HULPVERLENING EN RECHT
HULPVERLENING EN RECHT Juridische aandachtspunten ter ondersteuning van de praktijkmedewerker, met toepassingen en kritisch-ethische reflecties Derde editie
Ingrid DE JONGHE
Antwerpen – Cambridge
Bij de cover: Deze vrolijke groep lieveheersbeestjes staat symbool voor onze ongeordende maatschappij. Allemaal anders, de ene groot, de andere klein, met veel of weinig pootjes, karig of royaal gestippeld, maar allemaal in verbinding met elkaar. Getekend door mijn kleindochter Joanna, wiens naam in het Portugees niet toevallig ‘lieveheersbeestje’ betekent. Ingrid De Jonghe
Hulpverlening en recht. Juridische aandachtspunten ter ondersteuning van de praktijkmedewerker, met toepassingen en kritisch-ethische reflecties, derde editie Ingrid De Jonghe
© 2014 Intersentia Antwerpen – Cambridge www.intersentia-educatief.be
ISBN 978-94-000-0522-8 D/2014/7849/140 NUR 163/824
Alle rechten voorbehouden. Behoudens uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, op welke wijze ook, zonder de uitdrukkelijke voorafgaande toestemming van de uitgever.
TEN GELEIDE
‘Jouw vraag komt eerst’, zo zou je het samengaan van ‘hulpverlening en recht’ in de titel van dit boek naar de praktijk kunnen vertalen. Wie hulp zoekt, moet die kunnen krijgen. Twee toegangspoorten bieden daarvoor hun mogelijkheden en competenties aan. Maar dat doen ze jammer genoeg in een warrig landschap waar velen wel een stukje van de kaart kennen, weinigen beheersen het geheel zoals Ingrid De Jonghe dat doet. De ervaring die ze inmiddels opdoet met haar innoverend project TEJO1 beïnvloedt haar visie over omgaan met jeugd- en strafrecht. Dat geeft ze een plek in dit boek, waardoor twee sporen van hulp sterker verweven worden. Haar dagelijkse praktijk van partnerschap met cliënten illustreert ze door verbindend te werken tussen zorg en recht, met de focus op het versterkende, op empowerment. Ze toont hoe professionele kennis dit net verantwoord maakt. Mensen versterken doe je door goed na te denken en zo te handelen dat je de participatie van de cliënt ruimte geeft . Dat Ingrid dit niet alleen als een fijne theorie beheerst, maar met Tejo aantoont dat het ook realiseerbaar is, bewijst dat het om haar bewuste keuze gaat om wie kwetsbaar is te versterken zonder te ondermijnen. Professioneel werken betekent dat de onderbouw van kennis uit goede beton moet gegoten zijn. En dus bevat het boek niet alleen een visie op ethisch hulpverlenen. Het grootste deel van het boek betreft het raakvlak met jeugd- en strafrecht. De regels zijn gekend, de casussen ook, maar hoe het ene met het andere te combineren, is minder voorspelbaar. Ingrid De Jonghe neemt de lezer van daaruit mee op stap, met een ambitieus doel: een betere, transparante toegang tot deze materie. Meer zelfs, ze slaagt erin om een nieuw verhaal te maken. Nieuw is natuurlijk relatief, omdat elementen van het oude verhaal van jeugdwetgeving worden gecombineerd met praktijkvoorbeelden en reflecties hoe de samenleving er vandaag tegenaan kijkt. De kerntaak ‘toepassing van jeugd- en strafrecht’ wordt door haar benadering opengerold tot een totaalvisie. In die zin is dit een boek van deze tijd. Dat een jurist zou schrijven over toepassing van jeugdrecht in de praktijk zou in eerdere generaties verwondering wekken. De jurist hield zich niet bezig met ontwikkeling van jeugd, dat was voor andere disciplines. Het 1.
TEJO, de vzw “Jeugdtherapeuten zonder grenzen”, is een laagdrempelig, anoniem en gratis initiatief waar een groep jeugdtherapeuten op vrijwillige basis eerstelijns therapeutische ambulante begeleiding aanbieden voor jongeren met psychische problemen. Voor meer informatie, kijk op www.tejo.be.
Intersentia
v
Ten geleide
werk van de jurist begon pas als het kwaad geschied was. Zo zullen de meesten vandaag hun taak niet meer omschrijven. Ingrid De Jonghe neemt afstand van de strikte scheiding tussen recht en hulp, en toont de verbreding waarbij kennis uit de pedagogie en jeugdpsychologie partner wordt. Het juridisch kader wordt daarbij niet verlaten. Opvoeding en bescherming van jongeren staan hier op gelijk niveau. Daarin sluit de auteur aan bij zij die durven kiezen om ‘de zuivere weg’ te verlaten. De strikte scheiding tussen hulp en recht is een keuze in het nadeel van jongeren. Zuivere hulpverlening of zuivere jeugdbescherming/rechtstoepassing zijn dan wel mooie theoretische opties, het werkt in de praktijk niet. Integendeel, het risico op chaos in de jeugdzorg wordt er nog groter door. Dit boek illustreert daarmee ook de dynamiek in de rechtspraktijk. Steeds nadrukkelijker schuiven kennis en praktijkervaring uit uiteenlopende disciplines naar elkaar toe. Ook al is dit een boek dat de rechtsleer en praktijk toont zoals ze is, toch is het voor mij ook vernieuwend, omdat de auteur geregeld aangeeft waar reflectie nodig is, waar taken uitgevoerd moeten worden door de overheid, de hulpverlening. Dat maakt haar boek belangrijk, omdat het aantoont dat het werkt, dat het respectvol hanteren van de verschillende kennisgebieden over jeugd niet leidt tot onbestuurbaarheid. Heel nieuw in dit boek is de wijze waarop de actualiteit opgevoerd wordt. Media worden vaak in vraag gesteld voor de wijze waarop ze jongeren als daders of slachtoffers opvoeren. Ingrid De Jonghe weet net dat materiaal een plaats te geven. Hoe kun je luisteren naar wat de vader van Joe van Holsbeek zegt, of beter begrijpen waarom strafbemiddeling op haar plaats is bij jongeren die een lijnbus beschoten. De pedagoog in de auteur hield mee de pen vast: zij dicteert niet, maar zet aan tot reflectie door denkvragen, door kernpunten en aanbevelingen mee te geven. Zij doet dit met een vlotte taal, reflectief, met uiteraard veel aandacht voor het recht, zonder zich te verliezen in het detail. Met respect voor de bestaande kennis en toch met professionele zelfstandigheid maakt zij keuzes en motiveert die. Voor wie haar kent, kan dit niet echt verrassen. Ingrid De Jonghe brengt hier haar unieke professionele opleiding en haar passie voor kinderrechten tot synthese in een leerboek. Zowel juriste als orthopedagoge en psychotherapeute, ervaren jeugdadvocaat en docente, symboliseert zij de nieuwe werkelijkheid in de zorg voor jongeren van wie de problematiek niet louter in termen van jeugdbescherming of rechtspraak te vatten is. Die complexe werkelijkheid vraagt integratie en gelijkwaardigheid van diverse disciplines. Haar kijk op casussen bouwt op bruggen tussen recht, psychologie, pedagogie, psychiatrie, en de praktijk van hulpverlening.
vi
Intersentia
Ten geleide
Dit boek verschijnt op een moment dat het aantal jongeren dat met de politie in contact komt toeneemt. De meeste professionelen in het veld van jeugdrecht zijn niet-juristen. Daarom is er nood aan dit boek, geschreven door iemand in wiens hart er één kamer klopt voor recht en één voor hulpverlening voor de jeugd.
Prof. Peter Adriaenssens Kinder- en jeugdpsychiater KU Leuven
Intersentia
vii
VOORWOORD
In onze huidige samenleving is een verhardingsproces aan de gang. We leven aan een hoog ritme dat vooral persoonlijke winst moet opleveren, soms ook ten nadele van de ander. Een toename van de individualisering die leidt tot meer agressie en geweld, maar ook tot depressie en burn-out omwille van de hoge verwachtingen die gesteld worden. Psycholoog Paul Verhaeghe heeft het over het huidige “meritocratische neoliberalisme”, een economisch systeem dat je beloont wanneer je de streefdoelen bereikt, zonder rekening te houden met het belang van medeburgers of samenleving. We worden concurrenten van elkaar en vertrouwen niemand meer. Maar mensen zijn hier niet voor gemaakt en worden ziek en vallen uit de boot.2 Mensen worden ook sneller agressief. Eurostat, het statistisch bureau van de Europese Unie, stelt dat het geweld tegen personen in België op vijf jaar tijd goed gestegen is en in stijgende lijn blijft gaan, van 100.000 gevallen in 2003 tot 115.000 in 2009. Een gevolg van de verruwing in onze hele samenleving, waarden en normen die verloren gegaan zijn en de hardere manier in de omgang met elkaar, volgens criminoloog Brice De Ruyver. We leven materialistisch, gericht op individueel presteren/geldgewin en in deze sfeer van “survival of the fittest” geraken we sneller geïrriteerd omwille van frustraties en gaan sneller over tot verbale of fysieke agressie. Meer preventie en toegepaste repressie kunnen het geweld doen afnemen. Het huidige gebrek aan strafuitvoering – straffen onder de drie jaar worden meestal niet uitgevoerd – doet de afschrikking op een mogelijke straf verdwijnen.3 En ondertussen stijgt het aantal jongeren bij wie het misloopt! Durven we hen verantwoordelijkheid te laten opnemen voor hun handelingen én hoe zit het met de verantwoordelijkheid van de volwassenen die deze jongeren begeleiden? Moeten er meer camera’s komen en dient er strenger opgetreden te worden?
2. 3.
P. VERHAEGHE, “Dit economisch bestel vernielt onze menselijkheid”, De Morgen 17 maart 2012, 12-13. B. DE RUYVER, “Individualisering leidt tot meer agressie en geweld”, De Morgen 10 april 2012, 4-5.
Intersentia
ix
Voorwoord
Kinderpsychiater Peter Adriaenssens pleit voor het “vasthouden” van deze jongeren én hen niet te laten schieten! Door opnieuw duidelijke grenzen aan te geven, opnieuw te leren luisteren en solidair te zijn met anderen op verschillende niveaus in de samenleving.4 Het waarborgen van het persoonlijk welzijn van onze jongeren is een belangrijke opdracht in onze samenleving. We zien echter een gestage groei van geplaatste jongeren in de Jeugdhulp.5 Dit handboek is geschreven voor de hulpverlener, ter ondersteuning van het aangeboden hulpverleningstraject. We leiden ‘recht in’, waarna we een aantal rechtstakken bekijken die nauw samenhangen met de ruime hulpverleningscontext. Hierbij krijgen jeugd- en strafrecht wat meer aandacht. In het boek zul je naast de rechtsleer ook verschillende toepassingen vinden vanuit verschillende bronnen, waaronder ook de krantenartikels. Ze wijzen op de actualiteit, maar dienen vaak ook om kritische kanttekeningen te maken bij de regelgeving. Ik heb bovendien getracht alternatieve visies en nieuwe en toekomstige projecten voor te stellen. Op deze manier wil ik de lezer graag uitnodigen om bewuster met de rechtsregels om te gaan en een meer kritische houding aan te nemen in de maatschappij. Deze competentie is vandaag zowel in de opleiding als in het werkveld zeer belangrijk. Rechtsregels hebben naast het geven van rechtszekerheid ook een dienende functie: zij moeten aansluiten bij de maatschappelijke golfbewegingen in onze samenleving. Wanneer je werkt binnen het ruime hulpverleningsveld, probeer je het welzijn van de cliënt opnieuw te vergroten en te versterken. Als participerend rechtsburger dienen we blijvend alert te zijn voor de genomen beleidsbeslissingen, opdat we hierop kunnen reageren met vernieuwende alternatieven. Ik hoop dat deze gemengd juridisch-pedagogische kijk je zal aanspreken en je dichter bij deze materie zal brengen en je mag uitnodigen tot een blijvende open leerhouding in je verdere leven. Veel lees- en leerplezier.
4. 5.
x
P. ADRIAENSSENS, Laat ze niet schieten! Geef de grens een plaats in het leven van jongeren, Tielt, Lannoo, 2010, 7-10. G. BOUCKAERT, Laudatio voor Stefaan Van Mulders, Administrateur-generaal Agentschap Jongerenwelzijn, 2012. Intersentia
DANKWOORD
Als eerste wil ik mijn man Joan bedanken voor de ruimte, de rust en de warme ondersteuning die hij me ononderbroken aanbiedt om voluit te kunnen “ondernemen” in dit boeiende leven! Ik dank mijn grote schatten van kinderen Pieter en Astrid, An en Markus, Nicolaas en Annelies, Thomas en Caroline en m’n kleinkinderen Mattia, Joanna, Aïnda, Ella Lucia en Arthur voor hun hartsverbinding die mij zo blij maakt en me extra krachten geeft om nieuwe projecten te ontwikkelen zoals het project TEJO “Therapeuten voor jongeren” in Antwerpen. Ik dank Mattia, 6 jaar, en Joanna, 4 jaar, voor hun prachtige tekeningen die ze maakten voor de cover van dit boek. We kozen uiteindelijk voor het gemeenschapsleven van de ‘lieveheersbeestjes’ van mijn oudste kleindochter Joanna. Hun papa Pieter verduidelijkt verder welke de betekeniswaarde is van deze keuze. Ik dank Pascale Van Houtte hartelijk voor de bijzonder fijne begeleiding op al onze samenkomsten. Bijzondere dank aan vriend Dr. Peter Adriaensens voor het schrijven van het Ten geleide. Dank aan mijn ouders voor alle groeimogelijkheden die ik kreeg en in het bijzonder aan mijn mama, die een grote supporter blijft van al wat ik onderneem.
Ingrid De Jonghe september 2014
Intersentia
xi
INHOUD
Ten geleide . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . v Voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ix Dankwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xi DEEL I. INLEIDING Hoofdstuk 1. Wat is recht? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 Hoofdstuk 2. Indeling van het recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Hoofdstuk 3. De bronnen van het recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 1. 2. 3. 4. 5.
De wetgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De rechtspraak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De rechtsleer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De gewoonte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De algemene rechtsbeginselen – De billijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6 8 9 9 9
DEEL II. STAATKUNDIGE STRUCTUREN Hoofdstuk 1. Democratie – Scheiding der machten – Federale staat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Hoofdstuk 2. Federale politieke instellingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 1. 2.
Het Parlement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 De regering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Intersentia
xiii
Inhoud
Hoofdstuk 3. Regionale politieke instellingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 1. 2. 3.
Gemeenschappen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Gewesten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Provincies en gemeenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
DEEL III. GERECHTELIJK RECHT Hoofdstuk 1. Procedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Hoofdstuk 2. Rechtbanken en hoven én hun bevoegdheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 DEEL IV. PERSONENRECHT Hoofdstuk 1. Soorten personen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 1. 2.
Begin en einde van de persoon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 Euthanasie in België – Wetgeving en kritische kanttekeningen . . . . . . . . . . . . . . . 34
Hoofdstuk 2. De staat van de persoon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 1. 2. 3. 4. 5.
xiv
Naamgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Geslacht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Woonplaats. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nationaliteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Handelingsbekwaamheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.1. De minderjarige . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2. De meerderjarige beheersonbekwame persoon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.3. Het VN-Verdrag inzake de Rechten van Personen met een Handicap . . . .
39 41 42 42 44 44 46 50
Intersentia
Inhoud
DEEL V. FAMILIERECHT Hoofdstuk 1. Samenwonen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 1. 2. 3.
Het huwelijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 Wettelijk samenwonen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 Feitelijk samenwonen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
Hoofdstuk 2. Einde van het samenwonen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 1.
2. 3.
Bij huwelijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1. Feitelijke scheiding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2. Echtscheiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bij wettelijk samenwonen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bij feitelijk samenwonen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
62 62 63 66 66
Hoofdstuk 3. Afstamming en ouderschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 1. 2.
De afstamming – Vaststelling van juridisch ouderschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 Het ouderschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
Hoofdstuk 4. Actuele beschouwingen bij de sociologische en juridische gevolgen voor betrokkenen bij een echtscheiding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 DEEL VI. VERBINTENISSENRECHT Hoofdstuk 1. Contractuele verbintenissen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 Hoofdstuk 2. De onrechtmatige daad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 1.
Aansprakelijkheid voor de eigen onrechtmatige daad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 1.1. Meerderjarigen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 1.2. Minderjarigen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
Intersentia
xv
Inhoud
2.
Aansprakelijk voor andermans daad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1. Aansprakelijkheid van de ouders en toezichthouders . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2. Aansprakelijkheid van aanstellers/werkgevers en aangestelden . . . . . . . . . 2.3. Aansprakelijkheid voor zaken en dieren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4. Aansprakelijkheid van de overheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5. Aansprakelijkheid voor onrechtmatige daden op het internet . . . . . . . . . . .
90 90 93 97 99 99
DEEL VII. JEUGDRECHT Hoofdstuk 1. De historisch-maatschappelijke situering van de jeugdbescherming . . . . . . . . . . . . 107 1. 2.
3. 4. 5. 6. 7.
8. 9.
xvi
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De eerste wetten op de jeugdbescherming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1. De wet van 15 mei 1912 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2. De wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming, een nieuwe basiswetgeving voor de bescherming van minderjarigen . . . . . . . . . . . . . . 2.2.1. Situering. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.2. Maatregelen voor de minderjarigen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.3. Maatregelen voor de ouders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.4. Onduidelijke lijn tussen gerechtelijke en vrijwillige bescherming De herziening van de wet op de jeugdbescherming en voorstellen tot verandering in het jeugdrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De eerste “Decreten Bijzondere Jeugdbijstand” in Vlaanderen (1985-1990) . . . . De wet van 2 februari 1994 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De wet van 1 maart 2002 (de Everbergwet) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Het Decreet Integrale Jeugdhulpverlening van 7 mei 2004 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.2. Basisprincipes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.2.1. Integraal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.2.2. Modulering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.2.3. Vrij toegankelijke en niet vrij toegankelijke hulp . . . . . . . . . . . . . . 7.2.4. De toegangspoort – Diagnose en toewijzing . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.2.5. Trajectbegeleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Het Globaal Plan Jeugdzorg van februari 2006 en het vervolg-Plan: Perspectief! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De nieuwe Jeugdwet: de wetten van 15 mei en 13 juni 2006 betreffende de jeugdbescherming, het ten laste nemen van minderjarigen die een als
107 110 110 112 112 113 114 114 115 117 117 118 119 119 120 120 120 121 121 122 122
Intersentia
Inhoud
10. 11. 12. 13.
misdrijf omschreven feit hebben gepleegd en het herstel van de door dit feit veroorzaakte schade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.1. Voorbereidende stappen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.2. Krachtlijnen van de nieuwe Jeugdwet. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Decreet van 7 maart 2008 inzake Bijzondere Jeugdbijstand . . . . . . . . . . . . . . . . . Toekomstplan: Bijzondere Jeugdzorg in 2020 – Staten-generaal Jeugdhulp op 18 juni 2012 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Het decreet van 3 juli 2013 betreffende de integrale jeugdhulp. . . . . . . . . . . . . . . Chronologisch overzicht van de federale wetgeving en de decretale gemeenschapsregelgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
127 127 127 128 130 132 132
Hoofdstuk 2. De buitengerechtelijke jeugdhulp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134 1.
2.
De evolutie van jongerenopvang in de bijzondere jeugdhulp, van 2000 tot 2014 134 1.1. Enkele cijfers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135 1.2. De beleving bij jongeren die geplaatst zijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137 1.3. De kenmerken van de sociale jeugdbijstand in Vlaanderen . . . . . . . . . . . . 138 Het Decreet Integrale Jeugdhulp van 3 juli 2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
Hoofdstuk 3. Gerechtelijke jeugdhulp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147 1.
2.
De actoren binnen de gerechtelijke jeugdhulp en hun taken . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1. De Jeugdbrigade en de Cel Jongerencriminaliteit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1.1.. De Jeugdbrigade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1.2. Cel Jongerencriminaliteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2. Het jeugdparket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.1. Samenstelling en beeldvorming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.2. Het MOF-dossier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3. De jeugdrechtbank binnen de vernieuwde familie- en jeugdrechtbank – Samenstelling en organisatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3.1. De jeugdrechter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3.2. Reflecties jeugdrechters anno 2012 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3.3. De sociale dienst voor gerechtelijke jeugdhulpverlening . . . . . . . . Maatregelen die de jeugdrechter kan opleggen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1. Maatregelen ten aanzien van minderjarigen in ‘verontrustende situaties’ en ‘maatschappelijke noodzaak’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2. Maatregelen ten aanzien van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd (MOF) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.1. Voorlopige maatregelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Intersentia
147 147 147 148 149 149 150 151 151 152 153 154 154 158 159 xvii
Inhoud
2.2.2. Maatregelen ten gronde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 2.2.3. Duur en herziening van de maatregelen opgelegd door de jeugdrechter. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163 2.3.4. Maatregelen ten aanzien van de ouders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164 Hoofdstuk 4. De ‘nieuwe’ en ‘vernieuwde’ maatregelen van de Jeugdwet van 2006 voor minderjarigen die als misdrijf omschreven feiten plegen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168 1.
2.
xviii
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1. Startervaringen in Vlaanderen via de arrondissementele stuurgroep en het samenwerkingsprotocol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2. HCA Vlaanderen en cijfers 2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nieuwe maatregelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1. De dienstverlening of gemeenschapsdienst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.1. Inleiding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.2. Cijfers en toepassingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2. Vorming – Leerprojecten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.1. Inleiding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.2. Cijfers en toepassingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.3. Effectiviteit van leerprojecten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3. Herstelbemiddeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3.1. Inleiding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3.2. Onderzoek naar herstelbemiddeling bij jeugdige delinquenten in Vlaanderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4. Herstelgericht groepsoverleg (hergo) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.1. Oorsprong . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.2. De Vlaamse hergo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.3. Het concrete verloop van een hergo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.4. Cijfers en uitkomsten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.5. Troeven en knelpunten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.6. Herstelgericht groepsoverleg in de Vlaamse schoolcontext . . . . . 2.5. Kritische geluiden en signalen voor de overheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.6. Het huisarrest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.7. Plaatsing in de gemeenschapsinstelling “De Grubbe” in Everberg . . . . . . 2.7.1. Afschaffing van artikel 53 van de Jeugdbeschermingswet van 1965 op 1 januari 2002 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.7.2. Voorwaarden en termijnen van plaatsing (na de wet van 13 juni 2006) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
168 169 169 171 171 171 173 174 174 176 178 179 179 182 183 183 184 184 185 187 187 189 190 192 192 194
Intersentia
Inhoud
2.7.3.
2.8.
Dossieranalyse van Vlaamse jongeren die tussen 2002 en 2003 in Everberg verbleven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194 A. Kenmerken van de jongeren. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195 B. Verblijfsduur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195 C. Oriëntatieverslag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195 D. Impact op de jongere . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196 2.7.4. Visie en aanbevelingen van de Kinderrechtencoalitie inzake kinderen, vrijheidsberoving en vrijheidsbeperking . . . . . . . . . . . . 196 2.7.5. Bezoek aan het Centrum “De Grubbe” op 14 december 2007 . . . 197 2.7.6. Actuele werking in De Grubbe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197 De ‘nieuwe’ uithandengeving. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198 2.8.1. Inleiding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198 2.8.2. De uithandengeving (art. 38 JBW) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199 2.8.3. De uithandengeving volgens Onkelinx . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200 2.8.4. De uithandengeving in de praktijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201 2.8.5. Waarom wordt uit handen gegeven? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
Hoofdstuk 5. Kinderarmoede en toekomstperspectief van de jongere . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Armoede-ingang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Jongeren tussen 16 en 25 jaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Jongeren in de Bijzondere Jeugdzorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Armoede door plaatsing. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gevolgen van de plaatsing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Een oplossingsvoorstel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Besluiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
205 206 207 208 208 210 211
Hoofdstuk 6. Een maatschappelijke reflectie op de beeldvorming van probleemjongeren en delinquente jongeren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215 1. 2. 3.
4. 5.
Begripsverduidelijking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Persberichtgeving over jongeren. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Delinquentie – Een seksespecifieke benadering. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2. Waarom lopen jongens meer risico’s dan meisjes? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Samenvattende gedachten van socioloog Koen Raes in het werk Unvarnished . De effectiviteit van strafrechtelijke interventies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Intersentia
215 216 221 221 222 223 224 224 xix
Inhoud
6.
5.2. Alternatieve interventies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226 5.3. Aanpak in andere landen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228 Stoppen of doorgaan? Onderzoek naar desistance from crime of stoppen met het plegen van delicten bij persistente (jeugd)delinquenten: overgang naar het volwassen strafrecht? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
Hoofdstuk 7. Geesteszieke minderjarigen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234 1. 2. 3. 4. 5.
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Maatregelen in het kader van de wet betreffende de bescherming van de persoon van de geesteszieke (WBPG) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Maatregelen in het jeugdrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Maatregel in het strafrecht: internering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Initiatieven naast de maatregelen in de wetgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.1. Klinische en residentiële behandeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2. Zorgcircuits . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.3. Projecten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.3.1. Het BIJPASS-project . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.3.2. Het STENT-project . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.3.3. De projecten voorzien in mobiele teams . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.3.4. Project TEJO in Antwerpen – Therapeuten voor Jongeren . . . . . .
235 235 236 237 238 238 238 238 238 239 240 242
Hoofdstuk 8. Rechtspositie van de minderjarige en de persoonlijke rechten van verdediging van minderjarigen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245 1.
2.
xx
Het VN-Verdrag inzake de Rechten van het Kind. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1. Het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind (IVRK) . . . 1.2. Doelstellingen van het Verdrag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3. Verdragsartikelen van belang voor de jeugdbescherming . . . . . . . . . . . . . Creatief met kinderrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1. De kinderrechtswinkels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2. Het Comité voor de Rechten van het Kind . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3. Het Kindeffectrapport (KER) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4. Het Kinderrechtencommissariaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5. De Kinderrechtencoalitie Vlaanderen (KRC) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.6. De kinder- en jongerentelefoon Awel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.7. De JO-lijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.8. De Nationale Commissie voor de Rechten van het Kind . . . . . . . . . . . . . .
245 246 247 248 249 249 250 251 251 253 253 254 254
Intersentia
Inhoud
3.
4. 5.
De rechten van minderjarigen in de jeugdhulp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255 3.1. Het decreet van 7 mei 2004 betreffende de rechtspositie van de minderjarige in de Integrale Jeugdhulp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255 3.2. De rechten van de minderjarige . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256 Kinderrechten in de gezondheidszorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257 Proceswaarborgen voor de minderjarige . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259 5.1. De beperkte duur van de voorlopige maatregelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259 5.2. Het hoorrecht van de minderjarige. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260 5.3. Inzage in het dossier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260 5.4. Publiciteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260 5.5. De rechtsbijstand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261 5.5.1. Deelname van minderjarigen aan gerechtelijke en buitengerechtelijke procedures . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261 A. De principiële procesonbekwaamheid van minderjarigen . . . . 261 B. Minderjarigen betrokken bij gerechtelijke procedures . . . . . . . 262 5.5.2. De jeugdadvocaat en de jeugdpermanentie aan de balie van Antwerpen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262 5.5.3. De huidige stand van zaken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263 5.5.4. Concrete toepassing uit recente rechtspraak betreffende het hoorrecht van minderjarigen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264
DEEL VIII. RECHT EN DEONTOLOGIE Hoofdstuk 1. Actuele maatschappelijke ontwikkelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271 Hoofdstuk 2. Het recht op privacy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275 Hoofdstuk 3. Het beroepsgeheim, de zwijgplicht en het zwijgrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278 1. 2.
Uitzonderingen op de geheimhoudingsplicht – Spreekrecht-spreekplicht . . . . . Spreekplicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1. Aangifteplicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2. Schuldig verzuim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3. Noodtoestand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Intersentia
279 281 281 281 284
xxi
Inhoud
Hoofdstuk 4. Kan een geheim gedeeld worden? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285 Hoofdstuk 5. Toegang tot verslagen en dossiers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287 Hoofdstuk 6. De ethische vraagstelling en beslissing bij een moreel probleem . . . . . . . . . . . . . . . . 290 Hoofdstuk 7. Samenwerking justitie en hulpverlening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293 DEEL IX. STRAFRECHT Hoofdstuk 1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297 1. 2.
3.
Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Historisch-maatschappelijke situering van het strafrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1. De primitieve maatschappij . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2. De middeleeuwen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3. De Verlichting (18e eeuw) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4. Het huidige Belgische strafrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Waarom moeten misdrijven bestraft worden? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
299 300 300 300 301 302 303
Hoofdstuk 2. De misdrijven. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305 1.
xxii
Indeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305 1.1. Algemeen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305 1.2. De verschillende wijzen van indeling van de misdrijven . . . . . . . . . . . . . . 306 1.2.1. De wettelijke driedelige indeling, gebaseerd op de zwaarte van het misdrijf (art. 1 Sw.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306 A. De overtreding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .306 B. Het wanbedrijf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .306 C. De misdaad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .307 1.2.2. Volgens de uitvoeringswijze: handelingsmisdrijf of verzuimsmisdrijf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307 1.2.3. Volgens het moreel element . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309 1.2.4. Volgens de Grondwet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310 1.2.5. Volgens de waarde die beschermd moet worden . . . . . . . . . . . . . . 310 Intersentia
Inhoud
2.
3.
4. 5. 6. 7.
Rechtvaardigingsgronden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1. Het wettelijk voorschrift en het hoger bevel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2. De wettige verdediging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3. Toestemming van het slachtoffer. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4. De noodtoestand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Verzachtende en verzwarende omstandigheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1. Verzachtende omstandigheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2. Verzwarende omstandigheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Verschoningsgronden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Schuldbekwaamheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Strafbare poging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Strafbare deelneming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
310 311 311 311 311 312 312 312 313 313 314 315
Hoofdstuk 3. De straffen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317 1.
Soorten straffen in België . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1. De hoofdstraffen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1.1. Criminele straffen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1.2. Correctionele straffen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1.3. Politiestraffen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2. De bijkomende straffen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.1. Ontzetting uit de burgerlijke en politieke rechten . . . . . . . . . . . . . 1.2.2. Afzetting van titels en benoemingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.3. De publicatie van een vonnis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.4. De bijzondere verbeurdverklaring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.5. Het verval van het recht tot het besturen van een voertuig. . . . . . 1.2.6. Beroepsverbod, sluiting van een bedrijf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.7. Een boek lezen of een cursus “verkeersagressie” volgen . . . . . . . . 1.3. De geldboete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.4. De werkstraf als autonome straf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.4.1. Vernieuwend . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.4.2. Legitimiteitswaarde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.4.3. De werkstraf als hedendaagse straf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.4.4. Toepassing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.4.5. De uitvoering van de werkstraf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.4.6. De projectplaatsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.4.7. Eerste bevindingen en ervaringen vanuit de justitiehuizen . . . . . 1.4.8. Meer gerechtelijke leermaatregelen? Op zoek naar vernieuwende alternatieven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Intersentia
317 317 317 318 319 319 319 319 319 319 320 321 321 321 322 323 323 324 325 325 326 326 328 xxiii
Inhoud
Hoofdstuk 4. De strafrechtelijke procedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330 1.
2.
Verloop procedure vóór de uitspraak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1. De politie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2. Het Parket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3. De onderzoeksrechter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De strafuitspraak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1. Bevoegde rechtbanken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2. Een effectieve straf, een straf met uitstel en de opschorting van de uitspraak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.1. Effectieve straf. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.2. Opschorting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.3. Uitstel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3. Recidive of wettelijke herhaling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
330 330 330 333 335 335 338 338 339 340 341
Hoofdstuk 5. De strafuitvoering. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343 1.
2.
3.
4.
xxiv
De uitvoering van de vrijheidsstraf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2. De actuele gevangenissituatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3. De voorlopige hechtenis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De strafuitvoeringsrechtbank . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1. Opdracht en samenstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2. Een plaats voor het slachtoffer in de strafuitvoering . . . . . . . . . . . . . . . . . . Strafuitvoeringsmodaliteiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1. Beperkte detentie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2. Penitentiair verlof. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3. Voorlopige invrijheidstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4. Voorwaardelijke invrijheidstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.5. De virtuele gevangenis of het elektronisch toezicht (ET) . . . . . . . . . . . . . . 3.5.1. Inleiding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.5.2. Werking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.5.3. Juridisch statuut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.5.4. Sociaal statuut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.5.5. Praktijk naar de toekomst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De uitvoering van internering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2. De gerechtspsychiater getuigt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
343 343 344 345 346 346 347 348 348 349 349 349 351 352 352 353 353 353 354 354 357
Intersentia
Inhoud
5.
4.3. Toepassing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.4. Cijfers voor België . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.5. Profiel van de geïnterneerde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Het tenietgaan van de straf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
357 358 358 359
Hoofdstuk 6. De situatie van het slachtoffer. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360 1. 2. 3.
Wetgeving. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360 De burgerlijkepartijstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363 Voorzieningen voor slachtoffers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 364
Hoofdstuk 7. Verruiming van de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen in België . . . . 368 1. 2.
De wet van 28 november 2000 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368 De wet van 10 augustus 2005 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369
Hoofdstuk 8. Geweldmisdrijven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371 1. 2.
3.
Verkrachting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Huiselijk geweld. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2. De multidisciplinaire aanpak in Antwerpen, Turnhout en Mechelen . . . 2.2.1. De aanpak in Antwerpen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.2. De situatie in Mechelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.3. Initiatieven in Turnhout . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3. Het politieoptreden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4. Parketinitiatief CO3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5. Conclusies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Geweld op kinderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1. Seksueel misbruik door de Kerk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2. Seksueel misbruik in de sport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3. Seksueel misbruik in een instelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
371 372 372 377 377 379 380 380 382 383 385 386 388 389
Bibliografie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 391
Intersentia
xxv
