Brussels Museum van de Molen en de Voeding
K E O B E DO Kookketel, stoofpan & co. De keuken zoals het was
Hallo, Wij zijn Moleke en Meleke. Welkom in ons huis, de molen van Evere. Samen met jou gaan we gezellig op bezoek in de expo 'Kookketel, stoofpan & co.’ Ben jij er klaar voor? Snel enkele afspraakjes: - Raak geen voorwerpen aan - Niet eten of drinken in de expo - Niet lopen of roepen Pssst...: Je mag steeds hulp vragen aan je begeleid(st)er!
W e l k om ! 2
Dit doe-boek is van:
De k e u k e n van weleer
...................................................................................................................
Ik ben ............................................................................. jaar
Ik ben een (omcirkel)
Ga nog even mee op de foto! Teken jouw portret op de juiste plaats:
1
s t i l 3F
11
8
4
6
9
We starten ons bezoek met een reis in de tijd, wel meer dan 100 jaar terug! Oef, dat is wel heel lang geleden. Misschien leefde de opa van jullie opa toen wel? Loop naar het begin van de tentoonstelling. Ga nu met je rug naar de ingang van het museum staan en kijk een keer in de richting van elke pijl.
2
7
5
10
RECHTS, zie je de moderne keuken van vandaag.
4
LINKS, de keuken van wel meer dan 100 jaar geleden. Wat een verschil!
5
Zie je dit voorwerp LINKS staan in de keuken van meer dan 100 jaar geleden?
Wist je dat...
Dit heet een 'plattebuiskachel´. Waar zou dit voor dienen?
Een keuken er vroeger helemaal anders uitzag? Alle technische snufjes waren nog niet uitgevonden. Denk maar aan centrale verwarming, de microgolfoven en de koelkast!
Kleur het juiste gezicht:
Iedereen at ook niet hetzelfde. Er was een groot verschil tussen het platteland en de stad!
men r a w r e V
Het plattenland Hier leefden de boeren die zelf dieren hadden en werkten op het veld. Er waren niet veel winkels.
el Videosepn spel
Koken
De stad Hier leefden rijke mensen maar ook armen die werkten in de fabrieken. Er waren geen velden en dieren. De boeren kwamen eten verkopen op de markt! Rijke mensen aten ook meer speciale dingen.
6
7
middel s n e v e l en De
Eet jij wel eens een boterham? Wel lang geleden at men dat heel vaak. Maar hoe werd brood gemaakt? Ontdek al de stappen en probeer ze te verbinden met het voorwerp dat je daarvoor kan gebruiken!
Stap 1: Het zeven van het meel
Wat aten de mense 100 jaar g n meer dan eleden?
Wist je dat... boter maken vroeger heel lang duurde? Smeer jij ook een laagje boter op jouw boterhammen? Nu komt boter gewoon uit een pakje maar vroeger maakten de boeren dit helemaal zelf. Melk kwam van de koe, de geit of het schaap. Daarna deed men de melkroom in een karnton. En dan moest men soms wel 2 uur met een lange stok de room ‘kloppen’.
Ovenpaal
Voor brood is er meel (bloem) nodig. Dat werd eerst fijngezeefd.
Stap 2: Het maken van deeg
Builtje
De bloem ging samen met water, zout en gist in een bak. Dat werd dan gekneed tot deeg.
Stap 3: In een vorm doen
Baktrog
De bolletjes deeg gingen dan in een vorm.
Stap 4: Bakken in de oven
8
Broodvorm
9
Fruit werd geplukt van bomen en struiken.
Zag je de versieringen op deze karnton?
Hoeveel stukken fruit kan je plukken van deze takken?
Kan jij er ook eentje versieren?
Kleur het juiste aantal bolletjes.
Appe ls
Bosbessen
Peren
Wist je dat... het plukken van bosbessen heel lang duurt? Bosbessen zijn klein en groeien op takken met veel blaadjes. Heb je de bosbessenkam gezien? Daarmee kan je de bessen heel gemakkelijk uit de takken kammen zonder de blaadjes stuk te maken.
10
11
Dit is een imker. Maar waar is deze man nu precies naar op zoek?
In de moestuin werden ook veel groenten geplant. Maar sommige groenten hadden de mensen hier nog niet. Die zijn er later pas gekomen uit verre landen! Denk maar aan de tomaat.
Chips
Maar welke groenten gingen er dan vaak in de soep?
Honing
Chocolade ka i r p Pa
Koo l
Prei Heb je deze dame al gezien? Ze is bezig met het oprapen van aardappelen op het veld.
Courgette
Eet je dat wel een keer? Misschien ken jij ze beter als patatjes. Je kent zeker en vast wel puree of wat dacht je van frietjes.
Ui
Mmm ik krijg er al honger van! Maar waar komen die aardappelen vandaan? Die groeien onder de grond! Kan jij de aardappelen laten groeien aan de wortels van deze aardappelplant? Teken ze erbij! 12
len e t r Wo 13
Lust jij al koffie? Geef mij maar een lekker glas melk. Nu is koffie iets heel gewoon bij het ontbijt maar vroeger was dat alleen voor de rijke mensen. Andere mensen dronken gewoon soep bij het ontbijt. Koffiezetten was best ook wel een heel werk.
Wist je dat... er voor mannen met een grote snor een speciaal kopje werd uitgevonden? Het snorkopje! Met dit kopje werd hun snor nooit nat dankzij een extra boordje op de rand.
Kan jij alle stappen in de juiste volgorde zetten? Nummer van 1 tot 4.
De nog groene koffiebonen werden gebrand in de koffiebrander
Heb je dit al gezien? Van wie is deze werktafel? Doorstreep wat fout is.
De gemalen koffie ging samen met heet water in de koffiekan
café moulu
Postbode Eerst kocht men groene ongebrande koffiebonen bij de kruidenier
n Brandweerma
Slag er De gebrande koffiebonen werden vermalen tot poeder in de koffiemolen
14
15
Ga op zoek naar deze fles.
Water kwam niet zomaar uit de kraan.
Weet je wat daar in zit? Jenever!
Men moest dat buiten met emmers uit een waterput halen. Soms was dat best ver stappen.
Dit is alcohol en dat mag je pas drinken vanaf 18 jaar. Vroeger dronk men wel eens een glaasje als het heel koud was want van jenever krijg je het lekker warm!
Help jij deze jongen de weg vinden naar de waterput?
Deze flessen hadden steeds een heel mooi etiket. Kijk eens hoe je dat schrijft en versier verder eens een etiket!
Wist je dat...
Hoeveel flessen tel je in de vitrine?
16
het water uit de waterput vies was en je kon daar wel eens ziek van worden? Dit apparaat is een waterfilter waarmee het water kon worden schoongemaakt. De uitvinder had een heel bijzonderdere naam: meneer ' Chamberland’. Kan jij dat uitspreken?
17
Dit jaar is Stijn op bezoek! Kan jij hem vinden?
Be w a re n
Drie tips: 1. Kijk hoog boven je hoofd 2. Het is een dier 3. Hij heeft grote tanden
Zoek de vijf verschillen!
Ken jij de naam van dit dier? ..................................................................................................................... Wat voor vacht heeft Stijn? Zet een kruisje in het juiste vakje!
Weet jij wat voor geluid everzwijnen maken?
Wist je dat... men vroeger ook wel ging jagen in het bos op everzwijnen, konijnen en herten? Jagen was iets voor rijke mensen. Arme mensen gingen stropen. Dat is ‘stiekem’ jagen waar het Conseil : Joue au jeu « Bizarre, eigenlijk niet mag. Daarvoor gebruikte men bizarre zo een» !geweer. Dat kon helemaal uit elkaar klikken zodat het beter verstopt kon worden!
18
Doetip: Speel het Ra, ra, ra, ... - spel!
Gevonden? Weet je wat dit is? Een sterilisator. Al dat eten moest natuurlijk ook bewaard worden. Maar een ijskast of diepvriezer waren toen nog niet uitgevonden. Men gebruikte vaak glazen potten om fruit, groenten en vlees in te bewaren. Maar die werden altijd eerst nog gekookt in een sterilisator. Zo gingen alle microben dood en kon alles heel lang bewaren. Hoeveel glazen bokalen tel jij? .................... 19
Ga op zoek naar dit voorwerp.
b ) r e o r eidin o v ( e g D
Kan jij dit natekenen met behulp van het raster? Let goed op de juiste vormen!
Om eten klaar te maken bestaan er heel veel verschillende spullen. We noemen dat keukengerei. Er is materiaal voor alle verschillende taken. Doorstreep wat niet thuishoort in elk rijtje:
Raspen
snijmolentje voor peterselie
bakvorm
muskaatrasp
snijmolentje voor kaas
Snijden
hakmes
julienne mes
kaaspers
gehaktmolen
Pletten
20
messenslijper
vleeshamer
deegrol
stamper
Dit is een voorsnijvork. Die wordt gebruikt voor het snijden van stukken vlees. Je prikt de vork stevig in het stuk vlees. Deze vork heeft een extra pootje ter bescherming van je hand als het mes plots zou uitschieten tijdens het snijden. Handig!
21
H e t k ok e n van de spijzen
Wat zit er hier verstopt achter al deze nummertjes? Verbind de puntjes en ontdek nog meer bijzonder keukengerei! Kan jij het vinden in de vitrines?
29 28
31
51
27
32
50 26 3
2
25
35
47
23
6
22
7 9
10
11
21
12
43 42
13 14
18
38
44
20 19
Langgesteelde braadpan
37
45
ketel
Kan jij deze terugvinden? Kan jij ook ketels en pannen tekenen in deze haard?
36
46
5
8
34
48
24
4
Zie je de grote ketel hangen boven het vuur? Men kon ook een pan met een hele lange steel gebruiken.
33
49
1
Voor de uitvinding van het keukenfornuis werd er gekookt in de open haard. Ga eens op zoek naar een foto van een open haard!
30
41
39 40
15 16 17
Wist je dat... wat je hierboven ziet een 'puntzeef’ is? Dit voorwerp wordt gebruikt voor het maken van 'bouillon ‘. Dat is eigenlijk een sapje van kruiden, groenten en soms vlees dat men laat lekken uit dit zeefje. Bouillon wordt gebruikt om smaak te geven aan soep en sausjes. Soms noemt men deze puntzeef ook een chinois. Dit is Frans voor Chinees want deze zeef lijkt ook op een Chinees hoedje!
Doetip: Speel het keukenpoker spel en ontdek nog meer keukengerei! 22
Wist je dat... De open haard geen stekker had? Deze werkte helemaal niet met elektriciteit. Men moest vuur maken met hout of kolen. Grote blokken hout kon men gemakkelijk verplaatsen in de haard met deze vuurhaak. 23
Toen het keukenfornuis uitgevonden werd veranderden ook de potten en pannen.
r e echten g t s e e F
Maar wist jij dat er zoveel verschillende bestaan? Zoek deze potten en pannen eens in de grote kast. Welke vorm hebben ze eigenlijk?
Je kan kiezen uit:
Rechthoek
Rond
Ovaal Dit voorwerp dient om iets te bakken. Maar wat? Omcirkel de oplossing.
Dit is een braadslede. Wanneer er vlees werd gebakken in de oven dan werd deze schaal daaronder gezet om het sap op te vangen.
In deze pan werden kastanjes geroosterd. Dat kon door de kleine gaatjes.
Vorm:
Vorm:
........
........
Dit is een stoofpan. Hierin laat je het eten lang koken op een lage temperatuur.
Tip: kijk goed naar de vorm!
Dit is een bain-marie. Dat is eigenlijk een Frans woord. Deze pot heeft een dubbele wand waar je warm water in kan doen om langzaam iets te laten koken.
Vorm:
Vorm:
........
........
Wafel
Hostie
Croque - monsieur
Forme : Wist je dat... rijke kinderen konden spelen met zo een speelgoedfornuis? Dit fornuisje werkte ook echt. Er was onderaan plaats voor hete kooltjes en zo konden kleine meisjes al helemaal zelf iets lekkers koken! Mag jij soms helpen in de keuken?
24
In sommige families wordt dit gebakken om Nieuwjaar te vieren!
25
Zondag was het altijd een beetje feest. Men at dan vaker een stukje vlees en ook dessert! Vroeger werden er heel wat lekkere taarten gebakken. Wat voor taart zou jij bakken ?
Aa n t a fe l
Teken jouw favoriete taart. De kers op de taart staat er alvast!
Na het koken wordt natuurlijk de tafel gedekt. Rijke families hadden een prachtig servies van porselein. Bij de arme boeren was het allemaal iets eenvoudiger. Kijk eens goed naar het verschil tussen de twee eetkamers. Wat verkies jij? Dek hier jouw tafel. Wordt het een eenvoudige tafel of eentje van een rijke familie?
26
Doetips: Versier zelf een prachtig bord of mooie soepterrine! Speel een spannend verhaal in de poppenkast! Word een echte kok in de speelgoedkeuken!
27
Aanbod Kids in het BMMV Nog meer Kids-activiteiten in het museum: Man man! Wat een reis in de tijd! Vroeger was koken toch echt wel veel werk. Ik hoorde dat vrouwen toen wel meer dan 4 uur bezig waren met het klaarmaken van het eten! Maar wij hebben voor vanavond een heerlijke macaroni in de diepvries zitten! Die is in de microgolfoven klaar op 5 minuten! Heel erg bedankt voor jouw bezoek! We vonden het reuzegezellig! Voor je vertrekt kan je nog een kijkje nemen in de zaal over de molen of een wandeling maken in ons prachtige park. P.S. : Breng je nog even je potloodje terug naar het onthaal? Dank je wel!
> Kunstendag voor Kinderen: knutselworkshops Wanneer: zondag 16/11/2014, 13u-17u30 Tarief: Activiteit: maak jouw eigen placemat > gratis tot 12 jaar Activiteit: beschilder jouw servies > 4€ per kind (-12) > Sinterklaas: kookworkshop marsepein Wanneer: zondag 6/12/2014, 14u00-15u00 Tarief: 7€ per kind (-12) > Verjaardagsfeest in het BMMV: Een verjaardagsfeest boordevol weetjes over grootmoeders keuken. We ontdekken samen gezellig de tentoonstelling en nadien gaan we zelf aan de slag in het keukenatelier. Daarna is er natuurlijk ook nog tijd voor taart en cadeautjes. Wanneer: In het weekend tussen 14u00 en 17u00 of op woensdag-namiddag van 13u30 tot 16u30 Tarief: 65€ voor een groep van max. 15 kinderen. > Kinderstage: Gedurende vier dagen ontdekken we spelenderwijs de expo met tal van bijzondere voorwerpen. Koken: knutselen en allerlei andere toffe activiteiten staan op het menu Leeftijd: 6-12 jaar Tarief: 60€ per kind/4 dagen Wanneer: 17/02 > 20/02/2015 Thema: ‘Welkom in de keuken van toen!’ Jij komt toch ook? Info en reservatie aan het onthaal van het museum of 02/245.37.79 -
[email protected]
28
29
Deze uitgave kwam tot stand naar aanleiding van de tentoonstelling ‘Kookketel, stoofpan & co. De keuken zoals het was’ in het Brussels Museum van de Molen en de Voeding (BMMV) te Evere, van 19 september 2014 tot 15 maart 2015. Tekst en fotoselectie: Team BMMV (Clara Mathues, Frédéric Nain, Charlotte Hoschet) Vormgeving/illustraties: Valentine De Blauwer Illustratie Moleke en Meleke: Pierre Goffinet Inlichtingen: Brussels Museum van de Molen en de Voeding Windmolenstraat 21/Lindestraat 189 1140 Evere 02/245.37.79 www.moulindevere.be
[email protected] Verantwoordelijke uitgever: Pierre Muylle, Hoedemakerssquare 10, 1140 Evere
K E O B DOE Kookketel, stoofpan & co. De keuken zoals het was
Brussels Museum van de Molen en de Voeding
