Schadevergoeding en excuses vanuit het perspectief van de behoorlijkheid
5 1
Een schadeclaim als motie van wantrouwen
AF.M. Brenninkrneijer, N. van der Bijl & Y M. van der Vlugt
‘Den Haag, 24juni. Premier Iialkenende noemt de handelwijze van zijn ambtenaren bij de nasleep van de Catshuishrand in 2004 onzorgvuldig onjuist en onvolledig Dat zei de premier gisteravond tijdens een debat in de Tweede Kamer over de brand in zijn ambtswoning waarbij een schilder om het leven ki am. Baikenende wiJ geen excuses maken vanwege de juridische implicaties. Wel wil hij een aan scherping van de integriteitscode oor zijn ambtenaren. ‘De politie i as al sinds 2006 op de hoogte dat Tristan schizofreen was met suicidale neigingen en hiervoor in een kliniek was opgenomen De politie nam deze mforma tie in 2008 echter niet mee in de toetsmg an de is apenvergunning aanvraag met alle gevolgen van dien Dit mag nooit nee gebeuren Zo erontsehuldigde Korpschef van Aiphen aan den Rijn Jan link oort zich tno de enorme Ii u t no een van zim onderdam’n, die verschrikkelijke ge’ eigen heeft gehad Ov”rjet minco lieten echter in een prt eactle & eten, geen eenoegen te nemen met de exanc’ en t mdcii het nnbegripelnk dat dt hoeft kunnen geneuren.
1
liniE DII
tYihe
j
Ir d u cuscirssie erkennen Zijct
ijikt an
te ie cle’
air
h b jan,
/
a’
c er het og inge 1 B. !k in ar prakeIit o, a: > n S -
in’
-
t,’
-,
‘t
as
ei Ianr
ïit n
nui t
.
i’t’.
S
t
T
s v er
‘ri ree’
$ er-er n t
OS
n e rcie ‘a,i uit
h’t
rpcetict in
de L’eIo,’t likheid
Om deze vraag te kunnen beantwoorden, gaan wij in deze bijdrage eerst in op de vraag up welke wijze de overheid op een behoorlijke wijze kan omgaan met schadeclaims. Vanuit het perspectief van de hehoorlijkhei d kan het indienen van een schadeclaim worden ge7ien als een teken van gescho nden vertrouwen. ‘v anuit de invalshoek van de achterliggende relatie tussen de burger en de oxerheid is een coulante houding van de overheid van groot belang. 4 Bij een verzoek om schadevergoeding speelt vanuit het perspectief van de behoorlijkheid ook het aanbieden van excuses een belangrijke rol, Soms worden geen excuses aangeboden uit vrees voor aansprakelijkheid. Anderz ijds blijken excuses alleen niet voldoende om de relatie tussen de burger en de overheid te herstellen. Wat is eigenlijk een goed excuus? Wat beteke nt het maken van excuses voor schadevergoeding? Verhoudingsgewijs is er weinig onderzoek gedaan naar de betekenis van excuses, maar er blijkt steeds meer aandacht voor te komen. Recent is een internationaal (sociaal-wetenschapp elijk en juridisch) onderzoek door Allan en Carroli hierover gepubliceerd, hetgeen een nader licht schijnt op het onderwerp. In paragraaf trekken is ij een parallel tussen hun inzichten over excuses en het belang van een behoorlijke behandeling van schadeclaims waarin aandacht is s oor de relatio nele kant van een conflict.
,iF.hL Bren’iinki’wiier
van het besluit, ma manier waaiop er
In het zogenaan de behoorlijkheid er situatie, waarbij zou lijkheid bij de behar ombudskwadrant: er of atge’Aezen op gu De behoorlijkheid be van de claim.’
(D
‘
2
BFIIOORI jT OM(AAN \4E1 SCHADECI 41M’
2.1
Behoorlijk versus rechtmatig
Bij de behandeling san schadeclaims speelt naast juridische argum enten en politieke, financiële en bestuurlijke aspeden ook de behoorlijkhei d van het overheidsoptreden een rol. In de dagelijkse praktijk van dc heleids uits oering ligt veelal een eenzijdige nadruk op het zakelijke aspect van het handelen de rechtmatigheid s olgens regel is regel’. En hij die rechtrn atigheidsreflex erliezen uitvn’rders cda! de relatienele kant an het gedrag san de over heidsinstant’e en ip/ichte an de burger uit het oog Burg rs isilicu dat zij s rieus ehoord werden s cordat ecn besluit genomen xsordt en dat het be’duit di c no ie iv id v iki dat rg i Idig xi mati u’dt mge da iwt beslujt eegnipelijK is, n met alleen ec.igcns dc eiw i t ‘cru tiscerd De, ‘behooriijkhe’ds rp’ctcn r ir ‘t p ‘r d mlie d
0 0
(D ci (D 0) (D
“i
‘ttk’n dcze iu,d .r i- dt c”n
t’
,iit
t het perspeaief van de behoorlijkheid
tan wij in deze bijdrage eerst p een behoorlijke wijze kan van de behoorlijkheid kan als een teken van geschonden :erliggende relatie tussen de van de overheid van groot t vanuit het perspectief ‘.an es een belangrijke rol. Soms ansprakelijkheid. Anderzijds [atie tussen de burger en de d excuus? Wat betekent het houdingsgewijs is er weinig ‘s, maar er blijkt steeds meer aal (sociaal etenschappelijk ‘rover gepubliceerd, hetgeen )aragraaf 3 trekken wij een t belang ‘san een behoorlijke is voor de relationele kant
AEM Brenninlerneijer J. van der Bijl & Y van der Vlugt
van het besluit, maar de manier waarop het besluit genomen wordt en de manier waarop gecommuniceerd wordt. In het zogenaamde ombudskwadrant brengt de Nationale ombudsman 5 De ideale de behoorlijkheid en de rechtmatigheid met elkaar in verbinding. situatie, waarbij zowel aandacht is voor de rechtmatigheid als voor de behoor lijkheid bij de behandeling van een schadeclaim, zien we rechtsboven in het ombudskw adrant. een empathische reactie waarin de claim wordt gehonoreerd of afgewezen op grond van zowel een juridische als een hehoorlijkheidtoets De behoorlijkheid betreft zowel de empathische reactie op de claim als de toets van de claim: Empatsche reeds weerin de
Reactie waaruit empathie blijkt
0:, (t
ciwre wodt gehenorserd of afgewezen op g’ond van zowel een jurdoche als eer behoorijkhedstoet
0 0 ZaKe3jke judvhe react e wsarn de aansprakehjkhr rd of cord g hono
(D
wez’• a g 5
(D Di
uridi Ie argurr ikr de behonriijkhesd an het jk van de beleidsuitvoerirg u sp’ ar cl t dtk ii nt ghr rel rr
st
,z
sr flot t
oor
.
°
t
LT
t
0
rel
s-’
di
cc
5
S hadet’rwt’di
e’fl
‘,
zm til it,’t rern’ctwf ra’z d trhot’rI:kIwid
schaad. Achter de claim kan een conflict zitten dat eigenlijk niet om geld draait. De burger kiest soms de vorm van het indienen van een schadoc’laim om het conflict onder ae aandacht te brengen, of als de overheid m de ogen van de burger achteloos reageert.” In de praktijk zullen burgers dit conflict eerder ervaren dan de betrokken o erheid. De burger is iets overkomen en zit ergens mee en zoekt bij de overheid verhaal. Als dat lang duurt of tot veel bureaucra tische rompslomp leidt dan is irritatie het gevolg. Afhankelijk van de aard van de claim is het daarom goed om zo mogelijk mondeling contact te zoeken met de betrokken burger om te onderzoeken welk conflict er achter de claim schuilgaat en in kaart te brengen waar het de burger precies om gaat. Deze aandacht voor waar een burger mee zit is voor een verstandige aanpak alleen al waardevol. In veel gevallen is het mogelijk om nog tot een oplossing van het conflict te komen anders dan via schadev ergoeding, zelfs al is de burger overgegaan tot het indienen ‘.an een schadeclaim, bij’ oorheeld hij verstoorde verhoudingen of bij miscornmunicatie. Het gaat dan primair om het herstellen van de relatie met de betrokkene. In veel gevallen biedt financiële genoegdoe ning hooguit slechts een deel van de oplossing, en zijn het tijdig en zorgvuldig reageren, het met begrip ingaan op de reden waarom voor de burger nadeel is ontstaan, het overtuigend motiveren van gemaakte keuzen en het aanbieden van excuses minstens zo belangrijk. 9 Zodra een burger stelt schade te hebben geleden, n ordt aan de kant van de overheid veelal de juridische machinerie in werking gezet waarbij de raag naar aansprakeliikheid centraal staat, Het is belangrijk te onderkennen dat het in deze fase van de behandeling van de schadeclaim vooral ook gaat om de vraag hoe op een behoorlijke nijze met de claim kan worden omgegaan. Het is van belang dat de overheid niet alleen vanuit een juridische reflex eageert met ‘niet aansprakelijk, maar ook oog heeft voor wat de burger is o erkomen. Als de overheid dat aspect envaarloost, zal er eerder een conflict ontstaan dat via de claim tot juridisering an de verhoudingen kan leiden
Een k 1 behoor e h It ‘ets van
,1O
wbdeclaim een coulante houding
Naast ‘en b hoc rlijk ciupathische nactie op de daim kan de hehnorhikhc td ok hi de inlu’udelikt iot’fing een tol ‘.pelen t-let sehadet ergoedinsheIeio Je o c ‘u d lt-k Je it j ridis h p rsp tie vee al bepaald te worden r u t,an pi la in,’zle scF de g dit ti ubheker idde n ,t nr3t het.vPd ie jr.w-che’ Irinder:re an d’ schaP t nitr ‘fl iC ht’nerru, Zn Dcce ‘e-adcrng eid er aL arzeif i ‘ar”an toe ddt le weken t elk sp
IT •i llr,’nnlnÂm’I’,’r
S
garantie is voor her de rechtmatigheid Aan de ene karl hartig schades te ver in kwestie of de juri. afweging)’ Een hel’ dat bij het beslissen of er, los van alle nu. politieke context, d om tot een v orm
kan, naast de juridi. verzoeken om seha,
Bij het antwoor een belangrijke rol houding ten opzici’ Indien bijvoorbeeld de burger problen c de door hem geled ben ijsiast een coul niet op te anticipe Een onderdeel uit ‘coulance’. Dit is bang voor prccc Willekeur en ontc’re Dat betekent echter paden geheel moet bij het ontbreken den, toch reden
iii’
n ordt ten onrechte is weliswaar een b vastgestelde redt f net om en siwati’-’ gumertten all r serhai] PreecJc’T’
“
it--in, ‘vii
cil”
1,_t
ii heI perspectief van de behoorii/khetd
il,I.t.l lii’i’tttt,
t eigenlijk niet om geld draait. van een schadeclaim om het overheid in de ogén van de n burgers dit conflict eerder iets overkomen en zit ergens g duurt of tot veel hureaucra— tig. Afhankelijk van de aard mondeling contact te zoeken tik conflict er achter de claim urger precies om gaat. Deze n verstandige aanpak alleen n nog tot een oplossing van ;oeding, zelfs al is de burger t, bijvoorbeeld bij verstoorde lan primair om het herstellen biedt financiële genoegdoe— t zijn het tijdig en zorgvuldig arom voor de burger nadeel kte keuzen en het aanbieden
gatantit.’ t’- oer het \ ‘ta’ t\ OOrd omgaan n•l’’l puhllek’’ midi le’i omdat dan de rehtni tiheid ,in de besteding aststaat Aan de ene kant moet de overheid er indurdad ‘‘noi v uken om te ruim indelen 5 hartig schades te vergoeden. De (on)rechtmatigheid van het overheidsh in kwestie of de juridische noodzaak van nadeelcompensatie is een belangrijke afweging.’• l-len behoorlijke behandeling van schadeclaims brengt echtei mee t. wordt nagegaan dat bij het beslissen op verzoeken om schadevergoeding 00 of er, los an alle mogelijke overwegingen betreffende de re hhnatighei. di tk-. rt’denei iit, politieke (ontexl de fmanuiile of nrganisatorischt’ oerden e ii te \let anderi 5 orm ar tot var hehandehug id dc hij aan dt behoorlijkhe \ rugen, juridische kan, naast de ei rud gege worden in 1 i ergoeding verzoeken om schad e Bij het antwoord op deze vraag speelt het begrip een coulante hoidin’ een belangrijke rol. Een elwillende en oplossingsgerichte (en dus coulante zou h uitgangspunt nu ictur zijn houding ten opiiihb- an di indien hij i rheeld vast staat dat h u t en 7i jn gen ,a ki di nt dt over lwr naar iii’’., Ij’ de burger po Llumer t Oer t t met in’ i’ u ‘C’i (ere ‘ei ,,)fl, ;‘ de door hen t geleden iiadu dan mdg al 0’ i_)e bnitr oetl us hewijslasteen nulanru hs’ndingw ‘rdm ven’ niet op te anherperen d,’r de o erleid touti’n eri mniken -‘s, i-rh’. ie t’- en hnuhjn, Een ond-rdeul ‘, ,tn een coulante heLiding ,r telt oe:r’i pel s ‘t uisrri,p’ t». t liii ‘(ÏililallL t’ T )t , ‘1 --t= 1’- harp ..v” ‘t Dat t,. t, pad’-
.\
‘11, it?
di b,t
-t
t,
ast ,ti
\t
,‘
(t
‘
ei insequer
om
gaan
(‘rnpensatic
een
,
‘s’’
‘.
S’’”.
-
-
den. wordt aan de kant van rking gezet waarbij de vraag angrijk te onderkennen dat declaim vooral ook gaat om im kan worden omgegaan. vanuit een juridische .reflex heeft voor wat de burger is ost. zal er eerder een conflict verhoudingen kan leiden
in
-.‘-‘-‘-
!.‘‘.
‘‘:
g’L 1 ‘
-
‘.
S
‘,‘i
,
,,
S
-.
-.
.
-‘.-
S
‘
,
‘
‘
t’tj
ii•i
,tl
S
der’
,:
‘.vo’di
i’’--.’
J’ i-’Jt’’.’
,•
‘s’.
‘ ‘
‘
t
S
‘
t’ ,‘—‘—
‘‘:2 -
t
.
n’ t:’
,
--S
‘
‘
‘•
‘,-r,-
---1..
‘.
,‘
‘S
.
‘,
-
.
‘
•er’t -
‘
-
.
J..
-:
“
S
15’ ,‘
-
‘
-
.;
.
.
.
.‘
,
.5
‘.
:.
-
laim kan de behoorhjkheid t sc.lzadevergoedingsbeleid 1 wc al bepaald te worden nhngwtput-n
adecl.aixn en de honorerino vanzelf t dat de toeken de bes!e
-
In
-
1 ‘51 5,
-
51’
S
51 95
§
>1
S
102
5 I,adip:e’ c(ahnl
,,, cue :inu:t
lot
L’’rsJ’t’t
tz
.i’!
.1’ elirer!i’:’uid
.4 f. \ 1. Brennînk”ieij’ r
mogen dan niet werken als een te gemakkelijk excuus om zich niet te hoeven inspannen om een voor dit specifieke geval passende Oplossing te vinden De overheid zou zich juist moeten inspannen om binnen de marges toch tot een passende vorm van compensatie te komen* In rechts ergelijkend perspectief is het handboek Managing Public Monev van l{M Treasurv interessant voor dit ondenverp. Met dit handboek verschaft het Britse Ministerie an Financiën (the Treasury) regels voor verantwoording aan het parlement en voor accountaHlity tegenos er het publiek. Engeland kent geen voigroeid stelsel van nadeelcompensatie waardoor aansprakelijkheid minder juridisch wordt beoordeeld en er meer ruimte is voor een beleidsmatige invulling. Een algemeen uitgangspunt van dit handboek is dat tegenover het parlement uit te leggen is waarom publieke uitgaven gedaan zijn. \Jaast algemene maatstaven als onpartijdigheid en transparantie gelden een aantal aansprekende uitgangspunten: gehandeld moet worden ‘in the spirit of, as well as to the letter of, the iaw; in the public interest; to high ethical standards and achieving value for moner.’ Bovendien wordt expliciet naar ‘common sense’ verwezen als maatstaf voor handelen. Ook het ondenverp omgaan met aansprakelijkheid komt aan de orde in het handboek financiële compensatie is niet alleen afhankelijk van aansprakelijkheid, maar juist ook van andere
heleidsmatig is ingci 0 ke n’ddeien. Terug naar de sr en Ilarryxafl d omgegaan wordt,
en advocaten, nogN os erleg ter oplossinf raars zich in reactie opstellen. Hun bes nale ombudsman V rechtsstrijd tegen r te versveren tegen te geweest om de inten tegen het schadebc 1 overheid nadeelcon, zou als voorbeeld ii (h erheden zouden behoorlijkheidsir e van claims om s an handelen of t an deze burger b i
tactoren Om dt te illustreren citeer ik uit de annex over ‘complaints and
remedies’ een onderdeel van Designing remedies’
‘iaclors to consider in decidirg hnancial compensation. h hether a lo’ bas heen caused h tailure to pa an entitlement, eg. to a grant or benefit. Wbether someone bas faced anv additional costs as a result of thc action or ination af a puNk sector organisation, eg. because ot delar Whether the proccss of making the complaint bas imposed costs on the person çt earnirigs or costs ot pursuing the complaint. 0 Lolopiaining, e g i The ircumstances of the person compiainmg, eg whether the action or inaction if the public sektor organisatlon bas clused knock on eftects or hardship. \hcther the damage is ikelv to persist for some tin,e Whether aus tinancial remedv would be taxable when paid to the prson v’. , 1 ,
Fr
itZOLt’
k
ei
0
De” opstelliim ml no’
et0”dnra
t t
i ht
ho
i,lt om re r dws die Os staao an ade Icur en,atie Het maker an v ge n t n h der’ L s vst w’ on pit \C pga ‘0 eeui. ‘ii’ ztaz \, jo 4 k.LOt, i-o ‘‘ni,plar’ t
5 oa bi:
e
Fxcuses v
Vanuit de hehoorl’iO zijn. ook in het k bestaat de vrees t “rkennen van luit l” aanleiding vorns zo
.
plicct lat hof
tOe
1.1
e’s
onfrkt eela 1
r
mi
financie ho 110 ‘otodacht an a id
‘
J
het
pertpectiet van de hehovt!iikhed
uus om zich niet te hoeven ide oplossing te vinden, De tien de marges toch tot een
k Managing Public Money vet dit handboek verschaft gels voor verantwoording piet publiek. Engeland kent iardoor aansprakelijkheid e is voor een beleidsmatige Ihoek is dat tegenover het aven gedaan zijn. Naast ‘arantie gelden een aantal orden ‘in the spirit of, as to high ethical standards t explicïet naar ‘common ‘t onderwerp omgaan met k: financiële compensatie aar juist ook van andere ex over ‘complaints and
I,?L’ •d’:
..‘:.
‘
t’
h(’l(-icin1at is l1tt’xl’.I ‘1 }ii’ r’ ‘ort’ ‘l’ en t n t en ptibti ke iniddeit’’ T erlig naar de ‘ituatie in \ederl,ind. In deze bundel bespreken \hir»uilk’ en Harrvvan de wifrt’ waarop feitelijk met schadege allen in \ederland omgegaan ‘,t ordt. Zij rinsteteren dat genieenten net als hun eii ad oele , nu_al eni een bin de t !t heleen .1 i ee mt’hLn un ‘ en ot erleg ter oplos’41 ng an scl iadegeschil Inn en dat t’erhedei 1 ‘n h w raars zich in reactie op sc hadcclaim eclal react ei in ehiats van nroichet opstnlie’i 1 Ii m h indingen titi’’ ,ae;v ter bi 1 di in ‘en 1 rtn, N t nali (tnihild’ fl’iiT1 ,\ t’ iii liiii nn’Ii_’ii’’t’L it°itLta,. v!ti’ it uit rechtsstrijd tegen naar ‘ei houding hoge ko’ten vt orJi get ot i d nu’ di te\ ei heid te verweten tegen een c lam terwijl 1 tel 1 lies a twt’gt’ni ii ersta it t wit ‘ni. ‘‘ir ‘
‘
‘
‘
t’, ‘i
t
‘1
t
t t’
t,
1fl
t.
fl
iitOii’,’’’-ti
0
,
‘
tegen het hadi’h’ ‘di aaton eent’ t t’’ ng i— :1 t t :.‘ ‘t. o\ erhi iii t i,drek t in ipt ‘t tUeL iaiins tii hei i umtiel tjk [‘ett u rrt’i til PeOtnot zou als voorbeeld mnett’i’i d wne’i oCt’ de h’hen mime ‘ en ,‘tn’cl ir r’ tt et’nt’d t’.,, nu ‘t t iie ii’ ik ‘‘.ut t. behuo;iijklt’’’lsi its,t en ‘‘eti’r me’’’ 0gev Fl,’ gee ij 0’ ‘in’ ‘t di’. van claim’ om di’ rae of iie bie Le! t_’;1 neit’eI nu rt’l’dt’i t’ ‘t t an hmdeli’’ t ii i t ijett’i’ t n ,it t’’, t’: 1 (‘1. t’ Ir “t 1 Lii r’-’it ..
.
.
,
‘‘.
‘
t.,., ,.,lt.,
v entitiement, e
‘
.,
-.
•
.‘
.
tt
toe vrant
as a resuit of the action or ,iseof delav nposed vers en the nerson the cornpia.int. hether the action er inaction k en effects er hardship.
Het m,a.ken van ereeIH is een complexe opgave Wit dn e er,ehix eg
1 Zie ook: AFJt4.. firenninkoZor. ‘Veeantwocrd orrtgaa.n rnct nohiOke rnidd.eleZi. O&’t 2010, L de bijd eage va.n i)esme.t i.n deze hnndei.
t -
104
S hade:trgot’dii ig
ei
excue vanuit
het
pei pectief van de /‘ehoi lijkheid
worden. Wanneer de overheid zich niet excuseert voor een gemaakte fout, of niet erkent en uitspreekt dat ccii up zichzelf gt’rechtvaardigd optreden nadeel eroorzaakt voor een burger, wordt de kans juist groter dat deze zijn toevlucht neemt tot het indienen van een claim. Door een contiictoplossende houding te kiezen kan dat worden voorkomen. Het aanbieden van excuses vormt maatschappelijk gezien vaak voorwaarde oor \ erzoening of herstel van een relatie. Akkermans es. hebben geconsta teerd dat er twee belangrijke consequenties verbonden zijn aan excuses. Het aanbieden van excuses neemt vaak de druk weg als het gaat om tinanciële claims, Zonder excuses fixeren mensen zich vaak op een financiële compensa tie, hoewel het hun daar niet altijd primair om gaat. Dit kan nog iets algemener gesteld worden: als excuses niet aangeboden worden en er onvoldoende erkennmg is voor de positie van een benadeelde, dan wordt vaak als uitweg, als next-hest oplossing gezocht naar juridische wegen. Zelfs als schadevergoe ding wordt betaald kan de onvrede blijven bestaan als er niet mede excuses zijn aangeboden. Schadevergoeding en het excuus moeten daarom gezien worden als onderdeel an herstel van de relatie. In de tweede plaats werkt het aanbieden van excuses curatief, ii die zin dat als iemand in een geneuings proces vers ikkeld is, het aanbieden van excuus in verband met de oorzaak of een medische fout tijdens het genezingsproes ertoe leidt dat het genezings proces korter duurt: het excuus als remedie. Erkenning speelt daarbij een belangrijke rol. Ook dit kan algemener gesteld worden: de curatieve werking het excuus werkt bij iedere vorm van herstelproces, ook bij oorbeeld na een door een burger als slecht ervaren behandeling door een bestuursorgaan. In dit erhand is het interessant om een ierhinding te leggen met de Priciples for Remedv ontwikkeld door de Parliamentary and Health Ser we Ombudsman voor het Verenigd Koninkrijk. 4 De Nederlandse ‘remedie’ middel tot herstel heeft in tegenstelling tot het Engelse remedy’ geen enkele juridische betekenis, Remedv, slaat in het Engels zowel op het stelsel van rechtsmiddelen als op de uitkomst an een geschil. Onderdeel van de Priciples for Remedv vormt het aanbieden van excuses: ‘‘-\pologising for and explairting the maladmini. tration or poor service ( t Acknowledgmg the failure accept i u ‘isibilit xplaiiung ii. ing wl-’v he failurc ‘iappe -ica ir u e\prcss1.g ‘cncete re’;zret for a’ aesuiting in)U1ce er hardship. ‘
‘
‘
—
—
‘
,
—
::
H
n
‘.
zu’l,iCi’,
de
:t
-
‘e
I-,’,,r’’r’ “‘
‘1
7
t,
‘
‘‘
‘.Jr--’
t
.
-‘
0
1F 14 Bienniiikrneij’r
Elders heb ik hr’ den san cxcuus c context kunnen °b ,emakkelijk gelet: anderzijds het daa’ tot dit onderwerp k bespreking blijkt d handelen van di-’ es Uit onderzoek blijk king van een verlit om mag niet te li hr
.2
Wat is nood.’ heid?
foch leidt het aanh’ incident in Alphen trum werden dood inzichten uit hct i waarom excuses tn belang het psvchol dat ze zijn geschaa Deze mensen dat hun onrecht is 3 gaan e actief op waarom is mij dit doende informatie k halen, soms zelfs via ook een manier or hehbn, of bij’ oorbe llan is het aanne’r e Temanu uit er r’vig hebben ‘1”i m t’-’ hterh et’ uth’nti’re 1ç,-erd als een r’
‘.
.
uit het perspectief cao de behoortijkheid
A 1 Al Br’’nmi
;eert voor een gemaakte fout, elf gerechtvaardigd optreden kans juist groter dat deze zijn Door een conflictoplossende
Elders heb ik bieder aandacht gevraagd voor de betekenis van het aanbie den van excuus en de vragen die eseuses in een juridische bstuursrechtehjlo context kunnen oproepen.’ Een in die vragen betreti de verbinding die gemakkelijk gelegd ordt tussen enerzijds het aanbieden an excuses en anderzijds het daarmee aanvaarden van aansprakohjb hoid Met beti l. h” tot dit onderwerp kin gesproken worden van et-’n par,rdo\ t it do vooramnde bespreking blijkt dat oor mensen ei ie gecnntront ‘ure] zijn mei onrecht ma ie handelen in de o orheid, de (‘rk ‘n nrne daarvan iii gri iii hi’t ken k In ‘un ndoriot’[. blijkt ilts dat eukeninn, in escu’e ‘er brjlrat’u tol i’ ru ng van een eu hes en hij letsel hij oirms’cld kar l’ij’, igli t’t her Ii l om mag niet te in ht aardig o ei de bt’tekm in e. use 000r rdootd v. oe’ Ir;
pelijk gezien vaak voorwaarde :ermans c.s. hebben geconsta bonden zijn aan excuses. Het eg als het gaat om financiële k op een financiële compensa at. Dit kan nog iets algemener worden en er onvoldoende dan wordt vaak als uitweg, egen. Zelfs als schadevergoe— :aan als er niet mede excuses uus moeten daarom gezien In de tweede plaats werkt als iemand in een genezings in verband met de oorzaak ertoe leidt dat het genezings irkenning speelt daarbij een orden: de curatieve werking •roces, oo.k bij voorbeeld na ag door een bestuursorgaan. rrbinding te leggen met de meritarv and Health Service )e Nederlandse ‘remedie’ ngeise remedv geen enkele is zowel op het stelsel van Onderdeel van de Pricipies clogisiruE for and explaining wiedging the fa.îlure, acceptthe failure happened and. :ice or hardship 25
;w; dc’ IuI
‘
.a’’a’ t 7i,j
‘
‘
‘.
‘
•‘‘‘
.
,
.
4
Va t i— nu rodzake!ij k ere herstel vi hed
ie rcla nu r ;sen ho rgei
er
Toch leidt het aanbieden van e’\.cnsos niet iltJJt1 tol hvrtei ,e uii blijk t ru; incident in Alphen aan den Rijn waar erschillende hurcer’ in t’t’ir winkel werden ‘irwudgeschoton t 10 kr r wordt’; vu’rkL,,’ rru hehuip.’ r;. zithtc’n v,u1ru,n’ .r’’ï’’h ‘liiu r’ 1: ‘
-
‘‘‘
‘
‘
‘‘.l;’i;;rei
;-‘
‘
‘.
‘
-‘,
turJr 1’
‘‘
.
r ‘‘e -‘1; ;r’
‘
r. ‘i,’
\,vaaron te,; 0: (l1h’ii(l ‘‘rt’’::’
;‘\
iii’.
f.’
,.‘-‘.‘-
.,--
..
.-
t
.‘
-
•_r’
,‘‘
.
‘
‘
-?
--
..
s’’-
‘‘‘1’ ,
‘
.
-
..
‘r
/
‘—
•-
r
: ‘T.
‘,:
•.‘‘‘‘“
.
‘
.‘
..
‘‘--
‘mi
r ;iC’’i
.:‘
-
•.;a
.‘.--
--•
‘
‘er t
.
‘‘‘‘‘‘“
‘.
.
,
.‘.
«‘‘‘
‘‘‘‘‘
‘
-—
‘-
.
.
-m
.
—.
•‘
-‘
.
‘
‘
,r:.,,_.
-r-,,.
-‘
..
_
-
‘t”
10h
S
-
1tidtveroe1ing
en ere
se :ai!uit
ret
per5rectu-f ‘an
le
bel s’rlz,kheid
tiging is het cognïtieve component van excuses. Het betreft het uitleggen en toegex en van de erkeerde handelwijze. Met de gevoelswaarde van excuses wordt bedoeld een reflectie op het ge oel over deze verkeerde handelwijze van degene die iets verkeerds heeft gedaan. En met actie wordt gedoeld op het gedrag waarmee wordt getracht de fout te herstellenh’ Per component kan de focus erschillen tussen de focus op de excuusmaker (e1fh’ocits) en de focus op degene die het excuus ontvangt (self-other focus). In aanvullend onderzoek van Slocurn, Allan en Allan is het model verder aange vuld, waarbij de self focus en de e1f-othcr focus nader zijn gespecificeerd: 1.
Bevestiging: arièrend van toegeven en het geven van een verklaring met focus op jezelf tot onderkennen van de impact van hetgeen je hebt gedaan op de ander. 2. Gevoelswaarde: variërend van spijt met focus op jezelf tot wroeging met focus op de ander. 3 Actie: variërend van het compenseren van de geleden schade,x an een bos bloemen tot schadt’\ ergoeding uitgaande van jezelf, tot herstel van de relatie, door open te staan voor wat de ander van jou nodig heeft om weer vertrouwen te krijgen at een excuus een hetekenisvol excuus maakt, is afhankelijk van onder meer de perceptie van d’genen die schade heeft geleden van de ernst van de gedra ging. ° Interessant is dat deze studie van Slocum, Allan en Allan gericht s op gedrag binnen een relatie. Juist het feit dat er sprake is van een relatie tussen degene die cle schade heeft geleden en die de schade heeft berokkend, kan de perceptie van de ernst van de gedraging sterk beïnvloeden, In een elatie is er namelijk sprake van vertrouwen. Als dit vertrouvv en is beschaamd dan wordt de self othcr focus heel erg belangrijk: ‘‘n assault in a relationship t ioiates hoth a societal and a relationship norm (i.e we do not harm eact’ other)’ Wat betekent dit mi t oor schadevergoeding en excuses in de relatie tussen hd ,odw ef Ja b”takenis an t hadex ergoeding v rderv rdiept Ook tusse overheid en burger w er sprake an e”n rdotie’ in Je;v relatie staat ertrounen ontraal Bij een chadec1im vr p-’ake an ‘e’,ch ta nd vvrtrou’s en. V or herstel an de relatis i’ ho ie i w via g k, r l i bil d a au an k t “lor te v 1 tk (‘ n”r ‘le n ‘l, ts 1 te. t es t dd end» z r’ (Ja’ Je do’,ook an 51 vuul & -\lla’ & Aii,n’ ,
IT ‘VI. Bt en ii inhnn’
duidelijk geworde fcus van groot be het enkel uitkeren als er sprake is va’ de relatie te hert de overheid in een waarbij duidelijk burger. Alleen dai de claim.
4
Cfl\CLL1E
Overheidsaanspra ceerd is mede vani recht en privaatrcc sterk beïnvloed do geleden, wordt bi waarbij de vraag juridische rechtr t beschouwing gela jnvalshoeken te b. en de overheid vertrouwen va t d procedures tt om dus coulante) ‘un moeten zijn. De or erhei 1 hij incidenten t d tussen de hurge. schadeclaim kar’ ci cle burger aan t e’,, het eltuthcr pet -duo hcie,. Dt T,iT’ nrgoed]ng 0 t hr o “t O 1 )t’’
e’t persrk’( tie” ‘v
d
“fu or:!;,ÇIiet
Het betreft het uitleggen en gevoelswaarde van excuses ieze verkeerde handelwijze met actie wordt gedoeld op 29 ierstellen. e focus op de excuusmaker )ntvangt (scif-othet focus) In i is het model verder aange der zijn gespecificeerd:’ en van een verklaring met van hetgeen je hebt gedaan
t
op jezelf tot wroeging met eleden schade, van een bos jezelf, tot herstel van de in jou nodig heeft om v cci
t
k van onder meer 1 thankeli van d ernst van de gedra i1lan en ian geriJ’it i prake s <‘e relai srhadr he ft in kkor) ;terk henivloeden, in een erO-ous’ er is hesLhaan-d sa ti en n p i,t dor itha rnea h d
n
‘
cidl
x 0 sz
cia° ci
ti’
i
AF_t! Br,’imi,ikrn zier \
‘ii;
der Bi;!
‘t!. ;‘,n le’- t ‘luçt
!
duidelijk geworden dat bij het herstel van beschaamd vertrouwen de self-other focus van groot belang is. Vanuit de juridische aansprakelijkheid gezien kan het enkel uitkeren van schade voldoende om de relatie te herstellen. Echter, als er sprake is van beschaamd vertrouwen, is dit vaak onvoldoende zijn om de relatie te herstellen. Om het beschaamde vertrouwen te herstellen, moet de overheid in een dergelijke situatie meer vanuit de st’lf-otlict focus optreden. waarbij duidelijk oog is voor de behoeften en belangen van de ander, van de burger. Alleen dan kan je spreken van een behoorlijk empathische reactie op de claim
4
CONC1 UsIF
‘Overheidsaansprakehjkheid’ is een belangrijk juridisch leerstuk, dat gecompli ceerd is mede vanwege de complexe juridische t ormget ing in het hestuurs recht en privaatrecht De praktijk van het afhandelen van schadeclaims wordt sterk beïnvloed door die complexiteit. Zodra een burger stelt schade te hebben geleden, wordt bij de overheid veelal de iuridische machinerie in werking gezet waarbij de vraag naar aansprakelijkheid centraal staat. Door het overheersend juridische rechtmatigheidsperspectief wordt een geheel andei perspecuef buiten beschouwine nelaten Do r hii in t reageren or schadE ‘air ok ir de invaishoekEn te betrekken, zoals de achterliggende relatie tu sen e hurc,er en de overheid, procr’dureic reehtveardigheid en conthetdiagno kan het vertrouwen tan de burger ifl de o erheid n order herste’d er seel iangdur ge procedure wc den k t en t. t t e to o se ,e ‘t dus )cilC to 1 i;dir ter ipzie itf’ t n dc hiir er ze i in t ;iri ,tnh;r,t moeten zijn. De overheid moet n a haar aelc’dmgen ‘ee p’-sw; dc iv ‘t;e ‘dorrken bijmcde t t ‘t 1 t 1 r tusserdebirge end nx ‘uit ssetrou e.-i erg II L schaciec’]a,rr kv’i oer oh ‘order ,en ei’, ‘n 0,oO,’ er de burger a’tn “t t Ii ra
