Hongerige Wolf Sterke verhalen van Groninger Dorpen
Wilfred Soer 1
2
Hongerige Wolf Sterke Verhalen van Groninger dorpen
Wilfred Soer Instituut voor Bedrijfskunde Opleiding Management Economie Recht Hanzehogeschool Groningen November 2013 3
4
Voorwoord Voor u ligt een bundel met een aantal sterke verhalen over Hongerige Wolf. ‘Sterk’ omdat ze laten zien hoe een klein dorp vitaal kan zijn. In Hongerige Wolf is dat misschien wel extra duidelijk: met maar een handvol inwoners zet een stel initiatiefnemers nu al een aantal jaren een steeds interessanter festival op, dat duizenden bezoekers naar dit uiterste punt in het Noorden trekt. In dit boekje vertelt Wilfred Soer, student Bedrijfskunde van de Hanzehogeschool Groningen, hoe hij Hongerige Wolf het afgelopen half jaar ervaren heeft. Wilfred heeft enerzijds onderzoek gedaan naar de leefbaarheid van het dorp en daarover een rapport uitgebracht. Daarnaast heeft hij sterke verhalen verzameld. Deze vallen in twee delen uiteen. Aan de ene kant staat het ontstaan van dit dorpje met zijn fantasie prikkelende naam centraal – hoe is het dorp ontstaan, welk verleden is er in de sporen van land en omgeving zichtbaar in dit op de zee herwonnen land? Aan de andere kant vertelt Wilfred hoe het festival Hongerige Wolf in 2011 ontstaat uit het initiatief van enkele inwoners uit dit dorp. In 2013 trekt het festival 4500 bezoekers, Wilfred is er bij en brengt verslag uit. Zo ontstaat een sterk verhaal over ondernemend zijn, co creatie en initiatief dat goed past in deze reeks boekjes over sterke Groningse dorpen. Het initiatief voor het project ‘Sterke verhalen van Groninger Dorpen’ is genomen door Jannie Rozema, onderzoeker van het Kenniscentrum NoorderRuimte van de Hanzehogeschool Groningen. Haar onderzoeksthema is de kwaliteit van de leefomgeving. Dit tweejarig verhaalproject werd mogelijk gemaakt door een subsidie van de provincie Groningen uit de reserve Leefbaarheid Krimpgebieden (onderdeel Innovatieve Projecten en Experimenten). Hopelijk dragen deze verhalen op hun eigen bescheiden wijze bij aan het voortbestaan van Hongerige Wolf als kleine, maar sterke woon- en leefgemeenschap. Drs. Joost Eskes, projectleider Sterke Verhalen van Groninger Dorpen, Instituut voor Communicatie, Media en IT, Hanzehogeschool Groningen
5
Inhoudsopgave Voorwoord ………………………………………………………………………………………………………………….... .5 Eigenwijs, oorspronkelijk en creatief ………………………………………………………………………………..7 Zwarte klei en scharrelkippen …………………………………………………………………………………………10 Nog voor het kan beginnen …………………………………………………………………………………………….13 Hongerige Wolf – heet dat dorp echt zo? ………………………………………………………………………..15 Broodje Hongerige Wolf –……………………………………………………………………………………………….18 Kommer om komborden …………………… …………………………………………………………………………21 Aestrid – tweede dag ………………………… …………………………………………………………………………24 150 jaar op de zeeklei, de cirkel rond ………………………………………………………………………….27 Hypnose – derde dag ………………………………………………………………………………………………………29 Hongerige Wolf in 2053 …………………………………………………………………………….……………………33 Portret ……………………………………………………………………………………………………………………………35 Colofon …………………………………………………………………………………………………………………………..36
6
'Eigenwijs, oorspronkelijk en creatief' Honderd wit geverfde vogelhuisjes staren je aan als je het dorp bij de start van het derde Hongerige Wolffestival binnen komt. Het is een ‘ruimtelijke’ creatie van Martijn Mossing Holsteijn met als titel ‘Birds’. Gelukkig lijkt de serene opstelling in niets op de griezelcreatie van filmregisseur Hitchcock uit de jaren zestig. Er is in dit Oost-Groningse plaatsje drie dagen lang veel te zien : theater, literatuur, muziek en beeldende kunst. Festival Hongerige Wolf houdt dit jaar zijn 3de editie en zal maar liefst 4500 bezoekers trekken, ruim vier keer zoveel als in 2011 bij de start. Opnieuw is de pers lovend. Het festival wint de Tine Clevering-Meijer Prijs 2013 van het Prins Bernhard cultuurfonds. De stichting prijst het festival als ‘eigenwijs, oorspronkelijk en creatief’. Hoe kan het dat in het afgelegen dorpje Hongerige Wolf zo’n festival ontstaat? Wie bedenkt het om aan de rand van Nederland zo’n happening te organiseren? De organisator is geen onbekende in het dorp. Oud-inwoonster Ruth Weites heeft in 2011 de eerste editie van het festival opgezet. ‘Wat begon als een uit de hand gelopen verjaardagsfeestje, is tot een waar festival uitgegroeid’ vertelt Ruth. Ze brengt haar jeugd in en om het dorp door. Ze fietst wat af, vanuit die uithoek in het land. Gelukkig zijn de jongeren in het dorp innovatief. Ze maken van een oude kippenschuur een provisorische skatebaan. Ook Ruth zat daar vroeger met haar 7
vrienden. Thuis mag zij altijd feestjes geven van haar ouders. Dat is dankzij de grote tuin ook goed mogelijk. Voor haar 30e verjaardag wil Ruth iets meer. Groter, maar vooral leuk. Samen met haar vriendin Sanne den Adel bedenkt ze plannen en al snel komen ze op het idee om een feest te organiseren voor het hele dorp. Haar vrienden vinden het een super idee, waardoor Sanne en zij eigenlijk niet meer terug kunnen krabbelen. In de verwachting dat eigenlijk niemand in het dorp er op zit te wachten, vragen zij de dorpsbewoners wat deze ervan vinden. Huis-aanhuis gaan ze langs om het te vragen, waarop de inwoners met veel enthousiasme reageren. De weg naar het festival ligt open, het hoeft alleen nog maar te worden georganiseerd … Ook de gemeente Oldambt ziet wel wat in het plan en werkt coulant mee om het festival zo vlekkeloos mogelijk te laten verlopen. Locaties voor de festiviteiten zijn er te over, ruimte zat in Hongerige Wolf. Sowieso de skatebaan en de kippenschuur. Het schapenveld kan gebruikt worden als hoofdterrein en het speelveldje biedt ruimte voor activiteiten. Het eerste festival in 2011 kent een vliegende start. Er komen verspreid over drie dagen zo’n 1000 bezoekers. De programmering liegt er niet om. Zelfs een paar internationale artiesten doen mee, zoals The Crookes uit Engeland en Tom Rodwell & Coco Davis uit NieuwZeeland(!). Als je de foto’s en filmpjes bekijkt zie je lachende en spelende kinderen, dansende ouders en overal vrolijke gezichten. Acteurs bespelen de lachspieren en luisteraars hangen aan de lippen van verhalenvertellers. Een grote houten wolvenkop loert over de velden. Op de camping staan honderden tentjes. Ook in 2012 is het festival een daverend succes, voldoende voor de nominatie voor de Tine Clevering-Meijer Prijs. Ongeveer 3000 bezoekers zoeken Hongerige Wolf in 2012 op, voor een dag of voor het hele weekend. Ook voor de inwoners is het festival een daverend succes. De meesten blijven er voor thuis. 'Ook komend jaar houden wij ons weekend ver van te voren vrij, zoiets geweldigs wil je toch niet missen?'
8
9
Zwarte klei en scharrelkippen Als je vanuit Finsterwolde naar Hongerige Wolf fietst, voel je de nabijheid van de Dollard. De lucht voelt frisser en vochtiger, de wind wat koeler. Ooit lag hier verdronken land, tientallen middeleeuwse dorpjes kregen natte voeten, de bevolking trok er weg. Honderden jaren heeft de zee hier vrij spel, maar in de negentiende eeuw polderen boeren en landarbeiders het gebied weer in. ‘Modderland’ heet het hier, je ziet het voor je. Het polderlandschap oogt nu strak en weids. Na een flauwe bocht in de weg nadert het dorpje ‘Ganzedijk’. In 2007/8 hangt de sloopkogel een jaar lang boven het dorp. De overheid wil het dorpje afbreken en de bewoners laten verhuizen. 'Niks hoezen plat!' zeggen strijdbare inwoners. ‘Spookdorp’ Ganzedijk houdt even heel Nederland bezig. De bestuurders moeten uiteindelijk op de knieën: ‘Provincie maakt excuses aan Ganzedijk’ meldt het ANP op 15 maart 2008. Van die opwinding merk je niet veel meer als je het dorpje doorfietst. Na Ganzedijk houdt het fietspad op, je moet de weg op. Gelukkig niet lang, want in de verte zie je het blauwe bord al opdoemen: Hongerige Wolf. Beide dorpen kan je eigenlijk niet los zien van elkaar, zeker omdat de Vereniging Dorpsbelangen voor de belangen van beide dorpen opkomt. De dorpen delen het dorpshuis. Ik kijk rond, bestemming bereikt. Als je het dorpje binnen fietst vraag je jezelf af hoe het zou zijn om hier te wonen. Het waait hard vandaag en afgezien van wat ritselende blad in de bomen is het stil. Je kijkt voorbij de huizen en ziet behalve een eenzame boom of in de verte een boerderij niets dan zwarte klei en Groningse luchten. Achter de huizen liggen moestuintjes, hier en daar scharrelen kippen en grazen paarden. Het ziet er wel gemoedelijk uit, maar de grijze lucht houdt de inwoners vandaag binnen. Overal in Nederland is het fris voor de tijd van het jaar en de verschillen in horizontale luchtdruk maken het er hier niet bepaald beter op. Slechts een enkeling is in de tuin aan het werk of verzorgt de dieren. Wat meteen opvalt zijn zonnepanelen die een aantal huishoudens op het dak heeft liggen. Sommige inwoners doen hun best om zelfvoorzienend te zijn. Omdat de dichtstbijzijnde voorzieningen toch een stukje rijden of fietsen is, is dat ook niet zo gek. Ik vraag iemand 10
waarom hij hier woont. Zijn antwoord: 'Het is hier toch mooi?' Je kijkt om je heen en ja, hij heeft gelijk. De charme van het dorp betovert en kalmeert. De drukte van de nabij gelegen stad Winschoten en vooral Groningen is immens, vergeleken met Hongerige Wolf. Zelfs het nabijgelegen Finsterwolde is al zoveel drukker. Het voelt hier als op vakantie. Er vliegen spreeuwen over, een waterig zonnetje breekt door. Steeds meer mensen komen naar buiten om in de tuin te werken, kinderen om te spelen en ik ontmoet wat wandelaars. Er rijden wielrenners langs, dat kan hier ook prima. In de verte rijden landbouwmachines de velden op, de dieselmotoren ronken, maar het stoort me niet. Het dorp en zijn omgeving komen weer tot leven. Mensen maken een praatje, de wind luwt en het is gemoedelijk. Het wonen heeft hier zijn eigen karakter. Voor de voorzieningen moet je er op uit, maar de mensen klagen niet. Ik draai me om en fiets langzaam weer terug. Ik groet wat bewoners, terwijl ik de kleine twee kilometer die het dorp strekt weer terug afleg. Het blauwe bord met de rode streep komt dichterbij. Als ik het dorp achter me laat, stel ik mezelf dezelfde vraag nog een keer: hoe zou het zijn om hier te wonen? Er komt een glimlach op mijn gezicht.
11
12
Nog voor het kan beginnen.. Zo’n festival is er niet zomaar. De voorbereiding vergt nogal wat regelwerk. Zo ook voor Festival Hongerige Wolf. De bewoners van het dorp communiceren heel wat af. In sommige inwoners van het dorp ontwaakt de koopman. Zo is er aan het begin van de G. Gernaatweg een tweedehands boekenverkoop en kan je op allerlei locaties tussen de optredens door streekproducten, zoals jam en vruchten, kopen. Andere inwoners zorgen voor vervoer van en naar de camping. Ook Ganzedijkers dragen een steentje bij door bij het buurthuis snacks en drankjes te verkopen. Het huisje 'Dollard Sud' in de Carel Coenraadpolder is de thuisbasis van de organisatie. Gelegen vlak naast het Ambonezenbosje regelen Ruth Weites en Olger Star de eerste zaken voor het festival. Een voor een komen inwoners van Hongerige Wolf en Ganzedijk binnen voor hun festivalbandje en parkeerkaart, zodat zij het festival op en af kunnen. Het roze bandje voor vrijwilligers en inwoners maakt een zomerse indruk, terwijl er buiten in de zon met Paco, de festivalmascotte, wordt gespeeld. De polder mag dan rust geven, in Dollard Sud gaan drukke geesten gestructureerd te werk. Als ik binnen ben vertelt Ruth hoe ze tot het initiatief voor het festival gekomen is. Ruth is al vanaf februari twee dagen per week kwijt aan de organisatie. Ze geeft aan dat alles eigenlijk rond is en dat het derde festival succesvol gaat worden. De toestroom belooft weer wat groter te worden, ze verwacht hogere bezoekersaantallen dan tijdens de editie van 2012 en dat motiveert. Ruth vindt het jammer dat haar vriendin Sanne den Adel dit jaar niet mee kan werken, maar met haar leger aan vrijwilligers en medewerkers maakt ze zich geen zorgen. In mei 2013 komen Ruth en andere organisatoren al bijeen om het festival voor te bereiden. Ruth vertelt over haar plannen en hoe ze Hongerige Wolf dit jaar weer op de kaart wil zetten. Ook komen de inwoners met gekke en interessante ideeën. Het theehuis is een vaste prik net als de boekenverkoop en ook zijn verschillende ateliers geopend. Maar de bewoners komen ook met knotsgekke sketches, een aantal wil graag muziek maken en anderen 13
verkopen drankjes en etenswaar. Ook geven zij hun mening over de plannen van Ruth. Zo blijft het festival 'van, voor en door de inwoners'. De inwoners zijn natuurlijk vrij in hun doen en laten voor het festival, maar dit geldt niet voor de artiesten die gaan optreden. Ver voor dat er gesproken wordt over een line-up, bezoekt een handjevol medewerkers optredens, voorstellingen en installaties om te bepalen of deze wat toevoegen aan het festival. Welke sfeer heeft een band, passen installaties in het landschap en dorp en wekt de voorstelling een lach, dan wel een traan. Op een bedje van vers gemaaid gras trekken vrijwilligers het hoofdpodium op en krijgen de verschillende standjes een plek. Her en der op het schapenveldje liggen hooibalen en bij de kraampjes komen tafel en banken te staan. De bouw van de hoge houten wolf is al een aantal dagen aan de gang. Het beest torent hoog uit over de polder. De skateramp en de schuurtjes, die plaats bieden aan een of andere voorstelling, worden nog eens geveegd. De laatste tentjes en kraampjes worden opgezet. Vrijwilligers, medewerkers en inwoners zien dat alles een plek krijgt en voelen hetzelfde: Het festival kan beginnen!
14
'Hongerige Wolf? Heet dat dorp écht zo?!' Als ik vrienden over Hongerige Wolf vertel, reageren ze vaak hetzelfde: verbaasd of verrast. Bijna niemand kent het dorp en als dat wel het geval is, dan komt dat meestal door het festival. Tja, Hongerige Wolf is ook ver weg. ‘Feest aan de rand van Nederland’ zo noemt het Dagblad van het Noorden het festival in 2011. En ‘De Spits’ maakt het op 22 oktober 2013 nog een tikje bonter met de kop: ‘Wonen waar de wereld op houdt’. In Cornwall heb je ‘Lands End’ en in Bretagne ‘Finistère’, in Groningen heb je Hongerige Wolf, zo lijkt het wel. Maar de naam zelf roept nog meer verbazing op. 'Hongerige Wolf? Zo heet dat dorp écht?!' of 'Hoe verzinnen ze dat nou weer?' zijn de reacties. Terecht ook, want waar komt die naam nu eigenlijk vandaan? In 1877 komt de naam Hongerige Wolf voor het eerst voor in de Winschoter Courant, zo vertelt Hink Udema, de lokale 'historicus'. De Winschoter spreekt dan over een stormvloed bij de 'zogenaamde Hongerige Wolf'. Uit de aanhalingstekens blijkt dat de plaatsnaam in dat jaar nog niet officieel is. Over de herkomst van die naam kan je lekker van mening verschillen en dat gebeurt ook volop, bijv. op Internet. Hier wat meningen op een rij. Eén verhaal wil dat de laatste wolf in Nederland aan het einde van de 18e eeuw aan het Egypteneind zou zijn doodgeschoten vlakbij het dorp. Mooi verhaal, maar klopt het ook? Eerste bezwaar is dat het dorpje pas honderd jaar later ontstaat. Maar er zijn meer bezwaren: er zijn in Nederland nogal wat ‘laatste wolven’ gesignaleerd. In Brabant zou de laatste lupus in 1897 gezien zijn. Anderen beweren dat de laatste pas in 1923 doodgeschoten is. En dan vergeten we voor het gemak nog maar even de dode wolf die in 2013 in Luttelgeest opduikt. Na weken van opwinding in de media blijkt dat het dier er dood is neergelegd. Overigens kun je betwijfelen of dit exemplaar nu een nieuwe laatste wolf is of toch eerder de eerste van een nieuwe troep wolven is, als u mij nog kunt volgen. De wolf komt namelijk weer terug, zo wordt verteld. We weten alleen nog niet wanneer het eerste pak de grens weer over schuifelt. Voorlopige conclusie: hoewel wolven geheid hongerig zijn 15
en ooit ook Oost-Groningen onveilig maakten, is het onzeker of het dier ook maar iets te maken heeft met de plaatsnaam. Een andere reden dan? 'Hongerige Wolf' zou de naam kunnen zijn van een café of herberg waar gulzige slikwerkers zouden eten. Elders in Nederland komen eetcafés met een dergelijke naam wel voor. De stoere indijkers van rond 1900 lustten wel een hapje aan het einde van een dag klei scheppen, om van een drankje maar te zwijgen. Een plek waar een schrokop zich thuis voelde, is dus bittere noodzaak. Het lijkt dus wel een plausibele verklaring, want elders in Groningen zijn plaatsjes Pofferd of Gaarkeuken genoemd, pleisterplaatsen voor schippers. Zou maar zo kunnen dus. Maar er is wel een probleem: er is geen bewijs voor het bestaan van zo’n herberg. Het ontbreken van bewijs maakt iets niet onmogelijk, maar … Nog meer mogelijkheden? Als ik de vraag over het ontstaan van de naam voorleg aan een van de oudere inwoners, Dikkie Zwik, reageert hij in stellig Gronings op de net genoemde verklaringen: 'Nait woar! Dat het mit Dollart te doun'. Wie hier woont weet hoe de ‘dolle’ zee ooit het Reiderland met al zijn dorpen verzwolg en pas veel later en met tegenzin teruggaf. En nog kan het er spoken en dan lijkt de zee aan de dijken te krabben als een wolf met trek die aan een angstig lammetje snuffelt. De zee als wolf … Denk ook maar aan gemaal ‘Waterwolf’ dat aan het Reitdiep bij het plaatsje Lammerburen (echt waar, ik verzin het niet) het water in bedwang moet houden. Hongerige Wolf zou zo een verpersoonlijking van ‘Olle Tjaert’ ofwel de boze zee kunnen zijn. Ook plaatselijke 'historicus' Hink Udema vindt dit een logische verklaring. Het idee spreekt mij wel aan. Natuurlijk is geschiedenis soms net een trommel vol verhalen – voor elke variant valt wel wat te zeggen. Of het ook waar is? Een mysterie, verstopt onder de zeeklei, onder geslibd door de jaren heen.
16
17
‘Broodje Hongerige Wolf’ ‘Code geel ! Dat houdt in dat er een grote kans is op neerslag, nevel en mist. In de loop van de avond wordt het wat rustiger, maar dit is schijn. Ook zaterdag blijft code geel gehandhaafd. In de ochtend zal er nog niet veel van te merken zijn, maar in de middag is er een grote kans op zware buien, onweer, hagel en mogelijk windstoten. Zondag neemt deze kans wat af en komt de temperatuur uit rond zo’n 23 graden.’ Geen gunstige weersberichten dus voor het festival Hongerige Wolf en nog erger is dat deze verwachting uitkomt. Een wolkbreuk stort zich uit over Oost-Groningen op dag één van het festival. Er volgt zelfs een preventieve ontruiming. Maar als het sein veilig klinkt herneemt het feest zijn gewone gang. Het podium, de eetkraampjes en de EHBO-tent staan allemaal op het schapenveld alsof er niets gebeurd is. Op het podium verschijnt opeens een lange jongeman met een petje op zijn hoofd die zich voorstelt als de presentator van het festival. Na een grapje over het weer kondigt hij de organisator van het festival aan: ‘Dames en heren, mag ik een groot applaus voor Ruth!’ De bezoekers juichen en Ruth komt verlegen het podium opgewandeld en verwelkomt de mensen op het festival. Spontaan komt er een vrolijke clown het podium opgelopen die van de openingsact ‘Tril’ blijkt te zijn. Na hem volgen nog twee inwoners verkleed als operazangeres en schoonzwemster. Met de woorden ‘het is ook niks en het wordt ook nooit wat’ zingen de drie vrolijk uitgedoste dorpsbewoners het eerste lied op het festival. De veldjes zijn nog nat en de hooibalen laten vlekken achter op je zitvlak, maar de opening van het festival is een feit. 18
Na de openingsact komt er een man met een opvallend grote bril en een wijd overhemd het podium opgelopen. Daan Hofman begeleidt zichzelf op gitaar en wordt daarbij ondersteund door drie andere bandleden. Hij heeft een mooie stem met een Westers accent. Met zijn dramatische en droeve teksten maar vrolijk gitaarspel, weet hij een contrast te creëren dat het publiek meeneemt in zijn levensverhalen. Kijken en luisteren naar al die verschillende soorten muziek maakt hongerig als een …. Bij het podium voorzien allerlei eetkraampjes in die trek. Van patat tot pannenkoeken en pizza en vele soorten cocktails is er voor ieder wat wils. Dit moet ook wel wanneer je zoveel verschillende mensen in hun gemakken wilt voorzien. Wanneer je om je heenkijkt zie je alle leeftijden rondlopen. Je kunt ook een rustiger plek uitzoeken om je maaltijd te nuttigen. Wanneer je het schapenveld afloopt en de landelijke weggetjes van het dorpje volgt, kom je uiteindelijk uit bij het buurthuis van Hongerige Wolf en Ganzendijk. Inwoners bakken hier patat en maken bijbehorende snacks klaar. Favoriet is : broodje Hongerige Wolf, bestaande uit een broodje met een hamburger en een gebakken ei. Er heerst hier een heerlijk ons-kent-ons sfeertje. Daar kan geen noodweer tegenop. Als je op het terrasje bij het buurthuis een patatje aan het eten bent kan er spontaan een jongedame op je afstappen om je uit te nodigen voor een toneelvoorstelling. ‘Eigenlijk is het een voorstelling voor kinderen, maar hij is leuk voor jong en oud!’ roept ze enthousiast tegen iedereen op het terras. Het gaat om het toneelstuk ‘Eitje’ , gespeeld door twee jongens en twee meiden uit Utrecht, die deze voorstelling hebben 19
gemaakt voor het afstuderen aan de toneelacademie en het nu nogmaals, met plezier, overdoen in Hongerige Wolf. Plaatsgenomen in een houten kuipstoeltje opent de voorstelling: ‘Dit is Igor. Igor houdt van meisjes plagen, snurken en bomen omhakken. En dit is Lev. Lev houdt van schaken, hutten bouwen en zijn oma helpen met koken. Maar nu, nu is het oorlog en schaken heeft hij al in maanden niet meer gedaan.’ Deze twee hoofdpersonen krijgen een missie met in de hoofdrol een dozijn eitjes. Zij moeten deze weten te bemachtigen en overhandigen aan de hoofdcommissaris. Op hun zoektocht beleven zij grappige en bijzondere avonturen en sluiten zij nieuwe vriendschappen. Rond etenstijd loopt er een jongeman het podium op. Opvallend veel vrouwen lopen geboeid naar het podium. Met een mutsje op zijn hoofd en een gitaar in de hand laat hij menig vrouwenhart sneller kloppen. Toch vraagt hij zichzelf op het podium af waarom hij die muts ook alweer heeft opgezet. ‘Het is hier toch best nog wel warm…’ . De duisternis valt langzaam over Hongerige Wolf en één van de laatste acts van de eerste dag betreedt het podium. Na enige moeite met de soundcheck kan het feest toch uiteindelijk beginnen met de band ‘Orlando’. Een schattiguitziend meisje stapt naar de microfoon. Iedere toon streelt het oor. Ze weet het publiek naar voren te krijgen met haar prachtige Katie Melua-achtige sound. Met de heerlijke klanken na suizend in de oren vertrekt het publiek naar de eigen tent, keert huiswaarts of besluit het feest nog verder te vieren in de danssilo. De houten wolf op het veld kijkt iedereen na en weet als enige wat er die nacht verder heeft plaatsgevonden.
20
Kommer om komborden Elk dorp heeft recht op eigen plaatsnaamborden. Wie je naam niet kent, erkent ook je bestaansrecht niet. Dat geldt ook voor Hongerige Wolf. Als je het plaatsje binnenrijdt ontdek je de komborden vlak na de bocht vanuit Ganzedijk. Vanzelfsprekend denk je dan, maar niets is minder waar. Deze blauwe borden staan er net 5 jaar en het heeft bijna net zo lang gekost om ze daar te krijgen. Hoe zit dat dan? In 2004 ontbraken komborden, dit tot ongenoegen van veel bewoners. De inwoners wonen immers in Hongerige Wolf en zijn daar ook trots op. Vroeger was er eigenlijk alleen de straat Hongerige Wolf en viel de G. Gernaatweg onder Ganzedijk. Er was zelf ‘strijd’ over waar de grens nou eigenlijk liep. Tegenwoordig denken de bewoners daar anders over en begint het dorp bij het bord en eindigt het bij het bord. Nou ja, voor het kombord staat nog één huis aan de G. Gernaatweg dat nog tot het dorp behoort. De oude borden zouden al in de jaren ’80 verdwenen zijn. Een oudejaarsgrap? Zonder borden ontstaat wel een probleem: zonder komborden geen dorp, zonder die status geen lagere snelheid voor het verkeer. Dan mag een automobilist zomaar met tachtig kilometer per uur door jr dorp jakkeren. Naar aanleiding van het bestemmingsplan van de gemeente Reiderland, starten twee inwoners, Hink en Rijna Udema, in 2004 een handtekeningenactie. Dat bestemmingsplan spreekt wel degelijk over het dorp Hongerige Wolf. Ook de plattegrond geeft de straten aan, die bij het dorp. Met de actie pleiten de dorpsbewoners dan ook als eerste punt voor erkenning als dorp. Dit zou betekenen dat de snelheidslimiet vijftig kilometer per uur wordt; In de toekomst misschien zelf dertig. Het tweede actiepunt is het vrachtwagenluw maken van de G. Gernaatweg en de straat Hongerige Wolf. Hiervoor geven de actievoerders een aantal oplossingen, zoals de snelheidsbegrenzing, wegversmalling of zelfs een verbod op doorgaand vrachtverkeer. Het 21
vrachtverkeer met vee, stro en landbouwproducten, met name van de omringende boeren is de inwoners een doorn in het oog. Als derde punt pleiten de inwoners voor een aparte route voor gevaarlijke stoffen. Eerder stond er wel een bord dat gevaarlijk transport verbood, maar ook dit bord is op onverklaarbare wijze ooit verdwenen. In de toelichting bij de handtekeningactie staat een voorbeeld van een grote ramp in Spanje. In 1978 vonden meer dan 200 mensen de dood, toen een vrachtwagen met vloeibaar gas in de nabijheid van een camping ontplofte. Met dit voorbeeld trachten de inwoners de gemeente over te halen om hier gehoor aan te geven. De handtekeningenactie is een groot succes; 50 inwoners tekenen de petitie. Deze wordt overhandigd aan de betrokken wethouder. Na de raadvergadering die weinig oplevert, schuift de kwestie op naar het volgende jaar. Een toegezegde bijeenkomst komt er niet. Maar een brief naar de koningin biedt soelaas. Er komt beweging, het Ministerie van Binnenlandse Zaken begeleidt Hink en Rijna in de nu te volgen stappen en procedures. Halverwege 2005 onderneemt de gemeente eindelijk actie. Hongerige Wolf krijgt eindelijk een officieel erkende bebouwde kom. Het duurt nog wel tot 10 november 2005 totdat Hink en Rijna het bericht van de gemeente ontvangen en in het streekblad van 23 november publiceert de gemeente het besluit officieel. Op 10 december 2005 staan er weer komborden in Hongerige Wolf. Er geldt een maximumsnelheid van vijftig kilometer per uur. Met gevaarlijke stoffen mag je niet meer door de bebouwde kom rijden. Even dreigt de geschiedenis zich te herhalen, de komborden verdwijnen opnieuw. Maar de schuldige blijkt een grappenmaker van buiten het dorp. Misschien nog een tip voor Henk en Rijna: zou het kombord nog voorzien kunnen worden van een ‘welkom’ en ‘tot ziens’?
22
23
'Aestrid' Zodra de zon begint te schijnen zoeken de bezoekers hun plekjes in het natte gras weer op. Opeens verbreekt een muzikaal gezelschap in een bakfiets de rust. Het zijn de mannen van ‘Grassmoawer’. Hun enthousiasme vult het veld. Grappige teksten, opvallende instrumenten en een dosis humor lokken vele bezoekers. Kinderen beginnen met de mannen te dansen en er ontstaat een gezellige sfeer bij publiek en artiesten. Wanneer zij het laatste nummer aankondigden, protesteert het publiek. ‘Niet getreurd, morgen spelen wij weer, maar dan op het kinderveld!’ troost de zanger. Uitrustend op een strobaal zit je nooit om een praatje verlegen bij dit festival. Een vriendelijke man loopt wat rond en begint te vertellen over zijn ervaring met het festival. Hij blijkt muzikant te zijn en op te treden met een Boliviaanse zangeres in de skate-ramp. Enthousiast nodigt hij mensen uit om dit intieme concert morgen te komen bezoeken. Al dat gepraat en de heerlijke geuren van de eettentjes laten het maagje knorren. De geur van heerlijke Italiaanse pizza komt je neus binnen en zuigt je onweerstaanbaar naar het eettentje. Terwijl je met je verse, steenoven-gebakken pizza in je hand weer naar het veld loopt, kondigt de presentator volgende 24
bandjes alweer aan. Vier jongemannen komen relaxed het podium op. Hun nonchalance, weerspiegelt zich in de muziek die ze ten gehore brengen. De jongeman achter de microfoon creëert met zijn nasale en dromerige stemgeluid, een lome en relaxte sfeer. Mensen dansen zweverig, vrij en met gesloten ogen op de klanken van de band 'Aestrid' en laten zich meevoeren in de ietwat melodramatische sound.
Langzaam verandert de namiddag in de avond en de nacht valt. Opeens ontstaat er enthousiasme en rumoer. Steeds meer mensen gaan dichtbij het podium staan en joelen verheugd. Een vrouw met vuurrood haar verschijnt ineens op het podium. De toehoorden verwelkomen haar met een oorverdovend gejuich die de nieuwsgierigheid van de overige bezoekers opwekt en ook naar het podium doet komen. De rest van de muzikanten arriveert ook op het podium en de eerste tonen klinken. Een sprookjesachtig geluid trekt over het 25
schapenveld. De band ‘Knotwilg’ weet het publiek mee te zuigen in hun composities. Hongerige Wolf verandert in een sprookjesbos!
26
150 jaar op zeeklei, de cirkel rond. In 1861 keuren Provinciale Staten van Groningen de aanleg van een nieuwe polder goed. Na twee jaar hard (hand)werk is deze voltooid en is de ‘Reiderwolderpolder’ geboren. Op een deel van de ongeveer 1100 hectare nieuwe grond zaaien de boeren koolzaad om daar olie uit te slaan. De vruchtbare zeeklei laat de polder geel uitslaan van de Brassica Napus. De oogsten zijn goed in de eerste jaren. Bij de Egyptische dijk en het nieuwe gemaal verrijzen langzaam de eerste woningen. Op dit voormalige kerkland wonen aanvankelijk vooral vissers en een enkele landarbeider. De inpoldering van de Stadspolder en de Carel Coenraadpolder biedt rond 1874 opnieuw de nodige werkgelegenheid. Het dorp begint te groeien. Wonen bij de baas is ook niet alles, dus zijn de landarbeiders op zoek naar een andere plek. Bij het nieuwe gemaal verandert Hongerige Wolf van een klein vissersgehucht in een heus dorp. Langzaam maar zeker ontstaan er wat voorzieningen. Een kruidenier verkoopt zijn waar, kinderen gaan naar de school, twee kroegen bieden vertier, een bakkerij voorziet het dorp van voedzaam brood en voor de onofficiële borrel kan een dorstig man terecht bij de ‘stille knip’. Als rond 1900 veel boeren overgaan op de mechanisatie van hun bedrijf verliezen veel landarbeiders hun werk. Grote, lawaaiige machines vervangen de vele en nu relatief dure werknemers. Auto’s zijn er nog nauwelijks, ondernemers of rijkere inwoner hebben een paard en wagen, maar arbeiders lopen meestal naar hun werk. De afstand naar werk neemt toe. Daarom verhuizen veel inwoners van Hongerige Wolf naar de grotere dorpen en de stad Winschoten. Het platteland biedt opeens niet meer de bestaanszekerheid van vroeger. Langzamerhand sluiten de voorzieningen, de krimp slaat toe. Rond 1940 bouwt de Dienst Uitvoering Werken hier in de buurt barakken voor slikwerkers. Dit zorgt voor de nodige arbeidsplaatsen, maar veel werklui trekken naar Duitsland, om de simpele reden dat daar gewoonweg meer te verdienen valt. Het Duitse leger vestigt er na de overval op Nederland in mei 1940 een eenheid die Emden moet beschermen tegen luchtaanvallen. De soldaten hebben weinig contact met het dorp en de inwoners ook niet 27
met de ‘Batterie Dollard Süd’ zoals de Duitsers de eenheid noemen. Na de bevrijding door Polen en Canadezen in april ’45 verandert het in een kamp voor NSB’ers. Maar als in 1950 wordt vastgesteld dat er gevangen zijn mishandeld door de kampcommandant en zijn personeel betekent dat het einde voor dit interneringskamp. In 1953 brengt de Nederlandse regering Ambonezen in het voormalige DUW kamp onder. De KNIL soldaten die in Nederlands Indië zij aan zij vochten met het Nederlandse leger tegen de opstandelingen, zijn in het eind 1949 onafhankelijk geworden Indonesië niet langer welkom. Als verliezers van de oorlog komen ze op initiatief van de Nederlandse regering maar vaak tegen hun wil in Nederland terecht. De Ambonezen - zoals Nederlanders hen aanvankelijk noemen, later burgert het begrip ‘Zuid-Molukker’ in - integreren maar traag in de Groningse samenleving. Velen staan op terugkeer naar hun vaderland en streven naar een eigen Molukse Republiek. Als de Molukse gemeenschap in 1963 het kamp moet verruilen voor een vaste woonplaats in Appingedam en Foxhol is dat een emotioneel moment. Vaste huizen betekenen een streep door het idee van terugkeer. Anno 2013 herinnert een gedenkteken aan deze geschiedenis. In de korte geschiedenis van Hongerige Wolf is dus veel gebeurd. Tegenwoordig is het er rustig en de inwoners vinden dat wel prettig. Van kombord tot kombord wonen er ongeveer 53 mensen en ondanks de afwezigheid van voorzieningen wonen zij er prettig. Tegenwoordig biedt de auto uitkomst, voor de afstand naar werk en voorzieningen.
28
Hypnose – derde dag De derde dag begint een stuk zonniger dan de vorige twee dagen. Op het schapenveld hoor je een bekende rauwe stem. Julie Scott, zangeres van de band Knotwilg staat op het podium met haar soloproject. Het publiek geniet van de muziek en het festival werkt op deze dag gemoedelijk naar een hoogtepunt. Verderop, bij het speelveldje, hoor je vrolijke klanken. Vanaf een afstand zie je de bakfiets staan van Grassmoawers, maar nu in een andere setting. Als geboren entertainers liggen ze in het gras te spelen. Met een grapje tussendoor Met een gemoedelijke hippieachtige sfeer ligt het publiek eromheen, te genieten van de muziek, de warme zon en wat koud bier. Later in de middag steekt de wind weer wat op. Op verzoek van een enthousiaste gitarist begeeft een nieuwsgierig publiek zich richting kippenschuur. Een Latijns-Amerikaanse vrouw verwelkomt je en vraagt je een plekje te zoeken. Op een verhoging zit de gitarist met zijn instrument. Naast hem een muzikante met een charango, de Boliviaanse variant van de ukelele. Plotseling overdondert de krachtige, doch zoete stem van zangeres Charo Durán het publiek. Het is een stukje Zuid-Amerika in OostGroningen. Buiten is het fris, maar in de geïmproviseerde skate-ramp naast de kippenschuur is het benauwd. Tig mensen dicht op elkaar gepropt in de kleine ruimte, hangen aan de lippen van Durán. Begeleid door de twee muzikanten brengt zij het levensverhaal van haar vader. Van hoe hij was 29
tot waar hij gekomen is, met als boodschap dat mensen altijd meer willen en te weinig genieten van wat ze al hebben. Gehypnotiseerd verlaten de mensen de schuur, buiten breekt het daglicht de betovering. Je bent weer in Hongerige Wolf. Naast de skateramp, in de kippenschuur staat een man en een bestuurbaar vliegtuigje. Al op de eerdere dag zag je het af en toe boven het festival fladderen. Het droontje blijkt een onderdeel van een voorstelling, genaamd ‘tussen vallen en vliegen’. Een man vouwt papieren vliegtuigjes en deelt papier uit aan de aanwezigen. Al snel bekogelen zij de man met hun creaties. Opeens gaat het scherm aan en kijk je door de camera die op het vliegtuigje gemonteerd is. De man brengt het naar binnen, terwijl een vrouw zacht op een viool begint te spelen. Daar staat de bestuurder die behendig het vliegtuigje laat opstijgen. Ook de andere man begint viool te spelen. Naarmate het vliegtuigje aan hoogte wint, spelen de muzikanten. Verder in het verhaal gaat het filmpje over op eerder opgenomen beelden. Het vliegtuigje stort met snel, emotioneel vioolspel neer in het water, maar het is nog niet afgelopen. Het is een prachtig muzikaal visueel spel.
30
Ook geslaagd is beatboxer Maask. De soundcheck alleen al lokt verbaasde blikken uit, waarna een aantal mensen zich naar het podium begeeft. Met slechts zijn stem en enkele muziekapparatuur creert deze artiest een eigen feestje. Hij neemt korte fragmenten op en speelt deze af. Tussendoor improviseert hij een melige rap of heeft hij een grappig tekstje. Iedereen danst en feest op deze muziek. Misschien zijn de grappen soms wat 16+, maar dat maakt de kinderen niet uit, zij begrijpen het nog niet. De uren verstrijken, de sfeer verandert. Enerzijds zie je overal feestende mensen, die het er lekker van nemen. Anderzijds merk je dat het festival langzaam naar zijn einde toewerkt. Op een aantal locaties zijn mensen al aan het opruimen, de hamburgers gaan wat goedkoper over de toonbank en in het dorpje zelf is niet veel meer te doen. Voor het knallende einde slenteren de festivalgangers opnieuw naar het schapenveld, om de zogenoemde ‘afsluiter’ te bewonderen.
31
De band White Cowbell Oklahoma uit Canada betreedt het podium om het festival zijn klapper te geven. Stevige rockmuziek blaast de dansende menigte zowat om en iedereen heeft het naar zijn zin. Om het nog een extra tic te geven, vertelt één van de bandleden over hun nieuwe sponsor: Jägermeister. En natuurlijk moeten ze deze rijkelijk delen met het publiek. De zoete kruidenbitter plakt de lippen aan elkaar, maar niet genoeg om het gejoel te onderdrukken. Het is top. Er spelen naderhand nog wat bandjes maar het einde is in zicht. Maar Festival Hongerige Wolf is pas afgelopen, als het afgelopen is. De grote Houten Wolf die het hele festival gewaakt heeft over de bezoekers gaat in de hens. Vol bewondering en vol lof kijkt iedereen er naar, wetend dat ze volgend jaar weer komen. Tot volgend jaar zeggen de bezoekers.
32
Hongerige Wolf in 2053 Als ik instap vraagt een nogal elektronische vrouwenstem waar ik naar toe wil. 'Hongerige Wolf, G. Gernaatweg' antwoord ik. De dame wenst mij een fijne reis toe en geruisloos rijdt het vehikel mij naar mijn bestemming. Ik drink een kop koffie en kijk naar buiten. Het landschap is mij niet vreemd en ik herken de oude verkaveling nog steeds. Er is hier op de autowegen na weinig veranderd. Er staan meer bomen dan 40 jaar geleden maar de kleine elektrische auto’s van nu zoeven hier nog steeds vrij weinig langs. Vanaf de kom in Ganzedijk mindert mijn voertuig vaart tot 30 kilometer per uur en reageert perfect op plots overstekende kinderen. Al ruim 10 jaar zijn er geen verkeersongelukken in de provincie meer geweest. De test voor autonome voertuigen is 5 jaar geleden ruim geslaagd en de asfaltweg is in Groningen overal vervangen door een wegdek dat door de beweging van de voertuigen statische elektriciteit opwekt voor de elektrische autootjes en de voorzieningen daaromheen. Ik groet de kindertjes, als mijn voertuig besluit om door te rijden. Dat geeft mij de kans om het dorp voor mij in ogenschouw te nemen. De stuurvrouw in mijn dashboard vertelt me dat mijn bestemming bereikt is. De opbouw voor het festival is al weer in volle gang. Een groep mensen controleert het hoofdpodium dat vandaag is opgebouwd op constructiefouten. Een boer stelt zijn gecomputeriseerde maaimachine in voor zijn land, ter voorbereiding op de kleine duizend tentjes die weer opgezet gaan worden. Het weer is goedgeluimd, zonnig zelfs, en zoals gewoonlijk waait de zeewind de hitte weg. Het gaat een mooi festival worden. Ik stap uit om te kijken naar de noeste werkers die in een mum van tijd alles opzetten. Mensen, wat ging dat vroeger toch langzaam, vergeleken met nu. Twee kleine kranen en een handjevol medewerkers zetten in slechts een paar uur een podium neer. Een vrachtwagen levert het feestwater voor de dorst. Een aantal begerige vrijwilligers test 'voorzichtig' de waar. Sinds mijn eerste bezoek aan het festival in de jaren ’10 was ik om de zoveel jaar wel op het festival te vinden, maar het laatste decennium verzaakte ik. De veertigste editie was ik erbij 33
en nu weer. Het is altijd interessant om te kijken wat dit altijd gezellige feest aan muziek en kleinkunst dit keer biedt. Nog een paar dagen en het meestal rustige Hongerige Wolf zal weer op zijn grondvesten schuddend gastheer zijn voor vele festivalgangers, waaronder mijn vrouw en mij. Ik scharrel over de Egyptische Dijk om de velden heen om te zien hoe het terrein plaats biedt aan de podia en barretjes. Als ik me omdraai kan ik de zeedijk zien, in de verte de lichtjes van de windmolens die het festival van stroom voorzien. Verderop liggen de dorpen Drieborg en Kostverloren, in het verlengde van Hongerige Wolf. Ik besluit om nog een rondje te lopen voor ik terug ga om mijn kampeerspullen in te pakken voor de komende 4 dagen. Ik groet een boer, aai zijn hond en vraag hem hoe het is: 'Ken nait beter' zegt hij met een grijns. Hij vertelt me van het succes van het festival van vorig jaar en dat hij er weer zin in heeft om onderdak te mogen bieden aan een aantal vrijwilligers. 'Veurig joar was 't zo mooi, bin d'r nog muide van' grapt hij en hij gaat verder met de laatste voorbereidingen. Het dorp zelf is al afgesloten van verkeer. Het valt me op dat nu alle daken voorzien zijn van zonnepanelen. Sinds de gemeentelijke herindeling rond 2014 is dit al het geval. De gemeente heeft goede dingen gedaan in het dorp, binnen de hele gemeente eigenlijk. In de stad waar ik zelf net vandaan kom zijn veel daktuinen aangelegd. Gelukkig is hier nog ruimte voor een echte tuin. De zelf verbouwde groente wordt door de inwoners verwerkt tot koopwaar. De tijd is snel gegaan sinds ik hier voor het eerst kwam kijken maar ik ben door de jaren heen mee veranderd. Het eerste grijs aan de slapen valt niet meer te ontkennen – rotspiegel. Hier in de polder geeft de tijd zijn eigen invulling aan landschap en mensen. Hongerige Wolf is nog steeds een dorp met een eigen karakter. Met een festival, dat elk jaar weer trots de gezelligheid, ondernemersgeest en kunstzinnigheid van het dorp aan de wereld toont.
34
Portret Wilfred Jasper Soer (1990) woont in Scheemda en studeert na de Havo aan het Instituut voor Bedrijfskunde van de Hanzehogeschool in Groningen. Naast zijn opleiding ligt zijn passie in muziek maken, zowel op de computer als met instrumenten. In zijn vrije tijd jamt hij graag met vrienden en anders speelt hij graag games en bezoekt hij concerten. In de toekomst hoop hij ooit een eigen label voor muziek te hebben. Tot die tijd studeert hij en neemt hij alle ervaringen mee voor later.
35
Colofon Deze publicatie is verschenen in het kader van het project Sterke Verhalen van Groninger Dorpen en mede mogelijk gemaakt door een subsidie van de provincie Groningen uit de reserve Leefbaarheid Krimpgebieden (onderdeel Innovatieve Projecten en Experimenten). ©2013, Hanzehogeschool Groningen, Postbus 3037, 9701 DA Groningen Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enig andere wijze, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Tekst: Wilfred Soer, student Bedrijfskunde Hanzehogeschool Groningen Met dank aan alle geïnterviewde bewoners van Hongerige Wolf Begeleiding: Joost Eskes, docent Instituut voor Communicatie en Media en projectleider Sterke Verhalen Groninger Dorpen, Kenniscentrum NoorderRuimte, Hanzehogeschool Groningen Vormgeving: Wilfred Soer Foto’s: Sanne Mulder
36
