?
E N I A N J R I P G I D M OOF H F O
MIGRAINE IS MEER DAN HOOFDPIJN. Adviseer uw klanten.
›
07 13 SEPT 2015
Novartis Consumer Health a GSK Consumer Healthcare company
MIGRAINE OF HOOFDPIJN? 1 OP DE 5 NEDERLANDERS KRIJGT IN ZIJN LEVEN TE MAKEN MET MIGRAINE.1 Maar weten uw klanten wel dat het migraine is? Ruim een derde (37%) is mogelijk verkeerd gediagnostiseerd met spanningshoofdpijn, wat betekent dat zij wellicht verkeerd of onvoldoende behandeld worden.2 Een gewone pijnstiller is in veel gevallen niet de juiste oplossing tegen migraine en bijbehorende symptomen. Migrainepatiënten kunnen hierdoor blijven zitten met ernstige klachten. Om hen bewust te maken van de aandoening en mogelijke oplossingen, is er van 7 t/m 13 september 2015 de Migraine Week. Er zal aandacht gegeven worden aan de Migraine Week bij de apotheek, huisarts en de drogist. Daarnaast wordt er voor het algemene publiek campagne gevoerd in de media. Tijdens de Migraine Week bent u meer dan ooit het aanspreekpunt. Als adviseur kunt u vragen krijgen van uw klanten of ze nu migraine hebben of een andere vorm van hoofdpijn. Om daarop te antwoorden, kunt u bijvoorbeeld samen met hen de Migrainetest doen. Die bevat de juiste vragen voor een eerste voorlopige evaluatie op basis van de classificatie van de International Headache Society. Zo krijgt u een indicatie of het om migraine of een ander type hoofdpijn gaat en kunt u uw klant bijstaan met het juiste advies. In deze brochure leest u meer over de verschillende soorten hoofdpijn en bijbehorende symptomen.
1 OP DE 5 NEDERLANDERS
›
07 13 SEPT 2015
krijgt ooit in zijn leven te maken met migraine.1
INDELING VAN HOOFDPIJN Soms zijn klachten bij migraine ‘‘vergelijkbaar met die van andere
• Doffe en aanhoudende hoofdpijn • Geen misselijkheid
‘‘
hoofdpijnaandoeningen.
3
SPANNINGSHOOFDPIJN
90%
PRIMAIR
EPISODISCH CHRONISCH
MIGRAINE
• Eenzijdige hoofdpijn (unilateraal) • Aura (25%) • Misselijkheid, gevoeligheid voor licht en geluid • Kloppend
CLUSTERHOOFDPIJN
HOOFDPIJN
• Eenzijdige hoofdpijn (unilateraal) • Stekend rondom een oog
10%
SECUNDAIR
GENEESMIDDELEN STIJGING DRUK IN DE SCHEDEL (INTRACRANIELE DRUK) KNO-AANDOENINGEN ZENUWPIJN (NEURALGIE) SYSTEMISCHE ZIEKTEN HERSENTUMOR
›
07 13 SEPT 2015
SPANNINGSHOOFDPIJN
WAT IS SPANNINGSHOOFDPIJN?
Spanningshoofdpijn is een veel voorkomend type hoofdpijn waar bijna iedereen zo nu en dan last van heeft. Hoewel dit type hoofdpijn nooit ernstig is, kan het het normale functioneren bemoeilijken. Bij sommige mensen wordt deze hoofdpijn zo hinderlijk dat ze medische hulp inroepen, doorgaans vanwege het veelvuldige optreden ervan.
Soms zijn klachten bij migraine vergelijkbaar met die van andere hoofdpijnaandoeningen.3
WIE KRIJGT SPANNINGSHOOFDPIJN?
De meeste mensen hebben wel eens spanningshoofdpijn, maar dit type komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. Ook kinderen kunnen er last van hebben.
WELKE VERSCHILLENDE TYPES SPANNINGSHOOFDPIJN ZIJN ER?
• Episodische spanningshoofdpijn wordt vaak ‘normale’ of ‘gewone’ hoofdpijn genoemd. Deze treedt op in aanvallen (episoden) die een half uur tot een aantal dagen kunnen aanhouden. De frequentie ervan varieert sterk tussen mensen onderling en in tijd per individu. • Ongeveer 3 op de 100 mensen hebben vaker dagen mét dan zonder spanningshoofdpijn. Dit wordt chronische spanningshoofdpijn genoemd; dit type is één van de chronische hoofdpijnsyndromen. In sommige gevallen is spanningshoofdpijn voortdurend aanwezig - fluctuerend in intensiteit, maar zonder volledig te verdwijnen. Dit type hoofdpijn kan uitermate invaliderend en hinderlijk zijn.
WAT ZIJN DE VERSCHIJNSELEN VAN SPANNINGSHOOFDPIJN? • Klemmende of drukkende hoofdpijn, als een strakke band om het hoofd. • Meestal aan beide zijden van het hoofd • Uitstraling van de nek naar boven of beneden • Relatief lichte of matige hoofdpijn
WAT IS DE OORZAAK VAN SPANNINGSHOOFDPIJN?
Spanningshoofdpijn kun je het best zien als een overgevoeligheid van pijnmodulerende structuren in de hersenen. Ongeveer de helft gaat gepaard met verhoogde spierspanning in de pericraniële en cervicale spieren. Er zijn talrijke en verschillende oorzaken voor. Sommige factoren spelen echter een belangrijkere rol dan andere: • Emotionele spanning: dit kunnen angstgevoelens zijn of stress. • Fysieke spanning in de spieren van het hoofd en de nek: dit kan worden veroorzaakt door een slechte houding, bijvoorbeeld tijdens het werken achter de computer, of door het verkeerd tillen van een zwaar voorwerp.
Ongeveer 50% van de mensen die in aanmerking komen voor preventieve medicijnen slikt deze niet.4 Ruim een derde van hen (37%) is mogelijk verkeerd gediagnostiseerd met spanningshoofdpijn.5
NIET-MEDICAMENTEUZE BEHANDELING
• Ontspanning: een pauze, een massage of een warm bad nemen, een wandeling maken. • Stress aanpakken: ademhalings- en ontspanningsoefeningen doen. • Regelmatig bewegen: spanningshoofdpijn doet zich vaker voor bij mensen die niet veel lichaamsbeweging nemen. • Een dagboek bijhouden: hierin kan relevante informatie over hoofdpijn worden genoteerd: hoe vaak de hoofdpijn voorkomt, wanneer de hoofdpijn optreedt, hoe lang deze duurt en wat de verschijnselen zijn. Deze informatie is nuttig bij de diagnosestelling, het vaststellen van de mogelijke oorzaken en bij de beoordeling hoe goed de behandeling werkt. Het hoofdpijndagboek is te downloaden via de website van de Nederlandse Vereniging van Hoofdpijnpatiënten www.hoofdpijnpatienten.nl en op te vragen bij de apotheek.
MIGRAINE V 6
M
Iedere dag hebben meer dan 70.000 Nederlanders een migraineaanval.7 Vooral vanwege de invloed van hormoonschommelingen hebben vrouwen vaker last van migraine dan mannen.
WAT IS MIGRAINE?
Migraine is een neurovasculaire aandoening, die optreedt in aanvallen. Bij sommige mensen gebeurt dit één- of tweemaal per jaar, maar bij anderen tot wel een paar keer per maand. Het voornaamste kenmerk van deze aanvallen is hoofdpijn, die hevig kan zijn. Andere veelvoorkomende kenmerken zijn misselijkheid of overgeven en overgevoeligheid voor licht en geluid.
Bij 40% van de patiënten
NORMAAL Klachtenvrij
WIE KRIJGT MIGRAINE?
Ongeveer 1 op de 5 volwassenen heeft ooit in zijn leven last van migraine. Het komt dus vaak voor. Vrouwen hebben drie keer zo veel kans op migraine als mannen. Het begint vaak op de kinderleeftijd of tijdens de adolescentie. Met name bij meisjes kan het beginnen in de puberteit. Migraine komt in families voor en kan erfelijk zijn.
Bij 25% van de patiënten
1
2
3
4
PRODROMEN
AURA
ICTUS
HERSTEL
Stemmingsveranderingen Drang tot eten · Geeuwen Vermoeidheid · Toegenomen gevoeligheid voor licht, geluid en kleur Diurese
2-48 uur
Visueel Unilaterale paresthesieën Spraakstoornissen
1 uur
Unilateraal · Kloppend · Toename bij fysieke activiteit · Nausea & braken · Anorexia · Foto-, fono-, osmofobie · Vermoeidheid · Geeuwen
4-72 uur
Braken · Diepe slaap Stemmingsveranderingen Anorexia · Diurese
1-48 uur
NORMAAL Klachtenvrij
HOE VERLOOPT EEN MIGRAINEAANVAL EN WAT ZIJN DE VERSCHIJNSELEN?
Een aanval kent meestal 4 fasen. Deze worden niet altijd allemaal doorlopen. Tussen de aanvallen door voelen de meeste mensen met migraine zich volkomen gezond.
1 De waarschuwingsfase vindt plaats vóór de aanval echt begint. Slechts 40% van de mensen met migraine is zich bewust van deze fase. Ze voelen zich enkele uren tot zelfs een of twee dagen voor het optreden van de hoofdpijn prikkelbaar, neerslachtig of moe. Sommige mensen voelen zich tijdens deze periode echter ongewoon energiek. Sommigen hebben enorme trek in bepaalde voedingsmiddelen. Anderen ‘voelen gewoon’ dat er een migraineaanval op komst is. Migraine veroorzaakt stress in de relatie met familie en vrienden. Vaak hebben mensen met migraine ook last van boosheid, depressie of angst. Depressie komt gemiddeld 3x vaker voor bij mensen die last hebben van hoofdpijn of migraine.8, 9
Het aura, wanneer dit zich voordoet, is vrijwel 2 altijd de volgende fase. Slechts een vierde van de mensen met migraine heeft ooit een aura, en zelfs bij hen hoeft deze niet bij elke aanval op te treden. Een aura is een signaal van de hersenen, die tijdelijk (maar niet ernstig) worden aangedaan door het migraineproces. Doorgaans houdt een aura 10 tot 30 minuten aan, maar langer is mogelijk. Een aura treft voornamelijk het gezichtsvermogen. Kenmerken zijn blinde vlekken, fel licht of lichtflitsen of
gekleurde zigzaglijnen voor de ogen zien, doorgaans aan één zijde. Minder vaak treden zintuiglijke verschijnselen op - tintelingen of gevoelloosheid - die meestal in de vingers van één hand beginnen en zich uitbreiden naar boven langs de arm tot het gezicht of de tong aan dezelfde kant. Dit gaat vaak gepaard met visuele verschijnselen. Moeite met spreken of met het vinden van de juiste woorden kan ook een onderdeel zijn van het aura. Migraine kan een grote impact hebben op mensen door symptomen als kloppende hoofdpijn, misselijkheid en (over)gevoeligheid voor licht en geluid.10, 11
3 De hoofdpijnfase is voor de meeste mensen het hinderlijkst, en duurt enkele uren tot twee of drie dagen. Migrainehoofdpijn is meestal hevig. Vaak is het een eenzijdige pijn, maar pijn aan beide zijden is ook mogelijk. Hoewel het doorgaans gelokaliseerd is aan de voorkant of bij de slaap, zijn andere plaatsen in het hoofd ook mogelijk. De pijn is meestal kloppend of bonzend en kan bij beweging verergeren. Waarschijnlijk gaat deze ook gepaard met misselijkheid en (bijna) overgeven. Dit lijkt de hoofdpijn te verlichten. Overgevoeligheid voor licht en geluid zijn secundaire klachten. 4 De herstelfase treedt in zodra de hoofdpijn afneemt. Deze periode wordt gekenmerkt door moeheid, prikkelbaarheid en moeite met de concentratie. Deze fase kan nog een hele dag duren.
MIGRAINE (VERVOLG)
WELKE VERSCHILLENDE TYPEN MIGRAINE ZIJN ER?
Migraine met aura: 2x zoveel risico op een beroerte in vergelijking met mensen zonder migraine.13
Het meest voorkomende type is migraine zonder aura. Ongeveer 75% van de mensen met migraine heeft alleen dit type, 25% heeft migraine met aura. Minder frequent zijn aanvallen met alleen een aura, zonder hoofdpijn. Dit type migraine komt vaker voor bij ouderen. Er zijn nog andere typen migraine, maar deze zijn zeldzaam.
MIGRAINE ZONDER AURA: diagnosecriteria IHS12
De patiënt heeft minimaal vijf aanvallen van hoofdpijn (4 - 72 uur) met minimaal twee kenmerken uit de categorie hoofdpijn én een van de bijkomende symptomen. A. Hoofdpijn • Pulserende hoofdpijn • Unilaterale (eenzijdige) hoofdpijn • Matige tot ernstige hoofdpijn die interfereert met dagelijkse activiteiten • Hoofdpijn verergert bij inspanning B. Bijkomende symptomen • Misselijkheid of overgeven • Overgevoeligheid voor licht en geluid
MIGRAINE MET AURA: diagnosecriteria IHS12
Hoofdpijn, voorafgegaan door een aura, bestaande uit neurologische symptomen die zich langzaam ontwikkelen binnen een tijdspanne van meer dan vijf minuten en verdwijnen binnen 60 minuten: • Hemianoptische visuele storingen (halfzijdige gezichtsveldstoringen) of een flikkerend scotoom (blinde vlek) dat zich door het gezichtsveld verplaatst (neemt vaak een gekartelde sikkelvorm aan) • En/of unilaterale paresthesie (huidtintelingen aan één zijde) in hand, arm en/of gezicht • En/of dysfasie (moeite met spreken, vinden van juiste woorden), maar dat is zeldzaam.
Twee van de drie mensen die last ‘‘ hebben van migraine genieten minder van
Migraine is een toestand van neuronale overgevoeligheid in de hersenen, waarvan de oorzaken nog niet volledig bekend zijn. Wel weten we dat er bepaalde uitlokkende factoren of triggers zijn. Het bepalen van die triggers is vaak lastig en soms onmogelijk, omdat de triggers niet voor iedereen hetzelfde zijn en kunnen verschillen van aanval tot aanval. Een veel voorkomende trigger is honger of minder voedsel dan waar behoefte aan is. Dit is met name het geval bij jongeren - kinderen die gevoelig zijn voor migraine, mogen nooit het ontbijt over slaan. Bij vrouwen zijn hormonale veranderingen die verband houden met de menstruatiecyclus, belangrijke potentiële triggers. Deze, en de meeste andere triggers, vertegenwoordigen een of andere vorm van stress en duiden erop dat mensen met migraine niet goed reageren op veranderingen.
‘‘
WAT IS DE OORZAAK VAN MIGRAINE?
vrijetijdsactiviteiten en ervaren pijn bij dagelijkse activiteiten als haren kammen, scheren, douchen, bij het dragen van een bril of oorbellen.14,15
Verschillende triggers kunnen een migraineaanval veroorzaken.16
TRIGGERS • Bepaalde voedingswaren • Maaltijd overslaan • Te veel of te weinig slaap • Hormonale factoren zoals menstruatie, menopauze, zwangerschap, pilgebruik • Emotionele factoren zoals stress of angst • Omgevingsfactoren zoals hevige geur, licht, geluid, atmosferische verandering, hoogteverschil • Inspanning
MIGRAINE (VERVOLG)
REGELMATIG BEWEGEN
REGELMATIG SLAAPPATROON
Verandering in levensstijl om migraine triggers te vermijden kan preventief werken
REGELMATIGE WERKGEWOONTEN
REGELMATIG EETPATROON
STRESSBEHEER (VB. DOOR RELAXATIETECHNIEKEN)
NIET-MEDICAMENTEUZE BEHANDELING VAN MIGRAINE • Rust (donkere kamer) • Vermijden van de triggers • Een dagboek bijhouden: hierin kan relevante informatie over hoofdpijn worden bijgehouden: hoe vaak de hoofdpijn voorkomt, wanneer de hoofdpijn optreedt, hoe lang deze duurt en wat de verschijnselen zijn. Deze informatie is nuttig bij de diagnosestelling, het vaststellen van triggers en bij de beoordeling hoe goed de behandeling werkt. • Aanpassing levensstijl: zie tips hierboven.
KIJK VOOR MEER INFORMATIE, DE MIGRAINETEST EN HET MIGRAINEDAGBOEK OP: WWW.MIGRAINEWEEK.NL
CLUSTERHOOFDPIJN
WAT IS CLUSTERHOOFDPIJN?
Clusterhoofdpijn is de naam die wordt gegeven aan kortdurende aanvallen van zeer hevige, eenzijdige hoofdpijn, doorgaans in of rond het oog. Gewoonlijk beginnen ze zonder waarschuwing vooraf, één of meer keren per dag, meestal op hetzelfde tijdstip overdag of ‘s nachts. Vaak wordt iemand ongeveer een uur nadat hij in slaap is gevallen wakker van de eerste aanval. Men zegt soms dat clusterhoofdpijn een bepaald type migraine is, maar dit klopt niet. Het is een ander soort hoofdpijn die een andere behandeling vereist dan migraine.
WIE KRIJGT CLUSTERHOOFDPIJN?
Clusterhoofdpijn komt niet vaak voor. Tot drie op iedere duizend mensen heeft hier last van. Mannen hebben een vijf keer zo hoog risico op clusterhoofdpijn dan vrouwen, waarmee dit type een bijzondere plaats inneemt onder de hoofdpijnaandoeningen. De eerste aanval doet zich meestal voor tussen de 20 en 40 jaar, maar clusterhoofdpijn kan op elke leeftijd beginnen.
WAT ZIJN DE VERSCHIJNSELEN VAN CLUSTERHOOFDPIJN? Dit type wordt gekenmerkt door een zeer herkenbare groep verschijnselen. • Het belangrijkste verschijnsel is dat clusterhoofdpijn ondraaglijke pijn veroorzaakt. • De pijn is strikt eenzijdig gelokaliseerd in, rond of achter het oog. • De pijn wordt wordt omschreven als brandend, stekend of borend. • De pijn verergert zeer snel en bereikt binnen 5 tot 10 minuten het ergste punt, en houdt indien onbehandeld tussen de 15 minuten en drie uur aan (meestal tussen de 30 en 60 minuten).
In opvallend contrast tot migraine, waarbij de meeste mensen alleen maar willen liggen en zich zo rustig mogelijk houden, veroorzaakt clusterhoofdpijn onrust. Mensen met deze aandoening kunnen niet stil blijven zitten – ze gaan rondlopen of hevig naar voren en achteren bewegen, of gaan zelfs naar buiten. Ook wordt het oog aan de pijnlijke zijde rood en gaat tranen, en het ooglid kan gaan hangen. Het neusgat voelt verstopt aan of men krijgt juist een loopneus. De andere zijde van het hoofd blijft volkomen onaangedaan.
WELKE VERSCHILLENDE TYPES CLUSTERHOOFDPIJN ZIJN ER? • Episodische clusterhoofdpijn komt vaker voor. Dit type doet zich dagelijks of bijna dagelijks voor gedurende beperkte periodes (episoden) en stopt daarna, vandaar de aanduiding ‘cluster’. Doorgaans duren deze periodes zes tot twaalf weken, maar ze kunnen ook na twee weken ophouden of aanhouden tot wel zes maanden. Ze doen zich meestal elk jaar rond dezelfde tijd voor, vaak in het voor- of najaar, maar sommige mensen hebben elk jaar twee of drie episoden en sommigen hebben tussenperiodes van twee jaar of langer tussen de episoden. Tussen deze episoden hebben mensen met episodische clusterhoofdpijn helemaal geen verschijnselen van de aandoening. • Chronische clusterhoofdpijn, goed voor circa 10% van de gevallen van clusterhoofdpijn, stopt niet. Dagelijkse of bijna-dagelijkse aanvallen doen zich jaar na jaar onafgebroken voor. Episodische clusterhoofdpijn kan evolueren tot chronische clusterhoofdpijn en andersom.
WAT IS DE OORZAAK VAN CLUSTERHOOFDPIJN?
Ondanks een grote hoeveelheid medisch wetenschappelijk onderzoek naar clusterhoofdpijn is de oorzaak nog altijd onbekend. De meeste belangstelling gaat uit naar het tijdstip waarop de aanvallen zich voordoen, dat lijkt samen te hangen met circadiane ritmen (de biologische klok). Veel mensen met clusterhoofdpijn zijn zware rokers of zijn dit geweest. Hoe dit kan bijdragen aan het veroorzaken van clusterhoofdpijn, als dit inderdaad het geval is, is niet bekend. Stoppen met roken is altijd goed voor de gezondheid, maar heeft zelden effect op de aandoening. Alcohol, zelfs een kleine hoeveelheid, kan een aanval van clusterhoofdpijn tijdens een clusterepisode triggeren maar niet op andere momenten. Er lijken geen andere veelvoorkomende triggers te zijn.
NIET MEDICAMENTEUZE BEHANDELING VAN CLUSTERHOOFDPIJN
Een dagboek bijhouden: hierin kan relevante informatie over hoofdpijn worden bijgehouden: hoe vaak de hoofdpijn voorkomt, wanneer de hoofdpijn optreedt, hoe lang deze duurt en wat de verschijnselen zijn. Deze informatie is nuttig bij de diagnosestelling, het vaststellen van uitlokkende factoren en bij de beoordeling hoe goed de behandeling werkt.
MEDICATIE-OVERGEBRUIK HOOFDPIJN
Elk geneesmiddel - gebruikt om de verschijnselen van hoofdpijn te behandelen - kan, wanneer het te vaak en te lang wordt gebruikt, hoofdpijn door medicatieovergebruik veroorzaken. Dit leidt tot een vicieuze cirkel die moeilijk te doorbreken kan zijn. Het is ondergeschikt hoeveel medicatie ingenomen wordt. Als slechts één of twee dagen per week de toegelaten dagdosis pijnstillers gebruikt wordt, is het risico op medicatieovergebruik hoofdpijn klein. Als er echter (bijna) dagelijks een paar pijnstillers ingenomen worden, is het heel goed mogelijk dat dit de hoofdpijn alleen maar erger maakt. De enige manier om deze aandoening te behandelen, is stoppen met de te veel gebruikte medicatie. Uit klinisch onderzoek blijkt dat de meeste mensen die stoppen met te veel gebruikte medicatie een grote verbetering constateren. Het kan echter wel drie maanden duren voordat het volledige effect merkbaar is.
WANNEER PATIËNTEN MET HOOFDPIJN DOORVERWIJZEN NAAR EEN ARTS? Hoofdpijn door trauma Zeer plotselinge en hevige hoofdpijn (medische urgentie of bloeding?) Hoofdpijn ’s nachts met zwelling en drukpijn rond de slagaders te hoogte van de slapen Hoofdpijn + misselijkheid + overgeven + visuele storingen Hoofdpijn + nekstijfheid (kinderen en adolescenten) Vermoeden van geneesmiddelen bijwerkingen Hoofdpijn die niet verbetert met klassieke pijnstillende geneesmiddelen Hoofdpijn meer dan 10 dagen per maand
SAMENVATTING TYPEN PRIMAIRE HOOFDPIJN Spanningshoofdpijn
Migraine
Clusterhoofdpijn
Prevalentie Man-Vrouw
38%17
20%18
< 1%19
M =V
M
M >V
Lokalisatie
Kenmerken
Oorzaken
Beweging?
• Dof en aanhoudend • Geen misselijkheid
• Eenzijdig • 25% aura • Misselijkheid, foto- en fonofobie • Kloppend
• Hoofdpijn in ‘clusters’ • Eenzijdig • Stekend rond een oog
• Stress • Angst • Depressie
• Hormonen (menstruatie, zwangerschap, hormonentherapie) • Voedsel • Externe stimuli
?
Geen pijnverhoging bij beweging
Pijn wordt intenser bij beweging
Patiënt wil bewegen
MIGRAINE TEST
DE HOOFDPIJN HEEFT DE VOLGENDE KENMERKEN:
NAAST HOOFDPIJN OOK:
JA NEE
JA NEE
Aan één zijde van het hoofd
Misselijkheid en/of braken
Kloppend
Gevoelig voor licht en geluid
Matige tot zeer stevige hoofdpijn Verergering van symptomen bij traplopen of andere lichte lichamelijke activiteiten
BIJ MINSTENS 2X “JA”
BIJ MINSTENS 1X “JA”
MOGELIJKE INDICATIE VAN MIGRAINE
Deze test geeft een eerste aanwijzing. De test is gebaseerd op de IHS (International Headache Society) classificatie. Met steun van: Novartis Consumer Health a GSK Consumer Healthcare company
›
07 13 SEPT 2015
1. Memo, Insight tracker, 2013 2. Lipton R, Stewart W, Hall C et al. The misdiagnoses of disabling episodic headache: results from the Spectrum Study. Cephalalgia 2001;21:300 Engwegen J,Lohman JHM,Van der Kuy M; Apothekers signaleren migraine, Pharmaceutisch weekblad,2004,139,31-32. 3. Engwegen J,Lohman JHM,Van der Kuy M; Apothekers signaleren migraine, Pharmaceutisch weekblad,2004,139,31-32. 4. Medicalfacts: www.medicalfacts.nl/2014/05/14/behandeling-van-migraine-kan-beter/. 5. Lipton R, Stewart W, Hall C et al. The misdiagnoses of disabling episodic headache: results from the Spectrum Study. Cephalalgia 2001;21:300. 6. Medicalfacts: www.medicalfacts.nl/2014/05/14/behandeling-van-migraine-kan-beter/. 7. Nederlandse Vereniging van Hoofdpijnpatiënten: www.hoofdpijnpatienten.nl/soorten-hoofdpijn/migraine.html. 8. Dueland A, Leira R et al. The impact of migraine on work, family, and leisure among young women. 9. World Health Organization. Headache disorders. Fact sheet No277 [online] 2004. Available from: www.who.int/mediacentre/factsheets/fs277/en/. Last accessed: May 2012. 10. Dueland A, Leira R et al. The impact of migraine on work, family, and leisure among young women - a multinational study. Curr Med Res Opin 2004; 20:1595–1604. 11. National Pain Foundation. Migraine in the Workplace: www.nationalpainfoundation.org/articles/694/migraine-in-the-workplace. Last accessed: July 2011 (from www.excedrin.com). 12. Classification International Headache Society. 13. Schurks M, Rist P et al. Migraine and cardiovascular disease: systematic review and meta-analysis. BMJ 2009;339:b3914. 14. Cutaneous Allodynia in the Migraine Population. Richard B. Lipton, MD,1,2,3 Marcelo E. Bigal, MD, PhD,1,3,4 Sait Ashina, MD,1 Rami Burstein, PhD,5 Stephen Silberstein, MD,6 Michael L. Reed, PhD,7 Daniel Serrano, MA,7 and Walter F. Stewart, PhD8, on behalf of the American Migraine Prevalence Prevention Advisory Group. Ann Neurol. 2008 February; 63(2): 148-158. 15. Dueland A, Leira R et al. The impact of migraine on work, family, and leisure among young women - a multinational study. Curr Med Res Opin 2004;20:1595-1604. 16. Husid, M.S and Rapoport, A.M (2006). Principles of Headache Management. In Lipton, R.B and Bigal, M.E Migraine and other headache disorders, Informa UK Ltd. pp. 23-36. 17. Brian S. Schwartz, MD, MS; Walter F. Stewart, PhD, MPH; David Simon, MS; Richard B. Lipton, MD. Epidemiology of Tension-Type Headache. Jama. 1998;279(5):381-383. 18. Moens G, Johannik K, Verbeek C, Bulterys S. The prevalence and characteristics of migraine among the Belgian working population. Acta Neurol Belg 2007;107:84-90. 19. Fischera M, Marziniak M, Gralow I, Evers S. The incidence and prevalence of cluster headache: a meta-analysis of population-based studies. Cephalalgia. 2008 Jun; 28(6):614-8. Epub 2008 Apr 16.
Novartis Consumer Health - a GSK Consumer Healthcare company. P3NL151036.
VOOR EEN CORRECTE DIAGNOSE, VERWIJS DOOR NAAR DE HUISARTS. KIJK VOOR MEER INFORMATIE EN HET MIGRAINEDAGBOEK OP: WWW.MIGRAINEWEEK.NL
