RECHT EN EFFICIENTIE Een inleiding in de economische analyse van het recht
Eindredactie: dr. B.C.J. van Velthoven dr. P.W. van Wijck
Met bijdragen van: dr. C.P. van Beers mw. mr. drs. A.E.H. Huygen prof. dr. J.J.M. Theeuwes dr. B.C.J. van Velthoven dr. P.W. van Wijck dr. J.K. Winters
Kluwer
Deventer-1997
INHOUDSOPGAVE
Voorwoord
v
Inhoudsopgave
vii
Lijst van afkortingen
xi
HOOFDSTUK 1 INLEIDING
1
HOOFDSTUK 2 WELVAART, MARKTEN EN OVERHEID 2.1 Inleiding 2.2 Nutsmaximaliserend gedrag 2.2.1 Voorkeuren 2.2.2 Keuzemogelijkheden 2.2.3 De optimale keuze 2.3 Wederzijds voordelige ruil en het Pareto-criterium 2.4 Interpersonele nutsvergelijking 2.5 Het Hicks-Kaldor-criterium 2.6 Markten en welvaart 2.6.1 Specialisatie 2.6.2 Transactiekosten 2.6.3 Volledige mededinging 2.6.4 Volledige mededinging en welvaart 2.7 Marktfalen en overheidsingrijpen 2.7.1 Externe effecten 2.7.2 Collectieve goederen 2.7.3 Onvolledige mededinging 2.7.4 Onzekerheid en informatiegebreken 2.8 Samenvatting Noten bij hoofdstuk 2
5 5 6 10 12 13 18 21 23 24 25 28 39 40 40 42 45 46 50 53
HOOFDSTUK 3 EIGENDOMSRECHTEN 3.1 Inleiding 3.2 Eigendom en eigendomsrechten 3.3 De oorsprong van private eigendomsrechten 3.3.1 Het recht van de sterkste en het sociaal contract 3.3.2 De "tragedy of the commons" en overgebruik 3.3.3 Collectieve eigendom 3.4 Baten en kosten van private eigendomsrechten 3.4.1 Private eigendomsrechten 3.4.2 Het Coase-theorema 3.4.3 Afweging van baten en kosten van private eigendomsrechten 3.5 Waarborging private eigendomsrechten
55 58 61 62 63 72 73 74 76 81 83
vm 3.5.1 Waarborging tegen particuliere interventie 3.5.2 Waarborging tegen overheidsinterventie 3.6 Grenzen aan uitoefening private eigendomsrechten
84 85 88
3.7 Intellectueel eigendom 3.7.1 Intellectueel eigendom in het algemeen 3.7.2 Octrooien 3.7.3 Auteursrecht 3.7.4 Merknamen 3.8 Samenvatting Noten bij hoofdstuk 3
90
91 94 9(
> 97 "
101
HOOFDSTUK 4 OVEREENKOMSTEN 4.1 Inleiding 4.2 De overeenkomst en het Pareto-criterium 4.2.1 Wederzijds voordelige ruil 4.2.2 Afdwingbaarheid 4.2.3 Transactiekosten en onvolledige overeenkomsten 4.2.4 Conclusie 4.3 Nutsmaximaliserend gedrag en de totstandkoming van een overeenkomst 4.3.1 Nutsmaximaliserend gedrag 4.3.2 Onvolmaaktheden bij de totstandkoming 4.4 Maatschappelijke afwegingen en de inhoud van de overeenkomst 4.4.1 Beperkende werking van het recht 4.4.2 Aanvullende werking van het recht 4.5 Onzekerheid en niet-nakoming 4.5.1 Tekortkoming in de nakoming 4.5.2 Rechten van de schuldeiser 4.5.3 Efficiente contractbreuk 4.6 Samenvatting Noten bij hoofdstuk 4
1° 3 105 105 107 109 111 111 111 112 114 115 117 118 119 121 123 128 130
HOOFDSTUK 5 ONRECHTMATIGE DAAD 5.1 Inleiding 5.2 Onrechtmatige daad 5.2.1 De elementen van de onrechtmatige daad 5.2.2 Risico-aansprakelijkheid in de artikelen 6:169-184 BW 5.3 Naar een economische analyse van aansprakelijkheid 5.3.1 Aansprakelijkheidssystemen 5.3.2 Mate van zorg en aantal activiteiten 5.4 Aansprakelijkheidssystemen vergeleken: unilaterale ongevallen 5.4.1 De mate van zorg: een voorbeeld 5.4.2 Een algemener analyse van de mate van zorg 5.4.3 Het aantal activiteiten
131 133 133 140 141 142 143 144 144 148 154
IX
5.4.4 Conclusies 5.5 Aansprakelijkheidssystemen vergeleken: bilaterale ongevallen 5.5.1 De mate van zorg 5.5.2 Het aantal activiteiten 5.6 Ongevallen bij producenten 5.6.1 Aansprakelijkheid van producenten voor schade van niet-klanten 5.6.2 Aansprakelijkheid van producenten voor schade van klanten 5.6.3 De Nederlandse wetgeving 5.7 Samenvatting Noten bij hoofdstuk 5
158 159 160 168 169 170 172 175 175 178
HOOFDSTUK 6 GESCHILLENBESLECHTING 6.1 Inleiding 6.2 Schade, rechtszaak en schikking 6.2.1 De beslissingsboom 6.2.2 Vraag 1: kan B geloofwaardig dreigen? 6.2.3 Vraag 2: schikking of rechtszaak? 6.2.4 Tussenbalans 6.2.5 Vraag 3: doen of niet doen? 6.2.6 De uitkomst van de interactie tussen A en B 6.2.7 Voorbeeld 6.3 Proceskosten en efficientie 6.3.1 Efficientie in het voorbeeld 6.3.2 Generalisatie 6.4 Rechtsbijstand en efficientie 6.5 Samenvatting Noten bij hoofdstuk 6
181 183 183 187 188 190 191 192 194 198 198 199 204 206 208
HOOFDSTUK 7 ONVOLLEDIGE MEDEDINGING 7.1 Inleiding 7.2 Monopolie 7.2.1 Winstmaximaliserend gedrag 7.2.2 Welvaartseffecten 7.2.3 Corrigerend overheidsingrijpen 7.3 Mededingingsbeleid 7.3.1 Theorie 7.3.2 Het Nederlandse mededingingsbeleid 7.3.3 Evaluatie 7.4 Samenvatting Noten bij hoofdstuk 7 HOOFDSTUK 8 MILffiURECHT 8.1 Inleiding
211 212 212 217 222 226 227
231 235 237 238
241
8.2 Milieuschade en de rol van transactiekosten 8.2.1 Milieuschade als negatief extern effect 8.2.2 Efficiente uitkomst bij het ontbreken van transactiekosten 8.2.3 Milieuschade en transactiekosten 8.2.4 Milieurecht en transactiekosten 8.3 Lage transactiekosten: privaatrecht 8.4 Hoge transactiekosten: privaat- en publiekrecht 8.4.1 Privaatrecht 8.4.2 Publiekrecht 8.5 Samenvatting Noten bij hoofdstuk 8 HOOFDSTUK 9 MISDAAD EN STRAF 9.1 Inleiding 9.2 Het begrip strafbaar feit 9.3 Wanneer strafrecht? 9.3.1 Schade 9.3.2 Plaats en functie van het strafrecht 9.3.3 Naar een efficient strafrechtelijk systeem 9.4 Een economisch model van crimineel gedrag 9.4.1 Het persoonlijk gewin van de dader 9.4.2 Het strafrisico 9.4.3 Lonende wetsovertredingen 9.4.4 De invloed van de risico-houding 9.5 Efficiente aanpak criminaliteitsbestrijding 9.5.1 De kosten van het strafrechtelijk systeem 9.5.2 De keuze van de strafsoort 9.5.3 Pakkans en strafmaat 9.5.4 Kanttekeningen 9.5.5 Het optimale budget voor criminaliteitsbestrijding 9.6 Misdaad en straf in Nederland 9.7 Toepassingen 9.7.1 Geldstraffen 9.7.2 Faire procesvoering 9.7.3 Naar legalisering van drugs? 9.8 Samenvatting Noten bij hoofdstuk 9 HOOFDSTUK 10 EPILOOG Noten bij hoofdstuk 10 Trefwoordenregister
242 242 245 250 252 253 255 255 258
271 273
275 276 278 279 281 285 287 288 288 291 292 297 298 299 301 304 307 309 312 313 317 319 323 326
'
331 334 335
LUST VAN AFKORTINGEN
De in dit boek gebruikte juridische afkortingen verwijzen naar: BW EVRM HR NJ OM Rb Rv RVV Stb Stert WAHV WED WEM WvSr WvSv WVW
Burgerlijk Wetboek Europees Verdrag tot Bescherming van de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden (Verdrag van Rome, 1950) Hoge Raad der Nederlanden Nederlandse Jurisprudentie Openbaar Ministerie Rechtbank Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering Reglement Verkeersregels en Verkeerstekens 1990 Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden Nederlandse Staatscourant Wet Administratiefrechtelijke Handhaving Verkeersvoorschriften (WetMulder) Wet op de Economische Delicten Wet Economische Mededinging Wetboek van Strafrecht Wetboek van Strafvordering Wegenverkeerswet 1994
