ADVIES BEOORDELINGSCOMMISSIE
ARCHITECTENSELECTIE GRONINGER FORUM C.A. 2 FEBRUARI 2007
ONDERDEEL EUROPESE SELECTIE 2006/S82-086893
Gemeente Groningen
Advies beoordelingscommissie architectenselectie Groninger Forum c.a.
ir. I.D. van Hardevelt Groningen, 2 februari 2007 448532/IHA/DWI
Gemeente Groningen
Advies beoordelingscommissie architectenselectie Groninger Forum c.a.
ir. I.D. van Hardevelt Groningen, 2 februari 2007 448532/IHA/DWI
Inhoudsopgave
1
Inleiding
1
2 2.1 2.2 2.3 2.4
De procedure Presentaties architecten aan beoordelingscommissie Toetsing voorstellen aan de randvoorwaarden Inhoudelijke beoordeling voorstellen Beoordelingscriteria
3 3 4 5 6
3 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7
Resultaten beoordeling Erick van Egeraat associated architects Foreign Office Architects (FOA) Neutelings-Riedijk Architecten NL Architects/Bureau Bouwkunde UN Studio Wiel Arets Architects Zaha Hadid Architects
7 7 9 11 13 15 17 19
Het advies
21
4
1
Inleiding
Op 28 april 2006 heeft de gemeente Groningen, door middel van een ‘oproep tot mededinging’, de Europese selectie gestart voor de architect van het Groninger Forum, Parkeergarage en openbare ruimte op de Nieuwe Markt. Dit heeft geresulteerd in 35 inschrijvingen. Op 6 juli 2006 zijn hiervan 7 architecten uitgenodigd om een voorstel te maken van het Groninger Forum. Deze voorstellen zijn op 13 november 2006 bij de gemeente ingediend. Tussen 13 november 2006 en 18 januari 2007 heeft de door de gemeente ingestelde beoordelingscommissie de voorstellen getoetst en beoordeeld.
Dit rapport behelst het advies van de beoordelingscommissie aan het college van Burgemeester en Wethouders over de te selecteren architect. Het enthousiasme en de vaak inhoudelijke discussie die in de stad is gevoerd over de zeven ontwerpen heeft de commissie positief verrast. Om hierbij aan te sluiten heeft zij gemeend de rapportage uitgebreider en inhoudelijk op te stellen dan over het algemeen gebruikelijk is. Het college van B&W zal tevens in een apart document worden geïnformeerd over de resultaten van de publieksenquête. Samenstelling beoordelingscommissie De beoordelingscommissie bestaat uit: ‐ Wytze Patijn, voorzitter (architect, decaan Faculteit Bouwkunde TU Delft en voormalig Rijksbouwmeester) ‐ Kees van Twist (directeur Groninger Museum) ‐ Rob Pronk (directeur Openbare Bibliotheek Groningen) ‐ Arie Wink (algemeen directeur van de dienst RO/EZ, gemeente Groningen) ‐ Niek Verdonk (stadsbouwmeester, gemeente Groningen).
1/22
Door architecten ingediende voorstellen Alle gevraagde architecten hebben een voorstel voor het Groninger Forum, parkeergarage en openbare ruimte ingediend. De voorstellen die door de commissie getoetst zijn, zijn afkomstig van: ‐ Erick van Egeraat associated architects ‐ Foreign Office Architects ‐ Neutelings-Riedijk Architecten ‐ NL Architects/Bureau Bouwkunde ‐ UN Studio ‐ Wiel Arets Architects ‐ Zaha Hadid Architects. Rapportage De rapportage van de beoordeling en het advies is verzorgd door: ‐ Iljan van Hardevelt, Twynstra Gudde Adviseurs en Managers ‐ Henk Weulink, Droomlink.
2/22
2
De procedure
De commissie heeft de ingediende voorstellen getoetst en beoordeeld volgens de procedure en op basis van de randvoorwaarden en criteria die zijn opgenomen in de Meervoudige opdracht voor het architectonisch, bouwkundig en constructief schetsontwerp van het Groninger Forum c.a., d.d. 20 juli 2006.
2.1
Presentaties architecten aan beoordelingscommissie De beoordelingscommissie heeft voor het eerst kennis genomen van de plannen tijdens de presentaties van de architecten op 17 en 18 november 2006. De presentaties zijn als inspirerend en divers ervaren. Aangedragen analyses, concepten en ontwerpvoorstellen samen met de wijze van presenteren en het aangeleverde materiaal hebben de commissie enthousiast gemaakt om haar taak met verve te vervullen. Over het algemeen gesproken heeft de commissie veel waardering voor de doorgaans hoge kwaliteit van de ingediende plannen. Ook de uitgebreidheid van het aangeleverde materiaal maakte de beoordeling goed mogelijk. De presentaties, de maquettes en de toelichtingen van de architecten werkten verhelderend. Hoewel de mate van gedetailleerdheid van de plannen als geheel en op onderdelen verschilt, is de commissie van mening dat zij een goed inzicht heeft gekregen in overwegingen en oplossingen van de architecten. Met dit inzicht is de commissie begonnen aan haar taak om de plannen te toetsen en te beoordelen. Na de presentaties heeft de commissie met voldoening kunnen constateren dat de meervoudige opdracht een rijke oogst van uiteenlopende kwalitatieve en hoogwaardige plannen heeft opgeleverd. Dit geeft vertrouwen en optimisme over de kwaliteit van het eindresultaat. Alvorens de commissie tot de inhoudelijke beoordeling kon overgaan, dienden de voorstellen getoetst te worden aan de randvoorwaarden van de meervoudige opdracht. Indien een voorstel hier niet aan voldoet wordt dit uitgesloten van de inhoudelijke beoordeling.
3/22
2.2
Toetsing voorstellen aan de randvoorwaarden De toetsing van de voorstellen is gedaan aan de gestelde randvoorwaarden (minimum eisen), die zijn omschreven in paragraaf 3.2 van de meervoudige opdracht. De randvoorwaarden hebben op hoofdlijnen betrekking op de ruimtelijke en functionele Programma’s van Eisen, de financiële kaders, de juridische en planningsvoorwaarden, het voorgestelde contract en de gestandsdoeningtermijn van de indiening. Deze toetsing heeft op 28 november 2006 plaats gehad. De commissie heeft getracht bij de toetsing het behoud van de ‘essentie’ van de plannen (de door de architecten voorgestelde concepten en ontwerpoplossingen) voorop te stellen. Hoewel het gebruikelijk is dat plannen in een later stadium op onderdelen nog bijsturing en aanpassing vereisen, mag dit niet ten koste gaan van de essentie van het plan. Is dit wel het geval, dan ontstaat een wezenlijk ander voorstel dan de architect voor deze selectie heeft ingediend. Ten aanzien van de toetsing wil de commissie op twee randvoorwaarden nader ingaan, te weten ‐ het Programma van Eisen parkeren ‐ de financiële randvoorwaarden. Programma van Eisen parkeren Door de commissie is geconstateerd dat geen van de voorstellen volledig voldoet aan het gevraagde programma. Bijstelling van alle voorstellen is noodzakelijk om verbetering aan te brengen in de capaciteit en de logistiek van de parkeergarage. De mate waarin, verschilt. Zaha Hadid en NL Architects hebben beiden een goede indeling gemaakt van de parkeergarage zelf. Erick van Egeraat voldoet daar iets minder aan. Voor de andere plannen geldt dat de commissie niet overtuigd is geraakt van de voorgestelde oplossingen. De ontwerpen van FOA en UN-studio vielen op dit punt niet te beoordelen door onvoldoende bruikbare gegevens. De commissie heeft geconcludeerd dat de complexiteit van de materie dermate groot is dat het voor haar niet mogelijk was de plannen op dit punt goed inhoudelijk te beoordelen. Ze heeft besloten dit punt niet verder in de beoordeling te betrekken.
4/22
Financiële randvoorwaarden Hoewel alle architecten een raming van de kosten van hun voorstel hebben ingeleverd, heeft zij alle voorstellen ook door een onafhankelijke deskundige laten doorrekenen. De commissie heeft geconstateerd dat alle plannen, met uitzondering van het voorstel van Wiel Arets, boven het indicatieve investeringsbudget uitstijgen. Echter, de commissie heeft de verwachting dat alle plannen binnen de gestelde financiële randvoorwaarden te brengen zijn als de bruto vloeroppervlakte of de materialisering wordt aangepast, zonder dat daarbij de essentie van het ontwerp wordt aangetast. Met deze laatste constatering heeft de commissie geconcludeerd dat alle voorstellen kunnen worden toegelaten tot de inhoudelijke beoordeling. 2.3
Inhoudelijke beoordeling voorstellen De inhoudelijke beoordeling heeft op 18 januari 2007, onder leiding van de voorzitter Wytze Patijn, plaatsgevonden vlak vóór de start van de publieksenquête en de opening van de publiekstentoonstelling in de Martinikerk. Terwijl buiten een storm een weeralarm had veroorzaakt, heeft de commissie zich in de Kapel van de Martinikerk, de gehele dag gebogen over de ontwerpen. De inhoudelijke discussies over de plannen maakte de beoordeling van de plannen interessant en waardevol. De commissie werd daardoor gedwongen om zich volledig in alle diverse kwaliteiten van de plannen te verdiepen, om een afgewogen oordeel te kunnen geven. Ter voorbereiding van de plenaire beoordeling heeft elk lid van de commissie zelfstandig nog eens kennis genomen van de plannen. Daarnaast werd de commissie bij haar werkzaamheden ondersteund door een aantal deskundigen, die de plannen op diverse deelonderwerpen hebben geanalyseerd, zoals de Programma’s van Eisen, kosten en realiseerbaarheid
5/22
2.4
Beoordelingscriteria De commissie heeft in de beoordeling gekeken welke architect het beste antwoord heeft gegeven op de gestelde vragen. Leidend daarbij zijn geweest de vier beoordelingscriteria, die zijn opgenomen in paragraaf 5.3 van de Meervoudige opdracht. In tabel 1 is een overzicht van de vier criteria gegeven.
Tabel 1. De vier beoordelingscriteria Criterium
omschrijving
1. Ontwerpvisie
‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐
de stedenbouwkundige visie op stedelijke inpassing het ontwerpconcept de architectonische vertaling van de ambitie van de gemeente Groningen de functionaliteit van het ontwerp de logistieke helderheid van het ontwerp en relatie met de omgeving eventuele innovatieve oplossingsrichtingen de mate waarin de aspecten ruimtelijkheid en gebruikersfilosofie zijn vertaald in een ontwerpconcept
2. Realiseerbaarheid
‐ ‐ ‐ ‐ ‐
de financiële haalbaarheid, met name het kostenbewust ontwerpen de technische haalbaarheid in relatie tot de omgeving de planologische haalbaarheid de sociaal-maatschappelijke haalbaarheid de mate waarin het ontwerpconcept past binnen de kaders van het stedenbouwkundig programma van eisen
3. Samenwerking
‐
de beoogde communicatie met de opdrachtgever en andere partijen en rol van de architect hierin
‐ de mate van acceptatie van de concept overeenkomst tussen opdrachtgever en architect 4. Presentatie
-
het aangeleverde materiaal; onder andere (A0)-panelen, hand-out de maquette de vorm van de presentatie de inhoudelijke ‘boodschap’
In haar eindoordeel heeft de commissie over zeven ingediende plannen een integraal oordeel gegeven. Gelet op het belang voor het Groninger Forum en voor de stad hebben de criteria ontwerpvisie en realiseerbaarheid het meeste gewicht gekregen. Het criterium ontwerpvisie heeft de commissie, gelet op het belang ervan, onderverdeeld in ontwerpvisie stedenbouw en ontwerpvisie gebouw. Het criterium realiseerbaarheid is bij de toetsing aan de orde geweest, zodat dit hier beperkter wordt gehanteerd De criteria samenwerking en presentatie gaven bij geen van de inzendingen aanleiding tot kritische kanttekeningen. Alle inzendingen waren op deze punten niet onderscheidend van elkaar.
6/22
3
Resultaten beoordeling
In dit hoofdstuk zijn de resultaten van de beoordeling per architect gegeven. Bij elke beoordeling wordt ingegaan op: ‐ de ontwerpvisie op het gebied van stedenbouw ‐ de ontwerpvisie op het gebied van het gebouw en ‐ de realiseerbaarheid. Bij de beoordeling van de plannen is de alfabetische volgorde aangehouden. 3.1
Erick van Egeraat associated architects In het voorstel van de architect wordt een bijzonder plan gepresenteerd. Het plan eist zijn eigen plek op in de stad en door de krachtige vorm en materialisering zorgt het gebouw voor een sterke aantrekkingskracht. Dit kan een icoon voor de stad betekenen.
Ontwerpvisie stedenbouw Het voorstel sluit over het algemeen goed aan op de omgeving en past zich hieraan aan. Aan de zijde van de Nieuwe Markt en de Poelestraat is het gebouw mooi opengewerkt, terwijl de relatie met de omgeving harder is aan de zijde van de Popkenstraat. Het gebouw toont zich, met meerdere entrees en de glazen wanden, open. De begane grond is zorgvuldig ontworpen en vormgegeven. Een substantieel deel van de begane grond functioneert daardoor als verlengstuk van de Nieuwe Markt. Door de invulling van functies als filmzalen en tentoonstellingsruimten aan de gevel van de Nieuwe Markt, en de toepassing van albast als gevelmateriaal worden de gepresenteerde transparantie en het ruimtelijk inzicht van buitenaf in de ogen van de commissie - minder sterk dan de tekst en beelden suggereren. De gevels zijn doorschijnend, maar van binnenuit is er nauwelijks zicht en daarmee oriëntatie op de omgeving mogelijk.
7/22
Het gebouw is getrapt in opbouw, varieert in hoogte en creëert een mooi en spannend daklandschap. Het gebouw refereert daarmee goed aan het daklandschap in de omgeving. Ontwerpvisie gebouw De visie van de architect op de nieuwe culturele functie is uitgesproken helder. De bezoeker krijgt van buiten relatief weinig inzicht in de ruimtelijkheid en structuur van het plan. Dit dient vooral van binnenuit gevonden te worden. Het is vooral de ellipsvormige vide die daarin een belangrijke rol speelt en het ruimtelijk inzicht en ruimtelijke onderdelen van het gebouw met elkaar verbind. Deze onderdelen kennen een diversiteit van open en gesloten ruimten, modernere en klassiekere sferen. De commissie vraagt zich af of dit recht doet aan de intenties van het geïntegreerd werken en programmeren van het Groninger Forum. Het is een adequaat, maar niet optimaal antwoord, dat bij een uitwerking nog een intensieve discussie tussen architect en gebruiker vereist, en mogelijk aanpassingen van het ontwerp vraagt. De plaatsing van commerciële functies wordt voldoende gevonden, hoewel de verdiepte ligging van het (nieuws)café in relatie tot de ligging van de filmzalen niet ideaal is. Door de mogelijkheid om onderdelen van de centrale transport-as af te scheiden, worden de functionaliteit en bedrijfsmatigheid van het plan als goed beoordeeld. Daarbij heeft de commissie speciale waardering voor de levendige invulling van de begane grond en het souterrain. Het dak is openbaar toegankelijk maar niet geheel onafhankelijk van de rest van het gebouw. Aanpassing van het ontwerp hierop lijkt eenvoudig. Het ontwerp van Erick van Egeraat voegt zich, met name op de begane grond, goed in de stad en creëert, ook in de materialisering, een prachtige relatie met de Nieuwe Markt. Het plein wordt door de voorgevel zeer overtuigend in het gebouw getrokken en voortgezet in het ‘hart’ van het gebouw, de vide. Realiseerbaarheid Het voorstel van Erick van Egeraat associated architects voorziet in het minste aantal parkeerplaatsen van alle plannen, veroorzaakt doordat de -1 laag gebruikt wordt voor het Groninger Forum in plaats van parkeerplaatsen, zoals in de andere voorstellen het geval is. Om de essentie van deze oplossing te behouden is het bij de vergroting van het aantal parkeerplaatsen noodzakelijk om een extra verdieping ondergronds aan te brengen of het gebouw beduidend hoger te maken. De architect heeft aangegeven dat het ontwerp binnen de gestelde periode te realiseren is.
8/22
3.2
Foreign Office Architects (FOA) FOA presenteert een robuust icoon. Een concept dat door zijn verschijningsvorm een mediterraan karakter krijgt.
Ontwerpvisie stedenbouw De onderbouwing van de situering van het gebouw in het plangebied en de gebouwvorm is niet overtuigend. Door de relatief harde (gevel)overgangen van gebouw naar de openbare ruimte past het gebouw zich nauwelijks aan op de omgeving. De entrees van het gebouw zijn niet echt verspreid over het gebouw, maar geconcentreerd en weinig aantrekkelijk vormgegeven en gemarkeerd. Ondanks de harde (gevel)overgangen tussen de omgeving en het gebouw fungeert een substantieel deel van de begane grond als verlengstuk van de openbare ruimte en de Nieuwe Markt. De gevels van het gebouw bevatten een ingewikkelde relatie tussen de open geveldelen en het gesloten gevelmozaïek dat gerelateerd is aan het gebruik erachter. Het geheel blijft gesloten overkomen. Naar de mening van de commissie kan dit gevelconcept de (toekomstige) gebruiksmogelijkheden achter de gevel, als gevolg van dit concept beperken of zelfs dicteren. Het gebouw varieert in hoogte, maar creëert geen daklandschap. De gedifferentieerde dakopbouw refereert maar weinig aan het daklandschap in de omgeving. Ontwerpvisie gebouw De begane grond die als verlengstuk kan functioneren van de openbare ruimte wordt door een vrij gesloten laag van filmzalen, auditorium en activiteitenruimte gescheiden van de rest van het gebouw, dat in een split-level principe is uitgevoerd. De routing door een gebouw via dit split-level principe is geen adequate oplossing voor het ruimtelijk gebruik met meerdere uiteenlopende functies. De erin geplaatste vide is beperkt van maat en vrij donker waardoor echt ruimtelijk inzicht binnenin het gebouw ontbreekt. Het gebouw komt daardoor behalve van buiten ook van binnen als gesloten over. De ruimte voor domeinen en tentoonstellingen wordt door de commissie als weinig boeiend ervaren. Alle zalen (film, auditorium en activiteiten) zijn gesitueerd op de eerste verdieping. Hierdoor ontstaat voor de bedrijfsvoering van het filmhuis een efficiënte
9/22
organisatie, maar verbindingen met de domeinen, tentoonstellingsruimten en de rest van het Groninger Forum zijn nauwelijks aanwezig of te realiseren. Het is alsof er een aparte verdieping bioscoop is. Het dak is openbaar en separaat toegankelijk, maar te summier uitgewerkt. Het ontwerp is (te veel) gebaseerd op een enkel ontwerpprincipe. Het is naar binnen gekeerd en beantwoordt op veel punten niet aan de stedenbouwkundige uitgangspunten. De robuustheid en verschijningsvorm geven het gebouw een expressief karakter. De passendheid van dit karakter bij het Forum wordt door de commissie in twijfel getrokken. Realiseerbaarheid Het split-level principe wordt, vanwege het grote aantal verdiepingen, voor het Groninger Forum zowel functioneel als bedrijfsmatig niet overtuigend gevonden. Veel aandacht is gegeven aan de gevel die door het vereiste maatwerk en de realiseerbaarheid een kostenrisico in zich heeft. Deze gevel is duurzaam, maar met name op maaiveldniveau kwetsbaar. In het voorstel van FOA wordt een uitvoeringsperiode gepresenteerd die enkele maanden korter is dan door de gemeente gesteld.
10/22
3.3
Neutelings-Riedijk Architecten Neutelings-Riedijk presenteert een rustig en zorgvuldig ingepast gebouw.
Ontwerpvisie stedenbouw Het ontwerp sluit op de begane grond heel goed aan op de omgeving en past zich hier uitstekend aan. Het plan reageert zorgvuldig op de Nieuwe Markt en de aangrenzende openbare ruimte. De lichte kromming van het bouwlichaam en de gevel en het terugleggen van de begane grond zorgen voor subtiele en open overgangen, waardoor het gebouw uiteindelijk lijkt te zijn opgetild. Het gebouw heeft aan alle kanten een rustige uitstraling ten opzichte van de gebouwen in de omgeving. Het ontwerp van de entree naar de parkeergarage is niet volgens de stedenbouwkundige uitgangspunten. Deze bevindt zich diep in de Popkenstraat, waarmee het verkeer aan die zijde (te) ver het plangebied in komt. Het gebouw heeft meerdere entrees en geen gesloten wanden. De gevels zijn transparant en leggen een directe relatie tussen de buitenruimte en de functies in het gebouw. De gesloten functies met dichte ruimten bevinden zich, met uitzondering van de tentoonstellingsruimte, nergens aan de gevel. De gevels hebben door het zicht op de verschillende functies een levendig karakter. De begane grond fungeert volledig als verlengstuk van de Nieuwe Markt en de omliggende straten. Dit vormt de basis van het plan en is mooi uitgewerkt. Het creëert een overdekt, direct vanaf de Nieuwe Markt doorlopende stadshal. Het dak varieert in hoogte en voegt aan het totale daklandschap van de omgeving kwaliteit toe. Ontwerpvisie gebouw De geleding bestaat uit een voorhuis en achterhuis, gescheiden door een vide. De mogelijkheden ten aanzien van programmering van de grotere en kleinere ruimten van het voorhuis zijn divers. Toch blijft het gevoel aanwezig als ware het een optelling van de afzonderlijke onderdelen. In het achterhuis, aan de andere zijde van de vide, zijn onder andere de filmzalen en kantoorruimten gestapeld opgenomen. De ligging van de filmzalen is hierdoor extreem gestapeld. Dit werkt in de bedrijfsvoering en de beleving
11/22
negatief. Combinaties met de domeinen zijn echter op elk verdiepingsniveau goed te maken De ligging van de tentoonstellingsruimte op het stadsbalkon aan de Schoolstraat en de verspreiding over de verdiepingen is niet functioneel. Het benutten van het stadsbalkon voor het domein actualiteit is logischer en eenvoudig te realiseren. De circulatie van de bezoekers gebeurt via de vide, die op zichzelf weinig inzicht geeft in de verschillende functieonderdelen. Het dwalen en verleiden van de bezoeker wordt in dit ‘lademodel’ niet gestimuleerd, wat een belangrijk aandachtspunt dient te zijn bij een eventuele uitwerking van het plan. De zonescheiding tussen betaald en niet-betaald is zeer helder opgelost, maar door de ligging van de commerciële onderdelen (winkel en café) lijken deze functies wat aan de zijkanten te zijn ‘weggestopt’. Het dak is openbaar en separaat toegankelijk, zij het door een kunstgreep in de routing van het gebouw. Het gevraagde onafhankelijke karakter van het dakterras is niet geheel overtuigend in het ontwerp verwerkt. Het ontwerp biedt wel de mogelijkheid om dit eenvoudig aan te passen. Het gebouw komt door de indeling klassiek over en heeft gelijkenissen met een kerk. Het open karakter van de gevels en het venster naar de Nieuwe Markt zorgen daarentegen voor een modernere uitstraling op de omgeving. Het ontwerp getuigt in vrijwel alle opzichten van vakmanschap. Het manifesteert zich duidelijk als gebouw en is zeer zorgvuldig in het stedelijk weefsel gesitueerd. De commissie heeft hier veel waardering voor. Realiseerbaarheid Aan de realiseerbaarheid van het plan wordt niet getwijfeld, maar de uitvoering van de gevel en de consequenties ervan voor de schoonmaak en het onderhoud dienen in de eventuele uitwerking nadrukkelijk de aandacht te krijgen. Het ontwerp en realisatie van het voorstel wordt door de architect conform de gestelde periode ingeschat.
12/22
3.4
NL Architects/Bureau Bouwkunde De krachtige vorm en de diversiteit aan silhouetten, die ontstaan al naar gelang het standpunt rond het gebouw wijzigt, geven het gebouw van NL Architects een sterk iconische werking. NL Architects stelt als enige een plan voor dat zich meer aan de zijkanten van het gebouw, dan aan de Nieuwe Markt presenteert.
Ontwerpvisie stedenbouw Het ontwerp sluit op de begane grond goed aan op de omgeving en past zich hieraan zorgvuldig aan. Zowel op het niveau van de plattegrond, als op het niveau van de gevelopbouw is het gebouw zeer subtiel in de omgeving gesitueerd. Het gebouw verlengt door zijn vorm de Nieuwe Markt langs beide zijden van het gebouw in de richting van de Schoolstraat. Het plein ‘omarmt’ daarmee het nieuwe Forumgebouw. De panden in de Popkenstraat en de nieuwe Poelestraat krijgen hierdoor op verrassende wijze meer verbinding met de Nieuwe Markt. Het gebouw heeft meerdere entrees en een duidelijk contrast tussen open en gesloten wanden. Het ontwerp opent zich in het hart van het gebouw en stelt zich hiermee juist aan de zijkanten zeer open op naar de omgeving. Ook de manier waarop het gebouw is opgebouwd draagt hieraan bij. Dit ontwerpconcept is sterk. De openheid van het hart van het gebouw biedt van buitenaf goed zicht op de activiteiten en de levendigheid in het gebouw, en tegelijkertijd vanuit het gebouw een goed zicht en daarmee oriëntatie op de omgeving. Het ontwerp gebruikt een substantieel deel van de begane grond als verlengstuk van de Nieuwe Markt. De vide in het hart van het gebouw vormt hierop bovendien een aanvulling. Door de interne organisatie van het gebouw aan de vide, hebben de verschillende functies in het gebouw een zo direct mogelijke relatie met de openbare ruimte en het omliggende plein. Hoewel er een groot contrast bestaat tussen het deel dat volledig open is en het deel dat meer gesloten is, houdt het totaal een open karakter. De tegenstelling tussen open en gesloten delen is interessant en zorgvuldig ontworpen. Vanwege de vele ramen in het ‘gesloten’ deel wint het totaal aan transparantie. Tegelijkertijd refereert de materialisering van dit meer gesloten deel aan de Martinitoren.
13/22
Het dak is niet heel gevarieerd en creëert daardoor minder een echt daklandschap, maar door de uitvoering hiervan ontstaat een 360° uitzicht. Door de bijna sculpturale vorm toont het gebouw zich kleiner dan het is. Ontwerpvisie gebouw De ingang van het gebouw is aan de zijkant gesitueerd is het ruimtelijk verband met de Nieuwe Markt minder logisch, maar eenmaal in het gebouw presenteert het zich prachtig in een volledig overzicht. Door de afwisselingen van open en gesloten ruimten en de vide die zich horizontaal vertakt, ontstaat een gebouw dat uitnodigt, verleidt, integreert én differentieert. Het gebied van de domeinen wordt als verbindend thema door het gehele gebouw doorgezet en krijgt hiermee de gewenste prominente positie. De filmzalen zijn bij elkaar gegroepeerd over twee lagen met een aparte ingang vanuit de vide. De autonome functionaliteit is hiermee goed, maar de verbinding met de domeinen is nog niet optimaal. De ligging van de commerciële functies is weloverwogen. Het dak van het gebouw is openbaar toegankelijk, maar niet geheel onafhankelijk van de rest van het gebouw. Het ontwerp biedt wel de mogelijkheid om dit eenvoudig aan te passen. De grote onderdelen van het plan kunnen redelijk autonoom functioneren. Het gebouw kent echter een bijzondere interne logistiek en veel niveaus, waardoor de bedrijfsmatigheid een zorgpunt kan zijn. Het ontwerp van NL Architects getuigt van een zeer subtiele relatie tussen architectuur, stedenbouw en openbare ruimte. Het vide-concept van het ontwerp is goed uitgewerkt en creëert een zeer open gebouw, dat zowel van buiten als van binnen indrukwekkend is. Het ontwerp onttrekt zich enigszins aan het vooraf gestelde bouwvolume, maar creëert juist daardoor een eigenzinnig en zorgvuldig gesitueerd gebouw. Veel waardering heeft de commissie voor de analyse en het antwoord dat de architecten hebben gegeven op het functioneel concept van het Groninger Forum. Deze uitwerking is zelfs doorgetrokken tot aan de inrichting en het functioneren van de domeinen. Realiseerbaarheid Het ontwerp bestaat technisch uit twee gebouwen die op de bovenste verdieping met elkaar verbonden zijn. Hierdoor dient de constructieve uitvoering bij een eventuele uitwerking bijzondere aandacht te krijgen. Het ontwerp en realisatie van het voorstel wordt door de architect conform de gestelde periode ingeschat.
14/22
3.5
UN Studio Het voorstel van UN Studio toont zich expressief aan het publiek.
Ontwerpvisie stedenbouw Het ontwerp presenteert zich met een spectaculaire voorzijde. Echter, op de begane grond sluit het onvoldoende aan op de directe omgeving. Met uitzondering van de voorzijde (aan de Nieuwe Markt) past het gebouw zich onvoldoende aan op de openbare ruimte in de omgeving. Het gebouw creëert hier ‘harde’ grenzen. De Popkenstraat en de nieuwe straat aan de zijde van de Poelestraat zijn nauw, en de gevels zijn hard. De achtergevel aan de Schoolstraat is het meest abstract en hard. Ondanks het contrast van het gebouw met zijn omgeving zijn er voldoende entrees. Naast de hoofdentree aan de voorzijde van het gebouw zijn er nog zijentrees en een entree aan de achtergevel, maar het gebouw oriënteert zich duidelijk niet vierzijdig. Het ontwerp benut een substantieel deel van de begane grond als verlengstuk van de Nieuwe Markt. De hoofdentree maakt een duidelijk uitnodigend gebaar en door de golvende beweging van de Nieuwe Markt wordt het plein het gebouw ingetrokken en binnen voortgezet. Het plein begint direct achter de nieuwe Oostwand en is qua ontwerp geheel in lijn met de gevel. Vanuit de parkeergarage is er een voetgangersentree die uitkomt op het overdekte plein. Hoewel het gebouw is voorzien van glazen gevels, zorgt dat voor een beperkte openheid. Aan de voorzijde opent de gevel zich maximaal, maar aan de zij- en achterkant presenteren zich op de eerste lagen ‘gesloten’ functies die de transparantie van de gevel teniet doen. Een deel van de achterzijde heeft wel een open karakter, maar het gebouw als geheel richt zich, wat openheid van de gevels betreft vooral op de voorkant van het gebouw en de Nieuwe Markt. Het gebouw varieert in hoogte en refereert aan het gedifferentieerde daklandschap van de binnenstad. De opbouw van dit dak creëert een daklandschap dat zich voegt in de omgeving. Dit gevraagde onderwerp is op zich goed behandeld. Ontwerpvisie gebouw De openheid en de functionaliteit van de begane grond zijn sterk en maakt een interactie met de Nieuwe Markt goed mogelijk. De grote vloervelden van het gebouw zijn efficiënt en geven veel flexibiliteit, maar de circulatie van het publiek
15/22
is te eenzijdig georganiseerd, waardoor hier, evenals bij het ontwerp van Neutelings-Riedijk, een ‘lademodel’ ontstaat. De plaatsing van de verkeersruimte aan de buitenzijde geeft beperkingen in functioneel opzicht waar het de bereikbaarheid van achterliggende functies betreft. De visie van de ontwerpers op het gebruik van het gebouw is op dit punt niet erg adequaat en leidt in de ogen van de commissie tot geforceerde oplossingen. Aangekomen op een verdieping lopen de spanning en oriëntatie van de voorzijde sterk terug. Het verleiden en dwalen van het publiek wordt niet bevorderd. Alle filmzalen zijn bij elkaar gesitueerd wat voor een efficiënte bedrijfsvoering zorgt. Dit geeft tevens een uitstraling waarmee Images duidelijk herkenbaar is in het gebouw. De commissie vraagt af of de herkenbaarheid van Images als een zelfstandig onderdeel past bij het Groninger Forum. De bereikbaarheid van de filmzalen via het voorliggende domein is weinig functioneel. Het auditorium is echter op de bovenste laag, meer in het publieke deel opgenomen. Eén verdieping is volledig gereserveerd voor tentoonstellingen. Deze ruimte is flexibel indeelbaar, maar kent ook veel gevellengte die in werkelijkheid minder transparant kan zijn dan gesuggereerd. De organisatie van de begane grond met de commerciële functies is bijzonder goed, maar de strook kantoren over 5 verdiepingen is niet efficiënt. De oriëntatie van het grote dakterras op het oosten is onlogisch, daarmee keert het gebouw zich van de binnenstad af. De autonome ontsluiting via de transportzone aan de voorzijde is moeilijk los van de rest van het gebouw mogelijk te maken. Bedrijfsmatig heeft het plan voordelen, hoewel de functionaliteit van het nietpublieke deel, waaronder de kantoren over vijf verdiepingen, aan de Schoolstraat in twijfel wordt getrokken. Het gebouw heeft een duidelijk eigen gezicht en beïnvloedt de Nieuwe Markt met zijn expressieve voorgevel op een positieve manier. De relatie tussen de Nieuwe Markt en het gebouw is goed uitgewerkt. Een nadeel is dat het gebouw zich volledig op de Nieuwe Markt en de Martinitoren richt. De zij- en achterkanten zijn met minder respect behandeld en doen te veel onder aan de kwaliteit en expressiviteit van de voorgevel. Realiseerbaarheid De grote hoeveelheden toegepast glas vraagt aandacht bij een eventuele uitwerking. Het aanbrengen van grote glazen panelen is risicovol en een volledig onderhoudssysteem voor de gevel lijkt noodzakelijk. Het ontwerp en de realisatie van dit voorstel vraagt volgens de architect een jaar meer dan de gestelde periode. De commissie is echter van mening dat optimalisaties mogelijk zijn, om deze verlenging te beperken.
16/22
3.6
Wiel Arets Architects In het voorstel van Wiel Arets is de vormtaal sterk en conceptueel.
Ontwerpvisie stedenbouw De Nieuwe Markt wordt vergroot doordat niet de volledige footprint wordt bebouwd. De resterende oppervlakte wordt met een krachtige vorm in twee delen benut. De overgang naar en de situering ten opzichte van de Nieuwe Markt zijn hard uitgewerkt, maar creëren een mooie nieuwe ruimte voor de panden aan de Popkenstraat en de nieuwe Poelestraat. Ook het terugspringen van de achtergevel ten opzichte van de rooilijn is subtiel. Van aansluiting op het niveau van de Nieuwe Markt op de omgeving is naar de mening van de commissie weinig sprake. Het gebouw bevat een beperkt aantal entrees. De algemene toegang tot het gebouw bevindt zich bovendien op het via roltrappen bereikbare opgetilde maaiveld boven de eerste twee lagen. De hoofdentree is in feite boven de stad uitgetild. Op programmatisch niveau is alleen aan de Nieuwe Markt een restaurant opgenomen. Verder schermt de begane grond zich van de omgeving af. De gevels aan de zij- en achterkant hebben een gesloten karakter. De eerste twee lagen hebben ‘gesloten’ functies, namelijk bioscoopzalen. De toegankelijkheid van de relatief gesloten wanden van de eerste lagen is daarmee onvoldoende. Boven de eigenlijke (opgetilde) entreelaag zijn de gevels meer open, maar ten opzichte van de omgeving begint deze openheid op een te hoog punt. Het ontwerp gebruikt geen substantieel deel van de begane grond als verlengstuk van de Nieuwe Markt. In het ontwerp wordt op het (dak)niveau van de omringende bebouwing een extra stadsplein gecreëerd. Ten opzichte van dit opgetilde plein bevindt de rest van het programma zich in een licht gedraaid bouwvolume, waarvan de onderzijde een uitgesneden (negatief) daklandschap vormt dat exact aansluit op de omgeving. Ontwerpvisie gebouw De openheid van het gebouw begint vanaf het stadsbalkon, dat via een roltrap te bereiken is. De commissie twijfelt aan de functionaliteit van het nieuwe verhoogde plein. Een plein op de hoogte van winderige daken kan (programmatisch en
17/22
stedenbouwkundig) moeilijk als verlengstuk van de Nieuwe Markt functioneren. Het complex wordt erdoor in tweeën gedeeld. De indeling en route van de domeinen en tentoonstellingsgebieden vertoont veel overeenkomsten met de klassieke bibliotheek. Daarmee is de indeling per vloer goed flexibel, maar de onderlinge ruimtelijke verbinding en de diversiteit aan sferen - een belangrijk onderdeel van het concept van het Groninger Forum ontbreekt. Er is gekozen voor een meer klassieke indeling van de zalenfuncties. Dit is wel functioneel, maar vermenging met de domeinen wordt hiermee uitgesloten. De foyerruimte die bij de filmzalen ontstaat, is zeer bijzonder, maar versterkt tegelijkertijd het gevoel ‘onder de grond’ te zijn. De commerciële functies lijken zich van het gebouw weg te richten. Bij het goed kunnen functioneren van het gebouw in verschillende combinaties van ruimten, zet de commissie vraagtekens. Het dak van het gebouw is goed separaat toegankelijk en geeft vanwege zijn situering een panoramisch beeld over de stad. Dit silhouet varieert niet in hoogte en creëert geen eigen daklandschap. Het ontwerp is conceptueel sterk en heeft subtiele verwijzingen naar de omgeving. Het onttrekt zich deels aan de stedenbouwkundige voorwaarden, maar creëert een nieuw perspectief op onder andere de Nieuwe Markt, de Popkenstraat, en de nieuwe Poelestraat. De commissie kon op onderdelen niet altijd goed inzicht krijgen in de functionaliteit van het plan, doordat de uitwerking soms wat beperkt was. De commissie heeft sterke twijfels over de levensvatbaarheid van de getoonde ontwerpvisie. Door de keuze van de architect voor het hoge plein en de tweedeling in het gebouw is een nogal dwingend vormconcept ontstaan, dat geen passend antwoord is op datgene wat het Groninger Forum wil kunnen zijn. Realiseerbaarheid Het kostenefficiënte ontwerp komt de realiseerbaarheid ten goede, maar aandachtspunten hier zijn de constructieve opzet en de uitvoering van de gevel. Het plan is te weinig uitgewerkt om hierover een oordeel te kunnen geven. Het ontwerp en realisatie van het voorstel wordt door de architect conform de gestelde periode ingeschat.
18/22
3.7
Zaha Hadid Architects Het voorstel van Zaha Hadid kan zonder meer als futuristisch en spectaculair worden betiteld.
Ontwerpvisie stedenbouw Het gebouw zweeft boven de Nieuwe Markt en steekt hoog boven het omliggende daklandschap uit. De Nieuwe Markt loopt daardoor onder het gebouw door waardoor de gebouwen aan de Popkenstraat en de nieuwe Poelestraat een duidelijker gezicht krijgen. Ten opzichte van de omgeving heeft het gebouw wel een duidelijke richting, doordat het bouwvolume zich opent naar de Nieuwe Markt en met de ‘rug’ naar de Schoolstraat staat. Het gebouw heeft verschillende entrees en geen gesloten wanden. Gezien het ontbreken van de begane grond is de openheid op de eerste (ontbrekende) lagen maximaal. De daadwerkelijke toegangen van het gebouw liggen daardoor op niveau. Hoewel de begane grond in feite een (directe) voortzetting is van de Nieuwe Markt, creëert het gebouw geen publiekstoegankelijke foyer en/of stadshal. In relatie tot het gebouw en het programma wordt getwijfeld of deze ruimte daadwerkelijk als een verlenging van de Nieuwe Markt kan werken. Het ontwerp onttrekt zich hier volledig aan. Het ontwerp vormt in dat opzicht een experiment; het creëert een ruimte die nieuw is en die, wat het gebruik betreft, moeilijk in te schatten is. Hoewel het plein onder het gebouw een eigen verblijfskwaliteit heeft, wordt er aan getwijfeld in hoeverre het kan functioneren zoals gevraagd in het Programma van Eisen. De gevels van het gebouw hebben een open karakter. De voor- en noordzijde zijn van glas en bieden zowel vanuit het gebouw goed zicht op de omgeving, als vanuit de omgeving op het interieur. Ook de zuidzijde, achterzijde en zelfs de onderzijde van het gebouw zijn voldoende transparant. Het dak is niet zeer gevarieerd, maar creëert wel een mooi daklandschap. Ontwerpvisie gebouw De architect heeft twee aparte volumes op het plein gecreëerd waardoor een geheel eigen plein ontstaat. Over het algemeen kent het plein een hoge ontwerpdichtheid. Interactie tussen plein en het Forum wordt in het voorgestelde
19/22
ontwerp bemoeilijkt, ondanks dat het gebouw zich aan alle zijden opent door middel van glaspartijen. Het gebouwconcept gaat uit van een continu licht hellend traject, dat van karakter wisselt in open en gesloten, volumineus en intiem. Hiermee geeft de architect een ultieme interpretatie op het gevraagde contrast om de domeinen als één ruimte te kunnen ervaren waarbinnen de sfeer, de ruimtelijkheid en het karakter variëren. De functionaliteit van de hellende achtvorm die het gebouw kenmerkt en de verbinding tussen plein en gebouw is twijfelachtig. De commissie vraagt zich af of dit achtvormige circuit niet een te geforceerde vorm is voor het Groninger Forum. Het gaat immers om een gebouw waarin de bezoeker niet één continue beweging zal maken, zoals in een tentoonstellingsgebouw. Veeleer zullen bezoekers zich ofwel gericht ofwel dwalend door het gebouw willen bewegen, net als in een warenhuis. De situering van de filmzalen heeft voor- en nadelen. De kans op hogere exploitatiekosten door de verspreide ligging van zalen en projectcabines beïnvloeden het oordeel negatief. De mogelijkheid om per domein een filmzaal te combineren juist weer positief. De tentoonstellingsruimte is over twee verdiepingen gesitueerd en redelijk flexibel. Verbindingen met de domeinen zijn mogelijk. De commerciële functies staan op zichzelf in de openbare ruimte, maar missen daardoor de verbinding met het Forum geheel. Het dak is openbaar en separaat toegankelijk. Het is voorzien van een mooi vormgegeven dakterras. Het ontwerp van Zaha Hadid is eigenzinnig en creëert een fascinerend, autonoom volume. Het bevat interessante mogelijkheden en zou een nieuw icoon in de stad kunnen worden. Het bouwvolume lijkt niet in de stad thuis te horen, maar anticipeert daarmee op het vernieuwende karakter dat tevens in de opgave besloten ligt. Wel wordt er getwijfeld aan de kwaliteit en de bruikbaarheid van het openbare gebied en aan de kwaliteit van de toegangen. Het is de vraag of het openbaar gebied en de toegangen zullen functioneren zoals ze door het Groninger Forum en de stad gewenst zijn. De functionaliteit van het traject onder een helling wordt sterk betwijfeld. Realiseerbaarheid Door de complexe constructieve structuur en de bijzondere vormen komen zowel de exploitatie als de realiseerbaarheid van het ontwerp kostentechnisch onder hoge druk te staan. De informatie die de architect geeft over de duur van de ontwerp en realisatieperiode is summier. Hierin wordt aangegeven dat het gebouw bijna een jaar sneller te realiseren is dan de gestelde periode. De commissie twijfelt hieraan.
20/22
4
Het advies
De commissie benadrukt dat alle ingediende plannen van een kwalitatief hoog niveau zijn. De architecten hebben het de commissie bij hun beoordeling van de plannen niet gemakkelijk gemaakt. Op basis van de resultaten van de beoordeling van de plannen, heeft de commissie zich gebogen over de vraag welk plan in alle opzichten het beste zou kunnen voldoen aan de vraagstelling van het Groninger Forum en de stad. De commissie kwam in haar beraadslagingen na uitgebreide gedachtewisseling tot een unaniem advies over de kwaliteit van de plannen. ‐ De commissie is tot de slotsom gekomen dat de plannen van: Erick van Egeraat associated architects, NL Architects/Bureau Bouwkunde en Neutelings-Riedijk Architecten veruit de meeste kwaliteit bevatten om de stad te verrijken met een bijzonder gebouw, dat het functioneren van het Groninger Forum ten goede zal komen. ‐ Hoewel de commissie ervan overtuigd is dat deze drie voorstellen allemaal in de stad denkbaar zijn, heeft zij een rangorde aangebracht. In eerste instantie is daarbij gekeken naar het ruimtelijk en functioneel concept van de ontwerpen. In tweede instantie naar de realiseerbaarheid en gebruikskosten. ‐ Qua investeringskosten ontlopen de drie ontwerpen elkaar weinig. De bandbreedte die hierbij optreedt, bedraagt niet meer dan anderhalf miljoen Euro (ca 3,5%) ten opzicht van het totaal. ‐ Doorslaggevend voor de volgorde in het advies is de originaliteit van de ontwerpvisie geweest. . Het plan van NL Architects/Bureau Bouwkunde onderscheidt zich van de andere plannen door een bijzonder origineel, goed doordacht en goed vormgegeven concept van wat het Groninger Forum wil zijn. Uniek aan het gebouw is dat het zich al naar gelang het standpunt continu anders toont. De commissie is van mening dat het voorgestelde concept en de architectuur op een sterke manier kunnen bijdragen aan het succes van het Groninger Forum en kent dit voorstel daarom de eerste plaats toe.
21/22
. Het plan van Erick van Egeraat associated architects heeft de potentie het concept van het Groninger Forum goed te kunnen onderbrengen. In de realiseerbaarheid van het plan ziet de commissie op het gebied van parkeerruimte de daarmee gepaard gaande kosten en materialisering meerdere complicaties. De commissie kent dit voorstel daarom een tweede plaats toe. . Het plan van Neutelings-Riedijk architecten kent over vele disciplines hoge kwaliteiten. Echter, het toegepaste ‘lademodel’ van het ontwerp zou de uitwerking van het warenhuisconcept van dwalen en vinden van het Groninger Forum kunnen beperken. Ook de situering van de entree van de parkeergarage zorgt ervoor dat het verkeer ongewenst diep het plangebied in komt. De commissie kent dit voorstel daarom een derde plaats toe.
22/22
