HiQUARTERLY. Macht. Corné van Iersel, voorzitter Mensa

HiQUARTERLY

#6 jaargang 2 • juli 2014

Macht

Corné van Iersel, voorzitter Mensa

CERN: centrum van extremen Voorzitters aan het woord: ‘Iedereen denkt het altijd beter te weten’ Macht en seks: het leven van een hoogbegaafde meester

redactioneel

Scientia potentia est

Z

eg me wat je nodig hebt en ik lever je een passend Nietzsche-citaat,” schijnt Kurt Tucholsky, de grootste satiricus uit het interbellum, ooit te hebben geschreven. Het nummer dat voor je ligt, heeft als thema ‘macht’, een onderwerp waar Nietzsche heel vaak over wordt geciteerd. Nietzsche - de favoriete schrijver van nagenoeg elke zelfrespecterende intelligente filmschurk (zie ook een hilarische Kevin Kline in ‘a Fish called Wanda’) - betoogde in zijn werken dat de werkelijkheid ontstaat door een strijd van krachten die elkaar tegenwerken. Deze krachten, vervuld van de wil, of liever gezegd de ‘drift tot macht’ zouden ook, aan de basis liggen van ons handelen. Niet de autonome vrije wil dus. Een weinig opbeurende gedachte. Liever halen we bij aanvang van dit nummer dus een denker aan uit vroegere tijden. ‘Kennis is macht’, zei Frances Bacon. Mooie hoopvolle woorden die de tijdsgeest van de renaissance (de mensaal onder de tijdperken) prachtig weerspiegelen. Ze roepen ook vragen op. Als kennis macht is, is macht dan ook kennis?Of, aangezien hoogbegaafden vaak sneller kennis tot zich nemen, zijn ze dan ook machtiger dan gemiddeld? Helaas, net zo min als dat het feit dat alle gitaren snaren hebben, betekent dat alles wat snaren heeft een gitaar is, zijn de machtigen der aarde niet per definitie met veel kennis behept. Een snelle blik om ons heen, voldoet doorgaans genoeg om dit te verifiëren. Ook de andere vraag moeten we na het maken van dit nummer ontkennend beantwoorden: Hoogbegaafden zijn niet per definitie machtiger, ondanks dat ze makkelijker kennis tot zich nemen.

Hoogbegaafden zijn niet per definitie machtiger. José Lodge zocht voor ons uit waarom dit zo is. Ze schreef er het artikel ‘het mijnenveld’ over. Gelukkig zou Mensa zichzelf niet zijn als we niet minstens één expert in ons midden hadden om ons te leren hoe we beter met macht kunnen omgaan. Zodoende volgde Karina Meerman op de MensAcademie een workshop van Eimert Vermeulen. Ze kwam terug met een goed verhaal vol waardevolle tips voor de thuisblijvers. Voor de categorie ‘persoonlijk’ zijn we op zoek gegaan naar leden van een van de discretere BIGs van Mensa: de BDSM-BIG. Meester Fedor gaf gehoor aan onze oproep en stemde toe in een interview met Ilona Kuis.Verder vindt u in dit nummer meer verenigingsleven terug dan dat u van ons gewend bent. Naast een verslag van een reis naar het wetenschapsinstituut CERN, staat op de cover van dit nummer voor het eerst in de geschiedenis van de HiQuarterly een portret van een Mensalid: Corné van Iersel, onze nieuwe voorzitter. De voorzittersrol binnen vereniging wordt vaak gezien als de rol met de meeste macht. Het leek ons daarom niet meer dan logisch hem te vragen voor een bijdrage aan het nummer. We zijn erg blij dat Corné bereid was mee te werken en wensen hem veel succes in zijn bestuursperiode. Veel leesplezier! Of voor de Baconianen/puzzelaars onder ons: ‘bababaabaaaabaaababb abbbbababbaabaabbaababaaaaabaabaaab’ de redactie

HiQuarterly • macht • juli 2014

3

Inhoud

10

Makkelijker gezegd dan gedaan 4


12

Voorzitter zijn: makkelijker gezegd dan gedaan 6 Marion de Groot interviewde twee voorzitters over de grens om erachter te komen wat het voorzitten van een Mensavereniging inhoudt. Ze vroeg naar hun tips en ervaringen in eigen land.

De kracht van lokaal

10

Intieme pijn

12

Onder het genot van een goede fles wijn sprak Karina Meerman met journalist Wilfred Scholten. Het werd een interessant gesprek over feodale heren, de verschuivingen van macht in de politiek en historisch polderen.

BDSM gaat niet alleen over seks, maar ook over autonomie, intensiteit en communicatie. Mensalid Meester Fedor legt uit aan Ilona Kuis wat zijn fascinatie is met BDSM en welke rol hoogbegaafdheid erin kan spelen.

22

16 Reis naar het mekka van de wetenschap 16 Onlangs vertrok een groep Mensaleden naar Zwitserland voor een rondleiding achter de schermen van wetenschapsinstituut CERN. Een kort verslag van deze unieke reis.

Het mijnenveld

19

José Lodge leert ons aan de hand van voorbeelden en wetenschappelijke onderzoeken hoe we machtsmisbruik op het werk kunnen herkennen, waardoor mensen macht willen en waarom hoogbegaafden hier veel meer over zouden moeten leren.

Zet de wereld naar je hand 24 Leer de verschillende invloedstijlen en ga beter voorbereid door het leven. Op uitnodiging van de MensAcademie gaf Eimert Vermeulen de Machtsklas aan Mensa-vrijwilligers.HiQuarterly’s Karina Meerman nam deel aan de workshop en geeft voor de afwezigen een samenvatting.

Facts and Findings

9

Boeken 14 Column 18 Karakteristiek 22 Films 26 Recept 29 Puzzel 30


5

driegesprek

Voorzitter zijn: Met het terugtreden van twee voorzitters in korte tijd is de discussie op gang gekomen: Is dat dan zo moeilijk: voorzitter zijn van Mensa? En ligt dat aan de leden of aan de voorzitter? Om een breder beeld te krijgen, vroegen we twee (oud-)voorzitters van Mensa in het buitenland naar hun ervaringen en tips. Aan het woord zijn Chris Leek, voormalig voorzitter van Mensa Groot-Brittannië en van Mensa International, en Reyaan Uys, huidig voorzitter van Mensa Zuid-Afrika. Tekst: Marion de Groot

Een vereniging is geen bedrijf Mensa is een vereniging. Dat aspect alleen al maakt voorzitter zijn heel iets anders dan het leiden van een bedrijf. Werknemers worden betaald om te doen wat hen wordt verteld, maar leden zitten er voor hun eigen plezier. In een bedrijf zijn de verplichtingen vaak duidelijk omlijnd, terwijl in een vereniging de verwachtingen nogal kunnen verschillen. Chris: “Vrijwilligers melden zich vaak spontaan, maar zijn niet altijd de geschiktste persoon voor een functie. Degenen die dat wel zijn, hebben het veelal te druk met hun werk.” Reyaan: “Vaak hebben de vrijwillgers de instelling: Ik doe dit gratis, dus ik zal jou wel eens vertellen wat ik wel en niet doe!” Chris: “Als iedereen gemotiveerd is en het soepel loopt, kan werken met vrijwilligers wel erg bevredigend zijn.”

Mensalen zijn niet zomaar leden Bovenstaande geldt voor alle verenigingen en vrijwilligersorganisaties. Maar is het extra lastig als die leden Mensalen zijn? Chris: “Bij Mensa heb je voor elk onderwerp minstens één expert in de zaal zitten. Onder de leden zijn er veel verschillende perspectieven op hetzelfde onderwerp.” Reyaan: “Iedereen heeft een mening en ieder-

een denkt het altijd beter te weten.” Chris: “Ze zijn gewend altijd gelijk te hebben in hun dagelijks leven.” Als je daar een zaal van vol hebt, valt dat niet mee”. Chris: “Als mensalen het ergens mee oneens zijn, hebben ze heel wat overredingskracht en zijn ze goed in het vinden van hiaten in de regels. Ze kunnen enorm veel energie steken in het halen van hun gelijk, ook al is het besluit al genomen. Hun argumenten kunnen zowel destructief als constructief zijn.” Reyaan: “Het is een enorm diverse groep. Er zitten vervelende persoonlijkheden bij, maar net zo goed fijne, positieve en gemotiveerde mensen. Het hoge IQ is een gegeven, maar EQ is geen garantie.”

Een mensaal is niet zomaar een voorzitter De voorzitter zelf is ook een mensaal. Bovengenoemde eigenschappen gelden voor hem of haar net zo goed. Reyaan: “Als voorzitter moet je niet vastzitten in de instelling dat je altijd ge-

Chris Leek (1956)

Lid van Mensa sinds januari 1978 Voorzitter Mensa Groot-Brittannië (1999 - 2003 & 2007 - 2010) Voorzitter Mensa International (2003 - 2007), Bestuurslid Mensa Groot-Brittannië sinds 1998, Overige Mensa-activiteiten: Lokaal secretaris, SIGHT host, publications officer, London Young Mensa Secretary,Voorzitter London Mensa Commissie; meer dan 30 jaar Mensa vrijwilliger Momenteel bestuurslid van Mensa UK, lid van BML Licensing Committee en BML NatRep to IBD Opleiding: Zoölogie, gespecialiseerd in mariene biologie Beroep: Informatietechnologie – IT systems Portfolio architect voor British Telecom Burgerlijke staat: Chris is getrouwd met Kirsty (ontmoet via Mensa) en heeft twee zoons en een dochter, allen lid van Mensa.

6


makkelijker gezegd dan gedaan lijk hebt. Je moet open staan voor de visie van anderen; misschien heb je dit keer geen gelijk. Al moet je ook in staat zijn om voortslepend commentaar te negeren.” Chris: “Je zet jezelf als voorzitter in de vuurlinie. Soms heb je het gevoel dat het vloerkleed voortdurend onder je vandaan wordt getrokken. Je krijgt meer kritiek dan lovende woorden. Daar moet je tegen kunnen.” Reyaan: “Een goede voorzitter heeft passie en een visie en is nauw betrokken bij de organisatie. Het moet niet enkel een manager zijn die zorgt dat de processen soepel lopen. Motivatie is belangrijker dan ervaring, maar leiderschapskwaliteiten zijn ook belangrijk. Soms wordt iemand naar voren geschoven vanwege zijn senioriteit, zeker in een land met een cultuur die daar gevoelig voor is, zoals Zuid-Afrika of misschien Azië. Dat zijn niet altijd de beste leiders. Een goede voorzitter zorgt ook voor een positief beeld van Mensa naar buiten toe, niet het beeld van intellectuele outcasts.”

Tips voor toekomstige bestuurders Chris: “Als voorzitter leer je een heel scala aan vaardigheden. Zorg dat je mentoren hebt om je de vaardigheden te leren die je nog niet hebt.” Reyaan: “Leidinggeven is constant leren. Kijk ook

naar je voorgangers:Wat kun je van hen leren, zowel van hun successen als bijvoorbeeld van hun aftreden?” Chris: “Zorg dat je een goed team om je heen hebt. Kies (voor zover mogelijk) bestuursleden waar je het goed mee kan vinden.” Reyaan: “Omring jezelf met positieve energie, zorg voor positief ingestelde mensen in je team. Besteed aandacht aan het sociale aspect. Neem de tijd om elkaar te leren kennen en om het gezellig te hebben met elkaar. Mensalen zijn geneigd te denken dat dat niet belangrijk is.” Chris: “In vergaderingen is het belangrijk om je strak aan de tijd te houden. Geef mensen het woord en laat ze hun input leveren, maar wees streng zodra iemand dreigt af te dwalen. Dank ze vriendelijk voor hun bijdrage en geef aan dat dit niet is waar het nu over gaat. Laat ze niet de vergadering overnemen met hun eigen verhaal.” Reyaan: “In Zuid-Afrika gebruiken we binnen het bestuur bij conflicten een techniek die van Afrikaanse stammen komt: de ‘Praatstok’. De persoon die de stok heeft, mag praten. De rest luistert. Pas als de stok wordt doorgegeven, mag de volgende praten. Zo zorg je dat men echt naar elkaar luistert.” Chris: “Weet waar je aan begint als voorzitter van Mensa. Het kost veel tijd. Soms gaan dingen soepel, soms gaat er veel meer tijd in zitten dan je had gewild. Ontwikkel een dikke huid voor negatieve reacties. Durf te delegeren. Vertrouw erop dat de vrijwilligers hun taken naar eigen inzicht goed uitvoeren. Dit kan een uitdaging zijn voor een Mensaalse voorzitter.” Reyaan: “Het is een gegeven dat er mensen zijn die vinden dat jij het fout doet. Accepteer dat er mensen intelligenter zijn dan jij, dat anderen ook wel eens gelijk kunnen hebben. Zorg dat ze aan jouw kant staan en je zult heel veel aan ze hebben.”

Reyaan Uys (1977)

Lid van mensa sinds 2001 Voorzitter Mensa Pretoria (2003 – 2013) Voorzitter Mensa Zuid-Afrika (2013 – nu) Overige Mensa-activiteiten: Social media van Mensa Zuid-Afrika opgezet; lid van team voor wijzigingen in web en ICT; leidt momenteel het team voor herontwikkeling van de nationale website. Opleiding: Diverse professionele en andere certificaten en diploma’s, momenteel bezig met twee graden in business en wetenschap. Beroep: Hoofd technology, directeur/eigenaar/lid van enkele kleine bedrijven in de techniek en de financiële sector Burgerlijke staat: Getrouwd


7

driegesprek

Kort bericht van de voorzitter

S

inds 13 juni 2014 ben ik voorzitter van Vereniging Mensa Nederland. Ik ben 47 jaar, ik woon in Brabant en in mijn vrije tijd mag ik graag beeldhouwen in steen. Zo ben ik de afgelopen 5 jaar docent beeldhouwen geweest in Tilburg. Mijn opleidingen liggen op het kwantitatieve vlak (Econometrie en Actuariaat) en mijn werk ligt in het verlengde daarvan. Sinds 2012 werk ik bij het Koninklijk Actuarieel Genootschap (AG), de beroepsvereniging van actuariële professionals. Voor wie het niet weet: een actuaris houdt zich bezig met het analyseren van financiële risico’s en het vaststellen van de financiële gevolgen daarvan. Het AG is georganiseerd in een commissie- en werkgroepstructuur rondom specifieke thema’s en in mijn functie heb ik een coördinerende en ondersteunende rol naar die commissies. Voor een aantal werkgroepen draag ik de eindverantwoordelijkheid. In overleg met mijn bestuur en directie formuleer en implementeer ik beleid binnen het AG. Daarnaast vertegenwoordig ik het AG bij een aantal stakeholders en daarmee heb ik een stevige communicatieve component in mijn werk.

Toen ik werd gevraagd om een bijdrage te leveren aan de eerstvolgende HIQuarterly moest ik eerst even nadenken. Net aangetreden, nog volop in de onderzoeks- en kennismakingsfase, vroeg ik me af of ik op dit moment een zinvolle bijdrage aan een thema als ‘Macht’ zou kunnen leveren. Uiteindelijk kwam ik tot de conclusie dat ik er toch duidelijk omlijnde ideeën over heb. Macht heeft voor mij een negatieve connotatie. Ik associeer het met een ‘last resort’

Macht heeft voor mij een negatieve connotatie.

eniging specifieke kwaliteiten: vrijwilligheid is een basisvereiste, maar zeker geen garantie tot succes. Teamgeest, openheid, bereidheid tot dialoog én een professionele component zijn de sleutel tot het goed functioneren van een bestuur. Zodra deze onderdelen in voldoende mate aanwezig zijn binnen een team, is er een goede kans van slagen. Overigens constateer ik dat er binnen Mensa voldoende gremia succesvol zijn, zonder enige bemoeienis vanuit het bestuur. Daarnaast speelt het individuele lid: Mensalen zijn niet zomaar leden. Voor mij zijn alle leden in beginsel gelijk en ik ga er vanuit dat leden vooral gezelligheid en gelijkgestemden zoeken binnen Mensa. Als er een issue is: dat er altijd leden zullen zijn die meer van een onderwerp afweten dan ik, is een feit. Toch is dit wat mij betreft niet vanzelfsprekend doorslaggevend in een proces. Zo raadpleeg ik in mijn dagelijkse werk altijd experts, maar ik maak vervolgens met mijn team de afweging wat ik met adviezen doe. Als voorzitter van Mensa zal ik ook nooit pretenderen de expert op enig vlak te zijn, maar ik heb voldoende gezond verstand en empathisch vermogen om in te schatten en aan te voelen wat er speelt en wat nodig is.

De toekomst: ik heb mij aangemeld voor de functie van voorzitter van Mensa, met de intentie om iets te kunnen bereiken wat op andere manieren niet is gelukt, dat voor een langere periode te doen. Ik denk dat zeker niet waar het gaat om het bereiken van een gezamenlijk doel. de vereniging behoefte heeft aan stabiliteit. Zelf praat ik liever over kracht, omdat kracht voor mij iets is wat van binnenuit komt. Kracht is voor mij niet iets wat alleen met power te maken heeft, maar ook met kwetsbaar opstellen, luisteren, doorzien, wederzijds respect en het leggen van verbindingen.

Ik denk dat de vereniging behoefte heeft aan stabiliteit.

Bij de vraag of ik wilde reageren op de interviews met mijn (ex-) collega’s had ik enige huivering. Ik heb in dit soort situaties altijd het gevoel dat ik argumenten (meningen) van een ander moet weerleggen of juist onderschrijven, terwijl ik vanuit mijn eigen standpunten wil redeneren. Toch zie ik voldoende aanknopingspunten in hun verhalen. Zoals Reyaan aangeeft: een vereniging is geen bedrijf. De aard van de doelen en de dynamiek zijn totaal verschillend van die van een reguliere organisatie. Toch vraagt het besturen van een ver-

8


Inbedding van –mogelijk nieuw- beleid is een meerjarig proces en kan niet binnen enkele maanden worden gerealiseerd. Mijn hoop is dat we met z’n allen (Vereniging én Bestuur) er in gaan slagen een stabiele, herkenbare, maar bovenal gezellige vereniging te worden. Corné van Iersel

kort nieuws

Facts and Findings Tekst: Anne van Overbeek

De intelligentie van mannen is in te schatten op basis van een foto van het gezicht Uit onderzoek van de universiteit van Praag blijkt dat mensen in staat zijn om de intelligentie van een man redelijk in te schatten door de foto van zijn gezicht. Er bestaat een stereotype voor een intelligent gezicht. Mensen met een smal gezicht, een smalle kin en een grote neus kregen hogere intelligentiescores toebedeeld. De onderzoekers vonden dit verband echter niet bij hun proefpersonen; het is dus onduidelijk hoe mensen intelligentie bij mannen kunnen aflezen aan het gezicht. Bij vrouwen is er geen verband gevonden tussen het ingeschatte IQ en de uitslag van een intelligentietest. De wetenschappers zijn voornemens verder onderzoek te doen om uit te zoeken of vrouwen zo op hun uiterlijk worden beoordeeld, dat dit een inschatting van hun intelligentie bemoeilijkt.

h tt p : // w w w. p l o s o n e .o rg /a r t i c l e / info%3Adoi%2F10.1371%2Fjournal. pone.0081237

Verband gevonden tussen IQ en dikte van de hersenschors De hersenschors is de buitenste laag van de hersenen, die enkele millimeters dik is en erg belangrijk voor het cognitief functioneren. Deze hersenschors neemt bij iedereen vanaf het vijfde levensjaar langzaam in dikte af. In het verleden werd een grote verandering in IQ-testscore bij een bepaalde persoon vaak afgedaan als meetfout, maar in dit onderzoek

bleek dat bij personen met dalende scores vaak een versnelde afname van dikte van de hersenschors werd gevonden. Bij personen met een hogere score bleek de dikte van de hersenschors juist minder afgenomen te zijn dan werd verwacht. De onderzoekers concluderen dat het IQ dus niet iets statisch is, maar beïnvloed wordt door veranderingen in de hersenen.

http://www.sciencedaily.com /releases/2014/03/140304141734.htm

Datingsite voor Amerikaanse mensalen

oorzaken. Het zou kunnen zijn dat intelligente mensen zich meer omringen met betrouwbare mensen en daardoor meer vertrouwen hebben. Ook kan het zijn dat mensen met een hoge intelligentie sneller doorzien wanneer de situatie zou kunnen leiden tot mogelijke teleurstelling, omdat de ander tegengestelde belangen heeft. Een hoog algemeen vertrouwen is niet alleen belangrijk voor de maatschappij, maar ook voor het individu. Mensen die goed van vertrouwen zijn, zijn over het algemeen gezonder en gelukkiger.

http://www.ox.ac.uk/media/news_sto-

Online datinggigant Match.com (in ries/2014/140312.html Nederland onder de naam Lexamore. nl opererend) is een verbintenis aan- Hoogbegaafden zien gegaan met de Amerikaanse Mensa. de wereld anders Vanaf nu kunnen Amerikaanse men- Deskundigen van GSOHI Internatiosalen elkaar vinden via MensaMatch, nal (Global society of High Intellect) een exclusief gedeelte van de dating- hebben vastgesteld dat hoogbegaafwebsite. Daarnaast kunnen ook niet- den de wereld anders waarnemen mensale leden van de datingsite via dan gemiddeld begaafden. Uit ondereen speciale ‘badge’ aangeven dat ze zoek is gebleken dat het brein van op zoek zijn naar singles die lid zijn hoogbegaafden beter in staat is irrevan Mensa. Het bericht van de sa- levante informatie uit te sluiten. Daarmenwerking werd gepresenteerd met door waren ze sneller bij het waarneeen kaart van Amerika met ‘hotspots’ men van kleine bewegende objecten voor waar de slimste singles zouden op een scherm. Het was echter moeilijker voor hoogbegaafden om bewewonen. http://blog.match.com/wp-content/up- gingen waar te nemen als dat op de loads/2014/06/match_smartest_singles_ achtergrond gebeurde.

in_usa3.png

Intelligente mensen zijn beter van vertrouwen Mensen met hoog IQ zijn volgens onderzoekers uit Oxford eerder geneigd om mensen te vertrouwen. Ze noemen hiervoor twee mogelijke

De onderzoekers stellen dat het hoogbegaafde brein selectiever en daardoor efficiënter is. Zeker in een informatiemaatschappij zou dit een voordeel zijn.

http://ireport.cnn.com/docs/DOC-1108446


9

maatschappij

DE KRACHT VAN LOKAAL Wilfred Scholten is journalist, bekend van de tv-programma’s ‘Altijd Wat’ en ‘Netwerk’. Tijdens een goed gesprek laat hij zijn gedachten gaan over macht en besturen. Enkele leerzame inzichten, over praktijk versus idealisme en over de geschiedenis en verschuiving van macht, zijn het gevolg.

Tekst: Karina Meerman

I

n zijn lange loopbaan sprak Wilfred Scholten met vele politici en andere machtsfiguren. Hij promoveerde in 2012 aan de rechtenfaculteit van de Universiteit van Amsterdam met een boek over de politicus Barend Willem Biesheuvel, de laatste leider van de Anti Revolutionaire Partij (ARP) en minister-president van 1971 tot 1973. Het charisma van het niveau Biesheuvel is nauwelijks meer gesignaleerd in de Nederlandse politiek na diens vertrek. “Echt begaafde mensen met charisma gaan de politiek niet in,” aldus Scholten. “Die verdwijnen naar het bedrijfsleven. Kijk naar Jan-Peter Balkenende, dat was een onderzoeker van het Wetenschappelijke Instituut van het CDA die opeens het land moest leiden.”

ter zijn volgens hem bij uitstek geschikt om wereldproblemen op te lossen. Steden zijn pragmatischer, zegt hij, omdat de dagelijkse zaken geregeld moeten worden en idealisme dan weinig ter zake doet. Het vuilnis moet opgehaald, de wegen gerepareerd. Scholten: “Kijk naar een Michael Bloomberg die New York veiliger heeft gemaakt. Of een Eberhard van der Laan van Amsterdam. Die staat ergens voor. Burgermeesters met charisma kunnen ruimte creëren om hun eigen plan te trekken.”

Historisch polderen Nederlanders lijden overigens niet onder het gebrek aan flamboyante nationale leiders: onze geschiedenis geeft aan dat wij nooit dol zijn ge-

Op de vraag wat politieke macht is, moet Scholten toch even nadenken. “Macht is anderen zo te activeren dat zij doen wat jij wilt. Maar in dit geval moet je ook vragen: wat is politiek? Brussel heeft meer macht nu dan Den Haag. Heeft Diederik Samson macht? Hij is de eerste man van de partij, maar hij is gebonden aan het kabinet, aan de economie, hij heeft compromissen moeten sluiten om te kunnen regeren.” Scholten trekt een vergelijking met de feodale heren van

Politiek is een elite die voornamelijk met andere leden van die elite bezig is en onderling van alles regelt. vroeger. “Politiek is een elite die voornamelijk met andere leden van die elite bezig is en onderling van alles regelt. Hun werkelijkheid is niet die van ons. De feodale heren zaten dichtbij hun mensen. Die zagen met eigen ogen of mensen honger hadden of in opstand dreigden te komen. Het merkwaardige is dat burgemeesters vaak dichter bij ‘gewone’ mensen zitten en weten wat hun stad nodig heeft.”

Burgermeestermacht Scholten verwijst naar het boek ‘Als bugemeesters zouden regeren’, van de Amerikaanse politicoloog Benjamin Barber. De ondertitel is ‘Haperende staten, opkomende steden’. Barber stelt dat mensen zich niet langer vertegenwoordigd voelen door nationale politici en dat zij zich veel meer verbonden voelen met lokaal bestuur. Burgemees-

10


weest op uitgesproken machtsfiguren.“Wij houden er eigenlijk wel van dat Mark Rutte in een flatje woont en op de fiets naar zijn werk gaat. En van Wouter Bos, die voor zijn familie koos. Het Oranjehuis mag blijven omdat het zo knuffelbaar is. De afstanden zijn hier klein en dat is ook leuk aan ons. Een Blair of Hollande, wij zouden het niet pikken.” Het is onze historie, zegt Scholten. “Nederland was een republiek terwijl om ons heen vorsten regeerden. De gewesten waren gewend samen te werken en de stadhouder was de dienaar van de Staten Generaal.Willem I werd koning en moest zich direct aanpas-

sen aan de de nieuwe Grondwet. Een land krijgt de macht die het verdient en het poldermodel is onze geschiedenis. En ja, het is een stroperige manier om beslissingen te nemen. Elk voordeel heeft zijn nadeel, zoals een filosoof ooit opmerkte.”

Verschuiving Naast het ontbreken van duidelijke machtshebbers, verschuiven steeds meer politieke beslissingen naar Brussel. Tegelijkertijd zet een decentralisatie door naar de gemeentes, wier macht daardoor groeit. En wij moeten als samenleving steeds meer zelf doen. Dit alles roept een interessante discussie op over de toekomst van de natiestaat Nederland, vindt Scholten. “Waar de landsgrenzen liggen weten we wel en die bewaken we ook. Maar daarbinnen worden

Machtshebbers moeten leren los te laten dat iedereen het op dezelfde manier doet. op kleinere schaal steeds meer krachtige initiatieven ontplooit.” Een gevolg is een grotere lokale diversiteit. Scholten: “Wat in stad A gebeurt, gebeurt misschien niet in stad B. Machtshebbers moeten leren los te laten dat iedereen het op dezelfde manier doet.”

Lokale kracht Op alle gebieden zien we lokale initiatieve ontstaan, vooral uit naam van de duurzame samenleving. Creatieven ontwikkelen lokale projecten, niet gesteund door overheidsgeld maar door crowdfunding. Winkeliers zien toekomst in het aanbieden van lokale producten. Mensen koken voor hun buren via sites als Thuisafgehaald.nl. Ruilmarkten doen het zonder detailhandel, energiecoöperaties passeren de grote energiebedrijven. Het zijn signalen van een samenleving die besloten heeft het zelf te doen en zich langzaam maar zeker afkeert Mooie Barend, Wilfred Scholten Uitgeverij: Bert Bakker ISBN: 9789035134270 Aantal pagina’s: 650 Hardcover € 19,90

van de invloed van de grote jongens. Macht lijkt zich op mondiaal en lokaal niveau te ontwikkelen, maar niet daartussen. Zelfs op het gebied van religie, van oudsher het domein van machtige mannen, zie je deze ontwikkeling terug. “Jonge Christenen beginnen hun eigen kerk in hun eigen woonplaats. De Bijlmer in Amsterdam krijgt in zo’n oude lange klusflat een eigen klooster, waar ze mensen in nood gaan opvangen,” aldus Scholten. “De religieuze hokjes van vroeger verdwijnen. Ook omdat de huidige gemeenschappen oud worden: mensen overlijden en verdwijnen uit de kaartenbakken van de kerken.” En de banken worden niet gevuld met nieuwe aanwas, dat zoekt hun zieleheil elders. Want zoeken doen zij wel. Scholten noemt mensen geboren na 1980 veel spiritueler dan daarvoor. “Ze zijn niet belast door een calvinistisch verleden en staan daardoor meer open voor het zelf invullen van hun geloofsbeleving.” Wat betekent dit voor Mensa? Zouden regionairs meer zeggenschap moeten krijgen om lokaal initiatieven te ontplooien? Moet het landelijk bestuur nog wel streven naar een volledig overzicht of zou zij alleen het kader moeten scheppen waarbinnen leden zelf invulling geven aan hun lidmaatschap? De toekomst zal het leren.

Als burgemeesters zouden regeren, Benjamin Barber Oorspr. titel: If Mayors Ruled the World Uitgeverij: Nieuw Amsterdam ISBN: 9789046816721 Aantal pagina’s: 480 Paperback € 24,95


11

persoonlijk

INTIEME PIJN Macht en seks gaan sinds al de oudheid hand in hand. Ook binnen Mensa zijn er leden die hierdoor gefascineerd zijn. Voor deze leden is er een BDSM BIG waar ze in alle beslotenheid hun fascinatie hiervoor kunnen delen met anderen. Ilona Kuis ging voor de HiQuarterly op onderzoek uit om erachter te komen waar het nu eigenlijk over gaat. Tekst: Ilona Kuis

Meester Fedor is een liefhebber van BDSM (Bondage & Discipline, Dominantie & Submissie, Sadisme & Masochisme). Hij is zesenvijftig jaar, gescheiden en vader van twee tieners. In zijn vrije tijd geeft hij workshops “spanking” en leidt hij onderdanige vrouwen op in het spel van BDSM. Hij heeft een fulltime D/s LAT-relatie met “slavin vera”, een lerares van negenenveertig jaar, moeder van twee tieners.

Wat is BDSM? “Voor mij is BDSM onlosmakelijk verbonden met seks. Voor anderen is dat niet altijd zo. Het is een spel tussen twee mensen, waarbij één van de twee overheersend is en de ander zich aan diegene onderwerpt. Bondage en straffen (zoals zwepen) zijn middelen om het doel te bereiken van dominantie en/of submissie. Er vindt machtsuitwisseling plaats op emotioneel en mentaal niveau. Dit alles veilig, verstandig en vrijwillig. Alles wat in een BDSM-spel tussen twee mensen gebeurt, is gebonden aan regels en afspraken over wat beide partijen wel en niet willen.Voor een buitenstaander lijkt het misschien alsof alles om (het gerief van) de dominante persoon draait, maar niets is minder waar. De onderdanige persoon geniet net zo. In BDSM heet de dominante partij de Dom en de onderdanige de sub.”

Hoe ziet jouw relatie met vera eruit? “We praten meer met elkaar dan in gewone relaties gebeurt. Binnen BDSM moet je communiceren en dan wordt het een gewoonte. Zodra ik haar vera noem, weet ze dat ze mijn sub is. Zij spreekt me aan met Meester en U. Met de kinderen erbij doen we alleen wat niet zichtbaar is. vera zit aan mijn voeten of verderop, zoals ik het wil. Ze draagt een rok of jurk zonder slipje eronder. vera is geen huishoudslavin, maar ze haalt wel onze drankjes en mijn sloffen. Koken doen we alleen of samen.”

12


Wat is de aantrekkingskracht van BDSM? “BDSM is een poging om heel dicht bij de ander te komen. Je legt bewust je leven in handen van je minnaar. Dat gebeurt buiten BDSM ook, maar dan minder bewust! In veel relaties bijvoorbeeld wordt seks gebruikt als beloning of is de één (emotioneel, financieel) afhankelijk van de ander. In het dagelijks leven is vera een zelfstandige vrouw.

Door het zwepen voelt ze zich onderdanig. Ze vindt het spannend en intens om seksobject te zijn. Het is intens en intiem om iemand pijn te zien lijden. Je deelt verdriet samen, net als blijheid. Om elkaar te mogen slaan, moet je wel van elkaar houden. Of liefde de bron is van wat je doet, kun je alleen zelf weten.”

Wat geeft BDSM jou? “Macht, genot en energie. Het hebben van zeggenschap is het spannendst. Zonder BDSM zouden vera en ik constant strijd hebben, nu zijn de rollen verdeeld. In vorige relaties heb ik mijn dominante persoonlijkheid weggepoetst.Tijdens de seks stelde ik het vrouwelijk orgasme centraal. Nu ik dat niet meer doe, is er veel meer erotiek en spanning. Tegelijkertijd is er geen plek waar de vrouw zoveel aandacht krijgt als binnen BDSM. We zijn zorgzaam en intensief met elkaars lijf bezig en dat maakt de seks intenser en communicatiever. De vernedering en de pijn maken veel emoties los, waardoor ik mijzelf en de ander beter leer kennen. Door BDSM ben ik ook steviger in mijn schoenen komen te staan op mijn werk en als vader. Het is net als met HB: heerlijk om voluit te gaan.”

Welke HB-kwaliteiten komen goed van pas binnen BDSM? “De meeste mensen vinden BDSM vies, eng en stom. Een HB’er kijkt er eerder ruimer tegenaan, denk ik. Ik heb geen behoefte aan

De meeste mensen vinden BDSM vies, eng en stom. de labels ‘goed’ of ‘slecht’. HB’ers kunnen hun hart ophalen aan de intensiteit van een BDSM-relatie waarin communicatie en zelfonderzoek belangrijk zijn. Het analytisch vermogen en de gevoeligheid van (veel) HB’ers helpen hierbij.”

Meer weten? Ga naar wanderingspirits.nl, samarium.nl, fetlife.com of bdsmzaken.nl. Bekijk de films Secretary (2002) en Venus in fur (2013) of bezoek Fetish Café in Antwerpen (fetish-cafe.com).


13

boeken De machteloze staat “De machtsstrijd tussen Nederland, Europa en het volk” “De machtsstrijd tussen Nederland, Europa en het volk” betoogt dat de Nederlandse staat steeds minder macht heeft. Dit komt enerzijds doordat er meer macht naar de Europese Unie gaat en anderzijds doordat de Nederlandse burger meer macht opeist.Vroeger deed het volk nog braaf wat de regering zei, tegenwoordig is de burger mondiger, zo betoogt de schrijver. Het volk heeft meer kennis tot zijn beschikking en kan zich makkelijker

groeperen, voornamelijk door het internet. De schrijver draagt ook oplossingen aan voor de regering, onder andere door juist gebruik te maken van de huidige netwerksamenleving. De onderwerpen en de visie van het boek zijn erg interessant. Wel heeft Hazenberg een erg uitgesproken mening en is hij vaak wat kort door de bocht. Hij zet zijn visie helder neer en onderbouwt deze met overtuigend bewijsmateriaal. Al gaan zijn stelligheid en het resolute taalgebruik op den duur wat tegenstaan, het boek is een interessante basis om daarna vooral je eigen mening te vormen.

Joop Hazenberg, 2012 ISBN 9789044519358

14

is vaak vervreemdend, mede door de hardheid waarmee deze jonge kinderen “Kind aan de macht in de strijd het spel spelen. Toch zijn er situaties die voor veel mensalen herkenbaar zijn, met tegen buitenaardse wezens” Ender als slimste en jongste jongetje van de klas. Ender kijkt op een verrassende manier naar zijn vijand: hij zoekt bewust naar sympathie voor de vijand, zodat hij zich beter in kan leven in de strategische keuzes die de vijand maakt. Des te opvallender zijn de racistische en homofobe uitspraken en activiteiten van de schrijver, die bijdragen aan de controverse rond het boek.

Ender’s Game

Orson Scott Card, 1985 ISBN 9780812550702

De aarde is in oorlog met de buggers, buitenaardse wezens die wel wat weg hebben van insecten. Ender Wiggin wordt op zesjarige leeftijd, na uitgebreide hersenanalyses, meegenomen naar Battle School, waar hij opgeleid wordt tot legerleider. Hij blijkt niet zomaar een student voor de school, maar dé hoop van de docenten om de buggers in een historische veldslag te verslaan. Door zijn jonge leeftijd wordt hij door veel schoolgenootjes verguisd, maar al snel verdient hij respect doordat hij blijkt uit te blinken in strategisch inzicht. Met wedstrijden tussen de studenten wordt hij continu uitgedaagd, waardoor hij steeds verder gaat in zijn tactieken, op het speelveld en daarbuiten. De druk wordt steeds verder verhoogd en het spel gaat Ender steeds meer tegenstaan. Gaat hij de torenhoge verwachtingen waarmaken? Dit boek is het begin van een reeks over dezelfde hoofdlijn. Een ander boek in de reeks is Ender’s Shadow, waarin het zelfde verhaal wordt verteld vanuit het perspectief van een van Enders teamleden. De boeken zijn geliefd en gehaat. Het verhaal

Nothing to Envy – Ordinary Lives in North Korea “Leven in een almachtige staat” De Amerikaanse journalist Demick kreeg van haar werkgever Los Angeles Times de opdracht om vanuit Seoul verslag te doen over zowel Noord- als Zuid-Korea. Het laat zich raden dat dit wat Noord-Korea betreft niet meeviel. Terwijl ze haar best deed om zoveel mogelijk nieuws uit het gesloten land te verzamelen, kwam ze in gesprek met veel Noord-Koreanen die gevlucht waren. Hun verhalen waren zo intrigerend, dat ze besloot ze te verzamelen in dit boek. De levens van een aantal vluchtelingen worden beschreven alsof de schrijfster erbij was. De verhalen schetsen de onvoorwaardelijke en oprechte bewondering voor de leider en hun door censuur vervormde wereldbeeld met de VS als grootste vijand. Je krijgt een beeld van de extreme armoede en de beweegredenen om het enorme risico te nemen te vluchten via China. Het boek leest als een roman. De verha-

len over het leven in deze almachtige staat zijn ongelofelijk maar waar. Het is erg fascinerend om een kijkje te krijgen in een land dat zo gesloten is. Het dagelijks leven is voor het overgrote deel van de bevolking absurd. Het perspectief van de inwoners geeft een volledig ander beeld van deze staat die met elk land oorlog lijkt te willen. Elk nieuwsbericht over Noord-Korea lees ik nu met heel andere ogen.

het in opstand te komen? Met een smak geld aan investeringen is iedereen al snel weer tevreden. Al is het verschil met het westen nog steeds gigantisch, er worden daadwerkelijk maatregelen genomen om vrouwenemancipatie te stimuleren, zoals aparte universiteiten en ziekenhuizen om zonder het ‘gevaar’ van vreemde mannen te studeren en te werken. Met beurzen worden jongeren gestimuleerd om hun blik te verbreden en in het buitenland te gaan studeren.Toch rommelt het in de koninklijke familie rondom de troonopvolging. De vraag is of een revolutie het land goed zou doen. Het boek geeft een aardig beeld van dit vrij gesloten land. Het koningshuis wordt uitgebreid beschreven met alle perikelen van de enorme schare aan prinsen. Een stamboom is in het boek opgenomen, maar ik was al snel de weg kwijt in de namen van Saoedische prinsen en ande-

Rework “De macht aan jezelf” Loop je rond met een businessidee en blink je vooral uit in het bedenken van redenen waarom je er (nog) niet aan begint? Dit boek breekt met alle gebaande paden van uitgebreide businessplannen en concurrentie-analyses. Een kantoor is niet

nodig. Gewoon beginnen is het devies. Al het andere zijn excuses om nog niet te hoeven beginnen. Met concrete tips maak Barbara Demick, 2009 je snel stappen en kom je er tijdig achter ISBN 9780385523905 als je de richting beter wat kan bijstellen. Het boek leest als een trein en is een heerlijke snack om even los te komen van de macht der gewoonte. Het stimuleert je om te denken in mogelijkheden.Veel tekst is het niet en er staan geen revolutionaire methodes in. Des te makkelijker is het voor mensen met een hoofd vol taken, “De macht van geld” plannen en ideeën om het tussendoor uit Sinds het voorjaar van 2011 raast een golf te lezen en geïnspireerd te raken hoe je van revolutie door de Arabische wereld, die bekend is geworden als de Arabische re beroemdheden. Vooral het stuk over die ideeën dit keer wél gaat realiseren. Lente. In Saoedi-Arabië blijft het verdacht vrouwenemancipatie intrigeerde me, Jason Fried, 2010 rustig, terwijl er op het eerste gezicht ge- waaruit blijkt dat ook veel vrouwen vóór noeg problemen zijn om een revolutie te de strikte seksescheiding zijn. De schrijfvoeden. Waar ligt dat aan? Dit boek be- stijl is wat stijfjes, waardoor het niet heel schrijft hoe de macht in Saoedi-Arabië vol- makkelijk weg leest. ledig bij het extreem rijke koningshuis Sa- Carolien Roelants, Paul Aarts, 2013 oedi ligt. Bevalt het volk iets niet en dreigt ISBN 9789046815076

Saoedi-Arabië – De revolutie die nog moet komen


15

wetenschap

Achter de schermen bij CERN CERN is het mekka van de wetenschap. Dit wetenschapsinstituut ter grootte van een klein dorp ligt op de grens van Zwitserland en Frankrijk en is de laatste jaren in het nieuws geweest vanwege de experimenten in de Large Hadron Collider (LHC): een octogonische tunnel onder de grond van zevenentwintig kilometer lang waar de geheimen van het heelal worden onderzocht en ontdekt. Hennie Lipman heeft al tweemaal een groep meegenomen naar CERN voor een blik achter de schermen. Aankondigingen voor deze bezoeken worden met veel animo ontvangen. In oktober gaat de volgende groep. Dit is het verslag van de tweede reis. Tekst: Michan Biesbroek

p vrijdag de 13e juni worden we opgewacht bij de hoofdingang van CERN door Gerjan Bobbink, Erwin Bielert en Erik Bracke, allen Nederlandse wetenschappers die bij CERN werken of werkten. Het programma begint met een presentatie door Erwin. Aan de hand van een uitgebreide slideshow vertelt hij over de geschiedenis van CERN, een stukje uitleg over de ontdekkingen die hier gedaan zijn en wat we kunnen verwachten.

SM 18 Vervolgens vertrekken we met een privétourbus naar onze eerste locatie. We passeren de Frans-Zwitserse grens en worden meegenomen naar SM18. Dit staat voor Service Machine, boven sector 18 van de tunnel. Het is een faciliteit waar supergeleidende magneten uitgebreid worden getest. Dit wordt gedaan door de spoelen van de magneten af te koelen tot slechts enkele graden boven het absolute nulpunt (-273,15 graden Celsius) en te voorzien van een enorme stroom. Erwin en Erik leggen ons aan de hand van uitgestalde cavities (radiofrequente trilholtes waarmee een elektrisch veld wordt opgewekt) en magneten uit wat Cern doet. Erik is lichtelijk teleurgesteld over ons gebrek aan kennis over Hendrik Antoon Lorentz, onze nationale held waarnaar de Lorentzkracht F=q(E+vxB) is vernoemd en wiens foto de vloer van SM18 siert. De formule legt namelijk de twee belangrijkste dingen uit die op CERN worden gedaan: het versnellen (via cavities) en afbuigen (via magneten) van geladen deeltjes.

16


Wat zijn neutrino’s? Een neutrino -wat letterlijk kleine neutrale zone betekent- is verwand aan het elektron, alleen heeft een neutrino geen elektrische lading. Er bestaan meerdere soorten neutrino’s, namelijk elektronneutrino’s, muonneutrino’s en tauneutrino’s. Deze subatomaire deeltjes worden gevormd in het hart van Supernova’s en andere sterren (zoals onze zon) als gevolg van radioactief verval. Hoe dit precies gebeurt, is nog niet helemaal duidelijk. Omdat neutrino’s geen elektrische lading hebben, worden ze niet door elektromagnetische velden afgebogen. Tijdens hun reis door het heelal verliezen ze dus geen energie. Aangezien ze overal dwars doorheen gaan (terwijl je dit leest, zijn er al honderduizenden miljarden neutrino’s door je heen gegaan), zich nergens aan hechten en daardoor ook nauwelijks veranderen, zijn er vele deeltjes in het heelal aanwezig die afkomstig zijn uit de tijd van de oerknal, dertien miljard jaar geleden. Behalve het feit dat het deeltje zelf al erg interessant is, is het een doel om een neutrino zo oud als het heelal te kunnen ‘vangen’ om hiermee terug te kunnen kijken in de tijd.

Low Electric Ion Ring en Super Proton Synchrotron Op de volgende locatie bekijken we de Low Electric Ion Ring, afgekort tot LEIR. LEIR is een van de voorversnellers voor de LHC in het geval er loodionen worden gebruikt. Onderzoek met loodionen helpt te verklaren waarom de materie waaruit het heelal gemaakt wordt is zoals het is. LEIR krijgt deze loodionen uit LINAC3 en verandert ze in bruikbare bunches die via de Super Proton Synchrotron (SPS) naar de LHC gaan. Die SPS wordt bijvoorbeeld gebruikt voor het Cern Neutrinos to Grand Sasso (CNGS) experiment. Onze gids vergelijkt het CNGS experiment gekscherend met de legende van Wilhelm Tell, de boogschutter die de appel van het hoofd van zijn zoon schoot. Het verschil is dat de appel zevenhonderdtweeëndertig kilometer verder staat en dat de wetenschappers dwars door de aardkorst schieten met neutrino’s. In september 2011 kwam het experiment nog in het nieuws omdat sommige deeltjes zich sneller dan het licht zouden hebben verplaatst. ‘The beam never lies’, maar doordat het resultaat in

strijd was met de relativiteitstheorie, ging men op zoek naar fouten. Het bleek te liggen aan een slecht functionerende glasvezelverbinding. Om de voor het experiment benodigde neutrino’s te creëren, wordt een straal van protonen uit de SPS gericht op een grafiet doelwit. De botsingen met het grafiet creëren deeltjes genaamd pionen en kaonen die richting Gran Sasso, Italië worden gestuurd. Deze deeltjes vervallen vervolgens in een kilometerlange tunnel tot muonen en muonneutrino’s. Aan het eind van deze tunnel staat nog een dik blok van grafiet en metaal dat de rest van de deeltjes absorbeert maar de muonen en muonneutrino’s doorlaat. De muonen worden gestopt door de aardkorst, de muon-neutrino’s gaan er dwars doorheen naar Italië om te zien of ze onderweg veranderen in tauneutrino’s.Vorig jaar is in Japan bewezen dat neutrino’s inderdaad kunnen veranderen van soort als ze een grote afstand door materie reizen. In CERN en Grand Sasso wil men dit verschijnsel verder bestuderen.


17

column

wetenschap

A Toroidal LHC Apparatus De laatste locatie is voor menigeen de spannendste: het ATLAS-gebouw. Honderd meter onder de grond staat de ATLAS detector: Een van de twee plekken (de andere is CMS) waar het Higgs Boson is waargenomen. Terwijl we met dertien man per groep in een kleine lift stappen, vertellen Herman ten Kate en Gerjan Bobbink over het experiment. In de LHC worden honderden pakketjes met elk miljarden protonen rondgeschoten met vrijwel de lichtsnelheid. De ene helft van de pakketjes gaat met ‘de klok mee’ in de ring, en de andere helft ‘tegen de klok in’. In het midden van de detector, waar de pakketjes elkaar doorkruisen, ontstaan botsingen tussen een proton van het ene pakketje met een proton van het andere, zodat er hopelijk in de brokstukken van de botsingen nieuwe vormen van materie geproduceerd worden. Het bouwwerk is groots (ongeveer zo groot als het Paleis op de Dam) en iedereen maakt minutenlang razendenthousiast foto’s of bekijkt in verbazing dit wonder der techniek. Enkele leden stellen nog wat vragen aan de gidsen en dan stappen we alweer in de lift. We nemen afscheid van onze gidsen middels geschenken en applaus, lunchen op het terrein, bekijken de souvenirshop en de globevoorstelling en vertrekken weer naar de stad.

Kaasfondue ‘s Avonds praat iedereen tijdens een geweldige kaasfondue nog na over de fantastische dag.We eten en drinken naar hartelust en na het afrekenen, gaat iedereen weer zijn eigen weg. Sommigen gaan terug naar het hotel, anderen doen nog wat drankjes op het terras van het restaurant en enkelen kijken naar een glorieuze voetbalwedstrijd in een Spaans café om vervolgens tot diep in de nacht de dag te vieren.

Dankwoord

Onze dank gaat uit naar Herman ten Kate, Gerjan Bobbink, Erik Bracke en Erwin Bielert voor de geweldige rondleiding en de hulp bij de totstandkoming van dit artikel. Ook bedanken we Hennie Lipman voor de organisatie van deze reis. Voor meer informatie, kijk op www.cern.ch, www.atlas.ch of www. nikhef.nl. A propos, bang dat CERN de wereld vernietigt? Controleer of het goed gaat op de website http://www.hasthelargehadroncolliderdestroyedtheworldyet.com/

18


Super... ei

O

oit, toen ik bij het Gemeentelijk Rekencentrum Rotterdam werkte, had ik een directeur die naar een machtscursus was geweest. Ik weet nog steeds niet waarom, maar hij wilde mij er alles over vertellen. Het begon ermee dat de heren (géén M/V) zich moesten melden in een hotel op de hei. Daar vonden ze koffie en een bergje autosleutels, plus een goedgevulde parkeerplaats. Er stond van alles, van de duurste Rolls tot de goedkoopste Eend. Elk met een routebeschrijving in het dashboardkastje. GPS bestond nog niet. ‘Het ging erom,’ vertelde de dirk, ‘wie in de duurste auto bij de cursuslocatie aankwam. Dat was de haan.’ Ik begreep dat je op allerlei mogelijke manieren ‘de haan’ kon worden, en wie het vaakst ‘de haan’ was, werd aan het eind van de cursus uitgeroepen tot superhaan. Gaap. ‘Ik zou mijn koffie opgedronken hebben, op mijn dooie gemak het sleuteltje van de eend eruit hebben gevist en...’. ‘Je begrijpt het niet,’ zei de dirk. ‘Het ging er niet om wie er als éérste aankwam...’. ‘Maar wie in de duurste auto reed, ja. Ik zou dus de sleuteltjes van de eend hebben gepakt...’. Wat de goeie man niet begrepen had, was dat je wel een superei moest zijn om je oren te laten hangen naar krankzinnige cursusleiders. Pas aan het eind kreeg hij het door, toen hij trots vertelde dat hij een machtspiramide had moeten tekenen en dat daar ál zijn personeel op stond. ‘Schrap mij maar,’ zei ik. ‘Maar ik betaal je salaris!’ ‘Nee, dat doet de gemeente. Bovendien: ontsla me maar. Vind ik prima.’ Stilte. Ik vroeg: ‘Snap je wel dat jij op de machtspiramide van de cursusleider staat?’ Toen begon hij te begrijpen dat macht, net als vrijheid, keer op keer bevochten moet worden. Maar dat vrijheid leuker is. Caren Peeters

maatschappij

Het mijnenveld

Erkennen, herkennen en omgaan met macht in organisaties

Wat is macht? Waarom gebruiken mensen macht en hoe Vele gezichten kun je het herkennen?Maar ook: hoe ervaren wij als hoog- Macht heeft vele gezichten. Grofweg worden begaafden macht en hoe gaan we er mee om? José Lodge er twee groeperingen onderscheiden: formele en persoonlijke macht. Formele macht is gebaleert ons veiliger het mijnenveld macht te doorkruisen.

Tekst: José Lodge (3493)

I

n een volle zaal slaat een directeur van middelbare leeftijd zijn arm om de schouder van zijn jonge, mooie medewerkster en laat die daar geruime tijd rusten. De medewerkster staart ongemakkelijk voor zich uit. De nieuwe directeur personeelszaken ontslaat kort na haar aantreden het voltallige management team van haar voorganger. Een portier weigert zijn oud-collega de toegang tot het kantoor waar zij vijftien jaar heeft gewerkt; de regel is dat zij als bezoeker moet worden opgehaald. Drie voorbeelden uit de dagelijkse praktijk die leiden tot de vraag wat bezielt die mensen? Het antwoord is Macht.

seerd op iemands positie in de organisatie. Hoe hoger de positie in de organisatie, hoe groter de mogelijkheden om macht af te dwingen, beloningen te geven en toegang te hebben tot belangrijke informatie.

De wil om als hoogbegaafde om te gaan met macht brengt in ieder geval de keuze: weggaan of meespelen

Wiegenmacht Macht is een onontkoombaar bestanddeel van ons leven. Al in de wieg vertonen we trekjes van macht.We huilen omdat we wat willen: een schone luier, eten of aandacht. En zie: het werkt. We krijgen wat we willen.We zijn oppermachtig. Naarmate we ouder worden en we kennismaken met de eerste ‘organisaties’ zoals de diverse scholen die we doorlopen, merken we dat onze wiegenmacht snel afbrokkelt. Er zijn overal sterkere, slimmere, mooiere, handigere jongens en meisjes dan wijzelf. We maken kennis met machtsposities (het lievelingetje van de juf), interne allianties (de populairen) en het politieke spel (de klassevoorzitter). Leuk of niet: daar moeten we mee zien om te gaan. Hoe goed je bent in dit spel is afhankelijk van je persoonlijkheid en je achtergrond. Kun je leren omgaan met macht? Tot op zekere hoogte; immers om ergens goed in te worden, moet er op zijn minst sprake zijn van aanleg. Een ding is zeker, met erkennen dat macht hoort bij het bestaan is al een belangrijke basis gelegd voor de volgende twee stappen: herkennen en omgaan met macht.

Persoonlijke macht is niet per se hiërarchisch gebonden. Toen de energiemarkt werd geliberaliseerd en er handel in energie ontstond, was de deskundigheid van de handelaars van cruciaal belang: verkeerde beslissingen konden leiden tot miljoenenverlies. Expertise is dan ook een van de belangrijkste bronnen van macht. Zeker in dit tijdperk met verregaande specialisaties.


19

maatschappij De adder onder het gras

Waarom macht?

Heb je je plotseling wel eens ergens bevonden waar je niet wilde zijn? Letterlijk of figuurlijk? Grote kans dat je dan gemanipuleerd bent. Manipulatie is wellicht de meest gevaarlijke vorm van machtsuitoefening, omdat manipulatie zo slim wordt verpakt. Manipulatie is niets anders dan de omgeving zo bespelen dat de eigen zin kan worden doorgedreven. Daarbij wordt op gevoelens gewerkt als ‘erbij willen horen’ en succes willen hebben’. Willem Mastenbroek onderkent vijf van die slimme verpakkingen. De meest voorkomende is insinuerend woordgebruik en de meest geniepige de onderhuidse aanval. In het eerste geval gebruik je termen als constructief, win-win, in het algemeen belang. Door deze woorden te koppelen aan je eigen voorstel komen tegenstanders vanzelf in de hoek van niet-constructief. In het laatste geval worden bijvoorbeeld problemen verpakt in een opgewekte en joviale houding. Het bedoelde effect is oude jongens krentenbrood die het elkaar niet moeilijk willen maken toch? Een andere manier is het brengen van een voorstel op een zeer serieuze toon, met ernst en gezag als dé oplossing. Het bedoelde effect is dat de andere partij bang is om ‘moeilijk’ over te komen, niet constructief te zijn of dom te lijken.

Het antwoord is niet al te ingewikkeld. Macht maakt mogelijk. Zowel bij formele als persoonlijke macht. In het geval van formele macht bijvoorbeeld geeft een positie hoog in de organisatie veel mogelijkheden. Niet alleen om de organisatiedoelen te bereiken, maar ook om je eigen persoonlijk belang te dienen, je talenten te verkennen en te ontplooien. Daarnaast is dat soort macht ook domweg leuk. Je komt nog eens ergens als topmanager. Bijvoorbeeld naast Louis van Gaal in de Vip loge tegenover de stip met een glas champagne in je hand. Of met een privéjet naar China. Of je schudt handen met de president van Oezbekistan. Het is een fijn gevoel en streelt je eigenwaarde als je gezien wordt als expert (persoonlijke macht), veelvuldig wordt geraadpleegd door management en collega’s of geciteerd worden in vele werken.

If you can’t stand the heat, get out of the kitchen! Manipulatie vindt overal plaats en niet alleen op de werkplek. We kennen allemaal wat Mastenbroek ‘Calimeromanipulatie’ noemt: zielig doen (‘en ik heb nog wel zo mijn best gedaan’), dommig doen (‘snap ik niks van’) of huilen (‘kijk nou eens wat je me aandoet’). Als iemand hiervoor gevoelig is, betekent afwijzen dat zo iemand gevoelloos, hardvochtig en egocentrisch lijkt; ongeveer het laatste wat zo iemand wil zijn. En dat is precies wat Calimero voor ogen heeft.

20


Macht en de hoogbegaafde Waarom zouden we als hoogbegaafde iets moeten willen weten van macht? Ermee moeten leren omgaan, ook al hebben we misschien helemaal niets met macht? Het antwoord is juist daarom. Uit de ervaring blijkt dat hoogbegaafden onder andere ‘eigenzinnig, wars van autoriteiten’ zijn en dat er bij aanpassingsproblemen ‘veel conflicten met management en autoriteiten’ zijn. Volgens de onderzoekers zien of begrijpen hoogbegaafden het belang van statusverschillen vaak niet: ‘ze negeren daardoor het verschijnsel ‘status’ en nemen ook zelf hun positie niet voldoende in als dat bijvoorbeeld nodig is in een project.’ Werken in organisaties betekent werken met mensen met ieder hun eigen belangen en behoeften die allemaal (on)bewust om voorrang vechten. Om zelf ook voorrang te kunnen krijgen, heb je inzicht nodig wat daarvoor nodig is en hoe je het beste kunt omgaan met al die verschillende belangen en behoeften in relatie tot die van jezelf. Kortom leren omgaan met macht. Een gezegde toegeschreven aan voormalig VS president Truman is: ‘if you can’t stand the heat, get out of the kitchen’. Vrij vertaald betekent dat: als je er niet tegen kunt, vertrek dan. Omgekeerd, de wil om als hoogbegaafde om te gaan met macht brengt in ieder geval de keuze: weggaan of meespelen. En wie weet: als je eenmaal hebt ervaren dat je ook kunt spelen met macht, word je nog eens aangenaam verrast: door je eigen succes bijvoorbeeld.

Hoogbegaafden zijn getalenteerd. Die talenten kunnen worden omgezet tot expertise. Je voorziet de ander, bijvoorbeeld de machtige, van voor hen belangrijke informatie en kennis waardoor de ander geholpen is. Daarmee help je ook jezelf; je zelfvertrouwen en je status groeien en je zit op het netvlies van de machtige als er mooie opdrachten te verdelen zijn. Wat verder voor iedereen geldt, maar zeker voor leidinggevenden en allen met deze ambitie: blijf werken aan de belangrijkste gereedschappen voor succes. Zorg allereerst voor inhoudelijke kennis en de juiste

Blijf werken aan de belangrijkste gereedschappen voor succes. contacten (netwerken). Weet hoe de hazen lopen: wie zijn de hiërarchische en de informele machtshebbers? Werk aan je sociale en communicatieve vaardigheden en wees aardig. Kies je strijd zorgvuldig: gelijk hebben betekent soms geen gelijk krijgen. Voor hoogbegaafden geldt extra: wees geduldig en laat zien dat je luistert, ook al weet je aan het begin van de zin wat er aan het eind komt.

Vrijheid en talent

Tot slot

Als hoogbegaafde kun je buitengewoon effectief zijn op de juiste plek met de juiste mensen. Maar in welk dienstverband je ook zit, je hebt altijd te maken met een vorm van het machtsspel. Creëer of zoek een werkomgeving (liefst met bijpassende leidinggevende) waar jij als hoogbegaafde past. Waar je sterke eigenschappen kunnen floreren en je ontwikkelpunten je niet tegenwerken. Het zal geen verrassing zijn dat ‘ZZP-ers / Freelancers met meerdere opdrachtgevers over het algemeen het meest tevreden zijn met hun werk in vergelijking met de hoogbegaafden in andere dienstverbanden.’ Ze worden aangetrokken door de afwisseling en het kunnen inzetten van het scherpe en snelle verstand. Een klimaat waarin de hoogbegaafde floreert biedt misschien bovenal het losstaan van het dagelijkse politieke reilen en zeilen in een organisatie.

Terug naar de titel: het mijnenveld. Of je ervan houdt of niet, iedereen heeft te maken met macht, zowel thuis als op het werk. Het erkennen en herkennen van macht als onderdeel van de mens en de menselijke samenleving, en de moeite nemen te leren omgaan met macht is het kompas om het mijnenveld zonder al te veel kleerscheuren te doorkruisen. Blijf het lastig? Denk dan aan de woorden van Reinhold Niebuhr: ‘geef me de kracht om te veranderen wat ik kan veranderen, de berusting om te accepteren wat ik niet kan veranderen en de wijsheid om het verschil te zien.’


21

karakteristiek

Wie ben je? Ik ben Edu Braat, negen maanden na de oprichting van Mensa ter wereld gebracht, lid sinds zomer 1979 (nr. 0039). Onder meer voorzitter in 1983, 1990 en 1991 en aanvoerder MBredactie van 1998 tot en met 2003. Wat doe je? Sinds een paar jaar ben ik weer ondernemer, met een team van nu zes medewerkers werkend aan de (her)lancering van Workpatch. nl, een instrument voor de doe-het-zelf economie, dat opdrachtgevers en uitvoerders van allerlei werk (zowel betaald als vrijwillig) mobiel matcht, in communities waarin men elkaar kent en vertrouwt. Daarnaast actief in diverse commissies in de Maatschappij Arti et Amicitiae, Nederlands oudste (sinds 1839) en grootste vereniging van kunstenaars en kunstlievenden. Leuke opa van vier kleinkinderen -plus naar schatting nog eens ca. vijftig die ik niet ken (acht jaar donor geweest voor de vader van Dick Swaab, de gyneacoloog die K.I. pionierde in Nederland). Waar denk je aan bij macht? Aandacht, acht, ambacht, dracht, gracht, jacht, klacht, kracht, nacht, overmacht, pacht, pracht, tacht(ig), vacht, zacht, bracht, dacht, lacht, tracht, veracht, verkracht, wacht. Waarin gaan Mensa en macht samen? Niet! Mensa is een ‘peer’society, eigenzinnige betweters aan een ronde tafel. Wie die kring tracht te verbreken, kan er op wachten: dra vliegen hem/haar krachtige klachten rond de oren. Daarom is (be)sturen in Mensa ook zo moeilijk: op wie dacht de wijsheid in pacht te hebben, wordt de jacht snel geopend. Wie de gelijkwaardigheid verkracht, hoort in de gracht.Vive la difference! Wanneer heb jij te maken met macht? Zo min mogelijk. Macht verwerven en behouden boeit niet en put je uit. Een intelligent mens transformeert en transcendeert haar ego, sublimeert zijn onlust en begeerten. Bovenaan de piramide van Maslov en op niveau vijf van Dabrovski zijn ego en eigenbelang omgezet in dienstbaarheid aan algemeen belang. Het pad van rijkdom en roem leidt via steeds grotere auto’s, boten, feesten, huizen en kunst- en antiekcollecties uiteindelijk tot het besef dat het veel zinniger en leuker is om wat je hebt vergaard te delen met anderen, het over te dragen aan de gemeenschap. Dat geldt overigens ook voor kennis, die vaak gelijkgesteld wordt met macht. Maecenaat en charitas zijn het logisch vervolg op persoonlijk eigendom. Zoals de wiskundige Paul Erdos stelde ‘property is a nuisance’. Loslaten werkt bevrijdend, van jezelf en van anderen die je daarmee kunt faciliteren en stimuleren. Op het eind van je leven terugkijkend, telt alleen de kwaliteit van je ervaringen, je keuzes, beslissingen en relaties.

22


“Macht verwerven en behouden boeit niet en put je uit.” Edu Braat

machtsklas

ZET DE WERELD NAAR JE HAND Mensa organiseerde in april voor de tweede keer een Machtsklas voor vrijwilligers. Toneelspeler en trainer Eimert Vermeulen toonde negen verschillende manieren waarop mensen elkaar proberen te beïnvloeden. Wie de stijlen herkent en naar wens kan inzetten, vergroot zijn autonomie. Tekst: karina Meerman

V

eel mensen hebben een negatieve associatie met het woord macht, maar dat hoeft niet altijd zo te zijn. Eimert Vermeulen ziet het als een manier om iets van de ander gedaan te krijgen. “Je mag het ook invloed noemen.” Hij is geïnteresseerd in hoe macht werkt tussen mensen en wat de wetmatigheden daarin zijn. “Als je je daarin wilt verdiepen dan wordt het leven zo’n stuk leuker en gemakkelijker. Als je de logica doorhebt, dan kun je ermee gaan spelen.”

Autonomie De stijl die je je leven lang al hanteert, kun je het beste.Wie meerdere stijlen beheerst, maakt zichzelf machtsvoller. Geef jezelf de ruimte om

mee te doen of niet. Wil je zelf invloed uitoefenen, kies dan één bepaalde stijl en blijf daarbij. Wanneer je stijlen gaat mengen, werkt dat verwarrend. Bij de onpersoonlijke stijlen is het zaak ze in te zetten zonder emotie. Druk wordt bijvoorbeeld nogal eens gebruikt als laatste, als niets anders heeft gewerkt. Dat is niet effectief en ook niet noodzakelijk. “Wij denken dat mensen tegen ons zijn, maar eigenlijk zijn mensen het altijd met ons eens. Iedere zin bevat een ja en een nee. Ga in op de ja die je hoort, niet op de nee. Ga in op dat wat uitkomt voor jou.Wees opportuun.” Onpersoonlijke stijlen: zonder gebruik van emotie

Druk. “Haal jij even twee koffie voor me.” Of: “Maak jij dat rapport af?” Druk is kort en duidelijk en de toon bepaalt in grote mate of het machtsvol overkomt. Veel mensen durven druk niet te gebruiken, omdat ze bang zijn voor wat te experimenteren en begin klein, adviseert Eimert. “Bestudeer je ei- de ander denkt wanneer zij iets op die manier gen gedrag en dat van anderen in veilige situaties. Observeer actie en vragen. Tip van Eimert: “Ga naar de supermarkt, reactie, want gedrag roept gedrag uit. Wanneer jij je gedrag bewust leg alle boodschappen op de lopende band en zeg tegen de kassadame: eerst de limonade, dan kunt aanpassen aan de omstandigheden, vergroot jij je autonomie.” het brood. Wat denkt zij dan? Dat weten we niet, maar leg iets positiefs in haar hoofd.” Potlood en veer De negen stijlen zijn onder te verdelen in persoonlijk en onpersoonRuil. Biedt iets aan dat de ander wil in ruil lijk, oftewel met gebruik van emotie en zonder. Het viel Eimert op dat de Mensalen die hij heeft ontmoet, de voorkeur geven aan de on- voor wat jij wilt. Taakje A (leuk) hoort bij Taakje persoonlijke stijlen. “Zij kennen een hoge waarde toe aan argumen- B (niet leuk). Als iemand A wil, moet hij B doen, teren. Ook kijken veel hoogbegaafden naar de dingen die niet goed of maar de keuze is aan hem. “Als jij voor 12 uur redelijk zijn. Daardoor is de stijl Verleiding moeilijk, want een goede beslist of je deze auto koopt, krijg je er een setje verleider geeft alleen aandacht aan alles wat goed is, in de weten- winterbanden bij.” Tip van Eimert: wie begint, schap dat alles wat je aandacht geeft, groeit. De meeste mensen leren die wint. niet zo veel van het rode potlood en wel van een veer in de reet.” Coalitie. Maak jezelf groter door namens anderen te praten. Veel mensen horen graag erHoor de ja Wanneer iemand een bepaalde stijl gebruikt, nodigt hij ons in feite gens bij, dus als de buren het ook doen, dan uit om mee te doen in zijn toneelstukje. We kunnen ervoor kiezen zij ook maar. Een bekende op het werk is: “Ik

De stijl die je je leven lang al hanteert, kun je het beste.

24


ben het er zelf niet meer eens, maar Pietje wil het.” Pietje wil waarschijnlijk helemaal niet, want Pietje wil zich er niet mee bemoeien. Maar ga jij Pietje bellen om te controleren? Nee. Voor veel hoogbegaafden is Coalitie een lastige. Het voelt voor hen als verschuilen achter iemand. Tip van Eimert: zie het als niet alleen staan. Legitimatie. Het staat in de statuten, in de wet, in de kleine lettertjes, in de e–mail van de klant, in de leveringsvoorwaarden. Legitimatie is alles dat je kunt bewijzen. Persoonlijke stijlen: met gebruik van emotie Rationeel appel is een afweging van de ja’s tegenover nee’s en de lieveling van hoogbegaafden: logica, volgordelijkheid en samenhang. “Het is nu negen uur. Als we op tijd klaar willen zijn, moeten we nu verder.” De valkuil van deze stijl is dat mensen ingaan op de argumenten en niet op het oorspronkelijke doel. Daarom duren vergaderingen vaak zo lang. Wij denken dat het uitwisselen van argumenten mensen dichter bij elkaar brengt, maar dat is niet zo.Argument leidt tot tegenargument en tot tegentegenargument, et cetera ad infinitum. Tip van Eimert: gebruik Rationeel Appel als je de boel wilt traineren. Inspiratie. Wanneer je iemand naar de top van de berg wil krijgen, praat een inspirator over de pracht en praal van wat achter die top ligt. Hij doet een beroep op het hart. “Stel je eens voor…” of “Zou het niet fijn zijn…”. Sluit aan op een aantrekkelijke waarde en voeg daarna toe wat jij wilt. Obama zei: “Yes We Can.” Maar daarachter kwam: So vote for me. Consultatie is jezelf kleiner maken dan de ander en daar blijven liggen tot je hebt wat je

wilt. Zeg dat je het niet begrijpt of niet kunt. Houd dat vol. “Wil jij die software installeren, want ik heb geen idee hoe dat moet.” Of: “Wat denk jij dat het beste is?” De ander zal het voor je op willen lossen. Verleiding. Met complimenten geef je de ander het gevoel dat hij belangrijk is. Verleiding is alles waarin je de ander valideert: dat doe je goed, wat kan je dat snel, wat zijn je schoenen mooi. Je kunt nooit te weinig verleiden. Het helpt als het geloofwaardig is, maar het hoeft niet. “Liefje, jij doet de vaat zoveel sneller dan ik, doe het nog eens voor.” Tip van Eimert: Wil je leren verleiden, oefen dan door vijftig positieve dingen te bedenken over iemand die je niet aardig vindt. Persoonlijk appel. Sluit aan bij wat de ander belangrijk vindt. Luister naar de woorden die hij gebruikt, kijk naar zijn reactie of vraag wat hij belangrijk vindt. Blijkt dat de ander blij wordt van dingen die nieuw en uitdagend zijn? “Toen ik hoorde dat deze nieuwe klant een uitdagend project had, dacht ik direct aan jou.”

Hoe te reageren? Wie de verschillende stijlen herkent, kan effectiever reageren. Daar zijn verschillende manieren voor. De eerste is om dezelfde stijl tweehonderd procent te retourneren. Word je verleid? Verleid dubbel terug. Voel je druk? Retourneer die tweevoudig. Of gebruik een compleet andere stijl: zet persoonlijk tegenover onpersoonlijk. Je kunt ook benoemen dat je door hebt wat iemand doet of feedback geven. “Ik zie dat je dit en dat doet, ik vind er zus en zo van en ik zou liever willen dat je het zo of zus deed.” Het krachtigste antwoord op macht, is echter helemaal niet te reageren. Eimert: “Wanneer mensen jou willen beïnvloeden, kun je ook besluiten niet mee te doen. Laat jij je raken of niet? We drukken

Het krachtigste antwoord op macht, is echter helemaal niet te reageren. Pietje weg op de telefoon of in de e-mail, maar in het echt vinden we dat lastig. Blijf in balans. Je hoeft niet mee te gaan in het toneelstukje van de ander.” Neem voor meer informatie contact op bij de commissie Vrijwilligerszaken via [email protected]


25

filmrubriek

The Matrix Triology

Deze filmbespreking bevat spoilers!

Tekst: Bas Warmenhoven

M

acht komt in veel films terug als thema. Voor dit voorlopig laatste stukje van mijn hand voor HiQuarterly kies ik voor een van mijn meest geliefde films, The Matrix, en de twee vervolgen daarop, The Matrix: Reloaded en The Matrix: Revolutions. Wat bij het uitkomen van The Matrix als bioscoopfilm in de eerste plaats een rol speelde, was de macht van de schrijvers/regisseurs over hun publiek. De Wachowski Brothers (inmiddels is Larry Wachowski Lana Wachowski geworden en staan zij bekend als “the Wachowskis”) slaagden er met de website www.whatisthematrix. com in om duizenden internetgebruikers en miljoenen bioscoopbezoekers te laten speculeren over het verhaal van de film. Ook in het begin van de film zelf is de vraag “What is the Matrix?” enige tijd het leidende thema van de zoektocht van hoofdpersoon Thomas A. Anderson/Neo (Keanu Reeves). Die vraag lijkt beantwoord te worden als Morpheus (Laurence Fishburn) hem vertelt dat de Matrix een vorm van macht van machines over de mensheid is, waartegen door een aantal vrije en bevrijde mensen actief verzet wordt gevoerd. De kijker wordt meegevoerd in een wonderlijke ondergrondse wereld, waarin de vrije mensheid zich staande lijken te houden tegen de overmacht van machines. Echter, naarmate de trilogie vordert, blijkt dat de aard van de Matrix complexer is dan Morpheus’ uitleg laat zien. Daarmee houden de Wachowskis de films spannend, hoewel snel duidelijk wordt dat Neo de sleutel in handen heeft (of de sleutel is in handen van iemand anders?) tot het geheim van de Matrix. De kracht van The Matrix is gelegen in een combinatie van het aansnijden van belangrijke filosofische concepten met een visueel en auditief spektakel en een spannende verhaallijn met een indrukwekkende cast. Bij velen spreekt de zeer intense vertolking van Agent Smith door Hugo Weaving tot de verbeelding. De scènes waarin hij eerst Neo en later Morpheus ondervraagt, laten de brute kracht en tegelijkertijd het eendimensionale redeneren van “de machines” zien. Tegelijkertijd merken we al in de eerste film ook bij Agent Smith een ontwikkeling die hem onderscheidt van zijn mede-agenten Brown

26


en Jones. Het is overigens niet toevallig dat de Agents de drie meest voorkomende achternamen in de VS hebben: ze zijn tenslotte inwisselbare en anonieme persoonlijkheden in de bevolking van de Matrix. Ook in het tweede en derde deel van de trilogie komt het thema macht terug, zij het in een andere uitingsvorm. Specifieke karakters die we leren kennen, zoals The Merovingian, The Train Man, The Architect, Seraph en The Oracle, hebben binnen hun eigen domein in de Matrix macht. Die macht blijkt echter in alle gevallen betrekkelijk, wat laat zien dat zij relatief is ten opzichte van de tegenmacht die Neo en zijn medeverzetsleden op de been weten te brengen. Het is uiteindelijk het collectieve bewustzijn van de machines dat samen met Neo de oorlog tussen mensen en machines kan beëindigen. De ontdekkingstocht van Neo is er een van mythische aard. Op zijn weg vergaart hij steeds meer kennis over de Matrix en de machinewereld die daarachter ligt. Dit stelt hem in staat om boven de beperkingen van het leven in de matrix uit te stijgen en uiteindelijk zelf keuzes te maken zonder zich wat aan te trekken van de “deelmachten” die keer op keer zijn pad lijken te blokkeren. Wie na het zien van de Matrix-trilogie zin heeft in meer mooie films, raad ik aan te kijken naar V for Vendetta, waarvoor de Wachowski’s het scenario schreven en de productie voor hun rekening namen, en Cloud Atlas, waarvoor zij naast het scenario en de productie ook de regie in handen hadden. Hun nieuwste project, Jupiter Ascending, komt in 2014 in de bioscoop.

The Wolf of Wall Street Tekst: Bas Warmenhoven

S

inds een aantal jaren is Leonardo DiCaprio niet meer de babyface-acteur die hij lang is geweest. De afgelopen jaren zagen we hem hoofdrollen spelen in kassuccessen die ook zeker in de categorie “echt goede film” vallen. Na het zien van The Departed (2006), Body of Lies (2008) en Shutter Island (2010) werd ik fan. Met zijn hoofdrol in Inception (2010) en zijn rol als slavenhandelaar Calvin Candie in Django Unchained (2012) werd voor mij duidelijk dat DiCaprio absoluut A-list is en zijn rollen goed weet te kiezen.

In ‘The Wolf’ krijgen we te zien hoe Belfort na zijn eerste maanden bij een grote bank wordt ontslagen en voor zichzelf moet beginnen. Zijn bedrijf Stratton Oakmont is op zijn zachtst gezegd onorthodox van aard (in feite is veel van wat het doet ronduit illegaal), maar zijn medewerkers gaan voor Belfort en zijn mededirecteuren door het vuur.

Eind 2013 kwam er weer een nieuwe film uit met DiCaprio in de hoofdrol en het is weer een prachtstuk. Op waarheid gebaseerd en met een duur van maar liefst 180 minuten, laat deze film de aandacht van de kijker geen moment los. Het begint met de hilarische scène waarin Jordan Belfort (DiCaprio) als onderknuppel in een zakenbank met zijn baas (Matthew McConaughey) gaat lunchen en advies krijgt over welke hoeveelheden drank, drugs en masturbatie vereist zijn om het werk aan te kunnen en daarna wordt de film alleen nog maar gekker. Het blijkt dat selfmade-aandelenhandelaar Jordan Belfort, die een boek schreef over zijn carrière, goud in handen had toen hij zijn verhaal vastlegde.

Net als in de film Blow (2001), waarin Johnny Depp het waargebeurde verhaal van George Jung vertolkt – de man die in de jaren zeventig eigenhandig de Amerikaanse markt voor cocaïne creëerde – kan het ook met de illegale activiteiten van Belfort niet goed blijven gaan en blijkt het leven onder invloed van de sterkste drug van allemaal – geld – geen goede basis voor een stabiel gezinsleven. Toch heeft de film een onverwacht einde en stuitert de kijker nog lang na van een rollercoaster ride door het leven in overvloed van Belfort. De film breekt een aantal records, maar het meest aangehaalde moet wel zijn dat maar liefst 569 keer het woord “fuck” (in verschillende vervoegingen en woordcombinaties weliswaar) wordt geroepen.

Martin Scorcese levert met dit materiaal in handen een geweldig product af: de film krijgt een 8,5 op IMDB, wat mij betreft zeer verdiend.

Meer informatie over de film:

Belfort gaat zich te buiten aan allerhande excessen, zoals waanzinnige feesten op zijn kantoor en elders, auto’s, vrouwen, een zeewaardig jacht en meer. Tegelijkertijd blijft hij volledig loyaal aan de vrienden met wie hij zijn bedrijf startte, behalve waar dat door de onnoemelijke hoeveelheden drugs er af en toe bij in schiet.

Laat ik het er hier op houden dat daardoor niet eens de platvloerse sfeer ontstaat die je zou verwachten; de film is gewoon erg vrolijk en wat mij betreft zeer de moeite van het kijken waard.

http://www.imdb.com/title/tt0993846


27

etymologie

Waar komt macht vandaan? Woorden hebben soms een interessante geschiedenis. Marco Deurloo legt uit hoe het woord ‘macht’ de betekenis heeft gekregen waar we voor dit thema vanuit zijn gegaan. Tekst: Marco Deurloo

M

acht -tegenwoordig gedefinieerd als ‘het vermogen om iets te doen’ of ‘invloed’ - is het zelfstandig naamwoord dat van mogen is afgeleid. Nu is mogen een opmerkelijk werkwoord, zowel qua vorm als qua betekenis...

Verleden tijd wordt tegenwoordige tijd Ons werkwoord mogen (toestemming hebben om) is terug te voeren op het Gotische magan, dat in diezelfde vorm ook in het Oudengels en Oudhoogduits voorkomt. De stamklinker ‘a’ is in de loop der tijd vervangen door een ‘o’. Oorspronkelijk was het een sterk werkwoord waarvan de verledentijdsvormen als tegenwoordige tijd zijn gaan functioneren. Vervolgens ontstonden daarbij een nieuwe infinitief en nieuwe verledentijdsvormen. Het is een zgn. preteritopresens (net als deugen). Wel hebben ‘ik mag’, ‘jij mag’ en ‘hij mag’ zich weten te handhaven. Gaan we uit van de stam ‘mag-’, dan is de herkomst van maght voor de handliggend: het komt van mogen.

Spelling Toen halverwege de negentiende eeuw België en Nederland gezamenlijk besloten tot het samenstellen van het Woordenboek der Nederlandsche Taal, was er nog een probleempje op te lossen: Er waren toen een drietal spellingen gangbaar en in gebruik. In welk spelling zou het woordenboek geschreven worden? Deze (compromis-)spelling werd opgesteld door de taalgeleerden Matthias de Vries en L.A. te Winkel. In 1863 publiceerde Te Winkel de resultaten in “De grondbeginselen der Nederlandsche spelling (...)”. Voor de gewone taalgebruiker verscheen in 1866 van hun hand een woordenlijst. Je zou kunnen zeggen: het eerste Groene Boekje. De relevantie voor het hier besproken macht bestaat vooral hierin dat de heren de Vries en te Winkel een keuze moesten maken voor de spelling van de g-/gh-/ch-klank in de verschillende woorden. Op basis van de andere klank werd daarom macht en mocht met ch gespeld, terwijl mag en mogen de g behielden. Dat zal ons er niet van weerhouden te herkennen dat het om dezelfde stam gaat.

De betekenis van mogen De huidige betekenis van mogen is ‘toestemming hebben’ of ‘geoorloofd zijn’. Het is aantrekkelijk om te denken dat macht betekent dat je iets/veel/alles mag. Maar dat is niet wat de historie ons leert. Mogen is een hulpwerkwoord van modaliteit en geeft -net als kunnen, willen, durven en moeten- aan hoe we iets doen. In welke modus, op welke wijze dus. Het is een hulpwerkwoord van modaliteit van oudsher, maar de betekenis ‘toestemming hebben’ is niet de oudste. Oorspronkelijk betekende het ‘kunnen’of ‘in staat zijn’. Die betekenis vinden we in heel veel samenstellingen nog terug. In vermogen (van een machine / auto / electrisch), in mogelijk(heid), in almachtig en zelfs in sommige manieren waarop we het werkwoord mogen gebruiken: “het mag je dan wel niets uitmaken” betekent zoiets als: het kan dan wel zo zijn dat..”

28


De betekenis van macht Macht en de meeste van zijn verdere ontwikkelingen (machtig, overmacht, machthebber, onmacht) hebben zich ontwikkeld uit de “kan-betekenis” van mogen, van de betekenis: wat je kunt. Alleen in eigenmachtig en machtigen is de moderne betekenis ‘geoorloofd zijn’ weer terug te proeven.

Historie macht zn. ‘vermogen om iets te doen; invloed’ Mnl. macht ‘vermogen’ in na sire macht ‘naar zijn vermogen, voor zover hij kan’ [1236; VMNW], ‘feitelijke invloed’ in nu hadde di burch here grote macht vnd ere ‘nu had de burggraaf veel macht en aanzien’ [1250; VMNW]; nnl. macht als wiskundig begrip ‘product van gelijke factoren’ in vergelykingen van de vierde macht [1767; WNT vierde]. Os. maht (mnd. macht, waaruit door ontlening nzw. makt); ohd. maht (nhd. Macht); ofri. mecht, macht (nfri. macht); oe. meaht, miht (ne. might); got. mahts; alle ‘macht, vermogen’; < pgm. *mah-ti-. Daarnaast met ander achtervoegsel on. máttr < pgm. *mah-tu-. Hierbij ook de afleiding *mahtiga- ‘machtig, krachtig’, waaruit: nnl. machtig (zie onder); os. mahtîg (mnd. machtich); ohd. mahtîg, mahtîc (nhd. mächtig); oe. mihtig (ne. mighty); on. máttigr; got. mahteigs. Verwant met Oudkerkslavisch mošti ‘macht, vermogen’ (Russisch moc’); < pie. *mogh-ti-, afleiding van de wortel *mogh-, zie ? mogen. ? machtig bn. ‘macht hebbend, invloedrijk; zwaar op de maag liggen’. Onl. maghtig ‘machtig, indrukwekkend’ in alla sine werch waron also maghtiga ‘al zijn werken waren zo indrukwekkend’ [ca. 1100; Will.]; mnl. magtech [1240; Bern.], die magtigere sin dan wi sin ‘die invloedrijker zijn dan wij’ [1270-90; VMNW]; vnnl. ‘zeer voedzaam’ in een machtig avondmael [1658; WNT]. Afleiding van macht met het achtervoegsel -ig.

Bronnen: Etymologisch Woordenboek van het Nederlands van Marleis Philippa e.a. (2003-2009) De Geïntegreerde Taalbank (GTB), waarin het WNT, MNW,VMNW en ONW. De Etymologiebank.nl/ van Nicoline van der Sijs, (2010)

column

MACHTIGE KAASFONDUE Zwitserland staat bekend als een neutraal land, maar hun tradtionele kaasfondue is behoorlijk machtig. De klassieke kazen in dit gerecht zijn Emmentaler en Gruyère. Voor een poldervariant is het alternatief een pittige (boeren)belegen kaas en een milde gatenkaas zoals Leerdammer. De verhouding kazen is meestal half om half maar 60-40 procent kan ook. De kazen worden geraspt en gesmolten in witte wijn. Voor een alcoholloze variant wordt ook wel appelsap gebruikt. De truc is om de wijn goed te verhitten, maar niet te laten koken wanneer de kazen erin gaan.

Voor vier personen: 1 teentje knoflook, gehalveerd 250 ml witte wijn 300 gram Emmentaler, geraspt 300 gram Gruyère, geraspt 1 eetlepel maïzena, gemengd met 4 eetlepels water of Kirsch

1. Smeer de fonduepan in met de knoflook. Gooi de knoflook weg. 2. Verhit de wijn tot deze net kookt. Zet dan de temperatuur laag en voeg langzaam de kaas toe. Blijf roeren tot alle kaas is gesmolten. Dit moet langzaam gebeuren (minuut of vijf) omdat het anders taai wordt. 3. Meng de maïzena met water of met kirsch tot een papje. 4. Wanneer de wijn en kaas een homogene massa zijn, voeg dan de maïzena toe zodat de kaasfondue dikker wordt. Laat nog twee minuten sudderen (niet koken).

Brood en/of groente om mee te dippen.

Geniet ervan.


29

sudoku

Geen vakken van 3 bij 3, maar onregelmatige vakken met de cijfers 1 t/m 9. Ook op de diagonalen staan de cijfers 1 t/m 9. In de grijze hoekjes op de diagonalen staan even cijfers. In de gestippelde vakken staan verschillende cijfers, waarvan de som het vermelde getal is. Voor het eigenlijke oplossen is het middelste cijfer uit te rekenen.

colofon

Meer sudoku’s zijn op te vragen bij Joop Poels, [email protected]

Redactie:

Foto’s:

Michan Biesbroek Karina Meerman Ingrid Touwslager Eric van Westerlaak

Inge Mewe Jeroen Komen Conny Fransen Mariska Snijdewindt Michiel Smit Michan Biesbroek

Auteurs: Marion de Groot Ilona Kuis José Lodge Anne van Overbeek Caren Peeters Bas Warmenhoven Marco Deurloo

Correctors: Eveline Thoenes Ingrid Touwslager Yvonne Veltmaat Marion de Groot

30


Vormgeving: Robert Nijboer

Hoofdredacteur: Michan Biesbroek

Oplossing puzzel HiQuarterly #5

n.b. Heeft een nummer u niet per post bereikt? Stuur een bericht naar [email protected]. Vanaf februari 2013 zijn alle uitgekomen HIQuarterly’s via een Mensa Wiki-pagina op te vragen in PDF-formaat. Wilt u geen papieren HIQuarterly, meld u dan aan op de Mensa-lijst “hiq-aankondiging”.Via deze lijst wordt bekend gemaakt wanneer de nieuwe HIQuarterly op de site verschijnt. Aan alle personen die genoemd worden in dit nummer is toestemming gevraagd voor gebruik van hun naam buiten de vereniging.

In het volgende nummer:

HiQUARTERLY Diversiteit Wetenschap: Zonder diversiteit

geen voortbestaan

Persoonlijk: allochtoon en

hoogbegaafd. Oproep:

We zouden graag willen laten zien hoe divers Mensa is Nederland. Vandaar dat we jullie uitnodigen om op de cover van het volgende nummer te komen staan. Onze nieuwe voorzitter gaf dit nummer het goede voorbeeld, nu is het jullie beurt. Durven jullie? Stuur dan een portretfoto (minimaal 185 mm breed bij 210 mm hoog, 300 dpi) naar [email protected]. Let wel, de HiQuarterly kan op termijn buiten de vereniging worden verspreid. Met het sturen van een foto geef je aan daar geen bezwaar tegen te hebben.

31

HiQUARTERLY. Macht. Corné van Iersel, voorzitter Mensa

Recommend Documents