HGZO-congres "Samenwerken aan kwaliteit" Congrescentrum De Werelt • Westhofflaan 2 • 6741 KH Lunteren
SAMENWERKEN IS NOODZAAK!
Notitie 1. INLEIDING – hartelijk dank voor de uitnodiging om hier vandaag te spreken over een thema datum
22 maart 2012
dat mij zeer aan het hart gaat: “samenwerken aan kwaliteit” – dit thema is cruciaal: onderwijs is te complex geworden om het als een hobby van eenlingen te beschouwen – dat blijkt ook de omvang van de sector van de gezondheidszorgopleidingen: per jaar stromen er meer dan 11.000 studenten in in een van de 21 bacheloropleidingen, de 3 AD’s en de twee masteropleidingen; – 17 hogescholen bieden opleidingen in deze sector aan; – omvang en diversiteit zijn natuurlijk ook een beperking in mijn verhaal vandaag. Wat ik vandaag zeg gaat niet op voor alle instellingen en zeker niet voor alle opleidingen – u bent in zekere zin ook een bevoorrechte sector: de instroom is van een redelijk niveau, de studenten zijn relatief stevig gemotiveerd en dat draagt er mede toe bij dat de resultaten van de opleidingen positief uitsteken vergeleken met de rest van de hogescholen – samen met een sector als “applied sciences” hebt u volgens mij ook de mogelijkheid om de buitenwereld ervan te overtuigen dat in het HBO goede prestaties worden verricht! Het beeld dat van de hogescholen wordt gegeven is veel te eenzijdig negatief
Inlichtingen
K.L.L.M Dittrich 070-3122304
Parkstraat 28 | 2514 JK | Postbus 85498 | 2508 CD Den Haag P.O. Box 85498 | 2508 CD The Hague | The Netherlands T +31 (0)70 312 2300 | F +31 (0)70 312 2301
[email protected] | www.nvao.net
Pagina 2 van 13
– het” politieke klimaat” speelt ook niet mee: incidenten worden opgeklopt, als bewijs gezien dat de hele sector niet deugt en er wordt geen poging gedaan om te nuanceren of - nog erger- om de waarheid te vermelden! – dat neemt niet weg dat de hogeschool-opleidingen in brede zin verbeterd moeten worden: – kennis moet steviger worden aangezet – het studieklimaat moet ambitieuzer – docenten moeten meer tijd en aandacht besteden aan hun professionalisering – de verbinding tussen onderzoek en onderwijs moet ook in het HBO steviger worden gemaakt – ik kom hier in de loop van mijn verhaal nog op terug
Pagina 3 van 13
2. EEN EERSTE VERKENNING – poging gedaan om hoofdlijnen van beïnvloeding “onderwijs” duidelijk te maken, uitgaande van de trits onderwijs – onderzoek – arbeidsmarkt/beroepenveld – als mijn poging enigszins geslaagd is (en waarschijnlijk heb ik de complexiteit zeer onderschat), dan zie ik een aantal samenwerkingsrelaties die noodzakelijk zijn om actueel, inhoudelijk en innovatief onderwijs aan te bieden – ik spreek niet over onderwijskundige methodiek (dat vind ik een afgeleide, een middel en geen doel), maar over de inhoud – samenwerkingsrelaties: – werkveld en onderzoekers: EBP en innovatie – werkveld en docenten: actualiteit en innovatie – docenten en onderzoek: actualiteit en innovatie – teams in onderwijs – teams in onderzoek – teams in werkveld – ik ga ervan uit dat het niet zo velen gegeven is tegelijkertijd actief te zijn in onderwijs, in onderzoek en in het beroepenveld als practitioner. Zo veel multitalenten hebben we niet! – bovendien is staf in hogescholen van oorsprong aangesteld om onderwijs te geven en niet noodzakelijk voor andere taken. – dat betekent m.i. noodzakelijkerwijs dat de aandacht uit moet gaan naar de samenstelling van de teams en minder naar de vraag of elk individu de veelheid van taken beheerst – dat is een wenselijke verandering ten opzichte van de meer klassieke opvattingen over onderwijs, waarbij “professionele ruimte” en “academische vrijheid” een andere invulling hadden: “ik doe mijn eigen ding” (in huidig taalgebruik) – ik licht uit de zes relaties de drie die met onderwijs te maken hebben
Pagina 4 van 13
3. INZOOMEN OP ONDERWIJS – ook al is diversiteit in HGZO-opleidingen heel groot, in de meeste opleidingen is een duidelijk beroepsbeeld aanwezig – dat is een belangrijke pré ten opzichte van veel opleidingen in de sectoren gedrag en maatschappij, economie en bijvoorbeeld taal – beroepsprofiel biedt goede mogelijkheden om intended learning outcomes op te stellen en vervolgens na te gaan hoe de opleiding studenten in staat wil stellen deze learning outcomes te realiseren – in het nieuwe accreditatiestelsel op opleidingsniveau zijn in beginsel nog maar drie vragen relevant: – wat wil de opleiding? – hoe wil de opleiding haar doelen realiseren? – maakt de opleiding waar wat zij belooft? – de opleiding moet zich dus vragen blijven stellen en rekening houden met ontwikkelingen in het beroepsprofiel – biedt ook mogelijkheden voor vormen van “communities” om het beroepenveld heen – communities van de beroepsgroep, docenten en studenten leiden - zo is gebleken - tot zeer goede onderwijsresultaten: Waarom? door commitment. Zie de Colleges, zie allerlei voorbeelden waarin gezocht wordt naar de mogelijkheden om studenten zich zo vroeg mogelijk deel te laten voelen van hun toekomstige beroepsuitoefening – communities vragen commitment van de opleiding en van de studenten. Vanuit dat perspectief ben ik voorstander van “intake-gesprekken” en van profiel-eisen en eventueel - met name in wiskunde- van ingangstoetsen. – er moeten en mogen dus eisen gesteld worden aan geschiktheid van studenten
Pagina 5 van 13
– hetzelfde geldt voor het beroepenveld dat bij uw opleidingen betrokken is: géén vrijblijvendheid, geen geklaag over de competenties van studenten als het beroepenveld niet bereid is te steunen! – het lijkt mij zelfs goed dat de opleidingen enige arrogantie ten toon gaan spreiden, gebaseerd op de kwaliteit van de opleiding. Het zou een voorrecht moeten zijn om stagiaires te krijgen, om dichtbij de opleiding te zitten, te investeren in werkplekken voor studenten: het werkveld krijgt er immers veel voor terug! – dat betekent voor de opleiding: interesse tonen in de ontwikkeling in het beroepenveld, interesse tonen in de problematiek van het beroepenveld, interesse tonen in innovatie en de toekomst èn kwaliteit leveren! – veel van uw opleidingen hebben een praktisch doel en een praktische betekenis en dat betekent dus dat de relatie met het beroepenveld innig moet zijn – twee waarschuwingen: omring u niet met “ja knikkers”, maar zo maar enigszins mogelijk met kritische en reflexieve beroepsbeoefenaren; – maak geen “functiegerichte opleidingen”: korte termijn, oplossing van knelpunten – de opleiding blijft verantwoordelijk!
Pagina 6 van 13
4. DE HOOFDROLSPELERS – onderwijs is gelukkig studentgecentreerd en ook competentiegericht. Ik zeg dat met veel overtuiging, maar ook met de duidelijke opvatting dat studenten les nodig hebben en dat de basis van competentiegericht onderwijs “kennis” is! – uw rol is dus die van leraar, van onderwijzer en die is niet passief! Maar die is zeker ook niet vrijblijvend – elementen: “liefhebber”, professional, lid van een team, kritische participant – liefhebber: trots op het vak, trots op het beroep, een feest om met jonge mensen te mogen werken. Het beeld van de zeurende, zure professional heeft op de een of andere manier in de samenleving postgevat en daar moeten we vanaf. Ik vind dat dit beeld ook niet deugt. – professional: op vakinhoud. Betekent bijhouden van het vak, bijhouden van onderliggende disciplines en bijhouden van de ontwikkelingen in het beroep. Ontwikkeling mastertrajecten voor docenten met een bachelordiploma terecht, waar dat meerwaarde heeft, maar 100% masters lijkt mij overdreven. – professional: op didactiek: onderwijzen is in vele vormen mogelijk, van excathedra -onderwijs tot individuele coaching. Elke vorm kan zijn functie hebben, maar laten we aub ook in het onderwijs uitgaan van “evidence based”! – professional: ook op toetsen en examinering en ook in de wijze waarop verslag wordt gedaan van beoordeling. Goed toetsen en examinering van competenties is lastig en veel docenten denken hier te licht over! Maar bovenal geldt hier dat de professional ook een ambachtsman is en er dus voor dient te waken dat stevige regels worden gehanteerd bij beoordelen. Niet de manager beslist, maar alleen de docent: hij bepaalt de hoogte van de lat. Die ethos is zeer belangrijk! – lid van een team: ja, meer dan ooit door de complexiteit van de beroepsuitoefening en door de complexiteit van het ambacht van docent. “Professionele ruimte” betekent m.i. in teamverband beslissen over de inhoud
Pagina 7 van 13
van het onderwijs, de didactische werkvormen, over examinering en over alle andere zaken die met onderwijs te maken hebben – kritische participant: “doen we de goede dingen op de best mogelijke manier?” Daarover elkaar aanspreken! In hogescholen is men nog wel eens niet kritisch genoeg tegenover elkaar: non interventie-beginsel? Of gewoon te veel “gezellige collega’s”?
Pagina 8 van 13
5. HET BELANG VAN ONDERZOEK – meer dan in veel andere sectoren dan de gezondheidszorg is onderzoek van groot belang: voor patiënten, voor het beroepenveld en dus ook voor het onderwijs – ik zie in de sector van de gezondheidszorg de noodzaak voor meerdere typen onderzoek en voor de hogescholen ligt daar een bijzondere opdracht – in Nederland is het beroepsgeoriënteerde onderzoek voor een deel verwaarloosd: uni’s zijn er nauwelijks in geïnteresseerd en hebben er de mensen niet voor, de hogescholen kregen ervoor geen middelen en geen ruimte: dat betekent een serieus manco! – daar komt bij dat in de sector van de gezondheidszorg in brede zin het belang van Evidence Based Practice enorm groot is. Juist in deze sector moet uiterste aandacht geschonken worden aan de effectiviteit van behandelingen. – de verbinding met het fundamentele, basale onderzoek van universiteiten en patiëntgericht onderzoek in medische centra is evident – onderzoek is dus vitaal in uw sector en toekomstige beroepsbeoefenaars moeten zich daar goed bewust van zijn: het gaat om gerichte nieuwsgierigheid, om zuiver handelen, om methodisch handelen en om te blijven leren – docenten moeten deze kennis, vaardigheden en attitude bijbrengen: daarvoor moeten docenten dus ook opgeleid worden! Master? In beginsel “ja”, maar niet in alle rollen! Onderzoek doen? In beginsel “ja”, maar niet iedereen kan dat of vindt daar zijn sterkte! Onderzoeksthema’s vaststellen? In beginsel “ja”, onder leiding van ervaren onderzoekers (dus met minimaal een PhD), maar als het even kan met afspraken tussen de identieke opleidingen en met universiteiten! – een waarschuwing is op zijn plaats: probeer aub “geen universiteitje te spelen”: dat is nutteloos, dat is zinloos en dat is onhaalbaar: noch de onderzoeksstructuur noch de onderzoekscultuur zijn toereikend!
Pagina 9 van 13
– hogescholen hebben m.i. een eigen missie en kunnen zich het beste erop richten deze zo goed mogelijk uit te voeren – let op: het gaat om publicaties in vaktijdschriften, niet in de zogenaamde impacttijdschriften! – dat leidt dus ook tot andere beoordelings- en waarderingsmechanismen dan in de universiteiten, waar de impact- en citatiedrift hoog is gestegen!
Pagina 10 van 13
6. DE NOODZAAK VAN EEN KWALITEITSCULTUUR – incidenten van afgelopen twee jaar hebben duidelijk gemaakt dat met name de hogescholen op een paar punten stevige verbeteringen moesten aanbrengen: – meer structuur in de eerste jaren van het onderwijs – grotere inzet van studenten – minder sturen op kwantiteiten en meer op kwaliteit – de opleidingsgraad in een team van docenten moet omhoog – professionele ethos van docent moet in stand gehouden worden – het onderwijs mag uitdagender – naar mijn mening zijn diegenen die doorgeschoten waren in het benadrukken van de eigen verantwoordelijkheid van studenten en de extensivering van het onderwijs, een aantal jaren geleden begonnen met “restauratiewerkzaamheden” – jammer dat incidenten tot politieke reflexen leiden: de sector deugt niet, dit soort praktijken zijn “onaanvaardbaar”, er moet meer toezicht komen en er zijn meer regels nodig. Volgens mij is dit een heilloze en contraproductieve weg – gevaar dreigt dat procedures weer de inhoud van en het gerealiseerde niveau binnen opleiding gaan overheersen – ik zoek mijn heil eerder in aandacht voor organisatiecultuur. Voor mij is kwaliteitscultuur het echte thema. Bestaat volgens mij uit zeven componenten: – hoofdvraag: doen we de goede dingen op de best mogelijke manier? Dat gaat over het hele onderwijsproces, van inhoud tot datgene wat wij badinerend “de kleine kwaliteit” noemen, mar wat voor studenten grote kwaliteit is! – professionele docenten – gecommitteerde studenten (maar een groot deel is consument) – publieke en particuliere ethos van docenten – het gaat om een team – kritische attitude naar elkaar (vgl. met universiteiten) – veiligheid binnen een team, opleiding, academie, een instelling moet gegarandeerd worden door het management!
Pagina 11 van 13
– incidenten hebben mij geleerd dat een aantal van deze componenten niet werkte! – kwaliteitscultuur moet niet alleen incidenten voorkomen, maar moet ervoor zorgen dat het leveren en verbeteren van kwaliteit voortdurend op de agenda staat, maar vooral in doen en laten is opgenomen.
Pagina 12 van 13
7. TOT SLOT – mijn verhaal staat bol van de noodzaak tot samenwerking om betere kwaliteit te verkrijgen, uitgaande van zo goed mogelijke onderwijskwaliteit: – samenwerken in een team om met elkaar de kwaliteit zo goed mogelijk te houden – samenwerken met studenten , beroepenveld om een “professional community” tot stand te brengen – samenwerken met onderzoekers om het onderwijs actueel en innovatief te krijgen – samenwerken met het beroepenveld om te leren van de ontwikkelingen en eventueel de laatste ontwikkelingen uit de theorie over te brengen – samenwerken met collega-opleidingen om - indien nodig en wenselijk - te komen tot specialisatie en taakverdeling – alleen zo kan met tot kwaliteit komen – ik heb het niet gehad over de m.i. evenzeer noodzakelijke verwerving van interculturele en internationale competenties voor iedereen die in de gezondheidssector gaat werken, maar het is altijd goed om de blik naar buiten te richten – uw sector is belangrijk, lijkt goed georganiseerd en zou dus ook een voorbeeldfunctie moeten innemen: laat zien hoe serieus de hogescholen de gezondheidszorgopleidingen nemen, zorg ervoor dat er geen incidenten plaatsvinden, en laat ook de resultaten zien: dat is goed voor u en dat is zeker goed voor de hele HBO-sector.
HGZO-congres "Samenwerken aan kwaliteit" Congrescentrum De Werelt • Westhofflaan 2 • 6741 KH Lunteren
Parkstraat 28 | 2514 JK | Postbus 85498 | 2508 CD Den Haag P.O. Box 85498 | 2508 CD The Hague | The Netherlands T +31 (0)70 312 2300 | F +31 (0)70 312 2301
[email protected] | www.nvao.net
Inlichtingen
K.L.L.M Dittrich 070-3122304
