bedrijfscontinuïteit
Methode voor bedrijfscontinuïteit na calamiteit
Hoe overleef ik… een incident met gevaarlijke stoffen? Bedrijven die werken met gevaarlijke stoffen hebben natuurlijk plannen in de kast liggen om zich voor te bereiden op grote rampen en arbeidsongevallen. Hierbij wordt echter vaak onvoldoende rekening gehouden met bepaalde afwijkende scenario’s. Daardoor kan het voortbestaan van het bedrijf, of kan de veiligheid van medewerkers en de omgeving in gevaar komen. Royal HaskoningDHV ontwikkelde een aanpak om bedrijfscontinuïteit te garanderen na een incident met gevaarlijke stoffen. Tekst en beeld: Arjan Boxman en Peter Walraven Bron: Shutterstock De afgelopen jaren is er veel aandacht geweest voor het ‘gevaar’ dat bedrijven die werken met gevaarlijke stoffen vormen voor hun omgeving. Door deze focus op het gebied buiten de poort is er voornamelijk aandacht voor rampscenario’s met grote gevolgen, maar die hebben een relatief zeer kleine kans van optreden. Hetzelfde geldt voor arbeidsveiligheid binnen de poort. De verbetering van het arbeidsveiligheidsniveau is een zodanig groot succes dat binnen sommige delen van de industrie nauwelijks nog arbeidsongevallen voorkomen. Deze successen zijn prachtig, maar ze verblinden ons ook. Immers, we zijn alleen voorbereid op de incidenten die zich netjes aan het scenario houden ter voorberei ding op grote rampen of ter voorkoming van arbeids ongevallen. Helaas verloopt een incident niet altijd op die manier. En een calamiteit zorgt in zeventig procent van de gevallen voor een faillissement binnen vijf jaar. Na een incident is niet altijd helder wat een bedrijf voor zijn eigen voortbestaan en voor de omgeving kan doen. Daarom ontwikkelde Royal HaskoningDHV een methode om bedrijfscontinuïteit te koppelen aan fysieke veilig heidsrisico’s. Deze aanpak is inmiddels meerdere malen toegepast binnen de (petro)chemische industrie. De
Gevaarlijke Lading / april 2014 - 20
eerste stap van deze aanpak is: risico’s bekijken vanuit het juiste perspectief. De tweede stap is komen tot een goede analyse van relevante risico’s en de mitigerende (verlichtende) mogelijkheden. De derde en vierde stap bestaan uit het kiezen van een goede veiligheidsstrate gie en zorgen voor een gedegen inbedding in de normale bedrijfsgang.
Juist perspectief In de gebruikte methoden om grote rampen en arbeidsongevallen te voorkomen worden in de praktijk een aantal scenario’s ‘vergeten’ die wel degelijk desas treuze consequenties kunnen hebben voor het bedrijf, de medewerkers en de omgeving. Het gaat dan vooral om de scenario’s waarin het eigen personeel geen groot gevaar loopt (arbeidsveiligheid) en buiten de poort geen doden zijn te voorzien (externe veiligheid). Denk bijvoorbeeld aan gebeurtenissen die leiden tot nega tieve media-aandacht. Of grote schade aan moeilijk vervangbare bedrijfsmiddelen van het bedrijf zelf of de buren. De voorbereidende scenario’s zijn gericht op specifieke gebeurtenissen en niet op het herkennen en bijsturen van de processen die kunnen leiden tot een ongeval.
Aanpak Door te kiezen voor een benadering vanuit het perspec tief van (bedrijfs)continuïteit ontstaat een ander soort vragen en een ander soort oplossingen. Het grote voordeel is dat deze benadering het logischer maakt om de effecten van calamiteiten binnen en buiten de poort met elkaar te verbinden. Wat doen we dan anders in deze benadering? Qua inhoud gaat het om het aanbren gen van een logische rode draad tussen ‘proces/ gebouw-ontwerpregels’, de Fire and Explosive Hazard Analysis (FEHA), externe veiligheid, brandveiligheid, arbeidsveiligheid en continuïteitsplannen. De aanpak is er dus niet zozeer op gericht om nieuwe onderzoeken te doen, maar helpt om bestaande informatie te interprete ren en efficiënt gebruik te maken van handreikingen van de VNCI (zie kader) en de Self Assessment Tool. Met deze tool, mede ontwikkeld door Royal HaskoningDHV, krijgen (Brzo-)bedrijven inzicht in hun veiligheidspresta ties. Qua resultaat gaat het erom beter voorbereid te zijn op crisissituaties en op kansen die wellicht ontstaan als gevolg van externe veranderingen (markt, wet-/regelgeving, innovaties, et cetera). Bijvoorbeeld: nieuwe klanten winnen op het moment dat de markt zoekt naar betrouwbare leveranciers. Bedrijven die aantoonbaar goed zijn voorbereid op crisissituaties en externe veranderingen kunnen (nieuwe) klanten beter aan zich binden.
Om hier verandering in aan te brengen moeten we risico’s in het juiste perspectief gaan zien, zodat we ze onderling kunnen vergelijken en de onderliggende ongevalsprocessen herkennen. Dit lijkt nieuw, maar dat valt wel mee. Ook op dit moment bepalen we immers al hoeveel middelen worden ingezet om een bepaald risico te verminderen. En door risico’s in het juiste perspectief te plaatsen en tegen elkaar af te wegen is het mogelijk de beschikbare middelen zo effectief mogelijk in te zetten. Vergelijking van risico’s is wellicht wetenschap pelijk niet altijd verantwoord, maar ieder mens doet het en daar kunnen we gebruik van maken. Immers, sommige mensen kiezen er in de auto voor om harder te rijden om op tijd te komen, en andere kiezen ervoor om vijf minuten te laat te komen. Diezelfde mensen maken op het werk ook risicoafwegingen. Deze afweging kan (op het werk) worden verbeterd door risico’s te benade ren vanuit hun mogelijke impact op de (bedrijfs) continuïteit en ze onderling te vergelijken. Bijvoorbeeld: welke risico’s kunnen leiden tot het grootste verlies van klanten? Immers, tegen het kwijtraken van klanten kun je je niet verzekeren, maar het is wel de voornaamste reden dat veel bedrijven na een calamiteit binnen vijf jaar failliet gaan.
De aanpak bestaat uit het beantwoorden van de volgende drie vragen: ff Wat is het gevaar eigenlijk? ff Welke actie te nemen bij een incident: vluchten, vechten of schuilen? ff Wat is de te hanteren veiligheidsstrategie: hoe kun je de schaarse middelen zo effectief mogelijk inzetten?
Gevaar? De eerste en belangrijkste vraag om te stellen bij het komen tot een slimme strategie voor interne veiligheid en bedrijfscontinuïteit is: tegen welk gevaar is eigenlijk bescherming nodig? Dat betekent dat bekend moet zijn wat je wilt beschermen en waarom een gebeurtenis rele vante gevaren met zich meebrengt. Het beantwoorden van deze vraag blijkt in de praktijk lastig, omdat er veel kennis voor nodig is van de kwetsbaarheid van een
Handreiking VNCI De VNCI-werkgroep Procesveiligheid heeft een handreiking opgesteld om na te gaan of de ligging van verblijfsgebouwen, zowel tijdelijke als perma nente, qua risico’s acceptabel is. Zzie: https://www.inspectieszw.nl/Images/Veilige_plaatsing%20_van_verblijfsgebouwen_tcm335-312297.pdf of http://bit.ly/1gJK6CS
21 - april 2014 / Gevaarlijke Lading
de praktijk zien we regelmatig dat de voor externe veiligheid gemaakte QRA’s (kwantitatieve risicoanalyses) worden overgenomen om te bepalen welke gevaarlijke gebeurtenissen een bedrijf kunnen treffen. Een van de ‘valkuilen’ hierbij is dat in deze risicoberekening het scenario vaak wordt ‘ afgekapt’ na dertig minuten. Maar na dertig minuten is het gevaar natuurlijk niet zomaar verdwenen. In de praktijk komt het helaas wel voor dat de operators die noodzakelijk zijn voor een veilige shutdown van de processen, slechts over dertig minuten veilige lucht beschikken om een toxisch scenario ‘uit te zitten’ dat soms uren kan duren. Daarnaast worden in de externe veiligheid-QRA’s de scenario’s genegeerd die enkel op eigen terrein slachtoffers en schade veroorza ken. Dat leidt ertoe dat deze ‘kleine’ incidenten met wellicht een hogere waarschijnlijkheid van optreden over het hoofd worden gezien. Vanuit de optiek van de QRA is dat goed te verklaren, maar vanuit oogpunt van bedrijfscontinuïteit niet: een dergelijk incident kan funest zijn als cruciale bedrijfsmiddelen worden geraakt of het leidt tot vertrouwensverlies bij leveranciers, afnemers en de eigen omgeving. Een ander voorbeeld is het vrijkomen van benzeen als gevolg van een incident. Benzeen is schadelijk voor de gezondheid, maar veroorzaakt geen acuut risico van overlijden en wordt dus niet altijd meegenomen in de QRA voor externe veiligheid. Dus als er alleen uitgegaan wordt van de QRA, zou een dergelijk incident kunnen worden vergeten, ondanks dat het wel degelijk ernstige gevolgen kan hebben voor de bedrijfscontinuïteit. Natuurlijk blijft de informatie uit een QRA waardevol, maar iedereen die zich bezighoudt met bedrijfscontinuï teit of interne veiligheid moet zich realiseren dat er een flinke vertaalslag nodig is om het gevaar te bepalen.
Bepaling gevaren in een fictieve situatie bedrijf én van fysieke veiligheid. Bij veel bedrijven is het antwoord dus nog niet volledig, ook al is er een bedrijfs noodplan of zelfs een continuïteitsplan. Dat komt omdat gevaren zowel van binnen als van buiten kunnen komen en onder invloed van nieuwe ontwikkelingen blijven veranderen. De aanpak van Royal HaskoningDHV is erop gericht om samen met het bedrijf te bepalen wat beschermd moet worden en welke gebeurtenissen echt gevaar kunnen opleveren. Zo is (na)bij de chemische industrie meestal sprake van een of meer van de volgende vier gevaren: ontsteking (brandbare wolk/ plas), brand (thermische straling), explosie (drukgolf) of vergiftiging (toxische wolk of plas). Het is echter moeilijk om van tevoren te overzien hoe lang deze gebeurtenis sen echt gevaar opleveren voor de bedrijfscontinuïteit en om bijvoorbeeld de windrichting te voorspellen. In
Gevaarlijke Lading / april 2014 - 22
Vluchten, vechten of schuilen? Pas nadat het gevaar bekend is, kan bepaald worden wat een slimme actie is ter voorbereiding op een risicovolle gebeurtenis: vluchten, vechten (= bestrijden), of schuilen. Welke acties mogelijk zijn, hangt in grote mate af van de snelheid waarmee een incident ontstaat en uitgroeit tot een calamiteit of ramp. In de ‘ideale situatie’ is het bedrijfsterrein zo groot dat er geen schade ontstaat doordat je voldoende afstand kunt houden tussen bronnen van gevaar en te beschermen objecten. In de praktijk is dit echter vrijwel nooit het geval en moet er gekozen worden tussen vluchten, vechten of schuilen. Bij zich relatief langzaam opbouwende scenario’s ligt een keuze voor een combinatie van vluchten en vechten (bestrijden) voor de hand. Bij de snelste scenario’s (acute explosie) bereid je gebouwen voor door ze te verstevi gen en hoop je dat alle aanwezigen op tijd kunnen schuilen. Meestal zijn binnen één bedrijf meerdere
scenario’s mogelijk, die ieder vragen om een specifieke aanpak. Het is vooral lastig als het terrein zo ingedeeld is dat vluchten onmogelijk is of als onvervangbare bedrijfsmiddelen of noodvoorzieningen zich in de buurt van een gevaar bevinden. Bijvoorbeeld bij branden of gifwolken bij de toegangswegen, noodstroom of de serverruimte. Daarnaast kan het zijn dat bepaalde werknemers (operators) in de controlekamers moeten blijven om procesinstallaties veilig uit te schakelen. Zij
Meestal zijn binnen één bedrijf meerdere scenario’s mogelijk kunnen dan dus niet vluchten. In dergelijke gevallen kun je overwegen het terrein anders in te delen, het uitschakelen van processen te automatiseren en de medewerkers die niet kunnen vluchten te voorzien van een relatief veilige schuilplaats. Dit is ook het moment om na te denken over de plaatsing en bescherming van onvervangbare bedrijfsmiddelen. Al deze keuzes werken door naar de eigen BHV-organisatie, bedrijfsbrandweer, maar ook de overheidsbrandweer. Dit is deels een kwestie van gezond verstand, maar blijkt toch niet altijd vanzelfsprekend: in de praktijk zien we wel eens een bedrijfsbrandweer die bestaat uit operators die bij een daadwerkelijke calamiteit helemaal niet inzetbaar zijn, omdat ze juist dan in de controlekamers bezig zijn met de shutdown.
compleet, als bekend is wanneer de bedrijfcontinuïteit voldoende is beschermd en welke acties worden uitgevoerd in relatie tot preventie, voorbereiding, bestrijding en nazorg. De veiligheidsstrategie kan pas worden uitgevoerd als bekend is wie de acties uitvoert en hoe zeker wordt gesteld dat de beoogde resultaten ook worden bereikt. Belangrijke hulpmiddelen hiervoor zijn de verschillende managementsystemen, zoals ISO 14001, ISO 9001, OHSAS 18001 en de NTA 8620. Op dit moment worden de ISO 14001 en ISO 9001 geheel herschreven conform een door ISO vastgestelde High Level Structure, en ook normen als OHSAS 18001 en de NTA 8620 zullen deze nieuwe opzet gaan hanteren. Dankzij de nieuwe opzet van deze normen wordt het makkelijker om als bedrijf een samenhangende veilig heidsstrategie te hanteren. Een goede veiligheidsstrategie zorgt voor een zinvolle voorbereiding op grote en kleine incidenten. Bij occupied buildings die zijn blootgesteld aan langzame scenario’s wordt gevlucht; dan is vooral een focus nodig op waarschuwing, vluchtmiddelen en veilige vluchtroutes. Bij snelle scenario’s en onvervangbare bedrijfsmiddelen is schuilen meestal de enige mogelijkheid; dan is een focus nodig op het realiseren van een beschermings niveau dat veilig verblijven mogelijk maakt, en wellicht zelfs door-functioneren. In sommige gevallen zal wellicht blijken dat het realiseren van voldoende veiligheid onmogelijk is en zijn ingrijpende maatregelen nodig om de bedrijfscontinuïteit te kunnen garanderen. Een praktijkvoorbeeld is de opslag van zeldzame en moeilijk vervangbare medicijnen; vanuit het oogpunt van continuïteit is het beter om ze niet allemaal op één plaats te bewaren. Ook kan ervoor gekozen worden in
Om dit soort verrassingen te voorkomen moet een bedrijf weten welke gebeurtenissen het kunnen treffen en welke specifieke aanpak voor welk incident nodig is. In theorie zou dit kunnen betekenen dat een bedrijf tientallen ‘aanvalsplannen’ moet maken voor allerlei verschillend onheil. De aanpak van Royal HaskoningDHV weet dit aantal sterk te reduceren door zich te richten op het herkennen en bijsturen van de processen die kunnen leiden tot het (uit de hand lopen) van een ongeval.
Te vaak wordt gedacht dat evacuatie en ontruiming bij ‘ kleine’ incidenten altijd mogelijk is
Veiligheidsstrategie?
de opslagruimte zelfs geen brandbare materialen te gebruiken, zoals houten pallets en kartonnen dozen.
Zodra bekend is tegen welke relevante gevaren bescherming noodzakelijk is en wat slimme manieren zijn om de bescherming te realiseren, kan een overkoe pelende veiligheidsstrategie worden bepaald. Deze omvat de leidende principes om te komen tot een zo effectief mogelijke inzet van (bedrijfs)middelen ter borging van de bedrijfscontinuïteit. Er kan bijvoorbeeld worden besloten om moeilijk vervangbare bedrijfsmid delen beter te beschermen dan grondstoffen, die snel opnieuw zijn in te kopen. Een veiligheidsstrategie is
Binnen de poort Op dit moment wordt te vaak gedacht dat evacuatie en ontruiming bij ‘ kleine’ incidenten altijd mogelijk is. De werkelijkheid laat echter zien dat dit niet terecht is. Door de gevaren binnen het eigen terrein beter in kaart te brengen en vervolgens een passende veiligheids strategie te bepalen verbetert de arbeidsveiligheid en de bedrijfscontinuïteit. Op deze wijze weet je als bedrijf zeker dat de schaarse middelen zo effectief mogelijk
23 - april 2014 / Gevaarlijke Lading
ingezet kunnen worden. Daarnaast kan het inventarise ren van de risico’s binnen de poort bij veel bedrijven ook nog een extern voordeel opleveren. Bijvoorbeeld door via het bedrijfsbrandweerrapport de benadering van incidenten met externe effecten (externe veiligheid) te koppelen aan de kleinere incidentscenario’s. Dit is effectief en vaak ook erg logisch; de meeste grote incidenten beginnen immers klein. Tot slot is het belangrijk om als onderdeel van de veiligheidsstrategie na te denken over de gevolgen van een incident voor de omgeving en de reactie die het bedrijf geeft aan de omgeving. Zo willen naburige bedrijven en omwonenden in de regel goed zijn geïnformeerd over de risico’s die zij lopen en de momenten waarop ze worden gewaarschuwd. Daarbij is ook aandacht nodig voor situaties waarin het gevaar alleen binnen de poort optreedt. Daarnaast willen leveranciers en afnemers op tijd weten hoe de effecten van het incident op hun eigen bedrijf doorwerken. Hier kunnen vooraf goede afspraken over worden gemaakt,
Meet all leading manufacturers of tank trucks! Tank bodies, tank trailers, tank semi-trailers, wood pellet and silo trucks, parts and accessories, measuring systems, safety technology, occupational safety, software
bijvoorbeeld in de vorm van een escalatieladder. Dit kan veel onrust voorkomen.
Toekomstgerichte aanpak Door een verbinding aan te gaan tussen bedrijfscontinu ïteit, arbeidsveiligheid en externe veiligheid kan het veiligheidsniveau van een bedrijf worden verhoogd. We weten natuurlijk nog niet welke positieve en negatieve gebeurtenissen ons in de toekomst precies te wachten staan. Maar door de processen te herkennen en te sturen op een kwalitatief goede voorbereiding kunnen de effecten tot beheersbare proporties worden terugge bracht. Dit laatste geldt voor zowel de risico’s als de kansen die zich voordoen. Daarbij moeten we onthou den dat het nemen van risico’s een voorwaarde is om doelen te kunnen bereiken. Je kunt als ondernemer alleen slagen als je ook de kans op verlies aanvaardt. Het gaat om het zoeken naar de juiste balans. Immers, het nemen van risico’s is enkel logisch als ze voor zowel het bedrijf als de maatschappij in de regel leiden tot een positieve gebeurtenis.
Arjan Boxman en Peter Walraven zijn adviseurs bij het team Environmental & Industrial Safety van Royal HaskoningDHV
INTERNATIONAL TRADE FAIR FOR LOGISTICS, TRANSPORTATION AND HANDLING IN THE PETROLEUM INDUSTRY www.expopetrotrans.com
01 – 03 OCT 2014 MESSE KASSEL / GERMANY FUEL HANDLING A – Z
Mediapartner
It takes you less than one hour by train from IAA commercial vehicles show in Hannover to expo PetroTrans in Kassel
Anz_ept14_Eng_0314_185x62_oB_rz.indd 1
27.03.14 16:20
Industrial Services our concern
Totale projectaanpak op maat Reym is dé specialist op het gebied van industriële reiniging, transport en afvalmanagement. Met het hoofdkantoor in Amersfoort, vijf strategisch door Nederland verspreide vestigingen, in Amsterdam, Beverwijk, Rotterdam, Sittard en Veendam, ruim 600 medewerkers en 250 units materieel is Reym één van de toonaangevende spelers in de markt.
REYM025_Adv_ 185x62.indd 1
25 - april 201419-03-14 Lading / Gevaarlijke 17:38
