I. Brussels Museum van de Molen en de Voeding (BMMV)

Persdossier

I. Brussels Museum van de Molen en de Voeding (BMMV) I.1. Presentatie museum Het Brussels Museum van de Molen en de Voeding is met haar geklasseerde tuinen een unieke site in het arrondissement van Brussel hoofdstad, gelegen tussen de Lindestraat en de Windmolenstraat, in Evere. Met een totale oppervlakte van 500 m2, stelt het BMMV het volgende aan het publiek voor: 1. een jaarlijkse tijdelijke tentoonstelling binnen het thema voeding 2. de zalen met de permanente collecties gewijd aan de maalderij 3. een programma van ateliers, stages en lezingen voor jong en oud 4. een polyvalente zaal (vergaderingen, seminaries van bedrijven…) met een capaciteit van 60 personen Het BMMV wordt mede-beheerd door de VZW ‘La Fermette’ en de gemeente Evere (waarnemend burgemeester: P. Muylle).

I.2. De tijdelijke tentoonstellingen van het BMMV Het Brussels Museum van de Molen en de Voeding organiseert steeds tijdelijke tentoonstellingen rond voeding. Intussen liepen er al vijf tentoonstellingen: • 19.09.2008 - 31.08.2009: De wereld van de maalderij (3060 bezoekers) • 18.09.2009 - 31.08.2010: De specerijen (6931 bezoekers) • 17.09.2010 - 31.08.2011: Breakfast time. Geschiedenis van het ontbijt. Hier en Elders. (6672 bezoekers) • 23.09.2011-31.08.2012: Sweet Candy. Een zoete geschiedenis achter snoep (14238 bezoekers) • 5.10.2012-31.08.2013: Veggie Mania. Vergeten en ongewone groenten

Sfeerbeeld : Veggie Mania. Vergeten en ongewone groenten © MBMA - BMMV 2013

© MBMA-BMMV 2010

-2-

II. De tentoonstelling: ‘Cannibals. Tussen feit en fictie’ II.1. Waarom dit thema ? ‘Cannibals. Tussen feit en fictie’ is de eerste overzichtstentoonstelling over dit onderwerp op Belgisch grondgebied. Het Brussels Museum van de Molen en de Voeding haalt het onderwerp weer uit zijn taboesfeer. De bedoeling van deze tentoonstelling is niet om moedwillig te choqueren, maar eerder een kritische blik te werpen op dit toch wel zeer bijzondere onderwerp. Er zal aandacht besteed worden aan de verschillende soorten van kannibalisme aan de hand van allerlei verschillende voorwerpen en andere media (gravures, rituele voorwerpen, kunstvoorwerpen, reproducties, …)

Théodore Géricault, Het vlot van de Medusa, 18181819 © RMN-Grand Palais (Musée du Louvre) / Michel Urtado

James Ensor, De gevaarlijke koks, 1896, privécollectie© SABAM Belgium 2013

II.2. Synopsis 1. Cannibals ‘Kannibalisme’ … Dit woord wordt in onze Westerse samenleving over het algemeen beschouwd als een wrede en onmenselijke praktijk. Toch is kannibalisme echter al zo oud als de mensheid zelf en komt het zelfs op een zekere min of meer verscholen wijze voor in ons dagelijks leven: van spreekwoorden tot keukenrecepten, enz.

Sinterklaas van speculaas © Bakkerij Museum

‘Toast kannibaal’ © Ransbottyn

-3-

2. De studie van kannibalisme: geloofwaardigheid van de bronnen? Elke studie over mogelijk kannibalisme vraagt fundamenteel een kritische blik voor de interpretatie van de bronnen. Gezien de vele vooroordelen en het taboekarakter van deze thematiek is een uiterste voorzichtigheid geboden: antropofagie (het eten van mensen) werd in het verleden als praktijk dikwijls toegeschreven aan vijanden, marginalen of volkeren uit de verste hoeken van de wereld. Dit gebeurde vaak teneinde deze mensen als onmenselijk af te schilderen.

Hans STADEN & Théodore DE BRY, Americae tertia pars,1592, p. 128 © KBR

Charles-Louis PHILIPPE, Das Bein der Tiennette, 1923, p. 93 © KBR

3. Kannibalisme in een traditionele context Antropologen maken over het algemeen een onderscheid tussen ‘endokannibalisme’ (de consumptie van een overleden bloedverwant of naaste teneinde hun levenskrachten en meest nobele eigenschappen terug te winnen) en ‘exokannibalisme’ (de consumptie van een overwonnen vijand ter vernedering of het zich toe-eigenen van zijn kracht). Toch bestaan beide vormen van kannibalisme zeer vaak naast elkaar binnen eenzelfde cultuur. Deze praktijken gingen vaak gepaard met rituelen en leidden tot de productie van allerlei specifieke voorwerpen.

de

Schaal van de dood - Yanomami © MHNE, Lille

Maripi-mes, Maori-volk, Nieuw-Zeeland, 18 eeuw © Pitt Tivers Museum, Oxford

4. Overlevingskannibalisme In welbepaalde en uiterst extreme situaties kan overlevingskannibalisme zich opdringen als enige oplossing teneinde te overleven. Heel wat mensen herinneren zich de vliegtuigcrash van 1972 waarbij een Uruguayaans rugbyteam vast kwam te zitten in het Andesgebergte. De overlevenden aten mensenvlees van de reeds gestorven passagiers. De recente ontdekking van toegetakelde beenderen (snijsporen) op de schedel van een jong meisje in de staat Virginia (Verenigde Staten) bevestigde het bestaan van kannibalistische praktijken onder de eerste Engelse kolonisten.

-4-

Frank Marshall, Alive, Verenigde Staten, 1992 © UIP (United International Pictures)

Overlevingskannibalisme bij de eerste Amerikaanse kolonisten © Don Hurlbert, Smithsonian

5. Transsubstantiatie De consumptie van het ‘lichaam en bloed van Christus’, onder de vorm van een hostie en wijn, ligt aan de grondslag van een van de voornaamste sacramenten van het Christendom: de eucharistie. In 1215 zal de katholieke kerk de leer van de transsubstantiatie vastleggen die de werkelijke tegenwoordigheid van Christus via zijn lichaam en bloed, onder de vorm van brood en wijn, oplegt.

Hostie ijzer met afdruk van ‘levensboom’ © Musea Brugge

Art deco Pateen in de vorm van een vis (Ichtus) © Unité pastorale du Kerkebeek

6. Medisch kannibalisme Het menselijk lichaam (bloed, urine, ontlasting, schedel, mummie) werd gebruikt voor de bereiding van allerlei geneesmiddelen. Toch flirt deze praktijk sinds lange tijd met de ‘moreel aanvaardbare’ grenzen. Zelfs vandaag blijven bepaalde verbuigingen bestaan, zoals bijvoorbeeld het fenomeen van ‘placentofagie’ (consumptie van placenta na geboorte), dat meer en meer in de mode raakt in de Verenigde Staten.

Pierre Pomet, Histoire générale des drogues, 1694 © Collection pharmaceutique Albert Couvreur (UCL)

Mumia (beenfragment van de schedel van een mumie) © Musée des Plantes médicinales et de la Pharmacie (ULB)

-5-

7. Van bijgeloof tot faits divers Verhalen over kannibalisme zijn er altijd geweest in onze samenlevingen. Heksen uit de late Middeleeuwen en Moderne tijd werden, onder andere, beschuldigd van het eten van bloed en vlees van ongedoopte kinderen. Maar tot op de dag van vandaag duiken er regelmatig feiten op in de rubriek faits divers (diverse feiten) van antropofage misdaden gepleegd door psychopaten.

Jan Luyken, Terechtstelling van de heks Anne Hendricks te Amsterdam in 1571© Henri Veyrier, Paris

Martin Weisz, Grimm Love, 2006 © Senator Entertainment Co / BFD

8. Kannibalisme inspireert… Kunstenaars, schrijvers, cineasten en muzikanten halen inspiratie uit dit thema bij de realisatie van hun artistieke werk. Denk maar aan de vele strips, sprookjes over mensenetende reuzen, het fenomeen van de vampier of de vele films zoals ‘Cannibal Holocaust’ die zelfs leidde tot een heus schandaal in de jaren 1980.

Zidrou & J. Fournier, Les Crannibales, t. 3 :Pour qui sonne le gras ?, 1999.

Gustave Doré, Le petit Poucet © Gallica-BnF

9. De kannibaal in ieder van ons Kannibalisme staat ten slotte veel dichter bij ons dan men op het eerste zicht zou denken. Is niet elk van ons ergens een klein beetje kannibaal?

-6-

II.3. Commissariaat en uitleeninstellingen Wetenschappelijk commisariaat: Het wetenschappelijk commisariaat van deze tentoonstelling gebeurde in samenwerking met Dr. Vincent Vandenberg (ULB), auteur van een doctoraat met als thema: L'affamé, le marginal et le sauvage. Pratiques et représentations de l'anthropophagie en Occident entre Antiquité et Moyen Age, 2013. Uitleeninstellingen -

Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis (KMKG), Brussel

-

Musea Brugge

-

Musée des Sciences naturelles et d’Ethnographie (MHNE), Lille

-

Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN), Brussel

-

Collection pharmaceutique Albert Couvreur (UCL), Bruxelles

-

Museum Aan de Stroom (MAS), Antwerpen

-

Etnografische Verzamelingen Universiteit Gent (EVUG), Gent

-

Musée international du Carnaval et du Masque (MÜM), Binche

-

Wielermuseum (WieMu), Roeselare

-

Museum over Industrie, Arbeid en Textiel (MIAT), Gent

-

Speelgoedmuseum, Brussel

-

Musée d’Art Fantastique (MAF), Bruxelles

-

Musée des Plantes médicinales et de la Pharmacie (ULB), Bruxelles

-

Musée d’Anatomie et d’Embryologie humaine (ULB), Bruxelles

-

Unité pastorale du Kerkebeek, Evere

-

Privéverzamelingen

III. Doelpubliek en communicatie Het doelpubliek voor de tentoonstelling ‘Cannibals’ is verdeeld over 4 belangrijke types: • Schoolgroepen, verenigingen, buurthuizen, vzw, … • Individuele bezoekers (gezinnen, senioren, studenten) • Niet-traditioneel museumpubliek (jongeren en kansarmen) • Een toeristisch en zakelijk publiek Het aantal verwachte bezoekers is 10000.

-7-

IV. De ‘favoriete’ voorwerpen van het museumteam Als men moet kiezen voor… Een ‘sportief’ voorwerp: Molteni-truitje van Eddy Merckx Eddy ‘De Kannibaal’ Merckx dankt zijn bijnaam aan zijn vele overwinningen. Hij fietste zes seizoenen in de kleuren van de Italiaanse Molteniploeg. Dankzij Eddy raakte deze merknaam wereldwijd verspreid. Helaas weten weinig fans waar dit merk voor staat. De Molteni’s hadden een vleesfabriek in de buurt van Milaan en brachten salami, ragout, lunchworst en ingeblikt rundsvlees op de markt. (Wielermuseum, Roeselare)

een ‘exotisch’ voorwerp: Antropofage vork Op de Fiji-eilanden kadert de consumptie van mensenvlees niet in een voedingslogica, maar in het nastreven van wraak die het graf overstijgt. De vijanden werden in eerste instantie vernederd en gefolterd. Vervolgens werden deze opgegeten gedurende antropofage banketten, waarbij de priesters dit soort van vorken gebruikten. (Musée des Sciences naturelles et d’Ethnographie, Lille)

een ‘spiritueel’ voorwerp: Hostie ijzer met afdruk van ‘levensboom’ De eucharistische maaltijd bestond, bij aanvang van de christelijke jaartelling, uit wijn en brood in de vorm van een kroon. In de 12de eeuw worden verschillende broden met het formaat van een walnoot aangewend. Men moet wachten tot de 13de eeuw alvorens de hostie verschijnt zoals we deze vandaag nog kennen. Hosties worden gemaakt met ongedesemd deeg, dat oorspronkelijk werd gebakken in een metalen bakijzer met twee platen, versierd met religieuze symbolen. (Musea Brugge)

een ‘medisch’ voorwerp: Mumia (beenfragment van de schedel van een mummie) Reeds eeuwenlang bewaarde gemummificeerde lichamen van mensen, in het bijzonder deze uit Egyptische begraafplaatsen, werden ook gebruikt in de geneeskunde voor de bereiding van geneesmiddelen. Deze praktijk was erg in de mode in Europa gedurende de Moderne Tijd en tot het begin van de 20ste eeuw. Het veroorzaakte een ware zwarte handel van echte, maar soms ook valse mummies. (Musée des Plantes médicinales er de la Pharmacie - ULB)

Een ‘mythologisch’ voorwerp: Zeemeermin Vermoedelijk werden deze fabelwezens verward met echte zeedieren. Er gingen verhalen de ronde dat deze wel eens schippers met hun gezang lokten, om die vervolgens te verorberen. Het eten van drenkelingen door zeemeerminnen is zo een andere fabel. (Musée d’Art Fantastique)

(De foto’s staan op de CD als bijlage bij dit persdossier)

-8-

V. Programma publiekswerking Bovenop een permanente en tijdelijke tentoonstelling bied het BMMV ook tal van activiteiten aan. Er is een aangepast aanbod voor elke nieuwe tijdelijke tentoonstelling. De bedoeling is om alle bezoekers (zowel individueel, in gezinsverband als in groep) het aangeboorde onderwerp en de tentoonstelling te laten ontdekken.

IV.1. Groepen: Rondleiding (1u) Bezoek en kookworkshop (2u) Deze activiteit bestaat uit een rondleiding gevolgd door een ‘ludieke’ workshop naar keuze in de museumkeuken: o Kannibalenlolly’s o Pizzamummies o Speculaaspopjes o Vegetarisch proteïnerecept

IV.2. Individuele bezoekers Kids: o 17/11: Kunstendag voor kinderen: workshop ‘maskers’ o Spannend verjaardagsfeest o Vakantiestages In de voetsporen van de ontdekkingsreizigers ‒ 08/04 > 11/04 Griezelige verhalenstage ‒ 01/07 > 04/07 Voor allen: o Volg de gids: rondleiding FR/NL – 1ste zondag van de maand ‒ 14u – inb. in ticket o Evenementen: 29/09: Goûter Bruxelles: Kookworkshop 31/10 & 21/11: Nocturnes van de Brusselse Musea 24/11: Week van de smaak: Kookworkshop ‘water en vuur’ 27/04: Erfgoeddag: Kookworkshop ‘grenzeloos’ 18/05: Evere Food: Proefmarkt o Chef in residence: reeks kookworkshops (2u) > NIEUW! Thema: de proteïnekeuken Mensenvlees zou een bron van proteïnes zijn. Maar wat zijn proteïnes en op welke manier zijn deze al aanwezig in de voedselpiramide? In deze workshops wordt een vegetarische proteïnerecept bereid met seizoensgroenten. Gedurende de volledige expo heeft het museum een ‘chef in residence’. Data: 27/10, 08/12, 19/01, 30/03, 11/05, 25/05, 29/06, 03/08

-9-

o Cannibalmovies (in samenwerking met Offscreen) Data: 13/10, 21/11 (20h), 15/12, 16/02, 16/03 o Lezingen: Dr. Vincent Vandenberg (ULB) Data: 03/11 & 23/02 Dr. Vincent Vandenberg (ULB) behandelt per lezing een aantal aspecten van de kannibalenthematiek.

Filmcyclus ‘Celluloid Cannibals’ in het BMMV

© MBMA-BMMV 2013

- 10 -

F. Praktisch Cannibals. Tussen feit en fictie INHULDIGING Persconferentie op donderdag 3 oktober 2012 om 11u Vernissage op donderdag 3 oktober 2012 om 18u

CONTACTPERSONEN Waarnemend burgemeester Pierre Muylle Gemeente Evere Hoedemaekerssquare 10 – 1140 Evere 02/247 62 16 [email protected] Conservatrice Madeleine Brilot Departement Opvoeding – Vrije tijd Dienst Toerisme Hoedemaekerssquare 10 – 1140 Evere 02/247 63 44 – Fax 02/247 63 59 – GSM 0499/86 73 50 [email protected]

ADRES BMMV Brussels Museum van de Molen en Voeding Windmolenstraat 21 / Lindestraat 189 – 1140 Evere +32 (0)2 245 37 79 Fax. +32 (0)2 245 27 02 www.molenevere.be – [email protected]

© MBMA-BMMV 2008

- 11 -