Hybrides voor Zuid-Holland Activiteitenverslag en toelichting op het project
Alphen aan den Rijn, Busstation Havenstraat (maart 2012)
Auteur: Nicolà de Jong | Connexxion Openbaar Vervoer Datum: 28 juni 2012 Uitgebracht aan: Subsidie bureau Provincie Zuid-Holland Versienummer: 6.0
Inhoudsopgave Inhoudsopgave...................................................................................................................................1 Activiteitenverslag project ‘Hybrides voor Zuid-Holland’....................................................................3 De verlenging van de concessie ..........................................................................................................3 De start van het project..................................................................................................................... 4 Data verzameling ...............................................................................................................................5 De projectperiode ............................................................................................................................. 6 Feestelijke ingebruikname............................................................................................................. 6 Maatschappelijk evenementen.......................................................................................................7 Week van de vooruitgang; ‘de Groene Karavaan’........................................................................7 Start nieuwe lijn 14 in leiden .......................................................................................................7 Week van de vooruitgang; ‘de duurzame mobiliteitsmarkt’........................................................7 Symposium ‘Trein van de toekomst’.......................................................................................... 8 Ecomobiel beurs ........................................................................................................................ 8 Duurzaamheids beurs GOOD! ................................................................................................... 8 Wereldhavendagen ................................................................................................................... 8 Prijsvraag basisscholen.................................................................................................................. 9 Instroom 2e serie...........................................................................................................................10 Brief ROM/ROVH..........................................................................................................................10 Hulpdiensten ................................................................................................................................ 11 Petitie Wijkteam Oost Gouda....................................................................................................... 11 performance hybride bussen ten opzichte van dieselbus..............................................................12 Automatische paal markt in Gouda .............................................................................................. 13 Chauffeurs ervaren remproblemen bij nat wegdek....................................................................... 13 Onderzoek................................................................................................................................14 Werking van het systeem..........................................................................................................14 Oplossingen..............................................................................................................................14 Aanpassingen stuurhuizen............................................................................................................15 Aanvullende opleidingen ..............................................................................................................15 Extra chauffeursopleiding.........................................................................................................15 Extra opleiding voor de monteurs.............................................................................................15 Overige doorgevoerde wijziging en modificaties..............................................................................16 Elektrisch remmen....................................................................................................................16 Binnengeluid ............................................................................................................................16 Aanpassing gaspedaal ..............................................................................................................16 Spiegeling voorruit ...................................................................................................................16 Overhellen en schommelen in de bocht....................................................................................16 Knielbeveiliging ........................................................................................................................16 Overige ongemakken chauffeurs.............................................................................................. 17 Toelichting afwijkingen realisatie versus projectbegroting...............................................................18 Algemene afwijkingen..................................................................................................................18 Aanschaf bussen...........................................................................................................................18 Opleidingen..................................................................................................................................19 Inzet .............................................................................................................................................20 1
Monitoring ...................................................................................................................................22 Communicatie..............................................................................................................................23 AF:............................................................................................................................................... 24 Subsidie aanvraag ........................................................................................................................25 Bijlage 1 Bijlage 2
controleverklaring november 2011 controle verklaring juni 2012
2
Activiteitenverslag project ‘Hybrides voor Zuid-Holland’ De urgentie om te komen tot een duurzame samenleving is hoog. Het ontwikkelen van duurzame oplossingen voor de groeiende mobiliteit is hierbij van groot belang. Omdat het openbaar vervoer hier een belangrijke voorbeeldfunctie in vervult is op initiatief van het ministerie van Verkeer en Waterstaat in februari 2008 de tender “innovatie-concessie” uitgeschreven. Doel van deze tender was, het stimuleren van partijen om innovatieve technologieën in het openbaar vervoer per bus in de dagelijkse praktijk te beproeven. De Provincie Zuid-Holland heeft in samenwerking met busleverancier Van Hool en Connexxion middels een projectvoorstel “Hybrides voor Zuid-Holland” ingeschreven op deze tender. Dit voorstel is positief beoordeeld en gehonoreerd door het ministerie van Verkeer en Waterstaat. Op 21 augustus 2008 heeft Connexxion Openbaar Vervoer NV een aanvraag ingediend bij de Provincie Zuid-Holland voor een incidentele subsidie als bedoeld in artikel 1:3a van de Algemene subsidieverordening ZuidHolland voor dit project. De Provincie Zuid-Holland heeft met haar beschikking van 15 oktober 2008 (kenmerk PZH-2008-724703) de incidentele subsidie voor dit project verleend. Met deze subsidie wordt bewerkstelligd dat een pilot wordt uitgevoerd met een viertal innovatieve hybride bussen in de concessie Duin- en Bollenstreek/Leiden en Rijnstreek/ MiddenHolland in het kader van de regeling “Innovatieve OV-Bussen” van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat. De pilot is voor de Provincie van belang in het kader van de doelstelling, als destijds vastgelegd in het Coalitie-akkoord, om in de concessiegebieden te komen tot introductie van meer milieuvriendelijke bussen.
De verlenging van de concessie
Quote gedeputeerde Asje van Dijk: “In het coalitie-akkoord hebben wij afgesproken dat we onze inwoners schone lucht willen laten inademen. Als opdrachtgever van het Openbaar Vervoer zijn wij in de gelegenheid om de bussen stiller, schoner en zuiniger te laten rijden. Daarvoor hebben wij 2,6 miljoen euro ter beschikking gesteld aan dit project”
Nog voor de start van het project heeft de provincie Zuid-Holland besloten om de concessie Duin- en Bollenstreek/Leiden en Rijnstreek/ Midden-Holland met twee jaar te verlengen tot december 2012. De twee concessies liepen oorspronkelijk december 2010 af. De provincie Zuid-Holland maakte gebruik van de verlengingsoptie van twee jaar, omdat ze tevreden waren over de dienstverlening en vanwege de milieu impuls die Connexxion bij verlenging had aangeboden. Om de milieukwaliteit nog meer te verhogen zijn naast de vier hybride bussen in 2010 nog eens twintig hybride bussen (type A300H van Hool 12 meter) in dit concessiegebeid ingestroomd, terwijl de overige 223 bussen werden uitgerust met een roetfilter.
3
de 24 hybride bussen zijn hoofdzakelijk ingezet op de stadslijnen van Leiden, Alphen en Gouda. Deze bussen zijn met name geschikt voor het stadwerk. Dit levert de volgende reductie deze steden ten opzichte van de huidige busvloot; koolwaterstof (HC) met 62%, stikstoffen (Nox) met 70%, fijnstof 91% en koolstofoxide (CO2) 20%. Het aanbrengen van de CRT-filters op het overige buspark zorgt voor een verdere reductie van roetuitstoot met 70%. De oorspronkelijke einddatum van de pilot was gesteld op de einddatum van de concessie. Hierdoor zou elke Hybride bus een totaal van 20 maanden in exploitatie worden beproefd. In de voorwaarden van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat wordt ten minste twee jaar gevraagd. Vooraf hadden de Provincie en Connexxion zich gebogen over de mogelijkheden om de bussen elk voor een totaal van 24 maanden in te zetten in exploitatie. Door de verlenging van de concessie voldeed het project automatisch aan de voorwaarden.
De start van het project Gedeputeerde Asje van Dijk onthulde samen met Bruno Bruins, lid van de Raad van Bestuur van Connexxion, en Leopold van Hool, directeur van de gelijknamige busfabrikant de nieuwe hybride dieselbus tijdens de UITPtentoonstelling in Wenen. De UITP is een internationale tentoonstelling voor het openbaar vervoer. De eerste chauffeurs zijn in het voorjaar van 2009 naar de fabrikant (van Hool) geweest om daar een uitgebreide training te volgen. Deze chauffeurs gaan op hun beurt dan hun collega’s opleiden. De chauffeurs zijn van grote invloed op het brandstofverbruik van deze bussen. Door netjes te remmen wordt de remenergie omgezet in elektriciteit dat tijdelijk opgeslagen wordt in zogenoemde UltraCaps. Bij het optrekken zal deze opgeslagen energie weer gebruikt worden. Bij goed gebruik reduceert het brandstofverbruik. De opleiding van de chauffeurs vond zoveel mogelijk tijdens de dienstuitvoering plaats. Het grote voordeel hiervan was dat de chauffeursopleiding veel efficiënter werd dan oorspronkelijk gepland. Het vrij maken van dienst was niet noodzakelijk en daarmee werd een aanzienlijke kostenbesparing ten opzichte van de projectbegroting gerealiseerd. In juni 2009 hebben 7 monteurs van Techno Service Nederland (TSN) een opleiding voor de Hybride bus gehad bij Van Hool in Koninkshooikt. Het reguliere onderhoud wordt gedurende de projectperiode verricht door de TSN werkplaatsen van de rayons waar de bussen gestationeerd zijn.
4
De leden van de reizigersplatforms ROM en ROVH worden nog voor aflevering van de bussen door Van Hool betrokken bij de inrichting van de bus. Op 7 juli 2009 heeft Connexxion met een delegatie van de reizigersplatforms ROM en ROVH en vertegenwoordigers van de Provincie Zuid-Holland een bezoek gebracht aan de fabriek, waarbij een proefrit gemaakt werd met de nieuwe Hybride bus. Dit bezoek was in het kader van het adviesrecht dat zij hebben inzake de aanschaf van nieuw materieel.
Data verzameling De registratie en verantwoording van de te verzamelen data werd in de periode tot mei -oktober 2009 afgestemd tussen Movares en Connexxion Openbaar Vervoer. Om meetfouten te voorkomen wordt, in aanvulling op het projectplan, afgesproken dat er in de druksensoren in de banden van de hybride bussen worden aangebracht. Hierdoor wordt de bandenspanning van de Hybride bussen continu gelijk gehouden. Maandelijks leverde Connexxion de data omtrent: Brandstofverbruik per bus; Gereden kilometers per bus; Telcijfers per lijn (in verband met de belasting) Werkorders (in verband met kostenoverzicht); Rittenoverzicht per bus. Om een vergelijking te kunnen maken tussen de verschillende bustypes levert Connexxion niet alleen de genoemde data van de vier pilot Hybride bussen maar ook de data van drie andere bustypes. In totaal zijn er van 17 bussen rapportage aan Movares verstrekt. Er wordt afgesproken dat Connexxion in de zomer van 2010 een vergelijkbare dieselbus inzet binnen de stadsdienst Leiden. Op deze wijze kan met een vergelijkbare bus in een vergelijkbare omgeving een objectief empirisch onderzoek gedaan worden naar de verschillen in de verbruikcijfers. Door de ervaringen en opmerkingen van reizigers en chauffeurs met betrekking tot het comfort (zie volgende paragraaf) zijn de 4 pilot hybride bussen in overleg met de Provincie Zuid-Holland (dhr. M. Scheerders) vanaf mei 2010 ingezet op de stadsdienst Alphen aan den Rijn. Er is daarbij afgesproken dat Connexxion naast de gebruikelijke data ook de data van een aantal Hybride bussen uit de 2e serie gaat leveren aan Movares. Deze rijden stadsdiensten in Gouda en Leiden.
5
De projectperiode De eerste van vier hybrides werden op 16 juli 2009 afgeleverd door Van Hool. Na een korte presentatie in Dordrecht ging de bus naar het provincie huis in Den Haag waar de bus gepresenteerd werd aan de gedeputeerde Asje van Dijk. Met de genodigden werd vervolgens vertrokken naar de Connexxion vestiging In Leiden. Op 17 juli 2009 kregen de mentoren van Connexxion een aanvullende opleiding / herinstructie op de hybride bus. Omdat het rijgedrag en de bediening van de rem geheel anders is dan van een reguliere dieselbus is het noodzakelijk dat de mentoren de bus goed beheersen. Vanaf dat moment werden de overige chauffeurs in de gelegenheid gesteld kennis te maken met de hybride bus.
Feestelijke ingebruikname Op 4 september heeft gedeputeerde Asje van Dijk van Zuid-Holland in Gouda eigenhandig de eerste hybride bus in gebruik genomen door hoogstpersoonlijk plaats achter het stuur van de eerste hybride bus toen de sterkste man van Nederland, Simon Sulaiman, deze met eigen spierkracht verplaatste. In het eerste kwartaal 2010 wordt de vloot met nog eens twintig bussen uitgebreid. Staatsecretaris Huizinga moest helaas verstek laten gaan vanwege het kabinetsberaad. Zij liet weten heel blij te zijn dat de eerste hybride bussen vandaag in het Groene Hart zijn gaan rijden. Het project is één van de zes projecten uit het programma ‘Innovatieve Concessies’ van het ministerie van Verkeer en Waterstaat. Op 15 november 2009 reden de eerste 4 hybride bussen op de stadslijnen van Gouda, Alphen aan den Rijn en Leiden. Dat was het moment dat er gestart werd met het monitoren van de performance en dus feitelijk met het project. Gedurende de projectperiode van 2 jaar is er veel gebeurd. In de volgende paragrafen worden de belangrijkste gebeurtenissen beschreven.
6
Maatschappelijk evenementen Al snel werd duidelijk dat het hybride concept tot de verbeelding sprak bij vele maatschappelijke organisaties. Connexxion werd in de eerste maanden veelvuldig benadert om 1 of meerdere bussen in te zetten bij evenementen. Omdat wij hier graag gehoor aan gaven hebben wij de hybride bussen in de eerste maanden na de officiële ingebruikname veelvuldig laten zien. Week van de vooruitgang; ‘de Groene Karavaan’ Van zondag 13 tot en met dinsdag 22 september 2009 vond de Week van de Vooruitgang plaats. De Week van de Vooruitgang is een landelijke campagne en geeft aandacht aan duurzame mobiliteit zoals wandelen, fietsen, openbaar vervoer en kritisch autogebruik. Dit heeft een positief effect op het milieu, de gezondheid, de verkeersveiligheid en de leefbaarheid van de stad. De gemeente Dordrecht wil duurzame mobiliteit stimuleren en organiseert in samenwerking met verschillende organisaties een aantal activiteiten tijdens de Week van de Vooruitgang. Woensdagavond 16 september ontving wethouder Ferdinand van den Oever om 18.00 uur de Groene Karavaan in Dordrecht, waarbij vele ‘groene’ gasten zoals de hybride bus aanwezig waren. De Groene Karavaan reed tijdens de Week van de Vooruitgang door het land en wordt aangevuld met lokale initiatieven en voertuigen. Aansluitend was er op het Stadskantoor een bijeenkomst voor professionals uit de milieu-, verkeer- en vervoerssector en andere geïnteresseerden in het rijden op schone brandstoffen. Op 16 september 2009 was er een hybride bus aanwezig tijdens de ‘Groene Karavaan’ in Dordrecht. Start nieuwe lijn 14 in leiden Bij de aftrap van de nieuwe stadslijn 14 in leiden op 17 september 2009 mocht de hybride bus uiteraard niet ontbreken. Week van de vooruitgang; ‘de duurzame mobiliteitsmarkt’ Zaterdag 19 september was er in het kader van de week van de vooruitgang op het Stadsplein in Capelle aan den IJssel een duurzame mobiliteitsmarkt. Vanaf 10.00 tot 16.00 uur konden bezoekers kennismaken met duurzame mobiliteit. De bezoeker kon elektronische scooters uitproberen, een rondje rijden op een SegWay en gratis mee op excursie met de hybride bus van Connexxion. De excursie voerde naar de elektronische ParkShuttle. Verder kon de bezoeker diverse milieuvriendelijke voertuigen bekijken en in een simulator checken hoe milieuvriendelijk men zelf reed.
7
Symposium ‘Trein van de toekomst’ Op 22 september 2009 was er een hybride bus aanwezig tijdens het symposium ‘Trein van de toekomst’ in Hilversum. Dit symposium werd georganiseerd door Connexxion en Movinnio. Centraal daarbij is vergelijking tussen trein op rails en de trein op luchtbanden. Daarnaast kwamen andere mogelijke ‘treinen’ aan de orde, want er zijn vele ontwikkelingen op dit vlak. Ecomobiel beurs De Cruise Terminal Rotterdam stond dinsdag 22 en woensdag 23 september helemaal in het teken van duurzame mobiliteit. Hier was de eerste editie plaats van de vakbeurs Ecomobiel. Op loopafstand van de Cruise Terminal werd tegelijkertijd het tweedaagse congres ‘Op weg naar duurzame mobiliteit’ georganiseerd. De beurs liet zien welke technologieën nu al inzetbaar zijn, maar gaf ook een doorkijkje naar toekomstige ontwikkelingen op het gebied van groene mobiliteit. Ook hier was de hybride bus aanwezig. Duurzaamheids beurs GOOD! Op 23, 24 en 25 april werd de eerste duurzaamheidsbeurs van Nederland gehouden. GOOD! Lelystad was een interactieve beurs met onder andere tips om duurzaam te (ver)bouwen, innovatieve manieren om energie te besparen, hybride en elektrisch vervoer, demonstraties en interactieve presentaties. De hybride bus verzorgde een pendeldienst voor de bezoekers. Wereldhavendagen Connexxion stond met de Hybride bus op de Wereldhavendagen in Rotterdam. Van 3 t/m 5 september 2010 waren deze in Rotterdam. Thema van dit jaar was bereikbaarheid. Onze hybride bus was dan ook prominent aanwezig bij de stand van de Provincie. Een chauffeur gaf uitleg over de bus en bezoekers konden een kijkje nemen in de bus. Dorstige bezoekers ontvingen een flesje water met Connexxion logo en een folder over de hybride bus.
8
Prijsvraag basisscholen Om scholieren bij de ingebruikname van hybride bussen te betrekken is er in oktober 2009 door Connexxion en de provincie Zuid-Holland een ontwerpwedstrijd uitgeschreven. Scholieren uit de regio’s Gouda, Alphen aan den Rijn en Leiden zijn uitgedaagd om een ‘duurzaam’ ontwerp te maken voor de achterzijde van de bus. Een chauffeur/ scholenbezoekster heeft alle basisscholen in die regio’ s benadert, waarna ze het wedstrijdpakket bracht. Door deze persoonlijke aanpak waren er rond de 900 inzendingen. Uit al deze inzendingen heeft gedeputeerde Asje van Dijk de 20 prijswinnaars gekozen. Helaas ontstond er vertraging bij de aflevering van de 20 hybride bussen. Hierdoor waren voor de zomer van 2010 slechts 10 nieuwe hybride bussen afgeleverd. Daarom werden op vrijdag 21 mei 2010 de eerste 10 winnaars met hun klas per touringcar naar CORPUS in Leiden gebracht. Samen met Asje van Dijk onthulden de winnaars de achterkant van de bussen. Na de onthulling gingen de winnaars met hun klas een spectaculaire ‘reis door de mens’ maken in CORPUS. Ook worden er andere activiteiten georganiseerd in diverse zalen. De kinderen kregen een lunch, drinken en iets lekkers aangeboden in de lounge van CORPUS. Het programma bij CORPUS zag er als volgt uit: 11.45 uur Inloop (buiten) 12.00 uur Opening door de Provincie Zuid – Holland en Asje van Dijk (buiten)
12.10 uur 12.30 uur 15.33 uur 15.45 uur
Onthulling 10 bussen met winnaars en klasgenoten (buiten) Start CORPUS programma Afsluiting van de dag in de lounge van CORPUS Terugreis naar school
Aan het einde van de succesvolle middag stonden de touringcars gereed om de schoolkinderen terug te brengen naar de scholen. 9
De overige 10 winnaars en hun klas werden niet vergeten. Zodra de andere hybride bussen werden afgeleverd door Van Hool werden ze beplakt met de tekeningen. De chauffeur / scholenbezoeker Leo van der Veeken ging vervolgens met de bus naar de school. Daar werd de tekening feestelijk onthuld met als beloning een bezoek aan Corpus voor de hele klas. Op 28 oktober 2010 werd de laatste tekening onthuld.
Instroom 2e serie In april 2010 zijn de eerste hybride bussen van de 2e serie ingestroomd. Deze bussen hebben wat kleine verbeteringen ten opzichte van de eerste 4 hybride bussen. Uiterlijk hebben de bussen niet Connexxion groene kleur, maar een neutrale uitstraling (blauw met wit) Reizigers hebben bij de 4 pilot bussen ervaren problemen met de hoog geplaatste stoelen. Een belangrijke verbetering in de 2e serie hybride bussen is de volledig lage vloer achter de achteras. Minder valide reizigers kunnen daar gaan zitten zonder dat ze last hebben van een opstap (podest). Helaas zijn de podesten in de rest van de bus onvermijdelijk. De ruimte er onder is nodig om het leidingwerk, accu’s, en de motor te kunnen plaatsen. In de 2e serie is het binnen geluid minder en gezien de eerste ervaringen werd deze aanpassing ook bij de eerste 4 bussen toegepast. Foto rechts: achterbank en 2 rijen stoelen tegenover uitstapdeur in pilot serie nog hoog geplaatst. Foto links: stoelen en e achterbank in 2 serie laag geplaatst.
Brief ROM/ROVH Op 6 april 2010 heeft het ROVH een brief gestuurd met een aantal geconstateerde nadelen. Naar aanleiding van deze brief heeft de accountmanager van Connexxion (de heer Siliacus) een vertegenwoordiging van het ROM en ROVH uitgenodigd voor een gesprek op 26 april 2010. In het gesprek zijn de nadelen en probleempunten besproken. 10
De 4 pilot hybride bussen worden alleen in Alphen aan den Rijn ingezet. Dit is de minst drukke stadsdienst. Het grote voordeel is dat de reizigers ‘gewend raken’ aan deze pilot bussen, doordat vermenging wordt voorkomen met de 2e serie hybride bussen. De grijpbeugels aan de deuren zijn iets aangepast, waardoor bij het met de hand glijden langs de beugel er geen risico van letsel ontstaat. Om dezelfde reden zijn de dopmoeren op de raamstijlen zo veel als mogelijk weggewerkt. Daarnaast zijn er nog een aantal belangrijke adviezen zijn door Connexxion overgenomen. Zoals het verwijderen van stickers en extra aandacht van de schoonmaakdienst voor de kieren en gleuven in de bus.
Hulpdiensten Omdat de hybride bus een nieuw concept is heeft Connexxion de hulpdiensten (met name de brandweer) gevraagd of ze met een dergelijke bus willen oefenen. De brandweer Leiden heeft als eerste gebruik gemaakt van dit aanbod. Maandag 19, woensdag 21 en maandag 26 april 2010 hebben 6 ploegen van de brandweer Leiden uitgebreid kennis gemaakt met de bus. Daarbij is uitleg gegeven over de werking van de diverse systemen. Deze uitleg werd gevolgd door een oefening met het optillen van de bus met behulp van luchtdruk kussens. Het waren leerzame dagen en van de brandweerploegen zijn vele positieve reacties ontvangen. De monteurs van Leiden hebben alles uit de kast hebben gehaald om de oefeningen op een leuke en leerzame manier te begeleiden.
Petitie Wijkteam Oost Gouda Naar aanleiding van een klacht en petitie op 8 juli 2010 m.b.t.de hybride bus van mevrouw Karreman, is er een gesprek geweest tussen mevrouw Karreman, de heer van de Berg als voorzitter van Wijkteam Oost in Gouda, leden van het consumentenplatform en Connexxion. In dit gesprek werden een aantal afspraken gemaakt. Connexxion bekeek de mogelijkheid om stoelen te plaatsen op de rolstoelplaats. Zo zouden er stoelen zonder op- en afstap in de bus komen. Het bleek technisch niet haalbaar de verplichte rolstoelplaats elders in de bus te maken. Het plaatsen van stoelen op de huidige rolstoelplaats is daardoor niet mogelijk.
11
Connexxion bekeek de mogelijkheid om hybride bus niet langer op de wel heel hobbelige lijn 3 naar Gouda Oost te zetten, maar elders waar de route vlakker is. De hybride is zoveel als mogelijk van de stadslijnen gehaald en op de streeklijnen ingezet. Een 2e reden om de bus van de staddienst Gouda te halen was het probleem met de transponder van de zogenoemde zakpaal op de markt. In Gouda zijn veel perrons korter dan een buslengte. Reizigers ervaren daradoor problemen bij het uitstappen door de achterste uitstapdeur van de hybride bus. Connexxion onderzocht of er mogelijkheden zijn de achterste uitstapdeur geheel af te sluiten. De noodzaak tot het afsluiten van de achterste uitstapdeur is door de inzet op streeklijnen weggenomen. Bij het openen van de voordeur is het zicht in de rechterspiegel langs de bus gedeeltelijk weg (dode hoek) Daarop is als proef op 2 bussen een camerasysteem geplaatst. De chauffeur had zicht via een monitor. Het resultaat was positief waarop alle hybride bussen zijn voorzien van een camerasysteem op de uitstapdeuren. foto: beeld uitstapdeur
Ook is het sluiten van de deuren bij de chauffeurs extra onder de aandacht gebracht en wordt dit meegenomen in de opleiding voor nieuwe chauffeurs. Connexxion meldt de afwikkeling van de genoemde punten telefonisch aan mevrouw Karreman terug en daarna schriftelijk in de 2e helft september 2010. Uiteraard heeft Connexxion mevrouw Karremans en Wijkteam Oost uitgebreid geïnformeerd over de genomen maatregelen.
performance hybride bussen ten opzichte van dieselbus Om de verbruiksresultaten van de hybride bus goed te kunnen vergelijken is in de periode 16 juli t/m 23 augustus 2010 het verbruik gemeten van een MAN A78 bus. De bus beschikt over een EEV-motor met EGR, en die is nagenoeg identiek aan de MAN dieselmotor in de hybride. Het Leeggewicht van de MAN is 11.450kg en de VanHoolA300H 12.650kg). Door de bussen onder exact vergelijkbare omstandigheden in te zetten is een goede vergelijking mogelijk gemaakt. Uit de verbruikscijfers blijkt dat de minst zuinige hybride bus (3.39) ruim 25% zuiniger is dan de MAN A78. Hiermee is aangetoond dat het besparingspotentieel van 25%, welke in het projectplan is beschreven zeer goed haalbaar is.
12
|
Automatische paal markt in Gouda Vanaf de levering van de hybride bussen heeft de stadsdienst Gouda een probleem met een zogenoemde zakpaal op de markt in Gouda. Er wordt om de paal te laten zakken een signaal afgegeven door een transponder onder de bus. Connexxion is op zoek geweest naar oplossingen. Normaal zitten de transponders aan de voorzijde onder de bus. Daar werken ze bij de hybride bus soms wel soms niet. Deze bus heeft waarschijnlijk een elektrisch veld dat de werking van de transponders beïnvloed. Omdat het probleem onoplosbaar blijkt en er klachten waren van reizigers over de inzet van de hybride bus op de staddienst Gouda is in augustus 2010 besloten de hybride bussen alleen nog maar in te zetten op de streeklijnen en eventueel op de stadslijnen die niet over de markt rijden..
Chauffeurs ervaren remproblemen bij nat wegdek Op vrijdag 15 oktober 2010 is in de vestiging Alphen aan den Rijn besloten om de 4 Van Hool hybride bussen (1e serie ) niet meer in te zetten omdat er bijna botsingen waren ontstaan als gevolg van een nat wegdek in combinatie met “haperende remmen”. Bij een wat zwaardere remming leek het alsof de bus doorschoot .
13
Dezelfde middag zijn in de werkplaats Leiden de remmen van de 4883 gecontroleerd, er zijn echter geen gebreken gevonden. Daarna is er een proefrit gemaakt en werd door de senior monteur hetzelfde verschijnsel geconstateerd. Daarom is contact opgenomen met Van Hool Nederland om de bussen te onderzoeken. Onderzoek Dinsdagmorgen 19 oktober 2010 is er uitgebreid proef gereden met bus 4883 in Alpen aan de Rijn. Daarbij waren vertegenwoordigers van Van Hool en Connexxion aanwezig. Tijdens het proefrijden waren de weersomstandigheden iets beter dan op vrijdag. Het wegdek was wel nat, maar het regende niet. Later tijdens een 2e ronde regende het wel. Het wegdek was wel schoner door de regen van de dagen ervoor. Geconstateerd werd dat bij een stevige remming d.m.v. de stuurhendel + het voetrempedaal, op enig moment het ABS systeem van de achteras ingrijpt. Dit is duidelijk hoorbaar in de bus. In de laatste meters van de afremming, vlak voordat de bus tot stilstand komt, lijkt het alsof de bus doorschiet. De mate van vertraging verandert, zonder dat de chauffeur dat zelf in de hand heeft. Gevolg is een schrikreactie van de chauffeur, omdat die dat niet verwacht. Werking van het systeem Bij de Van Hool hybride bussen worden de achterwielen aangedreven door elektromotoren. Op het moment dat het ABS systeem ingrijpt, worden de elektromotoren uitgeschakeld en weer ingeschakeld. Zij worden dan onderbroken in het terugwinnen van remenergie. Dat in- en uitschakelen van de elektromotoren vergt meer tijd dan de reactiesnelheid van het ABS. Gevolg is dat je fluctuatie krijg in je remvertraging. De mate van fluctuatie is afhankelijk van de stand van het stuurhendel; in stand 3 wordt meer gebruik gemaakt van de terugwinning van remenergie dan in stand 1. In stand 3 is daarom het effect van doorschieten groter dan in stand 1. Het fluctueren van de vertraging geeft het gevoel dat de remweg langer wordt. Oplossingen Technische wijzigingen in het remsysteem om een gelijkmatiger remgedrag te krijgen bij stevige afremmingen, zijn niet of nauwelijks te realiseren. Advies is daarom om onder natte weersomstandigheden het stuurhendel niet te bedienen, maar alleen gebruik te maken van het voetrempedaal. De Van Hool hybride bus weegt leeg bijna 13.000 kg tegenover een VDL Berkhof Ambassador bijna 9.000 kg. Het is belangrijk dat chauffeurs realiseren dat de hybride bus zich anders gedraagt, dan de bussen waarmee ze tot nu toe gereden hebben. Omdat er geen sprake is van een probleem dat de verkeersveiligheid in gevaar brengt zijn de bussen na een aanvullende instructie voor de chauffeurs vanaf woensdag 20 november 2010 weer ingezet op de lijndienst.
14
Aanpassingen stuurhuizen De chauffeurs hadden veel klachten over het stuurgedrag van de hybride bus. Hierop zijn verschillende aanpassingen gedaan. In april 2011 heeft Connexxion op eigen risico een stuurhuis om laten bouwen door de leverancier ZF. De resultaten waren zo positief, dat er toestemming is gevraag bij de busleverancier Van Hool om alle stuurhuizen te mogen ombouwen. Op 28 oktober 2011 kwam de vrijgave van Van Hool. Pas toen kon er een definitief offerte traject bij ZF gestart worden. Gelijk aan dit traject was er een probleem rond de financiering van de ombouw. Met de provincie Zuid-Holland is afgesproken dat de financiering aanpassing stuurhuizen van de 4 pilot hybride bussen meegenomen wordt in de financiële verantwoording van het project. Voor de overige 20 hybride bussen is nog geen financiering gevonden. Aangezien aanpassing wel noodzakelijk is heeft Connexxion deze voor dit moment voorgefinancierd. In juni 2012 zijn de laatste hybride bussen voorzien van de omgebouwde stuurhuizen.
Aanvullende opleidingen In 2009 en 2010 werd veel ervaring opgedaan met het hybride concept. Daarbij ontstonden regelmatig problemen bij de chauffeurs en monteurs. Om deze problemen zoveel als mogelijk op te lossen zijn er voor hen extra opleidingen ontwikkeld en georganiseerd. Extra chauffeursopleiding Naar aanleiding van de remproblematiek en overige opmerkingen is er begin 2011 een aanvullende opleiding ontwikkeld. In mei 2011 was de opleiding klaar om ingezet te worden.De chauffeurs van het rayon Leidschendam zijn hiermee gestart. Aan het einde van de projectperiode waren nog niet alle chauffeurs van de rayon Alphen aan den Rijn en Leiden opgeleid. Deze chauffeurs hebben alsnog de opleiding in de periode november 2011 tot april 2012 gevolgd. Extra opleiding voor de monteurs Van 17 t/m 20 mei hebben 17 monteurs een tweedaagse aanvullende praktijkgerichte opleiding over de Hybride bus gevolgd (groep 1, 17 en 18 mei en groep 2 19 en 20 mei) Tijdens de opleiding kregen de monteurs informatie over onder andere het Hybride systeem, klimaatbeheersing, elektrische remmen, Hoogspanning, etc.
15
Overige doorgevoerde wijziging en modificaties Bij ieder nieuw busconcept zijn er zaken waaraan de chauffeurs moeten wennen. Daarnaast zijn er ook problemen die moeten worden opgelost. Belangrijk is onderscheid te maken tussen echte problemen, bijvoorbeeld op het gebied van verkeersveiligheid en ergonomie, en zaken waaraan de chauffeurs moeten wennen. In deze paragraaf worden de belangrijkste aanpassingen benoemd. Elektrisch remmen Aan het elektrisch remmen moesten de chauffeurs echt wennen. Omdat de verkeersveiligheid in het geding was1, werd besloten de software van het elektrisch remmen aan te passen. Ook de stand van de hendel werd aangepast, waardoor deze dichter op het stuur kwam te zitten. Het rempedaal werd vervangen door een ander type. Na deze aanpassingen zijn de klachten over het remgedrag verdwenen. Binnengeluid Reizigers en chauffeurs klagen over een hoog gierend binnengeluid. Door aanpassingen aan het differentieel is het binnengeluid sterk afgenomen. Aanpassing gaspedaal Het gekozen gaspedaal werd door een groot deel van de chauffeurs minder prettig ervaren. De stand van het gaspedaal bleek niet aan de gestelde norm te voldoen, waarop deze is aangepast. Spiegeling voorruit In de avond spiegelt de voorruit het interieur, wat er toe leidt dat chauffeurs met het zonnescherm omlaag gaan rijden. Daarop is een proef gehouden in Leiden waarbij in de chauffeurscabine 2 20W lampen zijn vervangen door 10w lampen. Tevens is de verlichting zodanig aangepast dat bij sluiten van de deur niet alleen de 1e, maar ook de 2e lamp uit gaat. De resultaten waren positief, waarop alle bussen zijn aangepast. Overhellen en schommelen in de bocht De hybride bus is door de elektronica en het busconcept een stuk zwaarder dan een ambassador. (12000kg tegen 9000kg) Hierdoor heeft de bus de neiging om een beetje te schommelen. Hierop zijn er andere schokdempers geplaatst. Wanneer de chauffeur zijn rijgedrag aanpast wordt het schommelen al een stuk minder. Knielbeveiliging De knielbeveiliging was dusdanig geplaatst dat deze bij sommige haltes onder de bus vandaan gereden werd, waardoor de bus niet verder kon rijden. Door de knielbeveiliging uit te schakelen was het probleem van stilvallen weggenomen. De bus kon vanaf dat moment echter niet knielen. Na het plaatsen van een alternatieve knielbeveiliging eind 2010 was het probleem echt opgelost. 1
Zie tevens paragraaf ‘chauffeurs ervaren remproblemen bij nat wegdek’
16
Overige ongemakken chauffeurs Daarnaast waren er nog een aantal kleine ongemakken die snel konden worden opgelost. Het bakje van de chauffeursstempel werd verplaatst en de chauffeurstas vond een plekje naast de betaaltafel.
17
Toelichting afwijkingen realisatie versus projectbegroting
Algemene afwijkingen De projectperiode van 20 maanden heeft in tegenstelling tot het projectplan gelopen van 16 november 2010 tot en met 15 juli 2011. Na de verlenging van de concessie tot december 2012 is afgesproken dat de in het projectplan opgenomen verlenging uitgevoerd wordt. Deze periode liep van 16 juli 2011 tot en met 15 november 2011. De reden voor de verlate start van het project lag bij de verlate levering van de hybride bussen en de nodige evenementen waarbij de hybride bussen werden ingezet. Vanaf 15 november 2010 werden de bussen structureel ingezet voor de dienstregeling en begon de dataverzameling en daarmee de start van het project ‘Hybrides voor ZuidHolland’.
Aanschaf bussen 1
Aanschafprijs bussen (4 bussen à 375.000 euro per stuk) (begroting € 1.500.000 – realisatie € 1.522.040) De kosten zijn verantwoord in de tussenverantwoording van 11 november 2011 met kenmerk H.11.458.NdJ/WdV. In de verantwoording zit een verschil van 22.040 euro welke is ontstaan door: Klantspecifieke elektronica 3.470 (bijvoorbeeld bedrading OV-chipkaart en bedrading camerasysteem) Bandendrukbewakingssyteem 1.710 (dit is besproken in het projectteam en was noodzakelijk om tot een goede dataverzameling te komen) Digitale tachograaf 330 Totaal aan overschrijding per bus: 5.510 Aantal bussen 4 Totale overschrijding
2
22.040
Aandrijflijn (begroting € 0 – realisatie € 0) Deze kosten zitten geheel opgenomen in post 1 (zowel begroot als realisatie)
18
3
Interface Black-box en hastus (raming) (begroting € 80.000 – realisatie € 0) De interface bleek voor de dataverzameling niet noodzakelijk en heeft niet plaatsgevonden. Hierdoor zijn op dit punt geen kosten gemaakt.
4
Applicatie-engineering (w.o. optimalisatie aandrijflijn, homologatie, buitengeluid) (begroting € 550.000 – realisatie € 550.034 De kosten zijn verantwoord in de tussenverantwoording van 11 november 2011 met kenmerk H.11.458.NdJ/WdV.
22
Componenten t.b.v. exploitatie door Connexxion (begroting € 152.217 – realisatie € 98.027) Het resultaat is 54.190 Euro minder kosten dan begroot. Dit verschil wordt deels veroorzaakt doordat onderdelen niet noodzakelijk waren en deels door een aantal onderdelen opgenomen zijn in de totale buskosten uit post 1.
Opleidingen 5
Urenverlies Connexxion als gevolg van opleidingen 451 chauffeurs à 8 uur p.p. (begroting € 117.000 – realisatie € 33.059 In de begroting werd uitgegaan van 451 chauffeurs van de vestigingen Alphen aan den Rijn, Gouda en Leiden. De bussen zijn vanuit Alphen aan den Rijn, Gouda, Leiden en Leidschendam (ten behoeve stadsdienst Leiden) gaan rijden. In eerste instantie zijn de chauffeurs ‘on the job’ opgeleid door een aantal mentoren die daarvoor een specifieke opleiding hebben genoten. Het aantal opleidingsuren in 2009 en 2010 was hierdoor minimaal en bestond alleen uit de uren dat er een mentor werd opgeleid of vrijgemaakt om opleiding te geven. In 2010 bleek dat een aanvullende opleiding noodzakelijk was om goed om te gaan met de mogelijkheden van de hybride bus. Begin 2011 is de opleiding ontwikkeld en in mei 2011 was deze gereed. Gelijk na de zomer van 2011 is gestart met de opleiding van de chauffeurs van het rayon Leidschendam. In de periode augustus 2011 tot en met 15 november 2011 heefteen behoorlijke groep chauffeurs de opleiding gevolgd. In Leiden In Leidschendam In Gouda In Alphen aan den Rijn
ruim 45 uur ruim 400 uur ruim 206 uur ruim 24 uur
19
In Leiden en Alphen aan den Rijn was de opleiding op 16 november 2011 nog niet afgerond. De kosten na 16 november 2011 zijn niet meegenomen in deze verantwoording, maar ten laste van Connexxion genomen. De totale opleidingsperiode liep tot april 2012. Mede door deze verlate opleiding zijn de opleidingskosten ruim onder begroting gebleven. 6
Urenverlies TSN als gevolg van opleidingen 29 monteurs (2 dgn p.p.) (begroting € 30.500 – realisatie € 18.749) De kosten zijn verantwoord in de tussenverantwoording van 11 november 2011 met kenmerk H.11.458.NdJ/WdV. In de periode 1 juni 2011 t/m 15 november 2011 zijn hier geen kosten meer bijgekomen. Alle monteurs hebben de benodigde opleidingen genoten. Het urenverlies als gevolg van opleidingen is onder de begroting is gebleven.
Inzet 7
voertuigen in stadsdienst (creëren stadsomlopen 20 maanden) (begroting € 140.000 – realisatie € 115.370) De 4 hybride voertuigen hebben 24 maanden in de staddiensten Gouda, Alphen aan den Rijn en Leiden gereden. Om de voertuigen zoveel als mogelijk in te zetten in de staddienst zijn daarvoor separate omlopen gemaakt. De consequentie hiervan is echter wel dat de pakketten van Leiden, Alphen aan den Rijn en Gouda hierdoor minder efficiënt worden. Binnen de staddiensten Gouda en Leiden zijn er relatief weinig extra kosten gemaakt voor de stadsomlopen. Anders is dit in Alphen aan den Rijn, waar naast de extra chauffeursuren ook een extra bus nodig bleek om alle ritten te kunnen rijden.
8
Gereedschappen & diagnostische apparatuur Connexxion (begroting € 31.200 – realisatie € 15.980) De kosten zijn verantwoord in de tussenverantwoording van 11 november 2011 met kenmerk H.11.458.NdJ/WdV. In de periode 1 juni 2011 t/m 15 november 2011 zijn hier geen kosten meer bijgekomen. Alle benodigde apparatuur is aangeschaft. De kosten voor de benodigde gereedschappen en diagnostische apparatuur zijn onder de begroting gebleven.
20
9
Veiligheidsvoorzieningen Connexxion (begroting € 28.950 – realisatie € 0) Wij hebben geen investeringen gedaan om de monteurs veiliger te laten werken. Er kan worden volstaan met de reeds aanwezige veiligheidsvoorzieningen binnen de diverse werkplaatsen. Hierdoor hebben er op dit punt geen investeringen plaats gevonden.
10
Eén ambassador bus minder in concessie (20 maanden) (begroting - € 57.333 - realisatie - € 47.113) De kosten van 1 ambassador minder in de concessie tot en met 30 september 2011 zijn verantwoord in de tussenverantwoording van 11 november 2011 met kenmerk H.11.458.NdJ/WdV. Over de periode 1 oktober - 15 november 2011 zijn deze kosten 2.621. In deze post zijn 24 maanden verantwoord (de 20 maanden en 4 maanden verlenging) De kosten van een ambassador bus zijn lager dan vooraf ingeschat. Hierdoor is het inverdieneffect met in totaal 47.113 ook minder dan begroot.
11
Rijklaar maken en houden hybride voertuigen (20 maanden) (begroting € 150.000 – realisatie € 128.260 De kosten tot en met 31 mei zijn verantwoord in de tussenverantwoording van 11 november 2011 met kenmerk H.11.458.NdJ/WdV. De periode van 1 juni t/m 15 november 2012 is verantwoord wordt verantwoord in deze finale verantwoording. In deze post zijn 24 maanden verantwoord (de 20 maanden en 4 maanden verlenging) In de begroting was een bedrag van 150.000 euro opgenomen voor 20 maanden en in post 24 was ook 30.000 euro opgenomen voor het rijklaar maken en houden van de hybride bussen. Deze kosten zijn daarmee ruim onder de begroting gebleven.
24
Kosten periode 16-7-2011 t/m 15-11-2011 (in begroting 1-1-2011 t/m 31-4-2011) (begroting € 46.534 – realisatie € 24.124) Dit zijn de kosten die verband houden met de inspanningsverplichting om het project niet 20 maanden maar 24 maanden te laten duren. De extra kosten bestaan uit: Stadsomlopen gedurende 4 maanden; inverdieneffect 1 bus minder op reguliere vloot; rijklaar maken en houden hybride voertuigen; De periode van de 4 maanden verlenging is door de verlate start van het project gewijzigd. Deze periode liep van 16 juli 2011 t/m 15 november 2011. In deze post zijn alleen de extra kosten stadsomlopen gedurende 4 maanden meegenomen. Het in verdieneffect en het rijklaar maken en houden is onder een ander post opgenomen.
21
Binnen de staddiensten Gouda en Leiden zijn er geen extra kosten gemaakt voor deze stadsomlopen. Anders is dit in Alphen aan den Rijn, waar naast de extra chauffeursuren ook een extra bus nodig bleek om alle ritten te kunnen rijden. Het inverdieneffect van 1 bus minder op de regulieren vloot is voor de verlengingsperiode van 4 maanden reeds verantwoord in post 10. De kosten van rijklaar maken en houden van de hybride voertuigen zijn voor de verlengingsperiode van 4 maanden zijn reeds verantwoord in post 11 en ruim onder de begroting gebleven.
Monitoring 19
Klanttevredenheid onderzoek (begroting € 6.800 – realisatie € 1.350) Naar aanleiding van klachten van een aantal chauffeurs heeft er een ergonomie onderzoek plaatsgevonden. Het onderzoek is uitgevoerd door Achmea. De uitkomsten van dit ergonomieonderzoek hebben geresulteerd in kleine werkplekaanpassingen voor de chauffeur. Er heeft geen klanttevredenheid onderzoek onder reizigers plaatsgevonden. Dit naar aanleiding van het aantal klachten met betrekking tot de zogenoemde ‘apenrotsen’ in de bus. Een behoorlijk aantal reizigers en reizigersorganisaties hebben geklaagd over de slechte bereikbaarheid van een aantal zitplaatsen. Deze zitplaatsen zijn geplaatst op een hoog podest. Het ontwerp van de 2e serie hybride bussen (20 stuks) is naar aanleiding van deze klachten aangepast. Ter hoogte van de achterste uitstapdeur zijn de verhogingen weggenomen waardoor laag geplaatste stoelen mogelijk werden.
20
Geluidsmeting (binnen) (begroting € 1.200 – realisatie € 1.200) De fabrikant van Hool heeft in juli 2009 een binnen geluidsproef verricht in de 4 hybride bussen. Daarvan is een meetverslag opgesteld. Het factuur bedrag was gelijk aan de begroting.
12
Rollerbanktest Graz (begroting € 24.075 – realisatie € 0) Niet verricht, want de bussen worden na eventuele overname door de nieuwe concessiehouder, voor zover ons bekend, ingezet binnen de nieuwe concessie ZuidHolland Noord.
22
21
Reis & verblijfskosten Rollerbanktest (begroting € 6.600 – realisatie € 0) Zie punt 12.
23
Monitoring, begeleiding (tussenrapportages, eindrapportages e.d.) (begroting € 49.000 – realisatie € 10.200) Een groot deel van de monitoring is verzorgd door Movares. De kosten van Connexxion zijn middels facturatie doorbelast aan Movares. Op het gebied van begeleiding en rapportages zijn er op verzoek van de Provincie Zuid-Holland accountantscontroles geweest i.v.m. de aanbesteding van het concessiegebied ZH-N.
Communicatie 13
Communicatiemiddelen (begroting € 20.000 – realisatie € 0) Connexxion heeft (nog) geen kosten gehad aan communicatiemiddelen. De monitoring, verslaglegging is verzorgd door Movares.
14
Website (begroting € 10.000 – realisatie € 0) Connexxion heeft geen kosten gehad aan een website.
15
Congres najaar 2009 (begroting € 11.257 – realisatie € 0) Connexxion heeft geen kosten gehad aan een congres.
16
Reis en verblijfskosten (begroting € 10.000 – realisatie € 0) Voor zover hier al kosten zijn geweest zijn deze opgenomen onder de diverse overige kostenposten, zoals de opleidingen voor mentoren en monteurs, waarbij de reis- en verblijfskosten in de opleidingskosten zijn opgenomen.
23
AF: 17
Geschatte restwaarde Van Hool voertuigen (4 bussen à € 25.000 per stuk) (begroting - € 100.000 – realisatie - € 100.000) In de aanbesteding van het concessiegebied ZH-N staat dat Connexxion de voertuigen voor € 25.000 per stuk mag leveren aan Arriva, waarbij Arriva verplicht is deze over te nemen.
18
Reguliere afschrijving op voertuigen, 3 voertuigen voor 24 maanden inzet (begroting € 0 – realisatie € 0) Zie projectplan ‘Hybrides voor Zuid-Holland, aanvullende informatie: De afschrijving op de drie Ambassador bussen, die stand-by gehouden worden, zou ook geboekt worden wanneer de lijndienst door deze bussen uitgevoerd zou worden. Bij nader inzien zijn dit derhalve geen extra kosten voor het hybride-dieselbussen project en daarmee komt deze kostenpost te vervallen.
24
Subsidie aanvraag In de subsidie aanvraag zijn de posten ondergebracht onder een 4 tal kostenposten. Om de aansluiting vanuit de begroting en realisatie van het project richting de subsidie aanvraag inzichtelijk te maken worden deze nader toegelicht volgens model Financieel verslag BDU.
25
