Examens Nederlands BB en KB worden digitaal - Een goede zaak? Er zijn volop plannen om de VMBO-examens Nederlands BB en KB te veranderen. De papieren versie van deze toetsen zal vermoedelijk in de toekomst verdwijnen. Alle leerlingen van deze leerwegen krijgen dan te maken met digitale examens. Wat verandert er dan voor hen? En vinden docenten deze veranderingen een goede zaak? “Ik vond het leuk en had helemaal niet het gevoel dat ik een examen aan het maken was,” zei een leerling na deelname aan een pilot van het digitale examen Nederlands VMBO-BB. Een bijzonder positief oordeel dus. En die waardering bestaat algemeen onder deelnemers (docenten en leerlingen) aan de pilots van de digitale examens Nederlands voor de VMBO-BB-leerlingeni. Het Sectiebestuur Nederlands (SBN) nodigde via de community van kennisnet VMBO-docenten uit een enquête in te vullen over de inzet van het digitale examen. Het SBN wilde meer duidelijkheid krijgen over het draagvlak onder VMBO-docenten over de in te voeren vernieuwingen in het examen VMBO BB, KB en wellicht ook in de toekomst GL en GT. De vernieuwingen die het VMBO ten aanzien van de examens wachten zijn ingrijpend. Het SBN had te weinig zicht op de mening van VMBOdocenten hierover. Bent u wel voldoende op de hoogte van de voorgestelde veranderingen en heeft u voldoende kunnen reageren op deze toekomstplannen? Hieronder presenteren we de uitkomsten van deze enquête. De aantallen zijn helaas te gering om te kunnen spreken van een representatieve steekproefii. Niettemin geven de uitkomsten een indicatie over wat (voor het merendeel) ervaren en bevoegde docenten van de nieuwe ontwikkelingen vinden. En hopelijk zijn deze resultaten ook een startpunt voor een nieuwe discussie. Ton Hendrix, SBN-lid en examenontwikkelaar bij het Cito, leverde de achtergrondinformatie die de uitspraken van de docenten in een context plaatsen. Steeds komt kort de inhoud van een verandering in het examen Nederlands aan de orde. Daarna volgt de mening van de VMBO-docenten die deelnamen aan de enquête. De afsluiting van deze tekst is een oproep! Basis Aan de basis van de aangekondigde veranderingen in de VMBO-examens staat natuurlijk de inzet van de computer. Een ontwikkeling die al langer zijn invloed doet gelden op de examens. In 2005 is er gestart met een pilot voor het VMBO BB. Het succes van deze pilot heeft ertoe geleid dat volledige invoering van de digitale examens voor BB in 2010 zal plaatsvinden. Een papieren variant zal nog voor even stand by zijn voor de scholen die hun computer netwerk nog niet geschikt hebben kunnen maken. In dat jaar gaat ook een pilot van start voor het KB. Mits deze goed verloopt, zal voor dit niveau ook een volledig gedigitaliseerd examen in 2012 de werkelijkheid zijn. Van twee leerwegen is dan de examinering volkomen gedigitaliseerd en is de papieren variant dus verdwenen. Hoe reageerden de respondenten op deze voorgestelde verandering? Dat is te zien in onderstaande tabel: Tabel: Is een digitaal examen voor het VMBO een vooruitgang?
Aantal docenten voor Alle ondervraagde VMBO-docenten VMBO-BB docenten VMBO-KB docenten
126
Aantal docenten tegen 52
Geen mening 21
42 54
43 27
Nvt Nvt
Ruim de helft van alle ondervraagde VMBO-docenten vindt de multimediale inzet van de computer voor de examens Nederlands een vooruitgang; een kwart niet. Van de VMBO-docenten BB, de docenten die als eersten de mogelijkheid hebben gehad om kennis te maken met digitale examens, vindt tweederde deze vorm van examinering een verbetering voor de leerling. De helft van deze groep respondenten vindt digitale examinering in het algemeen positief. De andere helft vindt dit niet.
1
Praktische voordelen De digitale examens brengen voor de praktische kant van de examinering voordelen. Denk hierbij aan de eenvoud van correctie en een ruimere periode waarin de examens kunnen worden afgenomen (van april tot en met mei) Op de langere termijn is een flexibele inzet van examens door het schooljaar heen zeker niet uitgesloten. De gesloten vragen worden door de examensoftware (Citotester) automatisch gescoord. Daar heeft de docent geen enkel werk meer aan. Er is ook een voorziening om openvragen handmatig door de docent te laten nakijken en van een score te voorzien. En ook wordt het mogelijk flexibel door het jaar heen bij de leerlingen die daaraan toe zijn examens af te nemen. Voor de grote vakken als Nederlands zijn er voor ieder schooljaar negen varianten beschikbaar die steeds voor een bepaalde periode aan een school ter beschikking staan. Een doordacht systeem dat tegen fraude opgewassen lijkt. Verandering op vijf punten Er zijn vijf punten waar in de examens voor VMBO BB en VMBO KB in de toekomst veranderingen te verwachten zijn: • Kijk- en luistervaardigheid krijgt een plaats in het examen; • veranderingen ten aanzien van de toetsing van leesvaardigheid; • veranderingen ten aanzien van de toetsing van schrijfvaardigheid; • er komen examens op maat voor speciale doelgroepen; • veranderingen ten aanzien van de beschikbare examentijd. Deze punten worden hieronder van een toelichting voorzien. Nieuw: Kijk- en luistervaardigheid Inhoudelijk valt op dat er in het vernieuwde examen van VMBO-BB en KB weer aandacht is voor kijk en luistervaardigheid. Dit onderdeel beslaat 20% van het examen.Leerlingen bekijken zo in een voorbeeldexamen een drietal fragmenten uit een televisieprogramma waarin zij bijvoorbeeld de emigratie van een Rotterdams gezin naar Spanje kunnen volgen. Het gewenningsproces van de familie verloopt niet zonder slag of stoot. Vooral niet voor de puberende zoon en dochter in het gezin. Het gemopper en het verdriet van deze pubers zal bij veel examenkandidaten aansluiting vinden. De gerelateerde vragen richten zich allereerst op het inhoudelijk begrip van de fragmenten. Daarnaast worden de leerlingen ook bevraagd op allerlei aspecten van spraak en beeld en hun begrip van de relaties en bijbehorende lichaamstaal. Op de vraag of kijken-luisteren thuishoort op het centraal examen BB antwoordde iets meer dan de helft van de beantwoorders positief.
Leesvaardigheid Leesvaardigheid beslaat 50% van het examen. In de BB examens zal het zoekend lezen een plaats krijgen. Dit onderdeel bestond al binnen de overige examens binnen het VMBO. De nieuwe examens
2
VMBO BB en KB toetsen intensief lezen op dezelfde manier. Er zijn geen gegevens bekend over hoe docenten deze examinering van leesvaardigheid beoordelen.
Zeer overzichtelijk is de manier van vragen wel. De leerling wordt in tegenstelling tot het papieren examen niet geconfronteerd met alle vragen die achter elkaar in een bijlage zijn opgenomen. Nee, iedere vraag komt afzonderlijk, naast de te bespreken tekst in beeld. Pas als een kandidaat eraan toe is, gaat hij naar een volgende vraag. Het overzicht op de tekst lijkt in deze digitale omgeving wel wat minder. De tekst is niet in zijn geheel op het scherm te zien en er moet flink gescrold worden om de complete tekst te lezen. Ook vraagt deze examenopzet een wat andere didactiek. Leerlingen kunnen geen kernzinnen of belangrijke passages meer onderstrepen of benadrukken. Ook zelf samenvatten van alinea’s in de kantlijn wordt minder natuurlijk wanneer je geen papieren exemplaar voor de neus hebt. Opvallend eigenlijk dat er zo weinig gebruikt gemaakt is van hypertekst in deze nieuwe examenvorm. Een gemiste kans? Ton Hendrix, examenontwikkelaar bij het Cito, geeft aan dat dit gemis ook te maken heeft met de beveiliging van de examensoftware. Het opnemen van een complete website om bijvoorbeeld zoekend lezen opdrachten te maken of om documentatiemateriaal op te nemen voor de schrijfopdracht zal de schoolsystemen veel te zwaar belasten. Citotester is nog steeds volop in ontwikkeling en in de toekomst zullen de mogelijkheden zeker worden uitgebreid. Schrijfvaardigheid Voorlopig blijft voor BB en KB de schrijfopdracht gehandhaafd in het centrale examen. Het beslaat 30 % van het examen. In de toekomst zal schrijfvaardigheid Nederlands voor de leerlingen op deze niveaus mogelijk een andere examenvorm krijgen. De Cevo onderzoekt de mogelijkheden. De schrijfopdracht wordt dan meer op de praktijk en vakinhoud van het toekomstige beroep van leerlingen gericht en wordt gekoppeld aan de CSPE’s (Centraal Schriftelijk en Praktisch Examen’). Deze toekomstige examens Beroepsgericht Schrijven Nederlands zijn losse beroepsgerichte modules en worden aansluitend aan het CSPE afgenomen. Examens op maat? Voor dyslectische, slechtziende en slechthorende leerlingen komen aangepaste examenvarianten beschikbaar. De computer biedt deze leerlingen nieuwe, ondersteunende mogelijkheden. Dyslectische en slechtziende leerlingen krijgen ondersteuning door het voorlezen van
3
de teksten en de vragen. Voor slechthorenden is er ondertiteling van kijk/luistermateriaal. Het voorlezen van teksten en vragen is voor een vak als biologie en economie zeker ondersteunend. Men kan zich bij het vak Nederlands wel afvragen welke taalvaardigheid men nu precies toetst. Het (met begrip) voorlezen van de teksten voor het onderdeel leesvaardigheid lijkt een station te ver. Beter zou er kunnen worden nagedacht over aangepaste eisen voor leerlingen met deze beperkingen. Dat geldt in iets mindere mate voor het kijk en luistervaardigheidonderdeel. Voor de slechthorende leerlingen worden ondertitels toegevoegd en is het de vraag welke kwaliteit en kennis een leerling met die ondersteuning laat zien. Verder is het natuurlijk vooral sympathiek om leerlingen met beperkingen zoveel mogelijk tegemoet te komen op hun examens. Er zijn nog geen gegevens bekend over hoe docenten deze gedifferentieerde ondersteuning bij de examinering beoordelen. Verkorting examentijd Met de invoering van het digitale examen zal ook de examentijd verkort worden. Deze vermindert met een half uur. Van anderhalf uur naar een uur. In het genoemde uur moet de examenkandidaat drie teksten en een beeldtekst lezen en vier fragmenten van in totaal tien minuten bekijken. Tweederde deel van de VMBO BB-docenten vindt het terugbrengen van de examentijd tot één uur onwenselijk, ruim de helft vindt de inhoud afdoende en tweederde acht BB-leerlingen in staat een examen als het huidige van anderhalf uur te maken. Ruim driekwart van de respondenten werkzaam in het VMBO KB vindt dat de examentijd voor deze leerlingen niet moet worden teruggebracht tot een uur. Zij vinden de KB-leerling in staat een digitaal examen (op hun niveau) van anderhalf uur te maken. Voor KB zal de Cevo in ieder geval in de pilot op 50 scholen in 2010 de huidige examentijd (papier) met een half uur terugbrengen naar anderhalf uur. Tabel: Is het verkorten van de examentijd voor examens KB en BB wenselijk?
Aantal docenten voor Verkorten BB-examens Verkorten KB-examens
28 12
Aantal docenten tegen 56 56
Geen mening nvt nvt
Oproep Opvallend is dat minder dan de helft van de enquêterespondenten de informatievoorziening over vernieuwde vormen van examinering van de Cevo afdoende vond. Ruim een derde deel vindt deze onvoldoende. In de enquête is verder niet gevraagd waarin dit gemis precies schuilt. Vervolgonderzoek is hier natuurlijk zeker aan te bevelen. De komende twee jaar zijn cruciaal voor de mogelijke implementatie van de digitale examens. Nu is de vorm en inhoud ervan nog bij te sturen. Cevo staat hier nadrukkelijk voor open, gezien de uitspraken die ze in de informatiebrochure doet: “Het aanbieden van een centraal examen op de computer is een middel en geen doel op zichzelf. Digitalisering van het centrale examen moet vakinhoudelijke en/of pedagogische en logistiek meerwaarde opleveren ten opzichte van het papieren examen (…) De komende jaren gaan we in nauwe samenwerking met de scholen verder met aftasten en experimenteren. Vindt het veld dat een computerexamen niet meer waard is dan het papieren examen, dan stoppen we met de ontwikkeling van dat computerexamen.” Het is wenselijk om de invoering van digitale examens van zeer nabij te volgen en de inhoudelijke aanpassingen moeten zorgvuldig geëvalueerd door in ieder geval een groot deel van de VMBOdocenten die met de examinering van deze leerlingen te maken heeft. Hierboven zijn al uitspraken van een kleine groep geënquêteerde docent weergegeven. Maar om te kunnen spreken over een werkelijk draagvlak, en om werkelijk te kunnen bepalen of implementatie van digitale examens meerwaarde heeft en geen extra belasting geeft voor de docent Nederlands is het van belang dat nog veel grotere groep zich hierover uitspreekt. Laat ook uw mening hierover horen via de community of richt u zich tot het sectiebestuur Nederlands.
Twan Robben
4
Gebruikte teksten • CEVO (2008). De computer bij de centrale examens 2009-2013. Utrecht. • (digitaal) CSE Nederlands VMBO-BB 2008. Tijdvak 1. • T. Hendrix (2009). Beroepsgericht schrijven Nederlands. Nederlands schrijfvaardigheid als module bij de centraal schriftelijke en praktische examens BB. Intern paper Cito.
i
Deze uitspraken en gegevens kwamen naar voren in een gesprek met Ton Hendrix, cito-medewerker en SBN-lid. ii Er waren 199 respondenten. Daarvan was ruim meer dan de helft van de vrouw. Driekwart van de respondenten had langer dan 5 jaar leservaring. Het gaat voor het overgrote merendeel om bevoegde docenten. De volledige gegevens van de enquête zijn te lezen op de Levende Talensite. Op het deel van het sectiebestuur Nederlands. Daar kunt u dan klikken op knop ‘artikelen’.
5
