Hoofdstuk 3: Zelfopvoeding in het licht van de graal

Zelfopvoeding in het licht van de graal Max Stibbe

Hoofdstuk 3: Zelfopvoeding in het licht van de graal

Uit: Auteur: Uitgeverij: Oorsprong:

Mensentypen Hoofdstuk 3, bladzijde 44 tot en met 53 Max Stibbe Christofoor (1978) Mensentypen van de hand van Max Stibbe verscheen voor het eerst in het februarinummer 1948 van het tijdschrift Vrije opvoedkunst, en werd nog eens opgenomen in het septembernummer 1963 van dit tijdschrift

Het ikbewuste type De zelfopvoeding van de verschillende typen, die een onderdeel vormt van de zielescholing in het algemeen, werd op treffende wijze geschilderd door de grote middeleeuwse dichter Wolfram von Eschenbach in zijn gedicht Parzival. Hij geeft deze mededelingen over zelfopvoeding niet in abstracte woorden, zoals de mens van onze tijd dit zou doen en onder andere door Steiner is geschied in zijn werken over dit thema: Hoe verkrijgt men bewustzijn op hoger gebieden, Wetenschap van de geheimen der ziel; hij schildert in beeldentaal. In de beelden van de sage vertelt hij hoe mensen van verschillend type een weg tot vervolmaking van het zieleleven moeten bewandelen en in het begin van zijn gedicht doet hij zelfs de mededeling, dat dit de hoofdbedoeling ervan is. Hij zegt daar, dat de mensenziel is gelijk de ekster: zwart en wit en dat zij moet worden wit als de duif. Deze louteringsweg is echter voor verschillende typen in het leven verschillend. Daarom hecht Wolfram er waarde aan in zijn gedicht niet alleen de ontwikkelingsweg te schilderen van één hoofdpersoon, Parcival, maar daarnaast een beeld te geven van andere mogelijkheden in de innerlijke ontwikkeling. Daarvoor schildert hij de beelden van het leven van Parcivals halfbroeder Feirefis, die uit het Oosten komt en van Parcivals vriend Gawein. Wij zullen hier het hele verhaal van Parcivals avonturen niet weergeven, doch als bekend veronderstellen. Wie in detail deze inhoud met verklaring wil lezen, raadplege het voortreffelijke werk van Dr W.J. Stein Weltgeschichte im Lichte des heiligen Gral. Das neunte jahrhundert. Wolfram deelt ons precies mee tot welke typen zijn helden behoren en doet dit in de terminologie van zijn tijd. Wij hebben in deze beschouwingen deze terminoloZieletypen

Pagina 1


gie niet gebruikt, hoewel zij zich zeer goed zou eigenen voor ons doel. Wij wensten ons van oude tradities los te maken. Wij zullen hier Wolframs termen vermelden en vaststellen in hoever zij samenvallen met de onze. Hij beschouwt Parcival als te staan onder invloed van de planeten Saturnus en Venus; wij zouden Parcival noemen een ikbewust type, in verzachtende combinatie met het esthetische element. Bovenal overheerst bij hem het ikbewuste type. Daardoor is Parcival bij uitstek de representant van de moderne mens, want op het ik is alle moderne ontwikkeling gebaseerd. Zijn avonturen als beelden van de ontwikkeling zijn dan ook de belangrijkste. Feirefis staat volgens Wolfram onder invloed van de planeten Jupiter en Mercurius; hij is een goed evenwichtig Jupitertype en wij zouden dit moeten vereenzelvigen met het overheersende type, dat mild is door een inslag van het beweeglijke type. Gawein wordt beheerst door de werkingen van Mars, mild door de invloed van de maan. Hij is een agressief type, waarin het verdroomde element werkt. De vrouwen vertegenwoordigen in Wolframs gedicht de passieve en receptieve zijde van het zieleleven. Parcival trouwt met Condwiramour, die behoren moet tot het esthetische type. Gawein trouwt met Orgeluse, die een representant is van het verdroomde type, terwijl Feirefis trouwt met de draagster van de heilige graal, Repanse de joie, die zelf tot het beweeglijke type behoort. AI deze figuren vinden de weg tot de graal, ieder op eigen wijze. De graal is het middelpunt, het is het vat, van waaruit de zonnekrachten van Christus stromen. Het is het stralende zonnemiddelpunt van het hele planetensysteem van zielen, dat Wolfram schildert. Wij bepalen ons nu tot Parcival als ikbewust type en zijn ontwikkelingsgang. Wolfram deelt mede, dat zijn ontwikkeling plaats grijpt in trappen. (Graal = gradalis = trapsgewijs.) Dit geldt in het algemeen van alle geestelijke ontwikkeling. In dit geval moet hij gaan van kennis tot liefde. Parcival beschikt als ikbewust mens over een zekere mate van kennis. In de sage leert hij die van de oude ridder Gurnemanz. De moderne mens leert zijn kennis in de schooljaren. Parcival moet de liefde in zichzelf tot ontwikkeling brengen, want dit is de hoogste functie in het menselijke zieleleven, niet alleen in sociaal opzicht, maar zoals wij moeten begrijpen uit Wolframs beelden, ook in deze zin, dat alleen door middel van de liefde Parcival in staat zal zijn zijn medemens te begrijpen en te helpen. De liefde wordt dus de belangrijkste factor voor het begrip, voor de wetenschap tevens, liever gezegd voor de 'wijsheid'. Want wijsheid gaat daardoor boven kennis uit, doordat Zieletypen

Pagina 2


zij een verhouding tot de wereld geeft, die gebaseerd is op de vereniging van kennis met liefde. De uiterlijke wetenschap kent deze vorm van kennis niet; zij is koud en droog, zogenaamd objectief. Wanneer men echter in diepere zin mens en wereld wil begrijpen, moet men in de allereerste plaats de mens en dat deel van de wereld liefhebben, dat men met de ziel nader wil komen. Door de methode van de meditatie zal men inderdaad de mogelijkheid hebben een mensenziel nader te leren kennen, maar men moet die andere mensenziel liefhebben, wil men er zich meditatief mee bezighouden. Hetzelfde geldt voor de natuur en haar verschijnselen. Parcival dus als representant van alle moderne mensen moet de weg opgaan van kennis tot liefde en doet dit in drie trappen. Hij begint als een dwaas, dan komt hij tot de twijfel en de laatste trap is de ‘saelde’.1 Ieder mens begint zijn leven als een dwaas. Wanneer hij een zekere mate van kennis verworven heeft, komt in hem de toestand van de twijfel; hij gaat zich bezighouden met de diepste vragen van het bestaan, maar hij krijgt daarop door kennis zonder meer geen antwoord. Hij moet twijfelen. Velen twijfelen hun leven lang. Voor anderen is de derde trap van ontwikkeling weggelegd, die van de innerlijke zekerheid, wanneer men de geestelijke werkelijkheid leert kennen; daardoor kennis verwijden kan tot wijsheid. Parcival moet jarenlang lijden, door het diepste leed heengaan, een leed, dat binnen in hem knaagt, voordat hij genoeg liefde in zichzelf heeft opgewekt om die derde trap der 'saelde' te bereiken. Dan pas kan hij graalkoning worden. De sage schildert deze louteringsweg van Parcival in indrukwekkende beelden. Parcival is de ikbewuste mens, naar binnen gekeerd, vol van denkkracht, maar zijn verhouding tot de werkelijke wereld is te zwak. Hij weet niet, wat hij moet doen om de zieke Amfortas, de koning in de graalburcht, te helpen. Hij verzuimt de verlossende vraag te stellen. Kon hij maar vragen: Oom, wat mankeert eraan? dan was de zieke verlost van zijn leed. Maar Parcival, de intellectualist, weet niet te vragen. Dat is het bittere noodlot, dat rust op het verstand, zolang dit niet bevrucht is door de kracht van de liefde. Parcival heeft jaren nodig om dit te leren. Wolfram biedt door zijn sagenbeelden talloze perspectieven voor de zielescholing van de moderne mens in het algemeen, voor het ikbewuste type in het bijzonder. Wij kunnen uit deze gegevens alle bijzonderheden afleiden voor de zielescholing van dit type. Het moet leren de weg te vinden tot de buitenwereld. Het moet doelbewust een verhouding tot die buitenwereld aankweken. Hoe moet dit geschieden? Door het stellen van vragen. Saelde: zegen, heil, geluk, zaligheid; 'de zekerheid van het hart in de wereld van de geest, de zaligheid in God' (R. Meyer, Netmysterie van de graal, Rotterdam 19782, pag. 71). 1

Zieletypen

Pagina 3


Niet vragen zomaar in het wilde weg, maar vragen met de bedoeling om een helper te zijn. Gesteld, de mens van dit type heeft geen contact met iemand uit zijn omgeving. Dit zal veel voorkomen. Dan moet hij in zijn ogenblikken van eenzaamheid en stilte, in de meditatie zich bezighouden met die andere mens en zich de vraag voorleggen: hoe kan ik hem begrijpen, hoe kan ik iets voor hem doen? Deze vraag moet dagelijks herhaald worden. Dan pas werkt het. Het gaat dus niet om een enkele vraag; het gaat om de vragende houding van de ziel. Daardoor zal de ikbewuste mens in de loop der jaren dieper contact met de hem omgevende wereld opbouwen; hij zal ook van zijn eenzijdigheid verlost worden, die hem alleen een verhouding geeft tot het verleden; hij zal leren in het heden, op het moment te doen wat nodig is. Zijn ontwikkelingsweg gaat van kennis tot liefde als bij Parcival, van binnen naar buiten, van verleden tot heden. Zijn leed is een innerlijk leed. Dat voert hem omhoog, zodat hij de graal, het hoogste, de uitdrukking van christelijke liefde kan bereiken. Het esthetische type De esthetische mens volgt een weg, die in vele opzichten parallel loopt met die van de ikbewuste mens. Parcival trouwt in de sage met Condwiramour. Hij verlaat haar om zijn avonturen in de wereld door te maken. Wanneer hij echter de weg tot de graalburcht heeft teruggevonden, dan is zij er ook. Zij geeft de passieve zijde weer van dezelfde ontwikkelingsweg. De esthetische mens leeft al met zijn ziel tot op zekere hoogte in de buitenwereld en heeft in die wereld al iets lief. Dit moge nog zo weinig zijn, het kan zijn dat deze liefde alleen de eigen directe familie geldt, dan nog is er een begin waaraan aangeknoopt kan worden. Er is een begin van belangstelling, van liefde. Dit moet dan uitgebreid worden. Wij beschreven dit proces reeds bij de opvoeding van kinderen van dit type. Voor de volwassene geldt dezelfde -methode. Hij moet zijn beperkte kring van belangstelling uitbreiden. Hij moet de krachten die er reeds zijn op bescheiden wijze versterken. Ook hier zal de methode die zijn, welke berust op de vragende zielehouding. Voor dit doel moet echter een voorwaarde vervuld worden, waaraan mensen van het esthetische type niet gemakkelijk kunnen voldoert: de oordelen en gevoelens van sympathie en antipathie moeten tot zwijgen worden gebracht. In den beginne moet dit het geval zijn voor de ogenblikken van meditatieve oefening. Dit moet zich uitbreiden tot het alledaagse bestaan. De gelatenheid der gevoelens ontwikke!en, een oefening, die Rudolf Steiner beschrijft in zijn werken, moet een van de grondslagen voor de innerlijke training voor deze mensen zijn. Want zolang de Zieletypen

Pagina 4


instinctieve oordelen en sympathieën en antipathieën heersen, zal het zieleleven zich niet kunnen vernieuwen. Deze instinctieve uitingen zijn onvruchtbaar, hoe waar zij dikwijls mogen zijn. Zij bouwen muren tussen de eigen ziel en de wereld. Daarom moeten zij verdwijnen. De esthetische mens moet met alle in hem wonende kracht daaraan werken. Hij mag niet de slaaf blijven van de in hem werkende instincten. Twee grondslagen zijn er dus voor de ontwikkeling van het esthetische type: de oefening van de gelatenheid der gevoelens en het aankweken van de vragende zielehouding. Het agressieve type De ontwikkeling van dit type wordt door Wolfram geschilderd in Gawein, die lange tijd in het verhaal Parcival vervangt als hoofdpersoon. Het blijkt dan dat Parcival op de achtergrond de ervaringen van Gawein ook doormaakt. Dit is een aanwijzing, dat de moderne mens, die in Parcival zijn oerbeeld vindt, tot op zekere hoogte in zijn leven ook te maken heeft met de ontwikkelingsmotieven van Gawein, al behoort hij niet regelrecht tot het agressieve type. Gawein heeft reeds veel ervaring met vrouwen, hij kent de liefde. Dit is meestal het geval met de mens van het agressieve type. Hij kent echter de liefde alleen in haar lagere aspecten, niet de reine en onbaatzuchtige liefde. Die moet hij nog leren kennen. Dat kan alleen, doordat hij bij zijn instinctieve handelwijze van actief mens een zeker overleg voegt; hij moet leren denkend te handelen. Zijn weg gaat van liefde tot kennis, dus het omgekeerde bijna van Parcival. Gawein komt ook niet in de graalburcht, maar in de toverburcht Chatelmerveil, die oorspronkelijk van Klingsor was, die door toverkunsten de mensen verlokt tot een ongeoorloofde liefde. Wij zijn hier in de wereld van de hartstochten, en daarin moet Gawein zijn weg vinden. In vele beelden wordt ons zijn strijd tegen de hartstochten en driften geschilderd. Hij zoekt daarbij de liefde van Orgeluse, die in deze wereld ook op haar plaats is en die hij eindelijk wint, wanneer hij inderdaad de heer is geworden van zijn eigen innerlijk. Tevoren ondervindt hij voortdurend leed, niet als Parcival door knagende gedachten en twijfelingen, maar door hoon en laster van buiten. Hij moet vechten tegen leeuwen en reuzen, die in de sagen steeds de representanten zijn van de begeerten in de mens en zijn gevoelens. Ook tegen andere gevaren moet hij zich weren. Ten slotte moet hij de krans van de deugd verwerven door een zwaar gevecht. Dan wordt hij heer van de burcht Chatelmerveil, die zijn toverkracht verliest en kan ook hij in de graalburcht komen als Parcival, zijn vriend hem bereikt heeft. Zieletypen

Pagina 5


Het is op dit moment niet nodig om alle beelden uit de Gawein episode uitvoerig te belichten. Het is voldoende te weten, dat zij uitdrukking geven aan de wil bij Gawein om de strijd, die hij vroeger met bekwaamheid voerde als agressief type, met de vijand van buiten, nu naar binnen te richten. Gawein leert te strijden met zichzelf. Wanneer hij de leeuw en de reus en alle vijanden heeft overwonnen, is de rust en bezinning in hem gekomen. Hij wordt dan heer van Chatelmerveil en hij komt samen met Orgeluse later op de graalburcht. Het motief van de innerlijke scholing van het agressieve type is dus: van buiten naar binnen, alle activiteit gericht op de strijd met zichzelf. Daardoor zullen vele van de problemen, die dit type in de samenleving oplevert worden vereffend. Het verdroomde type Orgeluse, die in de wereld der onbewust werkende hartstochten zeer goed thuis is, is de vertegenwoordigster van het verdroomde type. Zij spiegelt op milde wijze de ontwikkelingsweg, die Gawein gaat. In die mate waarin hij de strijd voert met zichzelf en alle activiteit gebruikt om de in hem werkende hartstochten te bestrijden, wordt ook bij haar het innerlijk actief en keert zij zich meer en meer naar buiten. Dat is de gunstige wisselwerking tussen deze beide typen. Het verdroomde type wordt actief, wanneer het de gelegenheid heeft zich te spiegelen aan een actief type. De weg gaat hier van binnen naar buiten. De moeilijkheid bij dit type is het op gang komen. De liefde tot de medemens, vooral de actieve medemens, is van het grootste belang. Wanneer eenmaal een begin is gemaakt, gaat dit type zijn regelmatige gang en werkt in het algemeen standvastig verder. De beste methode is die door de kunst, omdat vertegenwoordigers van dit type meestal artistiek van aanleg zijn. Vooral wanneer een kunstrichting wordt gezocht, die behalve de uiting van de eigen fantasie en intuïtie, ook nog de gelegenheid biedt tot bewuste training, dan zal dit werk voor de verdroomde mens van veel belang zijn. Hij moet via de kunst komen tot een bewuste verhouding tot de omgevende wereld. De vragende zielehouding, die geschilderd werd bij de ontwikkeling van het ikbewuste type, als een prototype voor alle geestelijke scholing, zal ook voor de verdroomde mens van het grootste belang blijken te zijn. Hij moet bovenal zichzelf op gang brengen. Dat is de grootste moeilijkheid en daarvoor zal de kunst in vele gevallen goede diensten kunnen bewijzen, evenals de liefde voor iemand van het actieve type.

Zieletypen

Pagina 6


Het overheersende type De ontwikkeling van het overheersende type is buitengewoon interessant en verrassend. Feirefis wordt geschilderd als een groot en machtig koning, die met enorme legers uit het oosten komt opzetten. Hiermee is reeds het koninklijke en overheersende element geschilderd. Bovendien wordt medegedeeld, dat hik vol is van oude wijsheid. Het overheersende type kent diepe gedachten en ideeën, het ziet vaak in de verborgen achtergronden van het bestaan; zijn denken is vol van wijsheid. In het beeld drukt de sage het zo uit, dat Feirefis op zijn schild en helm een ‘cridemon’, dat is een engel draagt, evenals vele van zijn soldaten. Zij kennen dus de hogere wereld der engelen. Maar zij kennen niet de Christus. Dat is het probleem van de overheersende mens, dat hij wel diepte van geest heeft, maar niet de Christus kent. Hij wil overheersen, zijn macht doen gelden. Feirefis verslaat in de gevechten die hij levert, de grootste helden uit het verhaal, zowel Gawein als Parcival. Hij zou eigenlijk koning van het westen kunnen worden. Toch gebeurt dit niet, want hij voelt dat hem iets ontbreekt. Hij heeft dan de ootmoed om dit te aanvaarden, hoewel hij de sterkste is van allen. Hij aanvaardt de leiding van Parcival, zijn broeder, die hem op de graalburcht brengt. Wanneer hij gedoopt is, kan ook hij de graal aanschouwen. Hij moet dus door de weg van de nederigheid tot het christendom komen, door af te zien van verdere overheersing en dan kan hij ook trouwen met de draagster van de graal, Repanse de joie. Het is een moeilijke ontwikkelingsweg die is weggelegd voor de overheersende mens. Hij moet aan twee vereisten voldoen, ten eerste het afzien van macht en beheersing van anderen, vervolgens het willen volgen van een ander, die in bepaalde opzichten zijn mindere is, maar die hem de weg kan wijzen naar het allerdiepste. Dit is de weg der deemoed. Het beweeglijke type Repanse de joie is reeds de draagster van de graal in de sage. Zij is de vertegenwoordigster van het beweeglijke type, op de edelste wijze, wanneer dit in zichzelf de krachten van de christelijke liefde reeds heeft opgenomen. Zo treffen wij het aan bij een Franciscus van Assisi, maar niet in de meeste gevallen in het dagelijkse leven. Het blijkt voor de beweeglijke mens uiterst moeilijk om de weg van de zelfopvoeding op te gaan. Aan de ene kant is er zijn buitengewone talent om met mensen om te gaan; hij kan zich,aanpassen aan alle omstandigheden van het leZieletypen

Pagina 7


ven, hij heeft dus een zekere soepelheid. En toch zou hij aan zijn zelfopvoeding moeten werken! En dat op systematische wijze; hij leeft veelal in een chaos. Daarin voelt hij zich thuis. De uiterlijke omstandigheden bepalen wat hij zal doen. Hij bepaalt dit niet van binnen uit. Dat juist moet hij leren. Hij moet leren zijn leven van binnen uit te vormen. Dan zullen zijn capaciteiten hem te pas komen. Hij staat voor soortgelijke problemen als het overheersende type. Hij moet ondanks zijn vele kwaliteiten toch de hand aan de ploeg slaan, hij moet aan zichzelf werken. Hij moet afstand doen van zijn levenszekerheid en een gebied betreden, waar hij in het geheel niet zeker is, namelijk dat van het innerlijke oefenen, en de systematische training. Ook hier dus een afstand doen en het opgaan van de weg der deemoed, het aanvaarden van een weg, waar geen zekerheid bestaat zoals in de gewone dingen. De weg die de beweeglijke mens moet volgen, is die van de bezinning, het overleg. Hij heeft bezinning nodig voor het handelen, bezinning voor het waarnemen. Hij moet zo door een nauwgezette oefening iedere dag dit bezinningselement in zijn leven binnendragen, eerst in de oefening en vandaar uit in het gewone leven, zodat het een deel daarvan wordt. Dit kan alleen, wanneer het christelijke element van de deemoed in hem is doorgedrongen en hij daardoor de vaste wil krijgt om dit werk door te zetten, ondanks alle moeilijkheden die het oplevert. De graal De graal is in de sage het centrum waar alle helden zich heen begeven. Allen zoeken de graal. Daarin leven de krachten van de Christus. Daarom wordt hij gezocht. Voor ieder type is er een weg naar de graal. De Christus kan door ieder gevonden worden. Alle helden in het verhaal van Wolfram komen op de graalburcht. De ontwikkelingswegen die hier met enkele woorden werden aangeduid, zijn alle christelijke wegen. Er is in onze tijd geen ware ontwikkeling zonder dat het zoeken van de Christus het middelpunt ervan uitmaakt. Alle zieletypen zijn van nature onchristelijk. De weg der ontwikkeling is een weg ter vervolmaking in christelijke zin. De Christus is de zonnekracht, die ieder type tot iets stralends maakt, wanneer de verbinding met het hoogste is gevonden. Daarom schildert de graalsage geen zonnemens, maar laat Wolfram zien dat Parcival bovenal tot een stralende held wordt, wanneer hij de graal heeft gevonden. Die zonnekrachten zijn mede een gevolg van de harmonie, die in het zieleleven begint te ontstaan, wanneer de ontwikkeling met zorg ter hand wordt genomen. Zieletypen

Pagina 8


De vrees, dat alle mensen gelijk zullen worden door de ontwikkelingsmethoden is ongegrond. De mensentypen blijven bewaard; zij worden alleen geharmoniseerd. Ieder begint te stralen op zijn eigen wijze. De een heeft als het ware een geheel andere kleur,dan de ander. Maar de edele zijden van de mens vertonen zich. Die ware mens is steeds de zonnemens. De aardemens straalt niet in onze tijd. Hij is steeds wat grauw; de zonnemens straalt. Hij staat niet meer alleen, maar in contact met zijn omgeving. Deze christelijke krachten, die in de sage met het beeld van de graal worden aangeduid, bezit men niet. Men moet iedere dag eraan werken om ze opnieuw te verwerven. Daarom kan niemand zeggen dat hij christen is; hij kan ernaar streven het te zijn. Het ware christendom staat buiten iedere kerk; het is een individuele aangelegenheid van iedere ziel, een werk van iedere dag en ieder uur. Het kan niet door theorie verkregen worden, door een geloofsbelijdenis, maar is een vrucht van de daad. Het moderne christendom is door en door een christendom van de daad. Als christendom van de daad is het graalchristendom. Het heeft als het ware zes vormen: drie actieve en drie passieve. De actieve wegen naar de graal zijn scheppend, het zijn diegene die wij beschreven voor de drie actieve typen. Daarmee parallel gaan de drie passieve wegen, om dit contradictoire woord te gebruiken. Dit zijn bovenal dienende wegen, waarbij de ziel soortgelijke methoden volgt als de actieve, maar zich actief maakt op meer dienende wijze. De drie actieve zijn de manlijke, de drie passieve de vrouwelijke. Vandaar dat Wolfram als exponenten van de drie eerste grote helden schildert en de andere weergeeft door hun vrouwen. Een diepe schat is alsnog verborgen in het werk van Wolfram. Voor ieder type is er wijsheid uit te putten. Hier werd alleen een begin gemaakt het te gebruiken voor de mens van onze tijd. Het is niet meer dan een begin.

Zieletypen

Pagina 9


Bijlage – Schema van de zeven zieletypen2

1. Het ikbewuste type Geheugen Slecht contact met de buitenwereld Verhouding tot het verleden Innerlijke wereld hoofdzaak Actief (Planeten: Saturnus ↔ Venus) 2. Het overheersende type Wijsheidsvol denken Actief innerlijk leven Ordent de chaos van buiten Beheerst het heden Innerlijke wereld en buitenwereld in evenwicht Actief (Planeten: Jupiter ↔ Mercurius) 3. Het agressieve type Werkt in de wereld en botst Spreken en handelen Verhouding tot de toekomst Buitenwereld is hoofdzaak Actief (Planeten: Mars en Maan)

Karakteristieken van Stibbe, bladzijde 19 uit Mensentypen, uitgave1978. (Met toevoeging vermelding twee overheersende planeten per mensentype door John Wervenbos, gebaseerd op Stibbe’s eigen aanwijzingen dienaangaande; zie bovenstaande, bladzijde .) 2

Zieletypen

Pagina 10


4. Het stralende type Buiten- en binnenwereld in harmonie Alle zielekrachten in harmonie Activiteit en passiviteit in harmonie Ideaal type (Planeten: Zon in harmonie met andere genoemde planeten) 5. Het esthetische type Treedt oordelend en voelend in de wereld en botst Oordelen + antipathie en sympathie Tijdloos met een momenteel reageren Buitenwereld is hoofdzaak Passief (Planeten: Venus ↔ Saturnus) 6. Het beweeglijke type Combinerend denken en waarnemen + daad Chaos van buiten werkt in passief innerlijk Momenteel reagerend Innerlijke wereld en buitenwereld in evenwicht Passief (Planeten: Mercurius ↔ Jupiter) 7. Het verdroomde type Dagdroom Spiegelt de buitenwereld Tijdloos Innerlijke wereld hoofdzaak Passief (Planeten: Maan ↔ Mars)

Zieletypen

Pagina 11

Hoofdstuk 3: Zelfopvoeding in het licht van de graal

Recommend Documents