Hoofdpijn en migraine vanuit het perspectief van

Hoofdpijn en migraine vanuit het perspectief van

myofasciale pijn en disfunctie Jo Franssen Praktijk NSA Groningen

Nederlands Myofasciaal Pijncongres

Stephen Silberstein

[Hoofdpijn in de klinische praktijk, 2005]

“… , maar er valt geen patroon in de gevoeligheid te ontdekken en er is geen verband met de plaats van de hoofdpijn. Bovendien hebben ook sommige controlepersonen zonder hoofdpijn gevoelige plekken”

Roland Gautchi

[Manuelle Triggerpunkt-therapie, 2010]

“Eine Medizin, die das weit verbreitete Phänomen der ausstrahlenden Schmerzen [referred Pain] nicht konsequent in ihre diagnostischen und therapeutischen Strategien mit Einbezieht, ist bei der Behandlung chronischer Schmerzen des neuromuskuloskelettalen Systems oft zum Scheitern verurteilt und leistet der Chronifizierung Vorschub.”

Roland Gautchi Manuelle Triggerpunkt-therapie, 2010

Stephen Silberstein e.a. Hoofdpijn in de klinische praktijk, 2005

1. Migraine 2. Spanningshoofdpijn 3. Clusterhoofdpijn 4. Hoest, koude, inspannings, orgasme, slaaphoofdpijn 5. Post-traumatische hoofdpijn 6. Hoofdpijn obv cerv./craniële vasculaire aandoening 7. Hoofdpijn obv intracraniële stoornis 8. Hoofdpijn obv gebruik stoffen of onthouding ervan 9. Hoofdpijn obv noncefale infecties 10. Hoofdpijn obv afwijking van de homeostase 11.Hoofdpijn obv stoornissen structuren in nek+ hoofd 12. Hoofdpijn i.s.m. een psychiatrische stoornis 13. Craniale neuralgie, zenuwwortelpijn

++ ++ -→ -/ +/ -/ ++ -/+

Clinical reasoning proces patiënt met hoofdpijnklachten [naar: Silberstein 2005, Gautchi 2010] Patiënt op consult voor hoofdpijn DTF- Screening Alarmsymptomen ?

Ja

Nee Anamnese & inspectie Afwijkende tekens/symptomen?

Ja

Nee Classificeer hoofdpijn Zijn er ongewone kenmerken?

Nee

Hoofdpijn die geen relatie heeft met het houding- en bewegingsysteem

Ja

Hoofdpijn die niet binnen het competentiegebied van de fysiotherapeut valt

Ja

Proefbehandeling MTrPs

Nee Myofasciale stoornissen?

Terugverwijzing doorverwijzing om secundaire hoofdpijn uit te sluiten

Deels

Andere fysiotherapievorm

Negatief Positief Behandelen volgens myofasciale pijnconcept

Heroverweging hypothese Elimineren klachtenonderhoudende oorzakelijke en predisponerende factoren

Casus

1961

Casus •  62 jarige vrouw, gehuwd 2 kinderen, 2 kleinkinderen •  Sinds 50 jaar migraine en hoofdpijnklachten •  Bij haar man werd 5 jaar geleden kanker geconstateerd •  4 Jaar geleden gestopt met werk als verpleegster •  Hobby’s: accordeon spelen, schaatsen, yoga


Ja

Terugverwijzing doorverwijzing om

secundaire hoofdpijn uit te sluiten Hoofdpijn die geen relatie heeft met het houding- en bewegingsysteem Hoofdpijn die niet binnen het competentiegebied van de fysiotherapeut valt

Casus: Anamnese •  •  •  •  • 

Sinds 50 jaar migraine & hfdpn Sinds 20 jaar verergerd Sinds 3 jaar dagelijks hoofdpijn Saridon, Fromirex sinds 4 jaar Acupunctuur, Manuele therapie, fysiotherapie, osteopathie, homeopathie geen effect •  Atlascorrectie ½ jaar geleden •  MRI: aneurysma niet verklarend voor migraine •  Maagzweer [heliobacter]

Alarmsymptomen 9

5

6

6

5 7 6 11

2

11

7 11 11

1

11 11 11

5-14. DTF: “Rode vlaggen” hoofdpijnpatiënt

5-14. “Rode vlaggen” ofwel “alarmsymptomen” bij hoofdpijnaandoeningen (+aanvulling) •  •  •  •  •  •  •  •  •  •  •  •  •  •  •  •  •  •  • 

Hoofdpijn die begint op een leeftijd boven de 50 Plotseling opkomende hoofdpijn Versnellend patroon van hoofdpijnen Nieuw opkomende hoofdpijn bij een patient met kanker of HIV Hoofdpijn met systemische ziekte (koorts, stijve nek, uitslag) Focale neurologische symptomen: vertigo, moeite met spreken (dysarthrie), moeite met slikken (dysphagie), gezichtsuitval, paresthesieën in benen of armen, motorische uitval in benen of armen, reflex van Babinsky, verschijnsel van Lhermitte Papiloedeem Hoofdpijn na recent trauma capitis of nektrauma Hoofdpijn na manipulatie van de CWK Hoofdpijn tijdens zwangerschap en postpartum Hoofdpijn uitgelokt door hoesten, niezen en seksuele activiteit Hoofdpijn uitgelokt door positieverandering van het hoofd in de ruimte Continue unilaterale temporale hoofdpijn op volwassen leeftijd Hoofdpijn met één vinger op de schedel aan te duiden (pinpoint tenderness) Nachtelijk hoofdpijn van ontwakende aard Bonkende (kloppende) hoofdpijn Diepe hoofdpijn Hoofdpijn gepaard met misselijkheid en braken (m.u.v. de typische migraineaanval) Gewichtsverlies (>5 % binnen een maand)

Casus: Anamnese


Ja

secundaire hoofdpijn


Terugverwijzing doorverwijzing om uit te sluiten

Ja

Hoofdpijn die geen relatie heeft met het houding- en bewegingsysteem Hoofdpijn die niet binnen het competentiegebied van de fysiotherapeut valt

Casus: Status praesens •  •  •  •  •  •  • 

Wekelijks 2 migraine aanvallen Dagelijks bij opstaan hoofdpijn Migraine: bonzend VAS 8-9 Hoofdpijn: zeurend VAS 7 Duur migraine na Fromirex 4 uur 8-16 Fromirex per maand Provocatie: ‘s nachts, drukte, belasten, bovenhands werk •  Reductie: afleiding, warmte


Ja


Ja

Nee Classificeer hoofdpijn Zijn er ongewone kenmerken?

Ja

Terugverwijzing doorverwijzing om secundaire hoofdpijn uit te sluiten, hoofdpijn die geen relatie heeft met het houding- en bewegingsysteem en/of hoofdpijn die niet binnen het competentiegebied van de fysiotherapeut valt

Nee Myofasciale stoornissen? Nee

Ja


Deels




Casus: Inspectie •  Anteropositie van het hoofd •  Beenverkorting links i.c.m. S-scoliose naar li thv T12 en naar rechts thv T4 •  Schouderhoogstand links •  EMG-registratie: verhoogde posturale waarden in stand links dan rechts •  EMG-registratie tijdens anteflexie: links : rechts = 1 : 3 •  CWK beperkte lateroflexie naar li en beperkte rotatie naar re •  Licht beperkte rechter schouder

Casus: Inspectie


Ja


Ja

Nee Classificeer hoofdpijn [ICHD] Zijn er ongewone kenmerken?

Ja

Terugverwijzing doorverwijzing om secundaire hoofdpijn uit te sluiten, hoofdpijn die geen relatie heeft met het houding- en bewegingsysteem en/of hoofdpijn die niet binnen het competentiegebied van de fysiotherapeut valt

Nee Myofasciale stoornissen? Nee

Ja


Deels




Clinical reasoning proces patiënt met hoofdpijnklachten [naar: Silberstein 2005, Gautchi 2010] Patiënt op consult voor hoofdpijn Terugverwijzing doorverwijzing om secundaire hoofdpijn uit te sluiten

DTF- Screening Alarmsymptomen ? Nee Anamnese & inspectie Afwijkende tekens/symptomen?

Ja

Nee Classificeer hoofdpijn [ICHD] Zijn er ongewone kenmerken?

Ja

Hoofdpijn die geen relatie heeft met het houding- en bewegingsysteem Hoofdpijn die niet binnen het competentiegebied van de fysiotherapeut valt

Classificeer hoofdpijn

X

X

Ongewone kenmerken? •  •  •  •  •  •  •  • 

Schedel/Craniaal bot Nek/CWK Ogen Oren Rinosinusitus Gebit, kaken e.d. Kaakgewricht Andere faciale of craniële structuren




Nee

uit te sluiten

Anamnese & inspectie Afwijkende tekens/symptomen?


Nee Classificeer hoofdpijn Zijn er ongewone kenmerken? Nee Myofasciale stoornissen ?

Ja


Spelen myofasciale triggerpoints bij hoofdpijnklachten mogelijk een rol ? •  Hoofd als “vijfde” ledemaat voor refferred pain •  Prikkelen MTrPs wekt herkenbare hoofdpijn op •  Inactivatie MTrPs vermindert hoofdpijn •  Centrale sensitisatie door actieve MTrPs

Synthesis of tension-type headache mechanisms Olesen 2000,chapter 79 •  …, the traditional notion proposes that chronic tension of head, neck, and shoulder muscles plays a key role in the initiation of these type of headaches.

•  …, the pain in the muscles may be a form of hyperalgesia caused by a change in the excitability of central neurons, and the tenderness is a symptom of the neurologic abnormality, not its cause.

Hoofdpijn als myofasciale pijn en disfunctie Travell & Simons 1999

Because TrPs appear to play an important role in migraine and tension-type headaches, all headache patients should be evaluated for their presence. If found, the treatment regimen should include myofascial TrP pain reduction techniques or a myofascial TrP pain management program

1. Migraine 2. Spanningshoofdpijn 3. Clusterhoofdpijn 4. Hoest, koude, inspannings, orgasme, slaaphoofdpijn 5. Post-traumatische hoofdpijn 6. Hoofdpijn obv cerv./craniële vasculaire aandoening 7. Hoofdpijn obv intracraniële stoornis 8. Hoofdpijn obv gebruik stoffen of onthouding ervan 9. Hoofdpijn obv noncefale infecties 10. Hoofdpijn obv afwijking van de homeostase 11.Hoofdpijn obv stoornissen structuren in nek+ hoofd 12. Hoofdpijn i.s.m. een psychiatrische stoornis 13. Craniale neuralgie, zenuwwortelpijn

++ +++ -→++ -/+ + / ++ - / ++ ++ X -/+

Life-time prevalentie van hoofdpijn Rasmussen 1995

advies

Hoofdpijncategorieën volgens ICHD II (2004) & Prevalenties in percentage

MTrPs

1. Migraine

(16%)

++

2. Spanningshoofdpijn

(78%)

+++

3. Clusterhoofdpijn e.a. trigeminale autonome cefalalgieën

(0,2 %)

─→+

4. Hoest-, koude-, inspannings-, orgasme-, slaap-, donderslaghoofdpijn

─/+

5. Post-traumatische hoofdpijn

(4%)

6. Hoofdpijn o.b.v. cervicale / craniële vasculaire aandoening 7. Hoofdpijn o.b.v. intracraniële stoornis

+ /++ ─

(0,5%) ─

8. Hoofdpijn o.b.v. gebruik stoffen (bijv. medicatie) of onthouding daarvan

─ / ++

9. Hoofdpijn o.b.v. noncefale infecties

─

10. Hoofdpijn o.b.v. afwijking v.d. homeostase; o.a. hongerhoofdpijn

(19%)

─

11. Hoofdpijn o.b.v. afwijkingen van structuren in nek, hoofd, kaak, holtes (15%)

++

12. Hoofdpijn i.s.m. een psychiatrische stoornis

─/+

13. Craniale neuralgie, zenuwwortelpijn

─/+

14. Niet classificeerbare hoofdpijn

?

Locatie van de hoofdpijnklacht is uitgangspunt voor klinische diagnostiek: Casus

DAG 1 7 Lichaamsgebieden van Reffered pain 4-10

6-17 19-32

12-17

34-40 42-49 41

19-27

De 10 pijnregio van hoofd en nekgebied

Temporal Headache Trapezius (TrP1) (6) Sternocleidomastoid (sternal) (7) Temporalis (TrPs 1,2,3) (9) Splenius cervicis (15) Semispinalis capitis (16) Suboccipital group (17) (7)

(6)

(9)

(15)

(16) (17)

Vertex pain Sternocleidomastoid (sternal) (7) Splenius capitis (15)

(7)

(15)

Back-of-neck pain Trapezius Multifidi Levator scapulae Splenius cervicis Infraspinatus

16

[6] [16] [19] [15] [22]

6

6

19

15

22


Terugverwijzing doorverwijzing om secundaire hoofdpijn uit te sluiten


hoofdpijn die geen relatie heeft met het houding- en bewegingsysteem

Nee

hoofdpijn die niet binnen het competentiegebied van de fysiotherapeut valt

Classificeer hoofdpijn Zijn er ongewone kenmerken? Nee Myofasciale stoornissen? Nee

Deels


Ja


Meestal niet één MTrP …

… ook geen twee ….

Hoofdpijn vaak o.b.v. meerdere MTrPs Travell & Simons, 1999 chapter 5

Klinische diagnostiek Myofasciale pijn Anamnese: →Spierkeuze 1

Inspectie: →Spierkeuze 2

•  Aanwijsbare pijn?

•  Bevindingen in rust

•  Sinds wanneer doet het pijn? •  Provocerende factoren? •  Reducerende factoren? •  Oorzaak van klacht?

•  Rekprovocatie •  Uitlokkende weerstand→spieren •  Irriterende belasting •  Strakke streng •  TrP palpatie →MTrPs [drukgevoelige nodulus,pijnherkenning]

Ervaring:→ Spierkeuze 4

Kennis: → Spierkeuze 3

Proefbehandeling Herbeoordeling

Spierkeuze maken voor proefbehandeling Gautschi 2010

Spieren

Anamnese

Spierkeuze

Zenuwen

Spierkeuze

1

4

Spierkeuze

Spierkeuze

2

3

Vaten Kennis

Ervaring Gewrichten

Inspectie

Spierkeuze voor proefbehandeling

Organen

Trigger point release 1.  Spray-and-stretch 2.  Rektechnieken 3.  Contract relax technieken 4.  Trigger point pressure release 5.  Diepe effleurages 6.  Pijnbestrijding fysische therapie 7.  Injectietherapieën 8.  TrP Dry needling 9.  Adviezen voor thuis Casus: DN m. trapezius

Acupunctuurnaald in MTrP in relatie tot contractieknoop (Travell & Simons, 1999) Naald:300 µm Contractieknoop: 80-100 µm

Variaties in klinische pijn na interventie a.  b.  c.  d.  e. 

Onmiddellijke pijnafname na proefbehandeling Pijnafname na kortdurende (< 2 dagen) pijntoename Vertraagde pijnafname (> 2 dagen) na pijntoename Tijdelijke pijntoename, echter zonder pijnvermindering Pijntoename langer dan 5 dagen

Dagen na therapie




Nee

uit te sluiten



Nee



Ja


Deels


Negatief


Predisponerende factoren Genetische factoren + Ouder worden Gebrek aan beweging Onvolwaardige voedingRoken Slecht slapen + Houdingsafwijkingen + GewrichtsaandoeningenMedicatiegebruik +

Triggers voor migraine •  •  •  •  •  •  •  •  •  •  • 

Chocola Rode wijn Licht Geuren Geluid Inspanning + Weersinvloeden Slaapstoornissen + Zuurstoftekort Stress + Hormonen

Trigger points in the suboccipital muscles and forward head posture in tension-type headache Fernández-de-las-Peñas, 2006

This study strongly suggests that shortened, contracted suboccipital muscles associated with Forward Head Position contribute to the origin or the perpetuation of Chronic Tension-Type Headache

Directe oorzaken Acute overbelasting Ongewone activiteiten + Spierkneuzing Chronische overbelasting + Uitputting/vermoeidheid + Zenuwentrapment Immobilisatie -

Indirecte oorzaken

Orgaanstoornissen + Andere triggerpoints + Gewrichtsdisfuncties Stress/spanning +

Onderhoudende factoren Statische belasting + Fe, Mg, CA, K Vitamine B,C of D-tekorten Stofwisselingsstoornissen IJzerstapelingsziekte Depressie /spanningen + Inadequaat pijngedrag Chronische infecties + Allergieën -

Onvolkomenheden in voeding, genotmiddelen: Vitamine B1, B6, B12, C, foliumzuur, mineralen, spore-elementen •  Koffie e.d. •  Alcohol •  Anticonceptiva •  Roken •  Rennies •  Slechte voedingsgewoonten •  Gebrek aan zonlicht (vit. D)




Nee

uit te sluiten



Nee



Ja


Deels




Casus: Therapie •  Dry needling en/of manuele technieken van MTrPs in: m.trapezius p.desc. & p. transv. m.sternocleidomastoideus m.splenius capitis, m.multifidi occipitale musculatuur m.infraspinatus, m.deltoideus •  Andere fysiotherapievormen zoals myofeedback, houdingscorrectie, mobilisatie rechter schoudergordel mobilisatie CWK, rekoefeningen

Diagnostiek

Therapie

Casus: Behandelresultaat Oktober 2011: Behandeling gestart December 2011: Na 7 behandelingen minder vaak April 2012: Na 21 behandelingen geen migraine, af en toe nog hoofdpijn na inspanningen Augustus 2012: Na 27 behandelingen, laatste 6 met ruime tussenpozen, klachtenvrij Augustus 2013: Recidief hoofdpijn i.c.m. maagklachten, na 3 behandelingen klachtenvrij Oktober 2014: Nog 1 migraineaanval gehad na heftige emotie, met af en toe hoofdpijn VAS =4

Silberstein, Ferrari 2006 “De hersenen vormen de essentiële sleutel tot migraine, de sleutel tot de oorsprong ervan en uiteindelijk de sleutel tot het begrip en de beheersing van migraine”

Patrick Wall 1978 “If pain is a puzzle, we should not throw away pieces of the jigsaw just because we are obsessed with a preconcieved single solution”

Hoofdpijn centraal of perifeer?

Hoofdpijn en migraine vanuit het perspectief van

Recommend Documents