vocht gevulde holte, bijvoorbeeld in een

kwaliteit op te sporen. Mocht er een afwijking worden gevonden, dan is een gesprek op de polikliniek erfelijkheidsvoorlichting in het UMCG aangewezen

doorgaande zwanger-

zwangerschap die verder dan tien weken na de

echoscopie

onderzoek met geluidsgolven; bij de IVFbehandeling gebeurt dit vaginaal

om de consequenties voor het kind te bespreken. MESA/PESA en TESE Soms worden er geen zaadcellen in het sperma aangetroffen (azoöspermie). Dit betekent niet altijd dat er geen zaadcellen worden geproduceerd. Er kan

eiblaasje

een met vocht gevulde holte in de eierstok met

eicel

geslachtscel van de vrouw; oocyt

eierstok

ovarium; orgaantje van 3x2x1 cm grootte waar-

Als er een afsluiting wordt verwacht kan MESA worden uitgevoerd om aan

in de voorraad eicellen ligt opgeslagen. Een

zaadcellen te komen (Microchirurgische Epididymale Sperma Aspiratie).

vrouw heeft twee eierstokken die links en

Hierbij wordt via een operatieve ingreep vocht uit de bijbal gezogen. Een

rechts naast de baarmoeder in de buikholte zijn

andere techniek om vocht uit de bijbal te zuigen is PESA (Percutane Epidi-

gelegen. Een eierstok bevat duizenden eicellen

dymale Sperma Aspiratie). Hierbij worden zaadcellen uit de bijbal verkregen

ovulatie; het openspringen van een eiblaasje

door middel van een punctie door de huid.

waarbij de eicel vrij in de buikholte komt om

Wanneer in het vocht dat met MESA/PESA wordt verkregen geen zaadcel-

bevrucht te worden

len worden aangetroffen dan kan besloten worden tot TESE (Testiculaire

zaadlozing

Sperma Extractie). Hierbij wordt een stukje weefsel (biopt) uit de testikel

namelijk ergens een afsluiting in de zaadleiders of in de epididymis (de bijbal) zitten waardoor de zaadcellen niet naar buiten kunnen. Soms is de

eisprong

ejaculatie 44

productie van zaadcellen zo minimaal dat er ook sprake is van azoöspermie.

13

gehaald. Onder de microscoop wordt vervolgens de zaadproductie beoor-

norethisteron

een progestageen

deeld en worden jonge zaadcellen uit dat weefselstukje geïsoleerd.

Orgalutran®

ganirelix

Pregnyl®1500/5000

500/5000 eenheden hCG

Met MESA/PESA of TESE wordt meestal maar een klein aantal zaadcellen

Primolut-N®

norethsteron

verkregen. Daarom kan er alleen met een ICSI-behandeling een kans op

Profasi®

hCG

een bevruchting en zwangerschap worden verkregen en niet met “gewone”

Ovitrelle

recombinant-LH

IVF. Zaadcellen die via MESA/PESA of TESE worden verkregen, kunnen

progestageen

een medicijn dat de werking heeft van

worden ingevroren voor later gebruik. Het voordeel hiervan is dat de ingreep

progesteron; progestativum

bij de man dus los van de ICSI-behandeling van de vrouw kan worden uit-

progestativum

progestageen

gevoerd. Bovendien is het dan zeker dat er zaadcellen zijn voor de bevruch-

progesteron

een hormoon dat in de tweede helft van

ting.

de cyclus door de eierstok wordt geprodu-

MESA/PESA wordt alleen in het kader van een wetenschappelijk onder-

ceerd wordt en de zwangerschap in stand

zoek uitgevoerd in een aantal centra, waaronder het UMCG. Ook TESE is

houdt.

in Nederland alleen toegestaan als wetenschappelijk onderzoek. Dit wordt

Utrogestan

gedaan in het academisch ziekenhuis in Nijmegen en Amsterdam (AMC).

microkristallijn progesteron; capsule voor vaginaal gebruik

Provera

medroxyprogesteron, een progestageen

Transport IVF/ICSI

Puregon®

follitropine-beta; recombinant-FSH

Het UMCG heeft een transportsamenwerking met het Scheper Ziekenhuis

recombinant-FSH

FSH dat via recombinant-technieken

en of regio Noord-Oost. Dit houdt in dat patiënten uit Drenthe in het Scheper

wordt geproduceerd

Ziekenhuis de behandeling tot en met de follikelpunctie kunnen ondergaan.

Synarel®

nafareline; via neusspray toe te dienen

De man brengt de eicellen meteen na de punctie naar het UMCG. In het

tryptoreline

een GnRH-agonist

UMCG produceert de man zaad, waarna het laboratoriumwerk kan starten. Enkele dagen later vindt de terugplaatsing plaats in het UMCG. Voor de verdere zorg gaat de vrouw terug naar het Scheper Ziekenhuis. IVF met donorzaad Als uw situatie daarvoor aanleiding geeft is het mogelijk bij IVF gebruik te maken van donorzaad. Het UMCG heeft een beperkte semenbank. Als u zaad gebruikt uit een bank is het zaad “anoniem”. Het is ook mogelijk gebruik te maken van een donor die u kent. Sinds 2002 is een wet van kracht waardoor donorbanken alleen nog maar

14

43

Overzicht Medicatie - Hormonen

zaad mogen leveren van een anonieme, maar opspoorbare donoren. Zowel

Cetrotide®

cetrorelix

de donoren als de vrouwen die via hun zaad een kind hebben gekregen,

cetrorelix

een GnRH-antagonist

moeten volgens die wet geregistreerd worden bij de Stichting Donorgegevens

Decapeptyl

tryptoreline

Kunstmatige Bevruchting. Kinderen die vermoeden een donorzaad-kind te

Foliumzuur

een vitamine

zijn kunnen vanaf hun twaalfde jaar bij die stichting informeren of dat zo is.

follitropine

recombinant-FSH

Zij kunnen vanaf zestienjarige leeftijd eventuele stappen ondernemen om

FSH

follikel stimulerend hormoon, wordt door de hypo-

in contact te komen met hun biologische (genetische) vader.

fyse geproduceerd, stimuleert de groei van follikels

Uitgebreide informatie treft u aan op de websites: www.donorgegevens.nl

ganirelix

een GnRH-antagonist

en www.nbvki.nl.

GnRH-agonist

een medicijn dat de afgifte van FSH en LH door

Het donorzaad betaalt u zelf. U krijgt hiervoor een rekening van het UMCG.

de hypofyse eerst verhoogt (de flare-up) en daar

De verdere behandeling met het donorzaad (bijvoorbeeld IVF) wordt wel,

na blokkeert (de downregulatie)

afhankelijk van uw polis, vergoed door de verzekeraars.

een medicijn dat de afgifte van FSH en LH door

Vóór de behandeling met donorzaad krijgt u mondelinge en schriftelijke

de hypofyse direct blokkeert

voorlichting en wordt u gevraagd een verklaring te ondertekenen.

GnRH-antagonist Gonal-F®

follitropine-alfa; een recombinant FSH

hCG

humaan choriogonadotrofine; het zwangerschaps-

Eiceldonatie

hormoon dat geproduceerd wordt door de moeder-

Als een vrouw geen eierstokken (meer) heeft of als haar eierstokken niet te

koek, het hormoon dat bij een zwangerschapstest

stimuleren zijn, kan zij voor eiceldonatie in aanmerking komen. Gezien de

wordt aangetoond of gemeten; als medicijn (uit

medische behandeling die nodig is om aan eicellen te komen (hyperstimulatie

urine van zwangere vrouwen verkregen) gebruikt

follikelpunctie) zijn er vrijwel geen vrouwen die zich als eiceldonor aanmel-

om de eisprong op te wekken of de hormoonproduc-

den. Patiënten die voor IVF met eiceldonatie in aanmerking komen moeten

tie in de tweede helft van de cyclus te stimuleren

dus hun eigen donor meebrengen. Donor en ontvanger (de wensmoeder)

humaan menopausaal gonadotrofine; verkregen

moeten tijdens een behandeling zorgvuldig op elkaar worden afgestemd.

uit urine van vrouwen die voorbij de overgang zijn;

Dit is nodig om de baarmoeder van de wensmoeder waarin de embryo's

bevat gelijke hoeveelheden LH en FSH

worden geplaatst op het juiste moment in optimale conditie te krijgen. Voor-

leuprolide

een GnRH-agonist

afgaand aan de behandeling wordt uitvoerig mondeling en schriftelijk voor-

Lucrin®

leuprolide

lichting gegeven en moeten uiteindelijk verklaringen worden ondertekend

Lucrin-depot 3,75®

leuprolide; een depot-preparaat van Lucrin dat

door de donor en het ontvangend paar. In Nederland is handel in eicellen

vier weken werkt

verboden. Voor alle veiligheid moet de donor binnen drie maanden voor

Menopur®

hoog gezuiverd hMG

iedere behandeling getest zijn op hepatitis-B, hepatitis-C en HIV.

nafareline

een GnRH-agonist

hMG

42

15

Draagmoederschap

Ook de kosten van het invriezen, bewaren en later ontdooien en terugplaat-

Als het medisch gezien onmogelijk of niet verantwoord is om een zwanger-

sen van overgebleven embryo's worden vanaf 1 januari 2007 door de

schap te dragen, kan een verzoek tot draagmoederschap worden gedaan.

zorgverzekeraars vergoed.

Bij draagmoeder-IVF ondergaat de wensmoeder een IVF-behandeling maar

Aan het invriezen en bewaren van zaad zijn kosten verbonden. De kosten

worden de embryo's in de baarmoeder van de draagmoeder geplaatst. Na de

worden niet door alle zorgverzekeraars vergoed. U kunt het beste bij uw

geboorte wordt het kind afgestaan door de draagmoeder en geadopteerd

zorgverzekeraar informeren of dit wordt vergoed.

door de wensouders. Deze behandeling vergt veel voorbereiding. Ook de

Door de invoering van DBC's (diagnose behandeling combinaties) kunnen

Raad voor de Kinderbescherming wordt hierbij betrokken. Op basis van de

de prijzen van de vier fasen van een IVF/ICSI-behandeling in de loop van

resultaten van een landelijk onderzoek naar draagmoeder-IVF zijn er indica-

de tijd variëren.

ties, adviezen en regels opgesteld waaraan de IVF-centra zich moeten

Bij eiceldonatie wordt een verzoek tot vergoeding van de behandelingen

houden. Voor alle veiligheid moeten de wensouders binnen drie maanden

door de verzekering van de ontvanger ingediend bij de medisch adviseur.

voor iedere behandeling getest zijn op hepatitis-B, hepatitis-C en HIV.

De rekeningen gaan naar (de verzekering van) de wensmoeder.

IVF in de modificeerde natuurlijke cyclus

Ziektekosten aftrekbaar voor de belasting

In het UMCG wordt aan alle vrouwen onder de 35 jaar met een maandelijk-

In principe zijn de kosten van de IVF-behandeling die u niet vergoed krijgt

se cyclus voorgesteld een IVF-behandeling uit te voeren in een spontane

van uw ziektekostenverzekeraar, als “bijzondere lasten ter zake van ziekte”

cyclus die met hormonen wordt ondersteund. Dit wordt maximaal zesmaal

aftrekbaar bij de berekening van de inkomstenbelasting. U kunt hierover

uitgevoerd. Hierbij worden minder hormonen toegediend en gedurende een

het beste contact opnemen met de belastingdienst.

kortere periode dan bij de hyperstimulatie bij een “standaard” IVF-behandeling. Een IVF-behandeling in één gemodificeerde natuurlijke cyclus levert minder

Leren spuiten

kans op een zwangerschap dan een behandeling met hyperstimulatie van

De medicijnen die u tijdens de IVF-behandeling krijgt zijn hormoonprepa-

de eierstokken. Maar als IVF in de gemodificeerde natuurlijke cyclus zes-

raten. Al naar gelang de fase van de behandeling en afhankelijk van het

maal wordt uitgevoerd dan is de kans op zwangerschap vergelijkbaar met

behandelingsschema krijgt u meer of minder toegediend. Op het behandel-

de kans van één cyclus met hyperstimulatie. De behandeling in de gemodi-

kaartje wordt bij ieder bezoek genoteerd hoeveel u dagelijks moet gebrui-

ficeerde natuurlijke cyclus kan als gevolg van zijn eenvoud vaker achter

ken. Vrijwel alle medicijnen krijgt u in de vorm van injecties toegediend.

elkaar worden uitgevoerd. Het grootste voordeel is dat er vrijwel geen

Ons advies is om zelf te leren spuiten. Dit maakt u minder afhankelijk van

meerlingzwangerschappen ontstaan omdat er maar één embryo tot stand

anderen. De assistenten van het IVF-team geven u graag de benodigde

komt en wordt teruggeplaatst.

instructies. Bovendien vindt u een schriftelijke instructie achter in deze brochure. U mag ook naar uw huisarts, een wijkverpleegkundige of de polikliniek van een ander, voor u dichterbij gelegen ziekenhuis gaan voor de injecties. Maar zelf doen is veel eenvoudiger dan u denkt.

16

41

voelen, onbegrepen koorts of buikpijn krijgen, neem dan contact op. • Bij IVF/ICSI is de kans op een meerlingzwangerschap groter dan bij spontaan ontstane zwangerschappen. • Uit recent onderzoek is gebleken dat IVF/ICSI-kinderen een iets grotere

Uw kansen Ongeveer 20% kans op zwangerschap per gestarte behandeling In ziekenhuizen met ruime ervaring met de hyperstimulatie IVF-behandeling is de kans op een zwangerschap ongeveer 25% per gestarte behandeling.

kans hebben op aangeboren afwijkingen, met name van het hart en de

De kans op een doorgaande zwangerschap (een levend geboren kind) is

slokdarm. Bij kinderen van ouders met vruchtbaarheidsproblemen die

ongeveer 20% per gestarte behandeling. Bij ICSI liggen die kansen twee

toch op natuurlijke wijze zwanger zijn geraakt, komen deze afwijkingen

tot vier procent hoger.

ook vaker voor. Daarom lijkt de licht verhoogde kans op aangeboren

Dit succespercentage lijkt misschien laag, maar bedenkt u wel dat de kans

afwijkingen bij IVF-kinderen samen te hangen met eigenschappen van

op een zwangerschap bij paren waarvan beide partners wel normaal vrucht-

hun ouders en niet met de IVF-methode zelf.

baar zijn, ook niet hoger is dan ongeveer 20% per eisprong (=per maand).

• De hormoonpreparaten die tijdens de IVF-behandeling worden gebruikt,

De leeftijd van de vrouw is hierin een belangrijke factor, want veroudering

hebben in het verleden niet geleid tot ziektes of afwijkingen bij moeder

geeft een lagere kans. De kans op succes is waarschijnlijk ook niet in iedere

of kind.

behandeling gelijk, omdat niet telkens hetzelfde aantal embryo's kan worden

Kosten

teruggeplaatst en de kwaliteit ervan ook enigszins kan verschillen.

Een behandeling wordt in vier fasen verdeeld: 1=hyperstimulatie, 2=follikelpunctie, 3=laboratoriumfase, 4=embryotransfer en begeleiding na

Wat kan er misgaan ?

de terugplaatsing. Voor een volledige behandeling worden dus vier fasen in

Zoals we hiervoor al in het kort hebben uitgelegd, betekent “in vitro fertilisa-

rekening gebracht.

tie” bevruchting buiten het lichaam. En die omweg brengt een aantal momenten met zich mee waarop er iets mis kan gaan.

Vergoedingen

Zo kan de stimulatie bijvoorbeeld mislukken doordat er te weinig of juist te

Wij adviseren u uw verzekeringspolis goed na te lezen en bij uw verzeke-

veel eicellen rijpen. Dan wordt de stimulatie gestaakt en kan die later worden

ringsmaatschappij te informeren of de IVF/ICSI-behandelingen die u wilt

hervat met een hogere of juist lagere dosering medicijnen. Een enkele keer

ondergaan worden vergoed. De overheid heeft per 1 januari 2007 besloten

wordt bij een te geringe reactie van de eierstokken de behandeling afgerond

dat de eerste drie hyperstimulatie IVF/ICSI-behandelingen volledig worden

met een intra-uteriene inseminatie om toch nog een kans te creëren.

vergoed door de zorgverzekeraars. Dit geldt ook voor de medicijnen die bij

Van alle gestarte behandelingen bereikt vijf à tien procent niet het stadium

de behandelingen moeten worden gebruikt. Soms moeten er machtigingen

van de follikelpunctie. Soms worden er bij de follikelpunctie geen eicellen

worden aangevraagd voor IVF/ICSI. Vergoeding vindt dan alleen plaats als

verkregen of is de opbrengst in verhouding tot het aantal follikels erg laag.

de verzekeringsmaatschappij vooraf toestemming voor de behandeling

Maar ook een geslaagde follikelpunctie is geen garantie voor succes. Een

heeft gegeven. Wij zijn bereid een brief met een verzoek tot vergoeding

deel van de eicellen is afwijkend, en ongeveer een derde van de vergaarde

van drie pogingen en de indicatie voor IVF naar de medisch adviseur van

eicellen wordt om onduidelijke redenen niet bevrucht.

uw verzekering te sturen.

40

17

Een deel van de eicellen dat wèl bevrucht is, deelt zich niet of deelt zich

• Als u uitslag krijgt over uw hele lichaam, met opgezwollen oogleden en

abnormaal, en ontwikkelt zich dus niet tot een terugplaatsbaar embryo.

koorts, dan is er sprake van een allergische reactie. Neemt u in dat

En tenslotte: het grootste deel van de teruggeplaatste embryo's nestelt zich

geval direct contact op met ons (zie telefoonnummers hieronder).

niet in of gaat vlak daarna verloren, zodat geen zwangerschap ontstaat.

• Door de stimulatie van de eierstokken met hormonen kan er soms al

Juist in de laatste fase van de IVF-behandeling, na de terugplaatsing, kan

vanaf enkele dagen na de punctie een hyperstimulatie-syndroom

er dus nog veel misgaan.

(OHSS) optreden. De eierstokken zijn dan te sterk vergroot en er is vocht in de buik. Hierdoor kunt u last krijgen van buikpijn, een opgezet-

Ter bemoediging het volgende: naarmate u verder komt in de behandeling,

te buik, dorst, minder en donkere urine, kortademigheid en gewichts-

laat u steeds meer “risicomomenten” achter u, en neemt de kans op een

toename. Wanneer u deze klachten krijgt, zeker bij een gewichtstoena-

zwangerschap toe. Zo heeft u op het moment dat er één “topembryo” of

me van meer dan twee kilo in enkele dagen, moet u altijd met ons

twee goede embryo's teruggeplaatst worden een kans van ongeveer 25%

contact opnemen, via telefoonnummer 0591 - 69 134 3 (=spoedlijn).

op een doorgaande zwangerschap.

's Avonds en in het weekend zijn we bereikbaar via telefoonnummer 0591 - 69 19 11 en vraagt u naar de dienstdoende gynaecoloog of IVF-

Drie of zes + twee pogingen

arts. Veel drinken kan de situatie vaak al verbeteren. Soms is opname

Het lijkt ideaal te zijn iedereen een onbeperkt aantal IVF-behandelingen toe

in het ziekenhuis nodig.

te zeggen. De behandeling is echter te complex en te intensief om dit in

Als uw behandeld arts tijdens de hyperstimulatiefase bij u een verhoogd

praktijk te kunnen brengen. Bovendien blijken de meeste paren met goede

risico voor dit syndroom heeft geconstateerd (bijv. als er veel eicellen

kansen binnen drie hyperstimulatie IVF-behandelingen zwanger te zijn.

werden verkregen en veel hormonen worden geproduceerd), is het

Daarom wordt meestal na drie keer gestopt. Drie pogingen lijkt dus een

goed dat u zich dagelijks weegt vanaf het moment dat u de Pregnyl-

goed aantal, maar meer behandelingen zijn, afhankelijk van het verloop

injectie heeft gekregen en op tijd contact opneemt. Soms wordt bij drei-

van de eerdere behandelingen niet uitgesloten.

gende OHSS géén embryotransfer uitgevoerd omdat het zwanger-

Na een mislukte behandeling adviseren wij twee à drie maanden te wachten

schapshormoon het ontstaan van OHSS zal versterken. Natuurlijk kun-

voor u de volgende behandeling begint.

nen mooie, gave embryo's wel worden ingevroren en in een volgende cyclus "veiliger" worden teruggeplaatst.

Wanneer uit de behandeling blijkt dat uw kans duidelijk kleiner is dan ver-

• De follikelpunctie kan bloeduitstortingen in de eierstokken veroorzaken,

wacht, ontraden we u mogelijk een volgende behandeling. Als de behande-

waardoor u gedurende enkele dagen misschien wat buikpijn houdt.

lingen technisch optimaal zijn verlopen kan het zinvol zijn om met IVF door

Slechts zelden ontstaat er door de punctie een bloeding of ontsteking,

te gaan, maar u moet na drie puncties wel zelf gaan betalen, want de

waarvoor opname in het ziekenhuis en/of een operatie nodig is.

meeste verzekeraars vergoeden niet meer dan drie behandelingen. Hierbij

• Door de punctie en mogelijk soms ook door de embryotransfer, kan er

wordt de follikelpunctie als teleenheid genomen.

een ontsteking van de eierstokken en eileiders optreden. Mocht u zich

Om het aantal tweelingzwangerschappen terug te dringen wordt in het UMCG

binnen de eerste vier weken na de punctie of terugplaatsing niet lekker

18

39

maals contact met ons op. Er kan dan namelijk toch nog sprake zijn van een

in samenspraak met de verzekeraars bij vrouwen jonger dan 35 jaar met

(buitenbaarmoederlijke) zwangerschap. De teleurstelling over de opgetreden

een goede maandelijkse cyclus de eerste hyperstimulatie IVF-behandeling

menstruatie is natuurlijk groot en moeilijker te verwerken naarmate u al

vervangen door zes behandelingen in de gemodificeerde natuurlijke cyclus.

meerdere behandelingen heeft ondergaan. Mocht u behoefte hebben over

De behandeling kan maandelijks worden uitgevoerd. Er wordt gebruik ge-

de behandeling en/of emotionele consequenties daarvan te praten, geef dit

maakt van het ene eiblaasje dat iedere maand groeit en voor een zwanger-

dan aan zodat u een afspraak krijgt bij uw behandelend gynaecoloog of

schap kan zorgen. Door een kortdurende hormonale ondersteuning wordt

IVF-arts. Dit geldt uiteraard ook voor het verwerken van deze zoveelste

geprobeerd zeker te zijn dat het ene eitje van die maand ook echt kan wor-

teleurstelling. Er is psychologische begeleiding mogelijk.

den verkregen. Na de zes behandelingen in de gemodificeerde natuurlijke

In een gesprek met de arts wordt het verloop van de behandeling nog eens

cyclus kunnen nog twee hyperstimulatie IVF-pogingen volgen.

onder de loep genomen. In overleg met u wordt besloten of er nog een behandeling zal plaatsvinden en zo ja, of deze op dezelfde wijze zal plaats-

Onderwijs en onderzoek

vinden als de vorige. Tussen de behandelingen wordt minimaal twee

U wordt behandeld in het Scheper Ziekenhuis in samenwerking met het

maanden “rust” ingelast. U bepaalt zelf of u nog een tweede, derde, of een

UMCG, een universitair medisch centrum. Een medisch centrum heeft

eventuele volgende behandeling wenst. De beslissing om nog een poging

naast de taak patiëntenzorg ook nog de verplichting onderwijs en weten-

te doen of definitief te stoppen wordt moeilijker naarmate u meer behande-

schappelijk onderzoek uit te voeren.

lingen heeft gehad. Het verlangen naar kinderen is vaak sterker dan ooit en

Tijdens het spreekuur, bij de punctie en terugplaatsing is soms een co-

bij de overweging een vierde behandeling te starten, gaan ook nog eens de

assistent aanwezig. Dit is een medisch student die wordt opgeleid tot arts.

financiën een rol spelen. Als u verder wilt met behandelen wordt een af-

In het kader van hun opleiding zijn zij verplicht diverse activiteiten bij te wo-

spraak gepland.

nen. Dit geldt ook voor leerlingen in verschillende medische beroepen. Als

Mocht u besluiten met de behandeling te stoppen, dan zouden wij graag

u bezwaar heeft tegen hun aanwezigheid kunt u dit aangeven.

willen dat u dat aan ons vertelt. U kunt ook aangeven of u nog een afrondend

Het kan zijn dat u gevraagd wordt om aan een medisch wetenschappelijk

gesprek wenst, of controle op een later tijdstip of verdere begeleiding.

onderzoek mee te doen. Voordat u besluit aan een onderzoek deel te nemen, krijgt u altijd eerst mondelinge en schriftelijke informatie. Verder wordt u

Bijverschijnselen en complicaties

gevraagd een verklaring te ondertekenen waarin u aangeeft dat u goed

Hieronder worden mogelijke bijverschijnselen en complicaties van de IVF-

begrijpt waar het onderzoek over gaat en welke mogelijke risico's er zijn.

behandeling beschreven. Bedenkt u wel dat het hier gaat om verschijnselen

Wij stellen uw medewerking zeer op prijs, maar benadrukken dat u niet ver-

die kùnnen optreden tijdens de behandeling. De meeste patiënten krijgen

plicht bent om mee te doen. Uw besluit om niet deel te nemen heeft van-

er niet mee te maken.

zelfsprekend geen enkele invloed op uw behandeling. Het kan zijn dat de

• Bloedafnames en injecties kunnen blauwe plekken (bloeduitstortingen)

IVF-behandeling in het kader van zo'n onderzoek afwijkt van de standaard-

veroorzaken. Deze verdwijnen vanzelf na enkele dagen.

procedure.

• De injectieplaatsen worden soms wat rood en opgezwollen. 38

19

Gebruik van (anonieme) medische gegevens en/of lichaamsmateriaal

bestaan. Bij IVF/ICSI-zwangerschappen komt bloedverlies in de eerste

Voor de verdere ontwikkeling van de gezondheidszorg is het belangrijk

weken wat vaker voor, maar gelukkig meestal zonder consequenties.

dat er medisch-wetenschappelijk onderzoek wordt gedaan. Bij veel wetenschappelijk onderzoek wordt gebruik gemaakt van al verzamelde me-

Prenatale screening en diagnostiek

dische gegevens of van al afgenomen lichaamsmateriaal van patiënten.

Alle zwangere vrouwen in Nederland mogen in aanmerking komen voor

Met uw medische gegevens worden alle gegevens bedoeld die in het

prenatale screening naar een kind met Down syndroom door middel van

kader van uw onderzoek en/of behandeling zijn verzameld. Met lichaams-

de zogenaamde combitest (bloedtest en nekplooimeting), en een echo-

materiaal wordt alles bedoeld dat op de een of andere manier deel heeft

onderzoek rond twintig weken (structurele echo: SEO) laten doen voor het

uitgemaakt van het menselijke lichaam, maar dat nu niet meer doet.

opsporen van open ruggetjes en hartafwijkingen. Afhankelijk van uw ver-

Tjidens een IVF-behandeling wordt lichaamsmateriaal verkregen, zoals

zekering zijn er voor vrouwen onder de 36 jaar kosten aan verbonden.

bloed en de inhoud van de follikels (de follikelvloeistof) en de zich daarin

Vrouwen ouder dan 36 jaar mogen ook zonder voorafgaande prenatale

bevindende andere cellen dan de eicel).

screening (bloedtest, nekplooimeting of echo-onderzoek) direct voor een

In sommige gevallen kan dit lichaamsmateriaal, nadat het niet meer nodig

vlokkentest of vruchtwaterpunctie kiezen. Het is belangrijk dat u van te

is voor de IVF-behandeling, gebruikt worden voor wetenschappelijk on-

voren nadenkt of u dit soort onderzoek wilt. Uw zwangerschapsbegeleider

derzoek.

kan u goede voorlichting geven en u de informatiefolders doen toekomen.

Met het wetenschappelijke onderzoek dat wordt uitgevoerd door het IVF-

U kunt zelf ook informatie vinden op de websites erfocentrum.nl; zwanger-

team in het UMCG proberen we meer inzicht te krijgen in het ontstaan

wijzer.nl; RIVM.nl en KiesBeter.nl.

van onvruchtbaarheid, en proberen we behandelingsmogelijkheden te

Bij kinderen geboren na ICSI-zwangerschappen leek de kans op een

verbeteren.

chromosomale afwijking aanvankelijk iets hoger en was dit de reden dat

Voor het uitvoeren van dit soort anoniem onderzoek, waarbij u naam niet

deze vrouwen ook direct voor een vlokkentest of vruchtwaterpunctie konden

bekend is bij de onderzoekers, hoeven de onderzoekers u niet altijd apart

kiezen. Dit risico blijkt echter niet verhoogd te zijn, maar deze ingrepen

om toestemming te vragen. Uiteraard moet het onderzoek wel aan strikte

worden nog steeds vergoed. Zinvoller lijkt een uitgebreide echo rond twin-

regels en wettelijke bepalingen voldoen. Hoewel u voor dit soort onder-

tig weken in een centrum voor prenatale diagnostiek. Mogelijk hebben

zoek dus doorgaans toestemming gevraagd zal worden, kunt u wel be-

kinderen die ontstaan zijn met behulp van ICSI iets vaker een hartaandoe-

zwaar maken tegen het gebruik van uw medische gegevens en/of

ning, wat met echo-onderzoek meestal op te sporen is.

lichaamsmaterialen voor wetenschappelijk onderzoek. U kunt uw bezwaar kenbaar maken aan uw behandelend gynaecoloog of IVF-artsen, bij

U blijkt niet zwanger te zijn

voorkeur voorafgaand aan uw behandeling. Er zal dan een aantekening

Indien u niet zwanger bent geworden, is de menstruatie meestal kort voor

in uw dossier gemaakt worden, zodat bekend is dat uw medische gege-

of na het testen begonnen. De menstruatie die na een IVF-behandeling

vens en/of lichaamsmaterialen niet gebruikt mogen worden voor weten-

optreedt verloopt meestal iets heviger dan normaal.

schappelijk onderzoek.

Verloopt de menstruatie duidelijk anders dan gebruikelijk, neem dan nog-

20

37

De terugplaatsing van ontdooide embryo's

De voorbereiding

Als er ontdooide embryo's worden teruggeplaatst mogen dat er maximaal

Inschrijving UMCG

twee zijn. De kans dat ontdooide embryo's voor een zwangerschap zorgen

Het Scheper Ziekenhuis is een transportkliniek van het UMCG. Dit betekent

is lager dan na het terugplaatsen van “verse” embryo's, en de kans op een

dat een deel van de behandeling in het UMCG zal plaatsvinden en daarom

meerlingzwangerschap is erg klein. Wanneer embryo's van u zijn ingevroren,

moeten u en uw partner naar het UMCG om beiden ingeschreven te worden.

dan worden die eerst teruggeplaatst voordat een nieuwe IVF- of ICSI-poging

U laat daartoe een ponsplaatje maken bij de inschrijfbalie van het UMCG.

wordt ondernomen. De ingevroren embryo's worden teruggeplaatst in een

Neem de gegevens van uw ziektekostenverzekering èn een legitimatiebe-

met hormonen overgenomen cyclus (substitutiecyclus) waarin u Progynova

wijs mee.

tabletten (oestrogenen) gebruikt en capsules Utrogestan. Kort na het ont-

Wij adviseren het inschrijven te combineren met het benodigde zaadonder-

dooien worden de embryo's teruggeplaatst. Een deel van de embryo's blijkt

zoek dat u door het laboratorium van de afdeling Voortplantingsgeneeskun-

na ontdooien niet meer vitaal, met gevolg dat er dan geen embryotransfer

de (VPG) moet laten doen. Dan hoeft u zo min mogelijk naar Groningen te

kan plaatsvinden.

reizen.

U bent zwanger

De intake

Als u zwanger wordt na een IVF-behandeling bent u niet anders dan andere

Ter voorbereiding op het IVF-intakegesprek bekijkt de IVF-arts of gynae-

zwangere vrouwen die dat langs de “normale” weg geworden zijn. Naast de

coloog uw “medische geschiedenis” uit de aanwezige informatie. Op basis

blijdschap die bij zwanger zijn hoort, is er -zeker in de eerste maanden-

van deze gegevens wordt soms al voorafgaand aan de intake aanvullende

ook het risico van een miskraam. We willen met deze waarschuwing uw

informatie opgevraagd. Het kan ook zijn dat er al een zaadonderzoek in het

vreugde niet bederven, maar houdt u rekening met het feit dat u “er nog

UMCG wordt afgesproken voorafgaand aan het intakegesprek. De arts met

niet helemaal bent”: vijftien procent van alle (dus ook de spontaan ontstane)

wie u het gesprek voert stelt u vragen van algemeen medische en gynae-

zwangerschappen eindigt in een miskraam.

cologische aard. Soms wordt eerst nog aanvullend onderzoek gedaan of

Als u zwanger blijkt te zijn krijgt u een afspraak voor een echo zo rond zes

een operatie voorgesteld.

à zeven weken zwangerschap (ongeveer vier-vijf weken na de terugplaatsing). Als op de echo te zien is dat het een goede zwangerschap is dan

Wanneer u en/of uw partner roken wordt u dringend geadviseerd hiermee

moet u gaan besluiten waar u uw zwangerschap verder wilt laten controleren

te stoppen, omdat dit de vruchtbaarheid schaadt. Bij overgewicht wordt

en waar u in principe wilt gaan bevallen. U kunt dit ook met uw huisarts of

geadviseerd eerst af te vallen, om hiermee de kans op zwangerschap te

met de verwijzende gynaecoloog bespreken.Soms moet op basis van het

vergroten. Uw kans op een zwangerschap wordt tot 40 % verhoogd door

echo-onderzoek geconcludeerd worden dat de zwangerschap zich waar-

een gezonde "life-style" !

schijnlijk niet goed zal ontwikkelen en in een miskraam zal uitlopen. Soms treedt ondanks het aanvankelijk goede verloop later toch nog een miskraam op. Een enkele keer blijkt er een buitenbaarmoederlijke zwangerschap te

36

21

Het vooronderzoek

tuurlijke bevruchting in het lichaam, maar ook bij de bevruchting in het

Er wordt een vooronderzoek uitgevoerd indien dit nog niet in een voortraject

laboratorium. Deze abnormaal bevruchte eicellen kunnen zich niet verder

is gedaan. Het vooronderzoek kan bestaat uit de volgende onderdelen:

ontwikkelen tot normale kinderen en worden dan ook nooit teruggeplaatst.

• Bij overgewicht worden uw lengte en gewicht bepaald. Op basis van

Normaal bevruchte eicellen (embryo's) kunnen wel bewaard worden door

deze metingen wordt een berekening gemaakt (BMI), die aangeeft of u

ze in te vriezen. Echter, alleen embryo's van goede kwaliteit overleven het

in behandeling kunt worden genomen, of dat u eerst moet afvallen. U

invriezen en ontdooien. Om deze reden komen niet alle embryo's voor

krijgt hiervoor dan adviezen en begeleiding.

invriezen in aanmerking. Onbevrucht gebleven eicellen, abnormaal be-

• Echoscopie; dit is vaginaal, niet pijnlijk, onschadelijk onderzoek met geluidsgolven met als doel te kijken of de baarmoeder en eierstokken er

vruchte eicellen en embryo's die niet geschikt zijn om in te vriezen kunt u afstaan voor wetenschappelijk onderzoek.

normaal uitzien en de eierstokken bereikbaar zijn voor een follikelpunctie. • Laboratoriumonderzoek bij de vrouw op cyclusdag 2, 3 of 4; hiermee kan een globale inschatting over de eierstokfunctie worden gemaakt. • Afhankelijk van een bestaande of eerdere ziekte zal eventueel uitgebreider medisch onderzoek plaatsvinden. • Zaadonderzoek in het UMCG en tevens administratiekoppeling Scheper

Door onderzoek met geslachtscellen (zaad- en eicellen) en embryo's wordt geprobeerd inzicht te krijgen in het ontstaan van onvruchtbaarheid en om betere behandelingsmogelijkheden te ontwikkelen. Het wetenschappelijke onderzoek dat in het UMCG wordt uitgevoerd met geslachtscellen en embryo's heeft vooral betrekking op het verbeteren van de IVF-

Ziekenhuis-UMCG. U krijgt van ons de benodigde formulieren hiervoor.

methode. De geslachtscellen en embryo's worden anoniem ter beschik-

Het IVF-laboratorium beoordeelt of het zaad geschikt is voor IVF- of

king gesteld aan de onderzoekers, zodat niet meer te achterhalen is van

ICSI-behandeling.

wie de eicellen of embryo's afkomstig waren. Bij elk onderzoek houden de

• Wanneer de man verwacht moeite te hebben met het produceren van

onderzoekers zich aan de wettelijke voorschriften. Zo wordt alléén onder-

zaad in het ziekenhuis, is het verstandig dit te laten weten. We kunnen

zoek uitgevoerd met zogenaamde restembryo's, dus embryo's die niet zijn

dan overwegen om voor alle zekerheid zaad voorafgaand aan de be-

uitgekozen om teruggeplaatst te worden in de baarmoeder en die ook niet

handeling in te vriezen. U wordt verzocht een “bewaargeving-verklaring”

geschikt zijn om in te vriezen. Deze restembryo's worden voor het onder-

te tekenen. Aan deze procedure zijn kosten verbonden.

zoek maximaal zeven dagen in het laboratorium bewaard.

• Als op basis van (eerdere) zaadonderzoeken ICSI nodig blijkt, wordt bij mannen die een laag aantal zaadcellen hebben bloed voor chromosomenonderzoek afgenomen. Hierbij wordt gekeken naar erfelijke eigenschappen die verantwoordelijk kunnen zijn voor de slechte zaadkwaliteit. • Binnen drie maanden voor de eerste IVF- of ICSI-behandeling wordt bij de man en vrouw bloed afgenomen voor onderzoek naar afweerstoffen tegen hepatitis-B, hepatitis-C en HIV. Alleen als deze uitslagen negatief

Voordat u met uw IVF-behandeling begint krijgt u een toestemmingsverklaring, waarop u beiden door het zetten van uw handtekening uw toestemming kunt geven voor (anoniem) onderzoek met de overgebleven zaadcellen, onbevruchte eicellen en embryo's. Als u niet wenst deel te nemen aan onderzoek heeft dit geen enkele consequentie voor uw IVFbehandeling. Ook kunt u altijd uw eerder gegeven toestemming weer intrekken.

zijn mag ICSI plaatsvinden, mogen embryo's na een IVF- of ICSI22

35

nietigen. U wordt anders vijf jaar na het invriezen door ons benaderd met

behandeling en zaad ingevroren worden. Deze uitslagen zijn een jaar

de vraag wat u met uw ingevroren embryo's wilt. Het is dan bijvoorbeeld

geldig. Bij een afwijkende uitslag ontvangt u bericht.

mogelijk om de embryo's af te staan aan een ander paar met vruchtbaarheidsproblemen, of de embryo's af te staan voor wetenschappelijk onder-

Als de uitslagen van alle onderzoeken bekend zijn bekijkt het IVF-team of u

zoek. U krijgt uitgebreide schriftelijke informatie over het invriezen. Ook

voor IVF of ICSI in aanmerking komt. Soms leert het onderzoek dat

vragen wij u om een verklaring te ondertekenen waarin u aangeeft te be-

IVF/ICSI-behandeling niet zinvol is. Bijvoorbeeld omdat de eierstokken teke-

grijpen wat invriezen, bewaren en later gebruiken, vernietigen of afstaan

nen van de overgang vertonen of het zaad bijzondere afwijkingen heeft.

voor een ander paar of voor onderzoek betekenen.

Mocht dit bij u zo zijn, dan zullen we de resultaten van het onderzoek uitvoerig met u doornemen, waarbij we ook aandacht besteden aan mogelijke

De embryo's die niet geschikt zijn voor invriezen kunnen worden vernietigd,

alternatieve behandelingen.

omdat zij te weinig kans hebben om de invries- en ontdooiprocedure te

Vaak is het al bij de intake mogelijk een principe afspraak te maken over de

overleven. Maar u kunt deze embryo's ook afstaan voor wetenschappelijk

maand waarin kan worden gestart met de behandeling. Als het vooronder-

onderzoek.

zoek langer duurt wordt dit uiteraard pas later duidelijk.

Onderzoek met geslachtscellen en embryo's

Het startgesprek

In het begin van deze brochure is uitgelegd dat voor wetenschappelijk on-

Ongeveer zes weken voordat de behandeling begint, vindt het startgesprek

derzoek met medische gegevens en lichaamsmateriaal (zoals bloed) u

plaats. U krijgt hiervoor een afspraak. Het kan zijn dat dit gesprek met een

geen uitdrukkelijke toestemming wordt gevraagd, maar dat u er wèl be-

kleine groep "mede-starters" plaatsvindt. Diverse details van de behandeling

zwaar tegen kunt maken. Bij onderzoeken met ander materiaal schrijft de

worden dan nog eens met u doorgenomen. U krijgt recepten voor de medi-

wet voor dat het noodzakelijk is dat patiënten wèl vooraf hun uitdrukkelijke

cijnen die u moet gaan gebruiken, het behandelingsschema met de datum

(schriftelijke) toestemming geven om aan het onderzoek mee te doen. Voor

waarop u moet beginnen of juist moet stoppen met bepaalde medicijnen en

onderzoek met zaadcellen, onbevrucht gebleven eicellen, abnormaal be-

de eerste afspraak voor een echoscopie. U maakt ook afspraken met de

vruchte eicellen en embryo's is deze schriftelijke toestemming nodig. Zaad-

assistente om te leren spuiten (wanneer u dit niet in een eerder traject al

cellen die zijn overgebleven na de bevruchting van de eicellen in het labo-

heeft geleerd).

ratorium kunt u afstaan voor wetenschappelijk onderzoek.

We raden u aan om als u nog geen foliumzuur gebruikt, hiermee te starten voor het begin van de IVF-behandeling. Foliumzuur is een vitamine, dat in

We hopen dat zoveel mogelijk van de eicellen die we bij de punctie verkregen

Nederland geadviseerd wordt aan alle vrouwen die proberen om zwanger

hebben, worden bevrucht in het laboratorium. Eicellen die onbevrucht blijven

te worden omdat de kans op een kind met een open ruggetje afneemt wan-

kunnen niet ingevroren worden omdat ze niet bestand zijn tegen invriezen.

neer de moeder tijdens het begin van de zwangerschap foliumzuur ge-

Eicellen kunnen ook abnormaal bevrucht worden, bijvoorbeeld doordat er

bruikt. Verkrijgbaar bij drogist of apotheek.

meer dan één zaadcel de eicel binnendringt. Dit kan gebeuren bij een na-

34

23

Wachtlijst

weken bezig geweest met echo's, injecties en ziekenhuisbezoek en nu

De wachttijd voor alle behandelingen is ongeveer drie tot vijf maanden, ge-

kunt u niets anders doen dan afwachten. Om deze tijd zo goed mogelijk

rekend vanaf het intakegesprek. Bent u eenmaal begonnen, dan kunt u in

door te komen, geven we u de volgende adviezen (deze zijn gebaseerd

principe doorgaan zonder verdere onderbrekingen.

op de ervaringen van vrouwen in dezelfde situatie): • Verander uw patroon van bezigheden niet. Blijf bijvoorbeeld gewoon

De IVF-behandeling zelf

werken en uw dagelijkse of wekelijkse afspraken nakomen. Te veel tijd

Eerder in deze brochure hebben we u in het kort al verteld dat de IVF-

voor nadenken leidt tot gepieker.

behandeling in vier fasen verloopt: • De hyperstimulatie • Follikelpunctie en zaadproductie • Laboratoriumfase: IVF of ICSI

• Zorg wèl voor wat tijd voor u zelf, zodat u alle opgedane indrukken niet in slapeloze nachten hoeft te verwerken. • Misschien is het verstandig niet te veel mensen op de hoogte te brengen van uw IVF-behandeling.

• Terugplaatsing en daarna afwachten… Nu gaan we hier uitvoeriger op in.

Het moeilijkste van alles: voel u niet te snel zwanger! Pas veertien à vijftien dagen na de terugplaatsing is er iets te zeggen over een mogelijke

De hyperstimulatie

zwangerschap. Een zwangerschapstest door middel van urine of bloed

In verband met de planning van de behandelingen, maar ook om een goede

waarvoor u een afspraak heeft gekregen. Ook bij bloedverlies wèl laten

uitgangssituatie te bereiken voor de eierstokken wordt de pil of een tabletten-

testen! U belt voor uitslag en verdere afspraken met de IVF-assistente op

kuur (bv Primolut-N) als voorbehandeling voorgeschreven.

het telefonisch spreekuur. In het algemeen wordt vanaf dat moment de

De hormonen die voor de hyperstimulatie worden gebruikt kunnen alleen

Utrogestan-medicatie gestopt.

per injectie worden toegediend. Wij adviseren u om zelf te leren spuiten, omdat u minstens tien tot twintig dagen injecties moet krijgen en er soms

Wat kan er gebeuren met de eventueel overgebleven embryo's ?

tweemaal per dag moet worden gespoten en u eenmaal laat in de avond-

Uiteraard worden de best-ogende embryo's teruggeplaatst. De gaaf tot

uren een injectie moet krijgen. De injecties zijn eenvoudig klaar te maken

goed uitziende embryo's die overblijven kunnen worden ingevroren en

en toe te dienen. De IVF-assistentes leren u graag zelf spuiten.

bewaard. Na ongeveer tien à twintig procent van alle terugplaatsingen kan

Achter in deze brochure kunt u de instructies nalezen. De arts noteert bij

tot invriezen van de overgebleven embryo's worden overgegaan. De inge-

iedere controle op het behandelkaartje wanneer, hoeveel en welke medicij-

vroren embryo's kunnen in een latere cyclus worden teruggeplaatst en

nen u moet spuiten.

geven een extra kans op een zwangerschap, die wel wat kleiner is dan na een “verse” terugplaatsing. Maar voor deze extra kans hoeft u weinig ex-

De hyperstimulatie heeft tot doel om meerdere eicellen te verkrijgen en

tra's te doen.

daaruit meerdere embryo's te laten ontstaan. Door de embryo's die er het

Als u op een bepaald moment besluit om niet meer over de ingevroren

beste uitzien daarna terug te plaatsen is de kans op een zwangerschap het

embryo's te willen beschikken, kunt u ons vragen om de embryo's te ver-

24

33

Via een (eendebek) speculum dat in de vagina wordt geplaatst, wordt de

grootst. Er zijn verschillende hyperstimulatie-behandelingen mogelijk om

baarmoederhals in beeld gebracht. Daarna wordt een dun slangetje waarin

eierstokken aan te zetten tot het tegelijkertijd laten uitgroeien van meerdere

1 of 2 embryo's zitten (katheter) via de baarmoederhals in de baarmoeder-

follikels. Wij hanteren een zogeheten “lang schema”.

holte geschoven. In een minuscuul druppeltje kweekvloeistof worden 1 of 2 embryo's in de baarmoederholte gedeponeerd. Daarna wordt de katheter

Het FSH is het belangrijkste hormoon voor de hyperstimulatie. Afhankelijk

verwijderd en nog even onder de microscoop bekeken om te controleren of

van de dosis gaan meerdere follikels tegelijkertijd groeien. Er zijn enkele

de embryo's ook werkelijk uit het slangetje zijn verdwenen. Een enkele keer

preparaten die FSH bevatten: Puregon, Gonal-F en Menopur. Tijdens de

moet de procedure worden herhaald omdat een embryo weer mee naar

hyperstimulatiefase kan het hormoon LH dat uw lichaam zelf aanmaakt in

buiten is gekomen.

de hypofyse storend werken. Om die storingen te voorkomen wordt ook

Er zijn met u duidelijke afspraken gemaakt over de medicijnen die u nog

een ander medicijn (een GnRH-agonist) voorgeschreven. Meestal wordt

moet gebruiken en wanneer. Dit is meestal Utrogestan: 3 x daags twee

Decapeptyl gebruikt dat dagelijks moet worden geïnjecteerd. Soms wordt

capsules zo hoog mogelijk in de vagina plaatsen. Hiermee begint u op de

ook wel gebruik gemaakt van een langdurig werkzaam preparaat (Lucrin-

avond van de punctie en gaat hiermee door tot de dag waarop een zwan-

depot) dat vier weken werkt.

gerschapstest wordt gedaan. Bij uitzondering kan Pregnyl 1500 E gebruikt

In een “lang schema” wordt met de GnRH-agonist al tijdens de voorbehan-

worden (drie injecties: één op dag vijf, acht en elf na de punctie). U krijgt de

deling met de pil of Primolut-kuur begonnen. Na ongeveer twee weken

datum en de tijd te horen (veertien à vijftien dagen na de terugplaatsing)

wordt gestart met FSH-injecties. Globaal duurt de periode waarin tegelijker-

waarop u kunt langskomen voor een zwangerschapstest in urine of bloed.

tijd FSH en de GnRH-agonist moet worden gespoten acht tot veertien dagen, kan echter in speciale situaties langer zijn. Kort voor de start van de FSH-

Na de terugplaatsing kunt u naar huis of naar uw werk en mag u vrijwel alles

injecties wordt een vaginale echo gemaakt om te zien of de eierstokken en

doen wat u normaal gesproken ook doet. Om onnodige irritatie van de

baarmoeder er normaal uitzien. U kunt dan met de injecties starten volgens

baarmoeder te voorkomen en in verband met de gevoeligheid van de ver-

het schema dat u heeft ontvangen.

grote eierstokken is het raadzaam om een aantal dagen na de terugplaat-

We controleren de behandeling door middel van echoscopie en soms met

sing geen geslachtsgemeenschap te hebben.

bloedonderzoek. De volgende controle is meestal op de zesde dag van de

Mocht u na de terugplaatsing of binnen de eerste weken daarna buikpijn,

stimulatie, en afhankelijk van de bevindingen worden daarna de volgende

een opgezette buik, kortademigheid, koorts of andere klachten krijgen, neem

controles afgesproken. De controles vinden in principe 's ochtends plaats.

dan altijd direct contact met ons op. Neemt u ook contact op als u twijfelt

Bij iedere controle schrijft de arts op met welke medicijnen en met welke

over het medicijngebruik.

dosering u moet doorgaan. Houdt u deze dosering zelf goed in de gaten, zodat er geen fouten kunnen worden gemaakt.

Na de embryotransfer bestaat er een kans van ongeveer 25% dat u zwanger bent, u kunt daar zelf niets meer aan veranderen. Voor de meeste paren is

Wanneer de man binnen twee maanden voor de start van de behandeling

deze periode de moeilijkste van de hele IVF-behandeling. U bent meerdere

een periode met koorts boven de 38 ˚ heeft doorgemaakt, meldt dit dan

32

25

voordat u aan de behandeling begint, zodat zo nodig nog een extra zaad-

Twee dagen na de punctie wordt u gebeld over de uitslag. U krijgt te horen

monster kan worden onderzocht.

of de bevruchte eicellen zich hebben ontwikkeld tot embryo's (zie tekening

Mocht u tijdens de stimulatiefase klachten krijgen, bijvoorbeeld bloedver-

2: C, D, E, F, G), of terugplaatsing kan plaatsvinden en wanneer dat gebeurt.

lies, afscheiding of buikpijn, meldt dit dan altijd!

Terugplaatsing van embryo's wordt door een IVF-arts van het UMCG ge-

Het kan gebeuren dat u onvoldoende of juist te sterk reageert op de medi-

daan. U krijgt hiervoor een afspraak.

cijnen. In dat geval wordt de behandeling gestopt. Dit is ongeveer in vijf à

Het kan zijn dat er geen bevruchting heeft plaats gevonden of dat de ont-

tien procent van de gestarte stimulaties het geval. Afhankelijk van de oor-

stane embryo's er zodanig slecht uitzien dat terugplaatsen niet zinvol is. U

zaak worden maatregelen genomen die ervoor moeten zorgen dat de vol-

wordt in dat geval door één van de artsen van het Scheper Ziekenhuis ge-

gende behandeling succesvoller verloopt. Een enkele keer moeten we con-

beld. U krijgt een afspraak met uw behandelend arts om te overleggen of

cluderen dat doorgaan niet zinvol is. Uiteraard wordt dit uitvoerig met u be-

een volgende poging nog zinvol is. Als de mislukte poging het resultaat

sproken.

was van IVF kan meestal beter op ICSI worden overgestapt.

Als bij controle blijkt dat meerdere follikels zijn uitgegroeid tot ongeveer

De terugplaatsing en daarna afwachten…

achttien à twintig millimeter doorsnede wordt een Pregnyl-injectie (5000

Hoewel het terugplaatsen van de embryo's (embryotransfer) medisch gezien

eenheden) afgesproken. Deze wordt meestal in de avonduren gegeven.

een eenvoudige behandeling is, is het voor u het spannendste moment van

Hierdoor wordt de eisprong op gang gebracht, maar voordat die echt optreedt

de IVF-behandeling. Kom daarom als het enigszins mogelijk is samen.

wordt de punctie uitgevoerd. Dit is 36 uur (soms 34 uur) na de Pregnyl-

Er worden één of twee embryo's in de baarmoederholte geplaatst. Gestreefd

injectie. Over het tijdstip van de Pregnyl-injectie en de punctie wordt u

wordt om de kans op een zwangerschap zo groot mogelijk te maken, maar

meestal telefonisch op de hoogte gebracht.

ook de kans op een tweelingzwangerschap zoveel mogelijk te voorkomen. De kans op een twee-eiige tweelingzwangerschap ligt na het terugplaatsen

Follikelpunctie

van twee embryo's vrij hoog, rond 25% van alle zwangerschappen. Om

De punctie vindt meestal in de ochtenduren plaats. U wordt samen met uw

deze kans te verkleinen wordt bij vrouwen jonger dan 35 jaar die goede

partner ongeveer een half uur voordat de punctie gepland is op de poli gy-

embryo's hebben in het algemeen maar één in de baarmoeder geplaatst.

naecologie, straat 1, verwacht.

Dit wordt electieve single embryo transfer (ESET) genoemd. De overige

Het is belangrijk dat u voor de punctie nog een keer probeert te plassen,

gaaf tot goede embryo's kunnen we invriezen en bewaren voor terugplaat-

omdat een volle blaas de punctieprocedure kan belemmeren.

sing op een later tijdstip. Indien de embryokwaliteit matig is mogen twee

De punctieprocedure begint met het inbrengen van een infuusnaaldje in de

embryo's worden teruggeplaatst.

arm. De pijnstilling (Fentanyl) wordt hierdoor toegediend. Mocht de punctie

Het terugplaatsen is meestal pijnloos; het verloop ervan kunt u vergelijken

te pijnlijk worden dan krijgt u later door het naaldje extra pijnstilling toege-

met het maken van een uitstrijkje. Voor de terugplaatsing dient u een half-

diend. Uw hart- en longfunctie worden tijdens de punctie gecontroleerd met

volle blaas te hebben !

behulp van een pulsoxymeter. Dit apparaatje, een soort “wasknijper” op uw

26

31

vinger, meet uw zuurstofgehalte en hartslag, zodat op een veilige manier pijnstilling kan worden gegeven. Soms wordt voorafgaand aan de punctie antibiotica gegeven. Dit gebeurt door op het naaldje een infuus met medicijnen aan te sluiten. U gaat daarna in de gynaecologische stoel liggen. De vagina wordt vervolgens met een steriele vloeistof en gaasjes schoongemaakt. Als dit klaar is, krijgt u steriele doeken over uw benen en onderlichaam. De arts pakt daarna de echokop steriel in. Dan wordt de echokop in de vagina gebracht. De eierstokken worden nog eens echoscopisch bekeken en zona pellucida = beschermlaagje rond de eicel waar de zaadcel zich doorheen moet boren

eventueel vinden nog metingen plaats van bijvoorbeeld de baarmoeder.

voordat hij met de eicel kan versmelten Cumulus = klompje weefsel dar de eicel omgeeft als hij uit de eierstok komt Pronuncleï = twee ronde vlekjes die na de bevruchting in de eicel te zien zijn

De punctie zelf verloopt als volgt: met behulp van de echokop worden de follikels op de monitor goed in beeld gebracht. Aan de echokop is een naaldgeleider bevestigd. Door deze geleider wordt een naald naar binnen geschoven (zie tekening 1).

30

27

Met deze naald wordt door de vaginawand heen in de eierstokken geprikt

Laboratoriumfase IVF of ICSI

en worden de follikels één voor één leeggezogen. De eerste prik wordt

Bij voldoende zaadkwaliteit zal een IVF-procedure worden uitgevoerd in het

vaak ervaren als een “stomp in de onderbuik”. Op de monitor kunt u het

laboratorium. Bij een verminderde zaadkwaliteit zal ICSI worden uitgevoerd.

verloop van de punctie volgen. Op het echobeeld kunt u de naald zien bewe-

Een enkele keer komt het voor dat de zaadkwaliteit op de dag van de punc-

gen op de stippellijn.

tie erg verschilt met de kwaliteit van de zaadanalyse die gedaan is voor de

Tijdens de punctie wordt de vloeistof uit de follikels in reageerbuisjes opge-

behandeling. In die situatie zal met u besproken worden of de bevruchtings-

vangen en warm gehouden. Vaak komt er een beetje bloed mee, maar dit

methode niet alsnog aangepast zal worden. Meestal zal dan een ICSI-

is in het algemeen geen probleem. Als de punctie klaar is worden de buis-

procedure worden voorgesteld in plaats van een IVF-procedure, om bij on-

jes in de transportbox geplaatst.

verwacht slechte zaadkwaliteit op de dag van de punctie de kans op be-

Een enkele keer wordt de vagina direct na de punctie met een (eendebek)

vruchting van eicellen te vergroten.

speculum geïnspecteerd omdat er een bloedinkje blijkt te zijn opgetreden. Soms wordt tijdelijk een tampon ingebracht om dit te stelpen.

Het zaad wordt bewerkt, waardoor er een concentraat van goed bewegen-

Na de punctie gaat uw partner met de transportbox naar het UMCG. Er

de zaadcellen ontstaat. Iedere eicel die bij de punctie werd verkregen wordt

moet een goede aansluiting voor de stekker van de transportbox aanwezig

in een druppeltje kweekvloeistof gebracht en in een stoof geplaatst om nog

zijn in de auto (sigarettenaansteker). Het is voor de behandeling noodzake-

verder uit te rijpen. Enkele uren later wordt de inseminatie uitgevoerd: bij

lijk dat uw partner van u beiden het ponsplaatje van het UMCG bij zich

iedere eicel in zo'n kweekdruppeltje wordt een bepaalde hoeveelheid zaad-

heeft.

cellen gebracht. Dan is het afwachten of de zaadcellen ook werkelijk de

U blijft op de polikliniek van het Scheper Ziekenhuis en kunt tot rust komen.

eicellen bevruchten, de 'in vitro fertilisatie'.

Vaak bent u nog wat onder invloed van de medicijnen. Wanneer u zich

Bij de ICSI-behandeling worden geen zaadcellen bij de eicellen gedaan,

goed voelt mag u eventueel ook mee naar het UMCG. Wanneer u in het

maar wordt onder de microscoop met een zeer dun pipetje in iedere eicel

Scheper Ziekenhuis blijft, is het handig eventueel wat te eten mee te nemen.

een zaadcel naar binnen gebracht. Daarvoor worden de eicellen geheel

Omdat als pijnstilling Fentanyl, een morfine-variant, wordt gegeven mag u

ontdaan van de omringende cellen, 'kaal gemaakt'. Alleen eicellen die vol-

die dag zelf geen auto meer rijden.

doende zijn uitgerijpt, en dat is nu pas goed te zien, ondergaan zo'n injec-

In het UMCG wordt er direct gekeken of er eicellen in de follikelvloeistof

tie. Als een zaadcel naar binnen is gebracht betekent dit nog niet dat de

zitten. Als dat het geval is, wordt aan uw partner gevraagd zaad te produce-

eicel ook bevrucht is. Daarvoor moeten er verschillende processen in de

ren. Een onthoudingsperiode voor de productie van zaad van 2, hoogstens 3

eicel op gang komen waarop geen invloed kan worden uitgeoefend.

dagen wordt aanbevolen. Bij een langere onthoudingsperiode vermindert de kwaliteit van het zaad.

De volgende ochtend wordt iedere eicel bekeken of deze bevrucht is (zie

Mocht u na de punctie of binnen de eerste weken daarna buikpijn, een op-

tekening 2A en B).

gezette buik, kortademigheid, koorts of andere klachten krijgen, neem dan altijd direct contact met ons op.

28

29