0 van 38. Huis van verhalen. Bedrijfsplan Groninger Forum. 14 mei 2009

0 van 38

Huis van verhalen Bedrijfsplan Groninger Forum 14 mei 2009

Groningen, 14 mei 2009

1 van 38

INHOUDSOPGAVE 1.

OPDRACHT

2.

SAMENVATTING RESULTATEN

3. AANSLUITING BEDRIJFSPLAN – DEFINITIEF ONTWERP 4.

EXPLOITATIE

5.

ORGANISATIE

6.

PROGRAMMERING EN DOELGROEPEN

7.

BEZOEKERSAANTALLEN

8.

ONTWIKKELING PROGRAMMERING EN CONSULTATIES VELD EN EXPERTS

9.

PROGRAMMERING 2009-2015

10.

AANBEVELING

Illustraties van NL Architects geven een beeld van de studies die we doen naar de inrichting van het gebouw. Omdat de bijlagen 6, 8 en 9 illustratief zijn voor de bijbehorende hoofdstukken in dit rapport zijn ze volledigheidshalve opgenomen in alle versies van dit plan. De overige bijlagen dienen ter referentie. Bijlage 1: Bijlage 2. Bijlage 3: Bijlage 4: Bijlage 5: Bijlage 6: Bijlage 7: Bijlage 8: Bijlage 9: Bijlage 10: Bijlage 11:

Uitstraling inventaris en binnenzijde gebouwen in het Groninger Forum Rapport bureau PRC Rapport bureau Muller en Moerkerk Voorbeeld organogram Advies Bureau Berenschot/PlasBossinade Wie komen er in het Forum? Rapport Onderzoeksbureau Stratus Kruisbestuiving zakelijke en niet-zakelijke doelgroepen en samenvatting duurzaamheidskenmerken Groninger Forum (Dubo+ en Dubo++) Bezoekersstromen Korte samenvatting Forum-forumbijeenkomsten Jaarprogramma’s

2 van 38

1. Opdracht In de behandeling van het Voorlopig Bedrijfsplan in de gemeenteraadsvergadering van november 2008 is ons een aantal opdrachten meegegeven die we in dit plan hebben uitgewerkt. Wij beperken ons tot de opmerkingen die aangaande de exploitatie zijn gemaakt, en besteden slechts aandacht aan het gebouw voorzover dat in verband daarmee relevant is. Die opdrachten kunnen als volgt worden samengevat: - Zorg ervoor dat de exploitatie een verbetering laat zien ten opzichte van de eerder gepresenteerde cijfers, zodat er een meer gebalanceerd geheel gaat ontstaan voor verdere uitwerking in de komende jaren. - Zorg ervoor dat de ontwikkelingen in het Definitief Ontwerp zich verhouden met de gebruikseisen die aan het gebouw worden gesteld, zowel vanuit oogpunt van aantrekkelijke programmering, als vanuit oogpunt van exploitatie. - Laat integraal externe checks uitvoeren op de belangrijkste kostenposten, met name de inventaris en de horeca. - Creëer overeenstemming binnen de partners over de organisatie van het Forum, zodat duidelijkheid wordt verschaft over de aansturing van al hetgeen zich in het Groninger Forum gaat afspelen. - Laat de geschatte bezoekersaantallen nader toetsen. - Geef aan hoe de programmering aansluit op doelgroepen en geef voorbeelden van hoe die doelgroepen worden bereikt. - Toets de programmering met het veld. - Geef aan hoe de periode tussen nu en de oplevering van het Forum moet worden ingevuld om het concept levend te houden bij Groningen en de Groningers. Om deze opdrachten te vervullen zijn de volgende werkzaamheden verricht tussen december 2008 en mei 2009: - Continue afstemming met en input voor de ontwikkelingen van het Definitief Ontwerp van het gebouw, inclusief een diepgaande exercitie over de plaats van de filmzalen en de horeca in het gebouw. - Beoordelen van de exploitatiebegroting op verbeteringen en bezuinigingen die de attractiviteit van het Forum niet nadelig beïnvloeden. - Het laten uitvoeren van externe controles door onafhankelijke experts op hun respectievelijk gebied: * PRC (advies en narekenen van de inventaris, onder andere gebaseerd op de ervaringsgegevens van de Openbare Bibliotheek Amsterdam). * Stratus (advies inzake bezoekersaantallen, onder andere op basis van ontwikkelingen met combinatie infrastructuur en cultuur/entertainment). * Muller en Moerkerk (advies inzake locatie, omzet, bezoek, concept horeca). * Beam Systems Amsterdam (advies inzake projectiemogelijkheden en -techniek).

3 van 38

* Overleg met de Raden van Toezicht/Bestuur van de partners in het Groninger Forum over de bestuur-, organisatie- en exploitatievorm van het Groninger Forum. Dit overleg is begeleid door adviesbureau Berenschot, die ook uitwerkingsmodellen heeft voorgesteld. Verder is hierbij PlasBossinade betrokken geweest. - Er zijn een aantal verkennende, inhoudelijke bijeenkomsten geweest met bij elkaar ongeveer 80 mensen die in Groningen een belangrijke functie vervullen in het culturele, economische, toeristische, educatieve en/of sociaal-maatschappelijke veld. Verder zijn gesprekken gevoerd met een aantal landelijk vooraanstaande programmeurs, producenten en cultuurhistorici. - Er zijn goede contacten gelegd met directies van bedrijven die een vorm van partnership met het Groninger Forum willen aangaan, te weten: Gasunie, GasTerra, IBM en 3M. Eveneens is een begin gemaakt met een meer gestructureerd overleg met de partners van het Akkoord van Groningen. - Last but not least is er binnen het Groninger Forum hard doorgewerkt aan de invulling van het Forum-concept, aan de publiciteit, aan de komende projecten en aan de plannen voor een tijdelijk onderkomen van Images in de voormalige Camera-bioscoop.

4 van 38

2. Samenvatting resultaten - De voorbehouden die wij in het Voorlopig Bedrijfsplan ter zake van het Voorlopig Ontwerp hebben geuit zijn grotendeels opgelost. Waar nog reserves blijven, zijn die in dit rapport opgenomen. In het Voorlopig Bedrijfsplan hebben wij gewag gemaakt van een ruimteprobleem. Van bijzonder belang derhalve is het om gebruik te maken van de mogelijkheid een extra werkvloer (aan de zuidzijde boven de garage, onder de begane grond van het gebouw) te realiseren die extra logistieke, opslag- en andere mogelijkheden biedt, waardoor de voor het gewenste gebruik krappe maatvoering van de oostkant van de begane grond wordt opgelost (hoofdstuk 3.1.). - Het exploitatietekort in het basismodel van het Voorlopig Bedrijfsplan is voor het overgrote deel opgelost. Voor zover het nog bestaat doen wij de nodige suggesties om op dit moment tot een goede besluitvorming te kunnen komen (hoofdstuk 4.2.). - De adviezen van de experts komen grotendeels overeen met onze eerdere bevindingen. Waar zij veranderingen hebben gesuggereerd, hebben wij die overgenomen (per onderdeel aangegeven). - Gebaseerd op opnieuw kijken naar doelgroepen (met name toeristen), op advies van experts en gezien het nieuwe, net uitgekomen rapport van Ecorys over de binnenstadontwikkeling, hebben we de prognose voor bezoekersaantallen naar boven kunnen bijstellen. De weerslag daarvan is meegenomen in de nieuwe exploitatiecijfers (hoofdstuk 4.2.). De tweeledigheid in de programmering (top down = professioneel kwalitatief gedreven en bottom up = marktgedreven), die zijn reflectie vindt in de opzet van het gebouw, vindt in de referentiegroepen bijval. Wel wordt vooral vanuit eigen kring, maar ook door het veld, aangedrongen op inzet van kopstukken op programmeurgebied teneinde te zijner tijd de ambitie van het ‘top down’ deel van de programmering te versterken. Overigens wordt meer en meer duidelijk dat een bezoek aan het gebouw, met een tocht door het atrium en een bezoek aan het dak op zichzelf al een (toeristische) attractie van formaat is. Daarom is de beleving die in het atrium wordt geboden en de afwisseling daarvan een prioriteit. De presentaties in het atrium hebben hun eigen aantrekkelijkheid, maar dienen daarnaast om mensen verder het gebouw ‘in te trekken’. - De partners hebben op directie- en Raad van Toezicht/Bestuurniveau met de directeur van het Groninger Forum overeenstemming bereikt over het uitgangspunt dat alles wat zich in het gebouw afspeelt valt onder één organisatie en dus één directie, en dat er voor alle activiteiten sprake zal zijn van één geconsolideerde exploitatie. In de komende tijd wordt op basis van de best invulbare afspraken voor twee, mogelijk drie modellen bekeken welk model het

5 van 38

beste invulling geeft aan de tussen partners en Forum-directie gemaakte afspraken (hoofdstuk 5). - Op het gebied van participatie door bedrijven en instellingen worden goede vorderingen gemaakt. Met Gasunie en GasTerra zijn doelstellingen van samenwerking op duurzaamheidgebied geformuleerd. Deze hebben betrekking op de duurzaamheid van het gebouw zelf, maar vooral ook op de manier waarop duurzaamheid gedemonstreerd en zichtbaar wordt gemaakt. Het gebouw zelf laat dit zien, maar daarbinnen wordt ook aandacht besteed aan de ontwikkelingen op dit gebied, inclusief demonstraties, aan educatie op dit gebied en aan voorlichting en debat. De bedrijven zullen naar verwachting in juni 2009 nader invulling geven aan hoe ze het Forum hierbij gaan ondersteunen. Met IBM wordt samengewerkt op het gebied van zogenaamd ‘user generated content’ en ‘customer profiling’. Met 3M worden mogelijkheden op het gebied van intelligente logistiek en bibliotheeksystemen verkend. - In de periode van 2010 tot de opening van het gebouw is het huisvesten van de bioscoopzalen van Images (nu nog in het pand aan de Poelestraat) een prioriteit. Tegelijkertijd is het een door alle betrokkenen (ook de referentiegroepen) gevoelde noodzaak het Forum levend te houden door meer dan alleen rapporten, bevlogen presentaties en mooie projecten op oneigen(lijke) locaties. ‘Camera’ op het Hereplein, biedt, in het verlengde van de tijdelijke huisvesting van Images, ook daarvoor de gelegenheid. Hierover wordt een separaat rapport opgesteld. - Gezien de vragen die de raad ons heeft gesteld bij de behandeling van het Voorlopig Bedrijfsplan spitsen wij deze rapportage toe op de hierboven genoemde onderwerpen. Andere in het Voorlopig Bedrijfsplan genoemde zaken komen in de context hiervan aan de orde, of blijven ongewijzigd van toepassing.

6 van 38

3. Aansluiting Bedrijfsplan - Definitief Ontwerp Als al eerder aangegeven, is het gebouw zoals weergegeven in het Definitief Ontwerp, in zijn algemeenheid goed bruikbaar voor wat het Groninger Forum wil. Wel is nog sprake van een aantal zaken die, indien niet gerealiseerd, hun effect op de exploitatie kunnen hebben. De belangrijkste van die zaken worden hieronder benoemd. Waar van toepassing is aangegeven dat zij nog niet in de kosten van het Definitief Ontwerp zijn meegenomen. De verwachting van alle betrokkenen is echter dat er voldoende ruimte is in het bouwbudget om de genoemde wensen ook te kunnen realiseren. 3.1. Het in het Voorlopig Bedrijfsplan gesignaleerde ruimtegebrek kan worden opgelost door twee ingrepen. In de eerste plaats en zoals hiervoor al kort aangegeven kan er een extra werkvloer worden gesitueerd boven de zuidzijde van de parkeergarage. Dit levert ongeveer 680 m2 nuttig bruikbare ruimte op. Hierdoor ontstaat meer ruimte voor horecaopslag, goederenopslag - waaronder een beveiligde geklimatiseerde quarantaineruimte voor in- en uitgaande museumstukken - vervoersmogelijkheden en opslag voor afval (moet anders door/in de publieke ruimte), opslag voor boeken etc. etc. Hierdoor komt meer ruimte op de begane grond ter beschikking voor publieke functies. Op dit moment zijn de extra kosten van deze vloer buiten de exploitatie gelaten. Duidelijk is wel dat niet uitvoeren van deze vloer leidt tot een nadelig effect op de exploitatie van ongeveer € 40.000 per jaar omdat dan de noodzaak ontstaat van externe opslag, vervoer van en naar die opslag en de bemensing die daarbij hoort. Een noord-zuidverbinding ten behoeve van doorvoer van afval en andere logistiek is al wel opgenomen. 3.2. Een tweede punt betreft de plaats van een drietal kolommen c.q. wanden die onderdeel zijn van de structuur van het gebouw. De belangrijkste betreft de onderverdeling van de twee grote filmzalen, waardoor de grootste vaste filmzaal van het Forum nu een capaciteit heeft van 136 stoelen. Dit is onvoldoende om in het art house circuit serieus mee te doen en zal dus ten koste gaan van de kwaliteit en actualiteit van het aanbod en dus de exploitatie. In het auditorium bevindt zich aan de kant van het toneel een dragende kolom die een negatieve invloed heeft op de gebruiksmogelijkheden. Het heeft onze sterke voorkeur deze kolom zo ver mogelijk naar de zijkant te verschuiven en liefst te laten wegvallen in de muur. De consequentie daarvan lijkt te zijn dat er daardoor in het lage stuk van de begane grond (onder het auditorium) een aantal steunkolommen bij

7 van 38

moeten worden geplaatst, welke kolommen overigens een bouwkundige besparing opleveren. Dit laatste heeft in dat geval onze voorkeur, doch verhoudt zich niet met de door ons toch al niet gewenste plaats van de kolom voor de tribune (zie onder). Op de begane grond is vooralsnog een kolom voorzien midden voor de arenatribune, waardoor het gebruik van deze tribune wordt belemmerd. Dit effect wordt sterk verbeterd wanneer de kolom een drie- tot viertal meters verschuift in zuidelijke richting of drie tot vier meter in noordelijke richting.

Impressie van het filmcafé dat over 3 verdiepingen loopt aan de westzijde Wij blijven van mening dat de locatie van de filmzalen, en in mindere mate de capaciteit per zaal, niet optimaal is. Hoewel sprake is van een verbetering ten opzichte van het aantal zalen dat Images nu exploiteert (van drie naar vijf) is de zaalcapaciteit van de grootste zaal, zelfs met de verbeterde onderverdeling, aan de kleine kant. Wij voorzien dan ook dat voor ‘grote’ films een beroep moet worden gedaan op het auditorium. Aan de andere kant is vermindering van het aantal zalen (van vijf naar vier) en het daardoor creëren van een grote zaal geen oplossing, omdat dit ten koste gaat van de breedte en gevarieerdheid van het aanbod en dus de exploitatie. In de rapportage over de markt en de ontwikkelingen van art house film

8 van 38

en de kansen ervoor in Groningen (bijlage bij het Voorlopig Bedrijfsplan) wordt ook uitdrukkelijk voor meerdere zalen gepleit. In de huidige opzet gaan wij uit van 125.000 tot 145.000 bezoekers van de filmzalen, inclusief alle filmgerelateerde activiteiten, zoals festivals, educatie en speciale projecten (bijvoorbeeld klassieke film en documentaire gebonden programma’s).

Entree filmzalen over het Plein beeldcultuur met uitleenmeubilair dat inklapt tot filmbox en privécinema’s Verder is de afstand tot de belangrijkste algemene horeca relatief groot en moet er voor worden gezorgd dat met name ‘s avonds in het atrium een zodanig goede ‘filmsfeer’ wordt geboden dat bezoekers zich voelen alsof ze de filmomgeving met zich meenemen. Bovendien zal de horeca die gelokaliseerd wordt rond de filmzalen hier goed op moeten inspelen en zal de routing, met name ’s avonds zo zijn dat men het gebouw ook op de begane grond zoveel mogelijk langs de horeca verlaat. Marketing zal bij het optimaliseren van het film- en gerelateerd horecabezoek een belangrijke rol spelen. Te denken is dan aan cross selling aan doelgroepen die het Forum om andere redenen bezoeken, speciale horeca-filmaanbiedingen, doelgroepspecifieke voorstellingen en bijbehorende tijden (school- en

9 van 38

jeugdvoorstellingen, voorstellingen voor ouderen) etc. Door die aanpak zal toch een verantwoorde film- combi horeca-exploitatie mogelijk zijn.

Overzicht atrium vanaf roltrap tussen verdieping 5 en 6 3.4. Tijdens de ontwikkeling van Voorlopig naar Definitief Ontwerp was ons grootste punt van zorg de hoeveelheid licht die in het atrium, met name van de zuidkant intreedt. Wij hebben hier een studie naar laten doen en de uitkomsten daarvan met experts (Beam Systems) op het gebied van projectie doorgenomen. Hieruit bleek dat bij zon of andere intense lichtomstandigheden gedurende grote delen van de dag projectie op grote delen van de door ons voorziene plekken in het atrium niet mogelijk zou zijn. Er is hiervoor in het Definitief Ontwerp een bouwkundige oplossing gevonden, maar nog niet in de kosten opgenomen in de vorm van meekleurend en tegelijkertijd energieopwekkend glas. Deze oplossing hebben wij nog niet kunnen toetsen, maar we beschouwen hem als veelbelovend. In het onvoorziene geval dat het meekleurende glas toch nog te veel licht zou toelaten betekent dit dat er extra exploitatiekosten optreden, teneinde op de belangrijkste plaatsen in het atrium bijvoorbeeld led-projectie te kunnen realiseren die minder omgevingslichtgevoelig is.

10 van 38

Een totaaloplossing als nu voorzien is ook belangrijk omdat anders door de lichtopbrengst mogelijk de werkomstandigheden in het atrium de toets van de arboregelgeving niet altijd zullen doorstaan. In zijn algemeenheid geldt natuurlijk dat er door de klimaat- en energieaanpak en door de Dubo+maatregelen (zie het Definitief Ontwerp) mogelijkheden ontstaan om ‘intelligent housing’ oplossingen en domotica in het gebouw op te nemen en te demonstreren. Het gaat dan om zelfdenkendheid inzake klimaatregeling, energieverbruik en opslag, verlichting en de automatisering die daarbij hoort. Ook is op dit moment in het budget voorzien dat een deel van de (bibliotheek)logistiek geautomatiseerd en ‘slim’ zal worden uitgevoerd. Een Dubo++ pakket aan maatregelen met onder andere led-verlichting en de toepassing van een energieleverend dak wordt op dit moment nog onderzocht. 3.5. Verdere punten van aandacht zijn nog geweest: - Roltrappen van verdieping 8 naar 10 en van de begane grond naar de eerste verdieping. In het Voorlopig Ontwerp was niet voorzien in doorlopende roltrappen van de begane grond naar de bovenste verdieping. Aangezien de roltrappen de hoofdvervoerstructuur van het gebouw zijn, was dit voor ons niet acceptabel. Dit punt is in het Definitief Ontwerp naar tevredenheid uitgewerkt, doch de kosten voor de roltrap vanaf de begane grond zijn nog niet in het ontwerp meegenomen. - In het Definitief Ontwerp lopen de liften niet door tot op het dak. Uitgangspunt voor ons is dat mensen met een lichamelijke beperking het gebouw net zo goed kunnen gebruiken als ieder ander en dat het gebouw zich kwalificeert voor certificering op dit gebied. Met NL Architects is gekeken naar een oplossing die de toegang tot het dak voor iedereen op een soepele manier garandeert. Dit is opgenomen in het Definitief Ontwerp. - Tenslotte is er nog geen voorziening voor projectie van film op het dakterras (de openlucht-dakbioscoop) en hebben wij als extra wens geformuleerd dat het dakterras ook bij slecht weer bruikbaar is als horecalocatie door een schuifdak. Beide punten worden uitgezocht. De dakbioscoop is voor ons een gegeven. De overkapping een kwestie van kosten versus opbrengsten in de exploitatie, maar dit behoeft pas in een veel later stadium bekeken te worden.

11 van 38

Patio dakterras met openluchtbioscoop 3.6. Domeinen worden Sferen. Sferen worden Pleinen In de afgelopen maanden is het begrip ’Sfeer’ niet gegroeid in het dagelijks taalgebruik. Bij het uitleggen van hoe het gebouw functioneert en hoe inhoud, programmering en gebouw één geheel vormen, is steeds meer het beeld gaan ontstaan dat het atrium de hoofdstraat van het Forum is, zij het een verticale, met daaraan gelegen, hoe kan het anders, verschillende pleinen en pleintjes. Deze zijn dragers van de verschillende thema’s en activiteiten die publiekelijk en grotendeels gratis toegankelijk zijn. Daar kan men ook bij elkaar komen en meedoen in de programmering. We noemen ze dan ook gewoon: Pleinen.

12 van 38

Entree expositiezalen over het Plein Omgeving 3.7. Indeling van het gebouw In het Voorlopig Bedrijfsplan is melding gemaakt van een aanzienlijk ruimtegebrek. Dit wordt niet alleen (en vooral) opgelost door de extra vloer die nu is voorzien, maar ook door een iets andere verdeling van met name de presentatie van de bibliotheekcollectie. Deze zal iets meer geconcentreerd worden op een beperkt aantal vloeren, waardoor op andere vloeren veel meer ruimte ontstaat voor presentaties, kleine exposities, bijeenkomsten, publieke werkplekken etc. Dit betekent vooral dat het snelst lopende en meest actuele deel van het bibliotheekaanbod meer nadruk krijgt in de ‘cultuurpleinen’ op de eerste en tweede verdieping Oost, en het Plein ‘Samen leven’ op de achtste verdieping een breder collectieaanbod krijgt. Daartegenover staat dat de expositieruimte beter toegankelijk wordt, het Plein ‘Omgeving’ flexibeler wordt, de vierde verdieping West (met ingang naar bioscoopzalen) meer ruimte krijgt voor film- en beeldcultuur, alsmede een cultuurinfocentrum. Het Jeugdplein is groot genoeg om zowel de relevante boekencollectie als alle andere activiteiten te herbergen. In zijn algemeenheid zal deze geringe herindeling de overzichtelijkheid en het actiematige van het geheel ten goede komen, omdat er meer ruimte en meer focus in delen van het gebouw komt, terwijl het totaalconcept van integraal aanbod niet in gevaar komt.

13 van 38

3.8. Opleveringsniveau Het moge duidelijk zijn dat er een grijs gebied is tussen bouwbudget en exploitatiebudget: bekabeling, wand- en vloerafwerking, zonwering, aansluitingspunten/goten, plafondafwerking, afwerking in gebouw geïntegreerde zit- en werkplekken, liftafwerking, verlichting, voorbereiding van elektronische beveiliging etc. etc. Hiertoe is een demarcatielijst gemaakt, die door onderzoeksbureau PRC positief is beoordeeld. Wel moeten de daarop genoemde onderwerpen in de besteksfase hun definitief beslag krijgen op een voor de gebruiker acceptabele wijze. Voor zover wij kunnen beoordelen is de klimaatvoorziening van dien aard dat het in het gebouw onder alle redelijke omstandigheden plezierig vertoeven is. Het is echter, gezien de inzichten van onderzoeksbureau Stratus aangaande de te verwachten toestroom van toeristen, zaak de toegang tot het gebouw op piektijden goed te controleren. De klimaatinstallaties zijn toegerust op een maximaal gelijktijdig bezoekersaantal van ruim 2.500. Hieraan mogen geen concessies worden gedaan. Qua veiligheid is het gebouw belegd op een maximaal gelijktijdig bezoekersaantal van ruim 3.500. Ook dit is (meer dan) adequaat. Voor wat betreft de duurzaamheid verwijzen we naar het Definitief Ontwerp en de relevante paragraaf in dit rapport. Hiervoor geldt hetzelfde als voor het klimaat: we mogen hier geen concessies doen en genoegen nemen met een minder pakket dan Dubo+ en liefst zelfs Dubo++. Niet alleen omdat in de tijd tussen nu en oplevering de techniek op duurzaamheidsgebied weer fors vooruit zal zijn gegaan, maar ook omdat het Forum straks dan niet meer zou passen in de politiek bestuurlijke ambitie van de stad op het gebied van duurzaamheid. Het verdient verder tenslotte aanbeveling, volgens onder andere onderzoeksbureau PRC, het opleverniveau conform de wensen van de gebruiker te definiëren en het ‘hele grijze gebied’ mee te nemen in de aanbestedingscyclus van het gebouw. Dit bespaart in ieder geval aanzienlijke kosten. Bovenstaande opsomming doet ‘bouwkundig’ aan. Het gaat natuurlijk straks om de beleving die onder andere door de manier van inrichten van het gebouw wordt veroorzaakt. Wij hebben een eerste aanzet gemaakt die daarvoor een omschrijving geeft, redenerend vanuit de uitgangspunten van het Forum, die we nog eens scherper hebben geformuleerd. Dit is bijgesloten als bijlage 1.

14 van 38

3.9. Distributie Het Forum ligt midden in de dichtbebouwde binnenstad… maar moet wel dagelijks voorzien worden van de nodige voorraden en van attributen voor voorstellingen, optredens etc. etc. Verder moet afval worden afgevoerd. Hiervoor worden oplossingen aangedragen die het mogelijk maken de distributielogistiek via de Schoolstraat (voornaamste routing) en langs de zuidzijde van het gebouw (uitzonderingen, met name grotere stukken voor gebruik in auditorium) te laten lopen. Gezien de wens van een ieder het gebouw zo actief mogelijk te laten presteren en dit van de ochtend tot de late avond, zal het niet mogelijk zijn de distributie geheel plaats te laten vinden binnen de contouren van het venstertijdenbesluit binnenstad. Bijvoorbeeld: een gezelschap dat een voorstelling heeft gegeven, moet in de late avond weer kunnen inladen en vertrekken om naar de volgende bestemming te gaan. Wanneer dat niet kan moet een extra avond worden uitgekocht, hetgeen direct tot grote extra kosten leidt. Het is goed daar met het vergunningbeleid nu al rekening mee te houden. Hetzelfde geldt ook voor het gebruik van het Forumplein. Wij hebben vanaf het begin van de ontwikkeling als voorwaarde gesteld dat het plein moet kunnen functioneren als voorportaal van wat er in het Forum te doen is. Dat betekent een permanent actieve uitstraling, te vergelijken met wat er voor het Centre Pompidou en Covent Garden gebeurt. Dat is essentieel om mensen te ‘pakken’ wanneer ze het plein opkomen. Hiervoor zal dus een permanente vergunning aan het Forum moeten worden verleend.

15 van 38

Forumplein met markt en terras

16 van 38

4. Exploitatie 4.1. Conform de wens van de raad hebben wij, zowel in eigen beheer als samen met derden-experts, de exploitatiebegroting nog eens zorgvuldig tegen het licht gehouden. We zijn daarbij uitgegaan van de basisbegroting uit het Voorlopig Bedrijfsplan, aangezien de best en worst case scenario’s daarvan een afgeleide zijn. Dit heeft erin geresulteerd dat er enerzijds besparingen mogelijk zijn gebleken, anderzijds dat een aantal aanvullingen en extra’s nodig bleken. Per saldo hebben we het structurele tekort terug kunnen brengen van € 2,25 miljoen per jaar naar € 0,3 miljoen per jaar, dus een besparing van bijna € 2 miljoen. Alvorens hier nader op in te gaan willen wij de oorsprong van het tekort toelichten. Onze exploitatie draait grotendeels op publiek geld. Dus is onze eerste opdracht daar heel zorgvuldig mee om te gaan. Nu was en is het in Groningen niet gebruikelijk dat culturele instellingen hun inventaris uit eigen exploitatie financieren (aankoop en afschrijving). Voor bijvoorbeeld de bibliotheek werd dit zelfs niet toegestaan. Voor het Forum wordt deze eis wel gesteld. Dat is op zich terecht, maar het is volgens ons toch wel veel gevraagd dat het Groninger Forum deze verandering van de regels, ook voor de individuele partners, met terugwerkende kracht moet oplossen. Ter vergelijking: de bibliotheek zal, Forum of geen Forum, over een jaar of vijf een nieuwe inventaris nodig hebben. Daarvoor zal een bedrag nodig zijn, dat op basis van kapitaalslasten (financiering aankoop inventaris) en afschrijving, een jaarlast van bijna € 0,8 miljoen oplevert. Dit bedrag is gebaseerd op de kengetallen van de inrichting van de nieuwe bibliotheek in Stadskanaal in 2008/2009, doorvertaald naar het ruimtebeslag in het Forum. Met andere woorden: in de huidige exploitatieopzet maakt het Groninger Forum al een groot deel van dit ‘geleende’ probleem goed. Het gaat daarbij dus eigenlijk om een stuk subsidiëring dat Biblionet Groningen zou hebben moeten krijgen, dat nu het tekort bij het Forum veroorzaakt. Om dit op te lossen is het onontkomelijk dat een deel van de gemeentelijke subsidie, die eigenlijk bedoeld was voor programmering, feitelijk wordt aangewend voor de inventaris. Je zou ook kunnen zeggen dat het, gezien deze situatie, redelijk is een eenmalige overgangssituatie te creëren, bijvoorbeeld door ervoor te zorgen dat het Groninger Forum de eerste keer niet zelf zijn inventaris behoeft aan te schaffen. Dit scheelt ongeveer € 0,56 miljoen in de jaarlijkse kosten en levert, inclusief de opbouw van weerstandsvermogen, een sluitende winst- en verliesrekening op.

17 van 38

Los van die bespiegelingen staat in ieder geval één ding vast: we zijn nu bezig zekerheid te zoeken voor een exploitatie die pas over zes jaar in de praktijk getoetst kan worden. In die zes jaar zullen er allerlei ontwikkelingen zijn. Led-projectiekosten zijn van € 9.500 per m2 (2 mm pixel) in de afgelopen twee jaar gedaald naar € 7.500 en het ligt in de lijn der verwachtingen dat deze nog verder zullen dalen. Verder kan er bespaard worden door de manier van aanbesteding (zie hiervoor). Zo zijn er talloze ontwikkelingen die ons nog kunnen helpen, maar waar we nu niet op vooruit willen lopen, anders dan dat we de risico’s wel al zo goed mogelijk hebben ingedekt. Onze vraag is dus niet van ons te verlangen dat we nu nog verder gaan en al een schijnbaar sluitende begroting aanleveren, maar de komende jaren te gebruiken om op een zo intelligent mogelijke wijze het gat te dichten, gebruikmakend van wat we dan weten en kunnen toepassen, c.q. van een andere manier van omgaan met het tekort op basis van het hierboven genoemde. Bovendien hoeft nog lang niet alles wat betrekking heeft op de exploitatiebegroting nu al besloten te worden. Als simpel voorbeeld: tafels en stoelen hoeven we pas in 2014 te bestellen. Daarom is na het cijferoverzicht in hoofdstuk 4.2. een inschatting bijgevoegd die indiceert welke kosten van de exploitatie per wanneer gecommitteerd moeten worden. Op die momenten zijn er nog mogelijkheden keuzes te maken die kostenbeperkend werken. Het kan dan naar verwachting gaan om een jaarbesparing van tussen de € 175.000 en € 350.000. Ook de aanbestedingsmanier kan daarbij het nodige verschil maken. Nu we het tekort zoals genoemd in het Voorlopig Bedrijfsplan al hebben kunnen terugbrengen met bijna 90% is het niet meer dan logisch dat we de tijd krijgen om in de komende jaren samen met partners, ambtelijke diensten, bedrijfsleven en politiek te zoeken naar de beste oplossingen om het restant ‘weg’ te werken zonder dat de ambitie van het Forum en dus de bezoekersaantallen daaronder lijden. Tenslotte: het rapport van Stratus geeft aan dat, met name uit wat zij noemen ‘nietaanbod gebonden bezoekers’ (dit zijn bijvoorbeeld toeristen die voor het gebouw en het uitzicht komen, de impulsbezoeker voor de horeca etc.) een substantiële verhoging van bezoekers en inkomsten te verwachten is. Omdat we ons niet rijk willen rekenen hebben wij dit effect voor nog geen 50% van de verwachting van Stratus meegenomen in de exploitatie. Wel zijn er aanpassingen in het budget gemaakt om deze aantallen te kunnen ontvangen, waaronder bijvoorbeeld de verhoging van het aantal horecamedewerkers. De komende jaren willen we gaan onderzoeken of de huidige vorm van een abonnement, zoals dat nu voor de bibliotheek geldt, breder toegepast kan worden voor een aantal diensten van het Forum. Door dit vanuit een cross selling oogpunt te benaderen kan per saldo een bestedingsverhogend effect bereikt worden.

18 van 38

Hoe het ook zij: gebaseerd op deze inschatting zijn verschillende scenario’s mogelijk die tot verhoging van inkomsten zullen leiden. In welke mate zoiets acceptabel is voor het publiek, zullen we de komende jaren moeten onderzoeken. 4.2. Nieuwe basisbegroting en vergelijking met de basisbegroting uit het Voorlopig Ontwerp. Wij verwijzen naar de hierna opgenomen staat ‘Exploitatieraming’

19 van 38

Exploitatieraming Groninger Forum 2016

Lasten- / batensoorten

VBP

DBP

Exploitatierekening 2016 Totaal basisscenario

Exploitatierekening 2016 Totaal basisscenario

BATEN Subsidie

2.380.000

2.440.000

590.000

590.000

Commerciële inkomsten

4.761.000

5.504.000

Budgetten partners

3.275.000

3.383.000

Entreegelden (incl. lezers & gebruikers)

998.000

1.059.000

Dienstverlening/verhuur ruimtes

531.000

524.000

Extra inkomsten

350.000

460.000

12.885.000

13.960.000

5.170.000 768.000 2.384.000 271.000 599.000 400.000 1.500.000 670.000 1.267.000 1.904.000 200.000

5.111.000 773.000 2.272.000 275.000 674.000 476.000 1.300.000 561.000 1.542.000 1.274.000 -

Totaal Lasten

15.133.000

14.258.000

Totaal Baten

12.885.000

13.960.000

Totaal Lasten

15.133.000

14.258.000

Subsidies derden (fondsen/bedrijven/overheden)

Totaal Baten LASTEN Personeelskosten Publiciteit en voorlichting Huisvestingskosten (excl. afschrijvingskosten) Administratiekosten Automatiseringskosten (excl. afschrijvingskosten) Collectie Programmering (projecten en activiteiten) Financieringskosten Inkoopkosten van de omzet Afschrijvingskosten Opbouwen weerstandsvermogen

Saldo Overschot (+) / Tekort (-)

2.248.000-

298.000-

20 van 38

De verschillen in de exploitatie met de cijfers uit het Voorlopig Bedrijfsplan zijn als volgt veroorzaakt: minder ink. meer ink. meer kosten minder kosten -/+ /+ Basisscenario VBP Wijzigingen: - aanpassen prijspeil 2009 - omzet winkel hoger door meer m2 - opslag personeel nu 5% (was 10%) - inkomsten uit gebruik faciliteiten - extra commerciële inkomsten - Muller en Moerkerk + 3fte (horecapersoneel) - inkomsten toeristen - projectinkomsten door catering - bedrijfskleding - 3 fte's minder (overhead) - 1 fte medialab erbij (i.v.m. atrium) - ombouwkosten pleinen -/- 35% - investeringen (rente en afschrijving) * - weerstandsvermogen niet opgenomen - besparingen op Draaijer voornamelijk energie - extra investering in ICT state of the art Totaal wijzigingen

2.248.00050.000 60.000 157.000 50.000 100.000 136.000 350.000 90.000 50.000 135.000 50.000 200.000 739.000 200.000 130.000 75.000 311.000

Basisscenario DBP

2.261.000

1.950.000298.000-

* VBP: inventaris € 13,4 miljoen, rentelasten: 670.000, afschrijving: 1.904.000 * DBP: inventaris € 11,2 miljoen, rentelasten: 561.000, afschrijving: 1.274.000 (gebaseerd op rapport PRC) * afschrijving en rentelasten op basis annuïteit en externe financiering

De wijzigingen zijn zo gekozen dat ze geen merkbare vermindering van de ambitie veroorzaken. Daarnaast is het natuurlijk zo dat beslissingen, met name ten behoeve van de inventaris, pas later behoeven te worden genomen, zodat op die beslismomenten nog in zekere mate kan worden bijgestuurd in de betreffende aanbestedingen.

21 van 38

Beslismomenten uitgaven Groninger Forum t.b.v. inrichting

*

Onderdeel

A. B. D. E. E. F. G. H. I. J. K. L. M. N. O. P. Y. X.

Presentatievoorzieningen informatie Boekensorteervoorzieningen Presentatievoorzieningen expositieruim Auditorium/bioscoopvoorzieningen Auditorium additioneel Restauratieve voorzieningen ICT-voorzieningen Inrichting medialab Handelsmeubilair Maatwerkmeubilair Interieur Forumwinkel Events Inrichting Pleinen Inrichting overig Inrichting werkplekken personeel Overige inrichting/inventaris Bouwkundige voorzieningen interieur Onvoorzien

Totaal inrichting

Beslismoment 2013 2014

165.000 212.500 67.500 47.500 86.500 240.000

800.000 1.195.000 1.204.400 1.635.000 450.000 727.850 1.018.250 600.000 483.500 301.850 52.500 290.000 515.000 212.500 242.500 147.500 586.500 757.650

4.077.500 3.685.000 3.539.850

11.220.000

300.000 400.000 500.000 350.000 300.000 500.000 200.000 175.000 100.000 52.500 150.000 200.000 100.000 50.000 400.000 300.000

400.000 395.000 400.000 500.000 100.000 300.000 300.000 200.000 175.000 100.000

Totaal 2015

140.000 150.000 75.000 50.000 100.000 300.000

400.000 500.000 404.400 635.000 127.850 218.250 200.000 133.500 101.850

*: Ordening sluit aan bij rapport PRC

Het Groninger Forum hoopt hiermee inzichtelijk te maken dat er alles aan wordt gedaan om de exploitatie beheersbaar te maken en dat dit ook in korte tijd al een resultaat oplevert dat er mag zijn. Als extra zekerheid hebben bureau PRC, specialist op inrichtingsgebied die onder andere de totale berekeningen voor de inventaris van de Openbare Bibliotheek Amsterdam heeft gedaan en vervolgens het inkoopproces heeft begeleid, en bureau Muller en Moerkerk, specialist in horeca voor en bij culturele instellingen, onze aanpak, aannames en berekeningen in detail getoetst, waar nodig opnieuw gemaakt en de verschillen in kaart gebracht en berekend. De resultaten hiervan zijn meegenomen in de exploitatie. Bovendien zijn de rapporten integraal toegevoegd als bijlagen 2 en 3 bij dit bedrijfsplan. Wij wijzen er nog op dat de vergroting van de winkelomzet nog enigszins beperkt is gehouden. Hiervoor geldt hetzelfde als bijvoorbeeld voor de horeca en voor

22 van 38

bijvoorbeeld entreeheffing voor het dak: bij een zo hoge toename van het aantal bezoekers als door Stratus voorspeld, is het extra aan te bevelen meer kleinschalige commerciële activiteiten op te nemen. Door de extra ruimtemaatregelen (extra tussenvloer, verschuiving boekenaanbod) gaat hiervoor op een drie- tot viertal Pleinen ruimte ontstaan, waardoor de in het Voorlopig Bedrijfsplan al genoemde mogelijkheid tot extra, mobiele verkooppunten, realiteit kan worden. Hierdoor worden ook de zogenaamde niet-aanbodgebonden bezoekers de Pleinen op ‘getrokken’ met bijvoorbeeld een aanbod van boeken, films, muziek, kunstnijverheid, duurzaamheidartikelen, streekproducten, sieraden en dergelijke, altijd met een cultuur-, regio-, dan wel aanbodgebonden karakter. Dit assortiment zal op basis van marktonderzoek in de komende jaren worden vastgesteld. Voor horecafuncties is op de bovenste verdieping en in het atrium nog extra capaciteit ter beschikking. Dit levert nog exploitatiepotentieel op.

Grand Café met spiraaltrap richting auditorium, kijkend richting entreehal

23 van 38

5. Organisatie Over dit onderwerp kunnen we kort en duidelijk zijn. Aan de wens van de raad is voldaan en de uitwerking daarvan is in volle gang. In de tweede helft van 2008 heeft bureau Berenschot een aantal modellen voor samenwerking opgesteld. In december 2008 hebben de Raden van Bestuur/Raden van Toezicht van de partners in het Groninger Forum unaniem met de voorzitter van de Raad van Toezicht en de directeur van het Groninger Forum de afspraak gemaakt dat alle activiteiten in het Forum-gebouw onder één Forum-directie vallen, dat er sprake is van één autonome organisatie en van één onafhankelijke, geïntegreerde exploitatie. Daarbij is aangetekend dat deze afspraak op maat per partner zal worden doorvertaald, passend binnen deze uitgangspositie. Vervolgens zijn door de directie van het Forum, samen met bureau Berenschot en PlasBossinade, voorstellen uitgewerkt om dit maatwerk vorm en inhoud te geven. Een en ander houdt als eerste in dat het bestaande convenant wordt aangescherpt tot een mantelovereenkomst en dat daarnaast met iedere partner apart wordt vastgelegd wat diens specifieke inbreng aan mensen, diensten en/of materialen in het Forum is. Ieder van de partners heeft immers een eigen, specifieke positie in relatie tot het Forum en daaraan moet worden rechtgedaan. Bijvoorbeeld: Images gaat vrijwel geheel over (alleen een aantal provincieactiviteiten niet). Biblionet Groningen draagt zijn grootste en belangrijkste vestiging over die voor de positie van Biblionet Groningen landelijk en naar de provincie toe cruciaal is, terwijl met het Groninger Museum en de Groninger Archieven/GAVA formeel/juridisch vooral een bruikleenachtige situatie met personele ondersteuning gaat ontstaan. Om met die verschillen rekening te kunnen houden, worden onderliggend aan de mantelovereenkomst afspraken gemaakt die in detail weergeven in hoeverre diensten, materialen en mensen ten dienste van en onder het gezag van het Forum komen te staan en welke geldstromen daar eventueel meegemoeid zijn. Partners hebben zich verplicht het geheel met betrekking tot de organisatie uit te werken voor 1 januari 2010. Uiteraard blijft het Groninger Forum werken met een onafhankelijke Raad van Toezicht, onder voorzitterschap van de heer Hans Alders, voormalig Commissaris van de Koningin in de provincie Groningen.

24 van 38

De genomen beslissing betekent ook dat de organisatie van het Groninger Forum vorm kan krijgen langs de lijnen van het organogram dat was bijgevoegd bij de rapportage ‘Work in Progress’ en dat hierbij nogmaals gaat als bijlage 4. In dit model wordt de expertise van ieder van de partners geborgd doordat die steeds vertegenwoordigd is in het managementteam. De programmering wordt dan gesplitst in twee stukken, onder één regie van de directie: namelijk het doorlopende aanbod op de Pleinen, bioscoopzalen, horeca etc. dat ‘valt onder’ de gebruikerscommissie en de incidentele evenementen en exposities waarbij de programmaraad de belangrijkste rol speelt. De afstemming van beide wordt gecoördineerd door de programmacoördinator. De directie bestaat uit twee personen: één algemeen directeur die eindverantwoordelijk is voor programmering en financiën en een beheersmatig directeur waaronder administratie, P&O, facilitaire zaken etc. vallen. Tenslotte: ook btw-technisch is de voorgestelde aanpak in beginsel acceptabel. In de komende maanden wordt de btw-situatie van het Forum nader onderzocht om een optimale btw-plichtigheid te verkrijgen. Hiervoor zal een model worden opgesteld met behulp van de experts van de gemeente en gezamenlijk aan te stellen externe experts, waarna daaromtrent een advies van de inspecteur zal worden gevraagd. Het advies van Berenschot en PlasBossinade is bijgevoegd als bijlage 5.

25 van 38

6. Programmering en doelgroepen 6.1. Het Groninger Forum werkt vanuit zijn missie en visie. De visie draait om het gegeven dat ons verleden, heden en toekomst een weelde aan gegevens, verhalen, wetenswaardigheden, contacten en dwarsverbanden bevatten die door de aard van de ontsluiting tot nu toe onvoldoende toegankelijk zijn en dus geen of weinig bijdrage leveren aan de ontwikkeling van kennis, interesse en activering van brede groepen in onze samenleving. De missie van het Forum is daar verandering in te brengen. Door een innovatief, op interactie gericht expertise- en ontmoetingscentrum te zijn voor informatie over heden, verleden en toekomst, de verdieping daarvan, voor het debat daarover, voor het leren daarvan en… voor het vermaakt worden daardoor. Dit gebeurt door tentoonstellingen, kwaliteitsfilm en documentaires, door presentaties, congressen, cursussen, tv, (digitale)documentatie, lezen, luisteren, debatten, door sociaal samen zijn, door verrassing en verwondering.

Impressie trapverbinding exporuimte over 3 verdiepingen

26 van 38

In het kort: door de belangrijke verhalen over onze cultuur te vertellen, te horen, te beleven en er wat mee te doen. Vandaar de titel van dit document. Zoiets kan alleen maar slagen wanneer we zoveel mogelijk verschillende doelgroepen bereiken en er een ‘huis’ voor weten te scheppen. Een huis waarin het verleden zijn rol speelt en waarin de toekomst de vorm krijgt van de fundamenten van het huis van onze kinderen. In het Voorlopig Bedrijfsplan hebben we al aangegeven dat klassiek doelgroepdenken, zoals dat van toepassing is voor ééndimensionaal aanbod van producten of diensten, voor het Groninger Forum niet afdoende is. In het Forum is een klant voor één onderdeel van de dienstverlening een potentiële klant voor een ander. In marketingtermen lopen klant en markt dus door elkaar heen en gaan we als volgt te werk: een klant meer en betere diensten aanbieden van de soort die hij al afneemt én andersoortige diensten aanbieden die hij nu nog niet of slechts ten dele afneemt. De bibliotheekklant zal dus benaderd worden met het oogmerk meer en beter gebruik te maken van wat je zou kunnen noemen bibliotheekgebonden informatiediensten. (Onderzoek onder de klanten van de bibliotheek wijst overigens uit dat de klanten daar gevoelig voor zijn en dat meer dan 50% vaker zal komen dan nu het geval is.) Daarnaast wordt deze klant benaderd met het oogmerk ook andere diensten af te nemen (film, horeca, expo’s, debat etc.). Dit betekent dat er ‘package deals’ zullen worden ontwikkeld, getest en aangeboden. Dit pleit er trouwens ook weer voor de exploitatie in één hand te laten. Was dit anders dan zou elke ‘package deal’ leiden tot een verrekening tussen de verschillende exploitanten. Deze manier van werken is in de cultuursector redelijk nieuw en zal resultaten opleveren die nog niet in een bestaand referentiekader voorspeld kunnen worden. Om die reden zijn we terughoudend geweest met het toekennen van een waardering (in geld) aan de effecten van cross selling, terwijl we wel de kosten daarvan in het marketingbudget hebben meegenomen; dit vanuit het oogpunt van risicobeheersing.

27 van 38

Impressie dakrestaurant Als voorbeeld gebruiken we maar weer de ontwikkelingen in de Openbare Bibliotheek te Amsterdam. Marktonderzoek dat gedrag van bibliotheekbezoekers tot dusver vooral in kaart heeft gebracht op basis van verklaarde interesse (en niet op basis van pluriform aanbod in één gebouw) zet vraagtekens bij de interesse van die bezoeker in ander aanbod. In Amsterdam - en in het buitenland - blijkt dat die interesse er wel degelijk is en ‘geëxploiteerd’ kan worden. Mutatis mutandis geldt dit ook voor alle andere klanten van een segment van de dienstverlening door het Forum. Het extra sterke punt bij de gecombineerde benadering is dat we deze klanten grotendeels kennen en dat ze door hun gebruik van een van de diensten in het Forum gemakkelijk in contact kunnen komen met de andere (zogenaamd ‘captive audience’). Deze omstandigheid is aanleiding voor een deel van de zogenaamde ‘customer profiling’ die het Groninger Forum en Biblionet Groningen samen met IBM ontwikkelen.

28 van 38

Als basismarketingstrategie moeten we dus drie uitgangspunten combineren. 1. De marketing en verkoop aan bestaande partnerdoelgroepen (bibliotheekbezoeker, filmbezoeker, historisch/regiogeïnteresseerde, horecabezoeker) moet optimaal functioneren. Zonder hen ook geen cross selling. Op basis van spontane confrontatie en continu onderzoek onder/meedoen van de partnerdoelgroepen bieden we de aantrekkelijkste cross selling pakketten aan. Voorbeelden: kinderboekenweek heeft als thema ‘lekker eten en snoepen’; in het Forum vindt men dan zowel leesgebonden activiteiten als kinderfilms over dit onderwerp én een presentatie over lekker eten en drinken in de geschiedenis. Als je aan alle drie meedoet, betaal je maar voor twee. Uiteraard wordt een en ander bovendien verrassend en aantrekkelijk gemaakt: alle banketbakkers van Groningen doen mee aan de wedstrijd van de lekkerste taart in boekvorm. De kinderen jureren: ze hebben letterlijk een boek om ‘op te vreten’. 2. Dat brengt ons naar het tweede uitgangspunt: doelgroepen die niet al ‘klant’ zijn van een van de partners. Denk aan segmentering als: ouderen, senioren, kinderen (en hun ouders en grootouders), jongeren, stadjers, provincieinwoners, medewerkers van instellingen en bedrijven, scholen en andere onderwijsinstellingen, nieuwe Nederlanders etc.

Boekenkasten als speeltuig Voor wat betreft het deel van de programmering dat ‘bottom up’ gebeurt, dus met meedoen van de doelgroepen, werken we met referentiegroepen. Zo zijn we voor 55-plussers in gesprek met een aantal ouderenorganisaties, die zich bereid hebben verklaard met ons mee te denken in de programmering voor hun doelgroep, en daarvoor ook te werven. Hetzelfde geldt voor jongeren, waar we zowel de georganiseerde groepen betrekken, als verbindingen leggen met de niet formeel georganiseerde jeugd, en bijvoorbeeld meedoen aan programma’s als Uitlaatklep (tv Noord), Salaam (Marokkaanse jeugd) en via ROC’s.

29 van 38

In Viva La Focus! laten we al zien hoe dit werkt door samenwerking met New Attraction, Stichting NOVO, de scholenwedstrijd en 55+ workshops over filmen met je mobieltje. Daarnaast benutten we dit soort programma’s om de wijken te betrekken bij het Forum. Zo zijn er als test verschillende filmpjes gemaakt door mensen die zo hun eigen beeld van de wijk geven. Samen levert dit een authentiek en voor de wijk en de stad interessant beeld van de wijk op, als gezien door de ogen van de bewoners. Voor en met (basis)scholen wordt de komende tijd een speciaal programma ’Stiekem leren’ ontwikkeld dat cultuur weer spannend en interessant maakt. Voorbeelden zijn het succesvolle ‘Thuis in Groningen’ en het door het Forum ontwikkelde www.geschiedenisspel.nl. Een voorbeeld van hoe ouderen en jongeren samen kunnen meedoen in een project is de net verschenen digitale versie van het Scholtenhuis. Bij de totstandkoming daarvan zijn de mogelijkheden al besproken om een volgende versie te laten functioneren in het Forum, waarbij de vraag ‘wat leren we ervan’ centraal zal staan, zowel voor hen die er uit eigen familiekring nog van weten als voor hen voor wie het dreigt te verworden tot ‘slechts’ een ongelooflijk verhaal uit de geschiedenis. 3. Als derde is er sprake van andere marktsegmenten, waarvan de doelgroepen meer afstand hebben tot het Forum, zowel letterlijk als figuurlijk. Hierbij is te denken aan bijvoorbeeld toeristen, mensen uit andere culturen, cultuurmijders (‘is niks voor mij’). Hiervoor worden ook weer speciale programma’s ontwikkeld, onder andere samen met de Stichting Huis (straks onze grootste buur) en bijvoorbeeld het Huis van de Culturen. 6.2. Wie kom ik tegen in het Forum en waarbij? Om een beter hanteerbaar beeld te krijgen van doelgroepen is het misschien aardig een week in het Groninger Forum te omschrijven vanuit een thema dat in een gegeven periode centraal staat in de programmering en dan met name de veelheid aan doorvertalingsmogelijkheden naar de verschillende doelgroepen. Dit doen wij in bijlage 6. Het voorbeeld dat daar wordt gegeven wil dus niet zeggen dat we alles zouden gaan doen, en zeker niet tegelijkertijd, maar biedt inzicht in de versatiliteit van het Forum-concept.

30 van 38

Entreehal vanuit noordzijde 6.3. Bezoekersaantallen De prognose die we in het Voorlopig Bedrijfsplan hebben gehanteerd ten aanzien van bezoekersaantallen blijkt dus nu al een te conservatieve te zijn. Hiervoor zijn verschillende redenen aan te geven. Wij verwijzen hiervoor naar het rapport van onderzoeksbureau Stratus dat is bijgevoegd als bijlage 7. Daarnaast is er het al bekende Ecorys-rapport over de binnenstadsontwikkeling dat, ook in de geactualiseerde vorm, duidelijk dezelfde kant op wijst. Kijken we bijvoorbeeld naar het toeristenbezoek, dan hebben wij in het Voorlopig Bedrijfsplan de toename van binnenstadsbezoek door het Forum meegenomen in onze cijfers. Wat we niet hebben gedaan is een inschatting gemaakt van het deel van de al bestaande 6 miljoen toeristenbezoeken (ruim 2 miljoen mensen, gegevens Marketing Groningen) dat we naar het Forum kunnen trekken. Dat hebben we heel voorzichtig nu wel gedaan, waarbij we uitgaan van nog eens 5% daarvan, ofwel 300.000 bezoekers. Met andere woorden: we interpreteren de al conservatief genoemde schattingen van bureau Stratus uiterst terughoudend, ook al omdat Stratus aangeeft dat andere ontwikkelingen, zoals van bibliotheekbezoek, een extra ondersteuning vragen.

31 van 38

Marketing Groningen acht het met ons aannemelijk dat de beleving van een bezoek aan het spectaculaire gebouw, met een (gratis) 10 minuten durende tocht naar boven, over spectaculaire roltrappen, waarbij Groningen aan je voeten komt te liggen en waarbij je tussen allerlei projecties en vermaak doorgaat, op zich al heel aantrekkelijk is. Voeg daarbij het spectaculaire uitzicht, een interactieve Groningen-presentatie op het dak en de tocht weer naar beneden, dan bieden we een topattractie van een halfuur tot drie kwartier. Gedurende die tijd kunnen we de gast verleiden tot gebruikmaking van bijvoorbeeld horeca, shoppen in de kramen en de cultuursupermarkt etc. Dit betekent dat we het Forum zullen promoten bij en via alle instanties die toeristen naar Groningen trekken of brengen. Onze raming en de uitgangspunten daarvan komt, als gezegd, niet geheel overeen met die van Stratus. Stratus komt in zijn inschatting tot hogere bezoekaantallen dan wij. In termen van risicobeheersing is dat een verheugend gegeven. 6.4. Business to business We staan kort bij deze doelgroep stil. Op verschillende manieren betrekken we de professionele doelgroepen in het Forum: de partners in het Akkoord van Groningen mogen hun wereldveroveringen laten zien op de relevante Pleinen en misschien wel in een grote expositie. Het kan zelfs voorkomen dat het hele gebouw voor zo’n partij is: het UMCG gaat geweldig goed met cardiologie en wil daar veel aandacht voor. Wij maken van het atrium vervolgens één groot kloppend hart. Uiteraard kunnen er kleine tot middelgrote congressen aan vastgeknoopt worden: gastenbezoek, rondleidingen, presentaties, externe klantenspreekuren, noem maar op. Zo is het Forum interessant voor veel partijen. Voorwaarde is wel altijd dat die interesse past binnen de doelstellingen van het Forum. Daarnaast zijn bedrijven en instellingen om een andere reden interessant. Het is goed mogelijk via hen een aanbieding op maat te maken voor hun medewerkers (filmpremières, speciale infoservice, extra werkplekken met bedrijfseigen infolog etc. etc.). Zo ontstaat vervolgens ook weer een bedrijven- en instellingennetwerk. 6.5. Commerciële partnerships In business to business-verband is het natuurlijk goed de ontwikkelingen met bedrijven als Gasunie, GasTerra, IBM en 3M nog eens te vermelden. Daaruit blijkt tenslotte al dat we er ook in slagen de interesse van het internationale, innovatieve bedrijfsleven te wekken en om te zetten in gezamenlijke activiteiten. Met behulp van Gasunie en GasTerra hebben we de afgelopen maanden voorstellen ontwikkeld voor toepassing en demonstratie van duurzaamheid in het gebouw. Veel van deze voorstellen zijn in het Definitief Ontwerp opgenomen en als hiervoor al genoemd verwachten we in juni van dit jaar concreet invulling te kunnen geven aan de samenwerking met Gasunie en GasTerra. Met IBM doen we in de komende tijd testprojecten op het gebied van toegankelijkheid van informatie, los van de techniek van de drager ervan, op het

32 van 38

gebied van het faciliteren van deelname van mensen in de programmering en het in kaart brengen van de behoefte van de veelvoud aan soorten bezoekers die we in het Forum gaan krijgen. Met 3M zijn we bijvoorbeeld een boekenrobot specifiek op maat voor het Forum aan het ontwikkelen, die de dienstverlening aan de klant zowel uitbreidt als sneller maakt. Natuurlijk gaan we in de komende tijd allerlei initiatieven ontwikkelen om ook andere bedrijven bij het Forum te betrekken. Anders dan bovengenoemde partijen die we hebben kunnen benaderen op basis van bestaande contacten, zullen de meeste andere zich pas willen committeren wanneer de gemeente zich heeft gecommitteerd. Dus nadat de gunning van de aanbesteding heeft plaatsgevonden. De zakelijke wereld is absoluut in ons geïnteresseerd. Maar vooral als het in hun beleving ook echt doorgaat. In bijlage 8 geven wij aan de hand van het onderwerp duurzaamheid aan hoe verschillende doelgroepen in harmonie kunnen worden benaderd, in dit geval bedrijven en individuen.

33 van 38

7. Bezoekersaantallen Kortheidshalve verwijzen wij naar het voorgaande en naar het bijgevoegde rapport van Stratus, waaruit blijkt dat onze inschatting, zoals die aan de basis ligt van het exploitatieplan, aan de conservatieve kant is. Dit betekent dat er meer inkomstenpotentieel kan zijn dan wij in het exploitatieplan hebben aangegeven, aangezien we de verwachtingen van Stratus maar gedeeltelijk hebben meegenomen in de inkomsten. Verder is, denken wij, uit het voorgaande ook duidelijk dat er veel wervende kracht kan uitgaan van de integrale programmering. Om dit te realiseren hebben we een relatief hoog aantal mensen in het medialab en de programmering voorzien, alsmede een behoorlijk marketingbudget. In bijlage 9 van deze rapportage laten we zien hoe bezoekersstromen zich op een gemiddelde dag in het Forum verdelen.

34 van 38

8. Ontwikkeling programmering en consultaties veld en experts In maart, april en mei heeft een viertal consultaties plaatsgevonden met vertegenwoordigers van verschillende sectoren, namelijk economie, cultuur, toerisme, zorg, onderwijs, advieswereld en media, alsmede een eerste doelgroepbijeenkomst. Deze bijeenkomsten hebben duidelijk gemaakt dat het Forum leeft en door moet gaan, maar dat het ook hard zal moeten werken aan zijn profilering. Het is een nieuw concept in een nieuw gebouw en ‘het genieten en met elkaar delen van cultuur van dichtbij tot schijnbaar ver weg’ waar het Forum het voorbeeld van moet worden, zal steeds meer inhoud moeten krijgen: ‘Want je moet hier de dingen laten zien’! Samenvattingen van de bijeenkomsten zijn bijgevoegd als bijlage 10. De uitkomsten zijn, waar relevant, verwerkt in dit rapport. Alle referenten zien het belang van een laboratoriumachtige setting in Camera, in combinatie met het daarin verschaffen van tijdelijke huisvesting aan de filmzalen. De plannen daaromtrent zijn vastgelegd in een separaat rapport.

35 van 38

9. Programmering 2009-2015 Teneinde een beeld te krijgen van de programmering van het Forum in de tijd dat het (hopelijk) opereert vanuit Camera lichten wij hieronder de uitgangspunten en de voorlopige programmering (voor zover bekend) toe. Op dit moment vinden al gesprekken plaats met partijen, zoals World Press Photo, om te bekijken hoe de Camera-locatie van het Forum daarin een rol kan spelen. Dit soort overleg is nog niet opgenomen in de programmering en wordt de komende maanden meer concreet. 9.1. Uitgangspunten en criteria Voor het vaststellen van de programmering van het Groninger Forum is een aantal basisuitgangspunten geformuleerd waaraan in principe alle activiteiten moeten voldoen. 1. Projecten en evenementen fungeren als visitekaartje van het Groninger Forum, dragen bij aan de zichtbaarheid en herkenbaarheid van het Groninger Forum (‘voorkant’ van projecten). 2. Projecten en evenementen dragen bij aan de samenwerking/binding met de Forumpartners, aan het interne leerproces en/of cultuurverandering (‘achterkant’ van projecten). 3. Projecten en evenementen zijn gericht op het functioneren van het Groninger Forum in het nieuwe gebouw en zijn ‘alleen’ zinvol wanneer het ook dan op een of andere manier een plek in de programmering krijgt. 4. Projecten kennen een variëteit van omvang en kwaliteit, waarbij de grote, belangrijke thema’s niet ondergeschikt mogen zijn aan de veelvoud van kleinere activiteiten die zich in het Forum ook afspelen. Met andere woorden: variëteit mag niet leiden tot het uit het oog verliezen van de projecten waarmee het Groninger Forum zijn nationale ambitie wil invullen. De grote thema’s worden gekozen op de basis van de criteria die hier genoemd zijn, aangevuld met de toets dat het over onderwerpen gaat die een duidelijk noordelijke component hebben. Denk hierbij aan onderwerpen als oorlog en vrede, oude en nieuwe armoede, opkomst en teloorgang van het communisme, authentieke subcultuurontwikkeling en dergelijke. Naast de genoemde uitgangspunten worden alle plannen en ideeën verder getoetst aan een aantal inhoudelijke criteria: - De afwisseling tussen en combinatie van verleden – heden – toekomst; meervoudig perspectief binnen de projecten, maar ook afwisseling tussen projecten onderling. - Laagdrempeligheid, breed doelgroepenbereik, mogelijkheden nieuwe doelgroepen. - Afwisseling tussen projecten met stedelijke, provinciale of (inter-)nationale reikwijdte.

36 van 38

- Zeker op korte termijn: de samenwerkingsmogelijkheden met Forum-partners en aansluiting op de ‘speerpunten’ van de Forum-partners. De betrokkenheid van de Forum-partners zorgt ervoor dat in ieder Forum-project of -evenement zoveel mogelijk de verschillende speerpunten en disciplines een relatie met elkaar aangaan: ° dialoog en debat over actualiteiten (Debatcentrum DwarsDiep) ° breed aanbod van cursussen en lezingen (Volksuniversiteit) ° film en documentaires (Images) ° literatuur, leesbevordering, informatieverstrekking (Biblionet Groningen/ Bibliotheek Groningen) ° geschiedenis, archiefmateriaal, objecten, multimedia, presenteren collecties (Groninger Museum; Groninger Archieven/GAVA). - De samenwerkingsmogelijkheden met andere instellingen, het opbouwen van het netwerk. - Aanwezigheid van voldoende ambitieniveau en mogelijkheden voor en zoeken naar vernieuwende aanpak/nieuwe formats met het oog op doelgroepbereik, grensoverschrijdende activiteiten. - De educatieve mogelijkheden; educatie wordt de komende jaren een vast onderdeel bij veel activiteiten en projecten van het Groninger Forum. - De business to business mogelijkheden – vooruitlopend op mogelijke business to business samenwerking in het nieuwe gebouw. In de aanloopfase naar het programma in het nieuwe gebouw zullen de uitgangspunten en criteria aan de hand van de programmering steeds verder geconcretiseerd en uitgewerkt worden. 9.2. Jaarlijkse programmering De jaarlijkse programmering van het Groninger Forum heeft zich sinds het referendum ontwikkeld van een of twee grotere samenwerkingsprojecten in aansluiting op bestaande activiteiten van (een van) de Forum-partners, tot een uitgebreider en gevarieerder aanbod met ook nieuwe ‘eigen’ Groninger Forum activiteiten. Deze jaarprogrammering zal in de komende periode verder uitgebouwd worden en bestaan uit een afwisseling van: Vaste evenementen van Forumpartners Er wordt steeds meer gebruikgemaakt van en aangehaakt bij de reguliere (vaak landelijke) projecten en evenementen van de Forum-partners. De invulling van deze evenementen zullen op deze manier steeds meer hun ‘eigen’ instelling ontstijgen en een samenwerkingskarakter dus Forum-karakter kennen. Jaarlijks zullen onder andere op het programma staan: de Nationale boekenweek, IFFR in Groningen, Cinekid, Kinderboekenweek, Week van de Geschiedenis.

37 van 38

Reguliere activiteiten van het Forum Het Groninger Forum kent daarnaast ook steeds meer een ‘eigen’ programma, los van de reguliere programmering van de partners. Dit eigen gezicht zal de komende jaren steeds zichtbaarder en herkenbaarder worden, met evenementen als Viva la Focus! Dutch Mobile Film Festival (1e editie 2008), Groninger Persprijs (1e editie 2009), Election Night (1e editie 2008) of evenementen over belangwekkende Groningers als abt Emo (1e editie 2011). Incidentele samenwerkingsprojecten Jaarlijks wordt minimaal één groot project georganiseerd rondom een bepaald thema of uitgangspunt. Deze projecten worden over het algemeen georganiseerd in samenwerking met meerdere externe partners en zijn in principe eenmalig. Voorbeelden hiervan zijn ‘Was sich liebt das neckt sich’ (over de relatie met Duitsland en de verwerking van de oorlog 2010) en Gedachten van het Continent (multimediaal programma over Europese denkers en Europa). Naast de grote projecten zal het Forum waar maar mogelijk binnen zijn opdracht en middelen ook andere culturele organisaties benaderen teneinde de integraal aanbodgedachte uit te breiden over meer dan alleen de ‘eigen’ partners. Activiteiten bij actualiteiten Regelmatig worden evenementen georganiseerd bij ‘geregisseerde actualiteit’, zoals verkiezingen (van gemeentelijk tot internationaal – VS), belangrijke momenten in de bouw van het Groninger Forum en de stadsontwikkeling etc. In dit kader passen ook de ‘heet van de naald’ debatten. Dit stuk van de programmering zal de komende jaren verder uitgebreid worden als een extra impuls voor de debatcultuur in het Forum. Film en nieuwe media Cineacavonden, documentairevertoningen en multimediaprojecten zullen, vooruitlopend op de medialab-functie in het Groninger Forum, steeds meer onderdeel worden van de programmering. Als zelfstandige evenementen (regelmatige Cineacvoorstellingen, VJ-presentaties) of als onderdeel van projecten of reguliere evenementen. Hiervoor wordt nauw samengewerkt met Groninger Archieven/GAVA, Stichting Beeldlijn e.a.

38 van 38

10.

Aanbeveling

De afgelopen tijd zijn wij er steeds meer van overtuigd geraakt dat het Forum zijn plaats in Groningen verdient. Het succes van Viva la Focus!, dat in een gebouw als het Forum een veel belangrijker en groter evenement wordt, bewijst dat de manier van aanpak tot verrassend positieve effecten leidt op het gebied van creatie en participatie van een veelheid van mensen. Op papier bestaat het Forum al. In zijn projecten bestaat het al. De exploitatie is bijna rond, ook al weten we als geen ander dat er in de komende jaren nog veel en kritisch naar gekeken zal moeten worden. De partners hebben een grote stap gezet naar het uiteindelijke organisatiemodel. Het gebouw en het gebruik zijn meer dan behoorlijk op weg om een organische eenheid te worden. Daarenboven geeft een tijdelijke Camera-oplossing ons ook nog eens meer mogelijkheid om het concept tastbaar te maken. Want, in weerwil van de geslaagde projecten, blijft het een opgave het Forum aan de man te brengen omdat het verwachte succes nog niet daadwerkelijk te bewijzen valt. Kijken we naar ontwikkelingen als het stadion Euroborg, als het Groninger Museum en naar vele voorbeelden in binnen- en buitenland, dan zijn vele ervan tot stand gekomen ondanks kritiek. In vrijwel alle gevallen zouden we ze nu niet meer willen missen. Hetzelfde geldt straks voor het Forum, als centrum van een prachtige binnenstadsontwikkeling op wat nu een voor Groningen onwaardige plaats is. Wij hebben ons best gedaan de opdrachten van de raad bij de behandeling van het Voorlopig Bedrijfsplan uit te voeren. We denken daarin te zijn geslaagd. Nu is de beurt aan de raad, die we bij deze dan ook van harte uitnodigen de volgende stap in de ontwikkeling van het Forum mogelijk te maken.