Dag van het Licht 3 oktober 2011
ISSO-publicatie 90
Energie-efficiënte verlichting • André Derksen Projectcoördinator ISSO
• Rienk Visser Rapporteur ISSO-publicatie 90
3 oktober 2011
ISSO-publicatie 90
Energie-efficiënte verlichting Inhoud: • Wat is ISSO • ISSO-publicatie 90 – Bestaande bouw
ISSO = • Hét kennisinstituut voor de installatiesector • In 1974 opgericht door:
Wat doet ISSO? Kennis vraag Inventarisatie benodigde kennis, Marktmonitor, UnetoVNI,Overheid, OTIB, TVVL, eigen waarneming. Kennisontwikkeling In samenwerking met gespecialiseerde advies- en installatiebureaus, met TNO, in eigen beheer. Kennisoverdracht Via publicaties, digitaal, instructiebijeenkomsten, seminars, redactionele uitgaven. Kennisbeheer Het actueel houden en structureren van de aanwezige kennis.
ISSO-publicaties
ISSO-publicaties
ISSO-publicaties
ISSO-publicaties
Realisatie ISSO-publicaties KG:
ISSO
Branche organ.
Adviesbureaus
Rapporteur
Installateurs
Opdrachtgevers
Concept ISSO-pub.
R.v.B. ISSO
Wetten, Norm (nat., inter)
ISSOpublikatie.
Leveranciers
Opbouw publicatie • Deel I
Programmafase
• Deel II
Ontwerpfase
• Deel III
Uitwerkings- en realisatiefase
• Deel IV
Beheerfase
• Deel V
Voorbeelden uit de praktijk
• Informatieve bijlagen
Opbouw publicatie • Bestaande bouw • Nieuwbouw
Programma van eisen 1. Voldoet de verlichting nog aan de huidige normen, richtlijnen en aanbevelingen
Programma van eisen 1. Voldoet de verlichting nog aan de huidige normen, richtlijnen en aanbevelingen 2. Inventariseren van de bestaande installatie 1. Lampen 2. Armaturen 3. Schakel- en regelmogelijkheden
Inventariseren bestaande lampen
Inventariseer bestaande armaturen
Inventariseer bestaande schakel/regelmogelijkheden
Programma van eisen 1. Voldoet de verlichting nog aan de huidige normen, richtlijnen en aanbevelingen 2. Inventariseren van de bestaande installatie 1. Lampen 2. Armaturen 3. Schakel- en regelmogelijkheden
3. Vaststellen van de eisen voor de nieuwe installatie 1. Regelgeving 2. Energie-efficientie 3. Visueel comfort en biologische effecten
Invloed op het energielabel Nieuwe verlichting? Verlaag uw energielabel met twee stappen. Overzicht van de mogelijkheden.
Invloed op het energielabel Huidig
Nieuw (50% vermogen + detectie +lichtafh.)
Bestaande regeling
Project 1 G
2,10
Vertrek
G
2,02
project 2 G
1,95
Veeg
G
1,84
project 3 B
1,11
Veeg
A
0,96
project 4 A
1,05
Veeg + aanwezigheid
A
0,91
project 5 G
2,24
Veeg
G
2,13
project 6 G
2,34
Vertrek
G
1,83
Vaststellen eisen nieuwe installatie • Normen • Ontwerp • Energie-efficiëntie
NEN-EN 12464-1 Licht en verlichting – werkplekverlichting – deel 1: Werkplekken binnen
Normen • NEN-EN 12464-1: Licht en verlichting Werkplekverlichting - Deel 1: Werkplekken binnen. • Visuele ergonomie: NEN 3087 • NEN-EN 1838: Toegepaste verlichtingstechniek: Noodverlichting. • Bij sportaccommodaties is NEN-EN 12193: Licht en verlichting: Sportverlichting van toepassing.
Normen die betrekking hebben op het energiegebruik van de kunstverlichting in gebouwen • • • • • •
•
•
NEN 2916:* Energieprestatie van utiliteitsgebouwen – Bepalingsmethode NPR 2917:* Rekenprogramma energieprestatie utiliteitsbouw NEN 5128:* Energieprestatie van woonfuncties en woongebouwen - Bepalingsmethode NPR 5129:* Rekenprogramma energieprestatie van woonfuncties en woongebouwen NEN 7120: Energieprestatie van gebouwen – Bepalingsmethode NEN-EN 13363-1 Zonwerende voorzieningen gecombineerd met beglazing Deel 1: Vereenvoudigde methode NEN-EN 13363-2 Zonwerende voorzieningen gecombineerd met beglazing Deel 2: Gedetailleerde berekeningsmethode NEN-EN 15193 Energieprestatie van gebouwen – Energie-eisen voor verlichting
* Vervallen per 1 juni 2011
Ontwerp • Factoren die bepalend zijn voor een goede binnenverlichting – – – – – – –
Verlichtingssterkte Gelijkmatigheid Voorkomen van verblinding (direct en indirect) Kleurweergave Lichtkleur (kleurtemperatuur) Luminantiecontrast en -verhoudingen Richting en schaduwwerking
Lichtberekening
Energie-efficiëntie • • • • • •
Lampen en voorschakelapparatuur Armaturen Daglicht Lichtregel- en –schakelsystemen Energieprestatienormen Eisen duurzaamheid
Lamprendement Type lamp • • • • • • • • • • • • • • •
Lamprendement in lm/W
Gloeilampen, standaard uitvoeringen Halogeenlampen – netspanning Halogeenlampen met IR-coating – netspanning Halogeenlampen –laagspanning Halogeenlampen met IR-coating – laagspanning Fluorescentielampen TL 900-serie Fluorescentielampen TL 800-serie Compacte fluorescentielampen Hogedruk kwiklampen Metaalhalogeenlampen Lagedruk natriumlampen Hogedruk natriumlampen Superhogedruk natriumlampen Inductielampen Leds, wit
* Worden de komende jaren uitgefaseerd
6-16* 11-24* 17-23 12-26* 18-26 36-78 35-93 30-87 32-60* 64-120 100-200 58-130 37-50 64-80 tot 100
Publicatiebladen Europese Commissie •
• •
• •
- Verordening (EG) Nr. 244/2009 van de Commissie houdende uitvoeringsbepalingen van Richtlijn 2005/32/EG van het Europees Parlement en de Raad voor het vaststellen van eisen inzake ecologisch ontwerp voor niet-gerichte lampen voor huishoudelijk gebruik - Verordening (EG) Nr. 245/2009 van de Commissie tot uitvoering van Richtlijn 2005/32/EG van het Europees Parlement en de Raad betreffende eisen inzake ecologisch ontwerp voor fluorescentielampen zonder ingebouwd voorschakelapparaat, voor hogedrukgasontladingslampen en voor voorschakelapparaten en armaturen die deze lampen kunnen laten branden, en tot intrekking van Richtlijn 2000/55/EG van het Europees Parlement en de Raad.
- Verordening (EU) Nr. 347/2010 van de Commissie tot wijziging van Verordening (EG) Nr. 245/2009. Deze betreffen een wijziging van de bijlagen I, II, III en IV.
Geïnstalleerd vermogen Gebruiksfunctie van een gebouw of gedeelte van een gebouw
Gezondheidsfunctie, niet klinisch
Geïnstalleerd vermogen voor de verlichting W/(m²·100 lx)
2
Kantoorfunctie Industriefunctie Celfunctie Onderwijsfunctie
2,5
Bijeenkomstfunctie Sportfunctie Gezondheidsfunctie, klinisch Logiesfunctie
Winkelfunctie
3,5
Besparingspercentage t.o.v. niet schakelen en regelen • •
Veegpulsschakeling Daglichtafhankelijk schakelen
30% 20%
• •
Daglichtafhankelijke lichtregeling In gevelzone
25-40% tot 70%
• •
Aanwezigheidsdetectie In magazijnen
10-30% tot 80%
•
Lichtmanagementsysteem met alle hiervoor genoemde faciliteiten
tot 70%
Bouwkundige voorzieningen om zo optimaal mogelijk gebruik te kunnen maken van toegepaste energiereducerende schakel- en regelsystemen
tot 80%
•
Verantwoord lichtontwerp • Wensen opdrachtgever • Normen • Milieu (energiegebruik en duurzaamheid) • Kosten • Bouwkundige factoren • Welzijn
Dank u voor uw aandacht
U vindt ISSO in Hal 8 standnummer F050.
