›
01 07 SEPT 2014
? MIGRAINE IS MEER DAN HOOFDPIJN. Adviseer uw klanten.
Migraine of hoofdpijn? 1 op de 5 Nederlanders krijgt in zijn leven te maken met migraine.* Maar weten uw klanten wel dat het migraine is? Ruim een derde (37%) is mogelijk verkeerd gediagnostiseerd met spanningshoofdpijn, wat betekent dat zij wellicht verkeerd of onvoldoende behandeld worden.** Een gewone pijnstiller is in veel gevallen niet de juiste oplossing tegen migraine en bijbehorende symptomen. Migrainepatiënten blijven zitten met ernstige klachten door de keuze van de verkeerde medicijnen. Om hen bewust te maken van de aandoening en mogelijke oplossingen, is er van 1 t/m 7 september 2014 de Migraine Week in apotheken, drogisterijen, bij huisartsen en in de landelijke media. Als adviseur kunt u vragen krijgen van uw klanten of ze nu migraine hebben of een andere vorm van hoofdpijn. Om daarop te antwoorden, kunt u bijvoorbeeld samen met hen de Migrainetest doen. Die bevat de juiste vragen voor een eerste voorlopige evaluatie op basis van de classificatie van de International Headache Society. Zo kunt u erachter komen of het om migraine of een ander type hoofdpijn gaat en uw klant bijstaan met de juiste raad. In deze brochure leest u meer over de verschillende soorten hoofdpijn en bijbehorende symptomen.
* Memo, Insight tracker, 2013 ** Lipton R, Stewart W, Hall C et al. The misdiagnoses of disabling episodic headache: results from the Spectrum Study. Cephalalgia 2001;21:300
INDELING VAN HOOFDPIJN
a. SPANNINGSHOOFDPIJN
• Doffe en aanhoudende hoofdpijn • Geen misselijkheid
90 %
PRIMAIR
b. MIGRAINE
• Eenzijdige hoofdpijn (unilateraal) • Aura (25%) • Misselijkheid, gevoeligheid voor licht en geluid • Kloppend
c. CLUSTERHOOFDPIJN
• Eenzijdige hoofdpijn (unilateraal) • Stekend rondom een oog
HOOFDPIJN
GENEESMIDDELEN
10 %
SECUNDAIR
STIJGING DRUK IN DE SCHEDEL (INTRACRANIELE DRUK) KNO-AANDOENINGEN ZENUWPIJN (NEURALGIE) SYSTEMISCHE ZIEKTEN HERSENTUMOR
EPISODISCH CHRONISCH
a. SPANNINGSHOOFDPIJN Wat is spanningshoofdpijn? Spanningshoofdpijn is een veel voorkomend type hoofdpijn waar bijna iedereen zo nu en dan last van heeft. Hoewel dit type hoofdpijn nooit ernstig is, kan het het normale functioneren bemoeilijken. Bij sommige mensen wordt deze hoofdpijnzo hinderlijk dat ze medische hulp inroepen, doorgaans vanwege het veelvuldige optreden ervan.
Wie krijgt spanningshoofdpijn? De meeste mensen hebben wel eens spanningshoofdpijn, maar dit type komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. Ook kinderen kunnen er last van hebben.
Welke verschillende types spanningshoofdpijn zijn er? •E pisodische spanningshoofdpijn wordt vaak ‘normale’ of ‘gewone’ hoofdpijn genoemd. Deze treedt op in aanvallen (episoden) die een half uur tot een aantal dagen kunnen aanhouden. De frequentie ervan varieert sterk tussen mensen onderling en in tijd per individu. • Ongeveer drie op de honderd mensen hebben vaker dagen mét dan zonder spanningshoofdpijn. Dit wordt chronische spanningshoofdpijn genoemd; dit type is één van de chronische hoofdpijnsyndromen. In sommige gevallen is spanningshoofdpijn voortdurend aanwezig - fluctuerend in intensiteit, maar zonder volledig te verdwijnen. Dit type hoofdpijn kan uitermate invaliderend en hinderlijk zijn.
Wat zijn de verschijnselen van spanningshoofdpijn? Doorgaans wordt spanningshoofdpijn omschreven als klemmend of drukkend, als een strakke band om het hoofd. Vaak doet de pijn zich aan beide zijden van het hoofd voor en straalt deze van de nek uit naar boven of beneden. De pijn is gewoonlijk licht of matig, maar kan zo ernstig zijn dat deze een belemmering vormt voor dagelijkse activiteiten. Vaak zijn er geen andere verschijnselen, hoewel sommige mensen met spanningshoofdpijn niet houden van fel licht of hard geluid, en soms weinig eetlust hebben.
Wat is de oorzaak van spanningshoofdpijn? Spanningshoofdpijn kun je het best zien als een overgevoeligheid van pijnmodulerende structuren in de hersenen. Ongeveer de helft gaat gepaard met verhoogde spierspanning in de pericraniële en cervicale spieren. Er zijn talrijke en verschillende oorzaken voor. Sommige factoren spelen echter een belangrijkere rol dan andere: • Emotionele spanning: dit kunnen angstgevoelens zijn of stress. • F ysieke spanning in de spieren van de hoofdhuid en nek: dit kan worden veroorzaakt door een slechte houding, bijvoorbeeld tijdens het werken achter de computer, of door het verkeerd tillen van een zwaar voorwerp.
Niet-medicamenteuze behandeling
•O ntspanning: een pauze, een massage of een warm bad nemen, een wandeling maken. • Stress aanpakken: ademhalings- en ontspanningsoefeningen doen. •R egelmatig bewegen: spanningshoofdpijn doet zich vaker voor bij mensen die niet veel lichaamsbeweging nemen. • E en dagboek bijhouden: hierin kan relevante informatie over hoofdpijn worden genoteerd: hoe vaak de hoofdpijn voorkomt, wanneer de hoofdpijn optreedt, hoe lang deze duurt en wat de verschijnselen zijn. Deze informatie is nuttig bij de diagnosestelling, het vaststellen van de mogelijke oorzaken en bij de beoordeling hoe goed de behandeling werkt.
b. MIGRAINE Wat is migraine?
Wie krijgt migraine?
Ongeveer 1 op de 5 volwassenen heeft ooit in zijn leven last van migraine. Het komt dus vaak voor. Vrouwen hebben drie keer zo veel kans op migraine als mannen. Het begint vaak op de kinderleeftijd of tijdens de adolescentie. Met name bij meisjes kan het beginnen in de puberteit. Migraine komt in families voor en kan erfelijk zijn.
Migraine is een neurovasculaire aandoening, die optreedt in aanvallen. Bij sommige mensen gebeurt dit één- of tweemaal per jaar, maar bij anderen tot wel een paar keer per maand. Het voornaamste kenmerk van deze aanvallen is hoofdpijn, die hevig kan zijn. Andere veelvoorkomende kenmerken zijn misselijkheid of overgeven en overgevoeligheid voor licht en geluid.
Bij 40% van de patiënten
1
Bij 25% van de patiënten
2
NORMAAL PRODROMEN AURA
3
4
ICTUS HERSTEL NORMAAL
Klachtenvrij Stemmingsveranderingen · Drang tot Visueel · Unilaterale paresthesieën Unilateraal · Kloppend · Toename bij eten · Geeuwen · Vermoeidheid Spraakstoornissen fysieke activiteit · Nausea & braken Toegenomen gevoeligheid voor licht · Anorexia · Foto-, fono-, osmofobie geluid en kleur · Diurese Vermoeidheid · Geeuwen
Braken · Diepe slaap Stemmingsveranderingen · Anorexia Diurese
2-48 uur 1 uur 4-72 uur 1-48 uur
Klachtenvrij
Hoe verloopt een migraineaanval en wat zijn de verschijnselen? Een aanval kent meestal vier fasen. Deze worden niet altijd allemaal doorlopen. Tussen de aanvallen door voelen de meeste mensen met migraine zich volkomen gezond. 1. De waarschuwingsfase vindt plaats vóór de aanval echt begint. Slechts 40% van de mensen met migraine is zich bewust van deze fase. Ze voelen zich enkele uren tot zelfs een of twee dagen voor het optreden van de hoofdpijn prikkelbaar, neerslachtig of moe. Sommige mensen voelen zich tijdens deze periode echter ongewoon energiek. Sommigen hebben enorme trek in bepaalde voedingsmiddelen. Anderen ‘voelen gewoon’ dat er een migraineaanval op komst is. 2. Het aura, wanneer dit zich voordoet, is vrijwel altijd de volgende fase. Slechts een vierde van de mensen met migraine heeft ooit een aura, en zelfs bij hen hoeft deze niet bij elke aanval op te treden. Een aura is een signaal van de hersenen, die tijdelijk (maar niet ernstig) worden aangedaan door het migraineproces. Doorgaans houdt een aura 10 tot 30 minuten aan, maar langer is mogelijk. Een aura treft voornamelijk het gezichtsvermogen. Kenmerken zijn blinde vlekken, fel licht of lichtflitsen of gekleurde zigzaglijnen voor
de ogen zien, doorgaans aan één zijde. Minder vaak treden zintuiglijke verschijnselen op - tintelingen of gevoelloosheid - die meestal in de vingers van één hand beginnen en zich uitbreiden naar boven langs de arm tot het gezicht of de tong aan dezelfde kant. Dit gaat vaak gepaard met visuele verschijnselen. Moeite met spreken of met het vinden van de juiste woorden kan ook een onderdeel zijn van het aura. 3. De hoofdpijnfase is voor de meeste mensen het hinderlijkst, en duurt enkele uren tot twee of drie dagen. Migrainehoofdpijn is meestal hevig. Vaak is het een eenzijdige pijn, maar pijn aan beide zijden is ook mogelijk. Hoewel het doorgaans gelokaliseerd is aan de voorkant of bij de slaap, zijn andere plaatsen in het hoofd ook mogelijk. De pijn is meestal kloppend of bonzend en kan bij beweging verergeren. Waarschijnlijk gaat deze ook gepaard met misselijkheid en (bijna) overgeven. Dit lijkt de hoofdpijn te verlichten. Overgevoeligheid voor licht en geluid zijn secundaire klachten. 4. De herstelfase reedt in zodra de hoofdpijn afneemt. Deze periode wordt gekenmerkt door moeheid, prikkelbaarheid en moeite met de concentratie. Deze fase kan nog een hele dag duren.
b. MIGRAINE (vervolg) Welke verschillende typen migraine zijn er? Het meest voorkomende type is migraine zonder aura. Ongeveer 75% van de mensen met migraine heeft alleen dit type; 10% heeft migraine met aura en 20% heeft van tijd tot tijd beide typen. Minder frequent zijn aanvallen met alleen een aura, zonder hoofdpijn. Dit type migraine komt vaker voor bij ouderen. Er zijn nog andere typen migraine, maar deze zijn zeldzaam.
MIGRAINE ZONDER AURA: diagnosecriteria IHS* De patiënt heeft minimaal vijf aanvallen van hoofdpijn (4-72 uur) met minimaal twee kenmerken uit de categorie hoofdpijn én een van de bijkomende symptomen. A. Hoofdpijn • Pulserende hoofdpijn • Unilaterale (eenzijdige) hoofdpijn • Matig tot ernstige hoofdpijn die interfereert met dagelijkse activiteiten • Hoofdpijn verergert bij inspanning B. Bijkomende symptomen • Misselijkheid of overgeven • Overgevoeligheid voor licht en geluid
* Classification International Headache Society.
MIGRAINE MET AURA: diagnosecriteria IHS* Hoofdpijn, voorafgegaan door een aura, bestaande uit neurologische symptomen die zich langzaam ontwikkelen binnen een tijdspanne van meer dan vijf minuten en verdwijnen binnen 60 minuten: •H emianoptische visuele storingen (halfzijdige gezichtsveldstoringen) of een flikkerend scotoom (blinde vlek) dat zich door het gezichtsveld verplaatst (neemt vaak een gekartelde sikkelvorm aan) • En/of unilaterale paresthesie (huidtintelingen aan één zijde) in hand, arm en/of gezicht • En/of dysfasie (moeite met spreken, vinden van juiste woorden), maar dat is zeldzaam.
Wat is de oorzaak van migraine? Migraine is een toestand van neuronale overgevoeligheid in de hersenen, waarvan de oorzaken nog niet volledig bekend zijn. Wel weten we dat er bepaalde uitlokkende factoren of triggers zijn. Het bepalen van die triggers is vaak lastig en soms onmogelijk,omdat de triggers niet voor iedereen hetzelfde zijn en kunnen verschillen van aanval tot aanval. Een veel voorkomende trigger is honger of minder voedsel dan waar behoefte aan is. Dit is met name het geval bij jongeren - kinderen die gevoelig zijn voor migraine, mogen nooit het ontbijt over slaan. Bij vrouwen zijn hormonale veranderingen die verband houden met de menstruatiecyclus, belangrijke potentiële triggers. Deze, en de meeste andere triggers, vertegenwoordigen een of andere vorm van stress en duiden erop dat mensen met migraine niet goed reageren op veranderingen.
TRIGGERS • Bepaalde voedingswaren • Maaltijd overslaan • Te veel of te weinig slaap • Hormonale factoren zoals menstruatie, menopauze, zwangerschap, pilgebruik • Emotionele factoren zoals stress of angst • Omgevingsfactoren zoals hevige geur, licht, geluid, atmosferische verandering, hoogteverschil • Inspanning
b. MIGRAINE (vervolg)
REGELMATIG BEWEGEN
REGELMATIG SLAAPPATROON
Veranderingen in levensstijl om migraine triggers te vermijden kan preventief werken
REGELMATIGE WERK GEWOONTEN
REGELMATIG EETPATROON
STRESS-BEHEER (VB. DOOR RELAXATIE-TECHNIEKEN)
Niet-medicamenteuze behandeling van migraine • Rust (donkere kamer) • Vermijden van de triggers •E en dagboek bijhouden: hierin kan relevante informatie over hoofdpijn worden bijgehouden: hoe vaak de hoofdpijn voorkomt, wanneer de hoofdpijn optreedt, hoe lang deze duurt en wat de verschijnselen zijn. Deze informatie is nuttig bij de diagnosestelling, het vaststellen van triggers en bij de beoordeling hoe goed de behandeling werkt. • Aanpassing levensstijl: zie tips hierboven.
VOOR MEER INFORMATIE, DE MIGRAINE TEST EN HET MIGRAINEDAGBOEK KIJK OP: WWW.MIGRAINEWEEK.NL
c. CLUSTERHOOFDPIJN Wat is clusterhoofdpijn?
Clusterhoofdpijn is de naam die wordt gegeven aan kortdurende aanvallen van zeer hevige, eenzijdige hoofdpijn, doorgaans in of rond het oog. Gewoonlijk beginnen ze zonder waarschuwing vooraf, één of meer keren per dag, meestal op hetzelfde tijdstip overdag of ‘s nachts. Vaak wordt iemand ongeveer een uur nadat hij in slaap is gevallen wakker van de eerste aanval. Men zegt soms dat clusterhoofdpijn een bepaald type migraine is, maar dit klopt niet. Het is een ander soort hoofdpijn die een andere behandeling vereist dan migraine.
Wie krijgt clusterhoofdpijn? Clusterhoofdpijn komt niet vaak voor. Tot drie op iedere duizend mensen heeft hier last van. Mannen hebben een vijf keer zo hoog risico op clusterhoofdpijn dan vrouwen, waarmee dit type een bijzondere plaats inneemt onder de hoofdpijnaandoeningen. De eerste aanval doet zich meestal voor tussen de 20 en 40 jaar, maar clusterhoofdpijn kan op elke leeftijd beginnen.
Wat zijn de verschijnselen van clusterhoofdpijn? Dit type wordt gekenmerkt door een zeer herkenbare groep verschijnselen. • Het belangrijkste verschijnsel is dat clusterhoofdpijn ondraaglijke pijn veroorzaakt. • De pijn is strikt eenzijdig gelokaliseerd in, rond of achter het oog. • De pijn wordt wordt omschreven als brandend, stekend of borend. • De pijn verergert zeer snel en bereikt binnen 5 tot 10 minuten het ergste punt, en houdt indien onbehandeld tussen de 15 minuten en drie uur aan (meestal tussen de 30 en 60 minuten). In opvallend contrast tot migraine, waarbij de meeste mensen alleen maar willen liggen en zich zo rustig mogelijk houden, veroorzaakt clusterhoofdpijn onrust. Mensen met deze aandoening kunnen niet stil blijven zitten - ze gaan rondlopen of hevig naar voren en achteren bewegen, of gaan zelfs naar buiten. Ook wordt het oog aan de pijnlijke zijde rood en gaat tranen, en het ooglid kan gaan hangen. Het neusgat voelt verstopt aan of er loopt juist vocht uit. De andere zijde van het hoofd blijft volkomen onaangedaan.
Welke verschillende types clusterhoofdpijn zijn er?
Wat is de oorzaak van clusterhoofdpijn?
• Episodische clusterhoofdpijn komt vaker voor. Dit type doet zich dagelijks of bijna dagelijks voor gedurende beperkte periodes (episoden) en stopt daarna, vandaar de aanduiding ‘cluster’. Doorgaans duren deze periodes zes tot twaalf weken, maar ze kunnen ook na twee weken ophouden of aanhouden tot wel zes maanden. Ze doen zich meestal elk jaar rond dezelfde tijd voor, vaak in het voor- of najaar, maar sommige mensen hebben elk jaar twee of drie episoden en sommigen hebben tussenperiodes van twee jaar of langer tussen de episoden. Tussen deze episoden hebben mensen met episodische clusterhoofdpijn helemaal geen verschijnselen van de aandoening.
• C hronische clusterhoofdpijn, goed voor circa 10% van de gevallen van clusterhoofdpijn, stopt niet. Dagelijkse of bijna-dagelijkse aanvallen doen zich jaar na jaar onafgebroken voor. Episodische clusterhoofdpijn kan evolueren tot chronische clusterhoofdpijn en andersom.
Ondanks een grote hoeveelheid medisch wetenschappelijk onderzoek naar clusterhoofdpijn is de oorzaak nog altijd onbekend. De meeste belangstelling gaat uit naar het tijdstip waarop de aanvallen zich voordoen, dat lijkt samen te hangen met circadiane ritmen (de biologische klok). Recent wetenschappelijk onderzoek heeft veranderingen aan het licht gebracht in een deel van de hersenen dat de hypothalamus heet, het gebied dat de lichaamsklok aanstuurt. Veel mensen met clusterhoofdpijn zijn zware rokers of zijn dit geweest. Hoe dit kan bijdragen aan het veroorzaken van clusterhoofdpijn, als dit inderdaad het geval is, is niet bekend. Stoppen met roken is altijd goed voor de gezondheid, maar heeft zelden effect op de aandoening. Alcohol, zelfs een kleine hoeveelheid, kan een aanval van clusterhoofdpijn tijdens een clusterepisode triggeren maar niet op andere momenten. Er lijken geen andere veelvoorkomende triggers te zijn.
Niet medicamenteuze behandeling van clusterhoofdpijn
Een dagboek bijhouden: hierin kan relevante informatie over hoofdpijn worden bijgehouden: hoe vaak de hoofdpijn voorkomt, wanneer de hoofdpijn optreedt, hoe lang deze duurt en wat de verschijnselen zijn. Deze informatie is nuttig bij de diagnosestelling, het vaststellen van uitlokkende factoren en bij de beoordeling hoe goed de behandeling werkt.
Medicatie-overgebruik hoofdpijn Elk geneesmiddel - gebruikt om de verschijnselen van hoofdpijn te behandelen - kan, wanneer het te vaak en te lang wordt gebruikt, medicatie-overgebruik hoofdpijn veroorzaken. Dit leidt tot een vicieuze cirkel die moeilijk te doorbreken kan zijn. Het is ondergeschikt hoeveel medicatie ingenomen wordt. Maar als zelfs één of twee dagen per week de toegelaten dagdosis pijnstillers gebruikt wordt, is het risico van medicatie-overgebruik hoofdpijn klein. Als er echter (bijna) dagelijks een paar pijnstillers ingenomen worden, is het heel goed mogelijk dat dit de hoofdpijn alleen maar erger maakt. De enige manier om deze aandoening te behandelen, is stoppen met de te veel gebruikte medicatie. Uit klinisch onderzoek blijkt dat de meeste mensen die stoppen met te veel gebruikte medicatie een grote verbetering constateren. Het kan echter wel drie maanden duren voordat het volledige effect merkbaar is.
WANNEER PATIËNTEN MET HOOFDPIJN DOORVERWIJZEN NAAR EEN ARTS? Hoofdpijn door trauma Zeer plotselinge en hevige hoofdpijn (medische urgentie of bloeding?) Hoofdpijn ’s nachts met zwelling en drukpijn rond de slagaders te hoogte van de slapen Hoofdpijn + misselijkheid + overgeven + visuele storingen Hoofdpijn + nekstijfheid (kinderen en adolescenten) Vermoeden van geneesmiddelen bijwerkingen Hoofdpijn die niet verbetert met klassieke pijnstillende geneesmiddelen Hoofdpijn meer dan 10 dagen per maand
SAMENVATTING TYPEN PRIMAIRE HOOFDPIJN a. Spanningshoofdpijn
b. Migraine
c. Clusterhoofdpijn
38%1
20%2
< 1%3
M=V
M
M>V
Prevalentie
Man-Vrouw Lokalisatie
Kenmerken
Oorzaken
Beweging?
• Dof en aanhoudend • Geen misselijkheid
• Eenzijdig • 25% aura • Misselijkheid, foto- en fonofobie • Kloppend
• Hoofdpijn in ‘clusters’ • Eenzijdig • Stekend rond een oog
• Stress • Angst • Depressie
• Hormonen (menstruatie, zwangerschap, hormonentherapie) • Voedsel • Externe stimuli
?
Geen pijnverhoging bij beweging
Pijn wordt intenser bij beweging
Patiënt wil bewegen
Bronnen : 1 Brian S. Schwartz, MD, MS; Walter F. Stewart, PhD, MPH; David Simon, MS; Richard B. Lipton, MD. Epidemiology of Tension-Type Headache. Jama. 1998;279(5):381-383. 2 Moens G, Johannik K, Verbeek C, Bulterys S. The prevalence and characteristics of migraine among the Belgian working population. Acta Neurol Belg 2007;107:84-90. 3 Fischera M, Marziniak M, Gralow I, Evers S. The incidence and prevalence of cluster headache: a meta-analysis of population-based studies. Cephalalgia. 2008 Jun; 28(6):614-8. Epub 2008 Apr 16.
MIGRAINE
MIGRAINE TEST
›
?
01 07 SEPT 2014
Migrainetest
Novartis Consumer Health BV. P3NL140469.
DE HOOFDPIJN HEEFT DE VOLGENDE KENMERKEN: Aan één zijde van het hoofd Kloppend Matige tot zeer stevige hoofdpijn Verergering van symptomen bij traplopen of andere lichte lichamelijke activiteiten
NAAST HOOFDPIJN OOK: JA
NEE
BIJ MINSTENS 2X “JA”
Misselijkheid en/of braken Gevoelig voor licht en geluid
JA
NEE
BIJ MINSTENS 1X “JA”
MOGELIJKE INDICATIE VAN MIGRAINE Deze test geeft een eerste aanwijzing. De test is gebaseerd op de IHS (International Headache Society) classificatie.
met de steun van
Voor meer informatie en het migrainedagboek, kijk op www.migraineweek.nl
