het zenuwstelsel Deze bijlage valt niet onder de verantwoordelijkheid van de hoofdredactie Dagblad De Telegraaf. december 2008

december 2008

het zenuwstelsel

Het gevoel dat je je benen moeten bewegen

Altijd de angst voor een nieuwe terugval

“Ik werd letterlijk voor gek verklaard”

Ieder jaar meer kennis over migraine

Benen met prikkels, branderigheid of jeuk. Niet kunnen slapen en pas rust na de ledematen flink te bewegen. Klinkt bekend?

Bij Multiple Sclerose wisselen periodes van verbetering en verslechtering van het ziektebeeld elkaar af. Gelukkig kan er veel worden gedaan om terugvallen te voorkomen.

Als puber wist hij zeker dat hij iets mankeerde, maar de artsen dachten dat het ‘tussen de oren’ zat. Op zijn zestiende werd de diagnose Parkinson gesteld.

Migraine is een complexe aandoening, waarvan nog niet precíes bekend is hoe hij ontstaat. Het goede nieuws is dat hier veel onderzoek naar wordt gedaan en er jaarlijks meer kennis bij komt.

Pagina 7

Pagina 11

Pagina 15

Pagina 19

> Meer weten over het EPD? > Leven met medicijnen? Geef je mening > Ervaring met een een zorgverlener? > Op zoek naar recensies over zorgorganisaties? Voor al deze zorgvragen en nog veel meer: kijk op ConsumentendeZorg.nl

Voor 16 miljoen Nederlanders en hun zorg

Deze bijlage valt niet onder de verantwoordelijkheid van de hoofdredactie Dagblad De Telegraaf.

MEDIAPLANET THEMABIJLAGE Het zenuwstelsel

2

Steeds meer aandacht voor erfelijke aspecten

HET ZENUWSTELSEL

DECEMBER 2008



O

ns zenuwstelsel is heel belangrijk. Het maakt ons tot wie we zijn en wat we kunnen. Dankzij ons zenuwstelsel kunnen we denken, lezen, communiceren, presteren, sporten en liefhebben. Essentieel dus. Neurologische aandoeningen hebben te maken met de hersenen, het ruggenmerg, de zenuwen en de spieren. De zenuwen kan je zien als de bedrading van ons lichaam. In de hersenen zitten, net als in een pc, alle computerprogramma’s. Acht procent van de problemen waarmee Nederlanders naar de huisarts gaan, zijn neurologische klachten. Denk hierbij aan hoofdpijn, rugpijn, duizeligheid, vallende ziekte (epilepsie) en problemen met het bewegen en de aansturing van de spieren. Ook problemen met voelen behoren hiertoe. Patiënten met suikerziekte bijvoorbeeld, kunnen weinig gevoel hebben in hun vingers en voeten. Een hersenschudding is ook een neurologische aandoening. Neurologische klachten zijn dus heel breed. Enkele typische neurologische aandoeningen waarover u in deze bijlage meer zult lezen, zijn de ziekte van Parkinson, multiple sclerose en migraine. Gelukkig wordt er heel veel ondernomen in ons land om deze ziekten efficiënt te behandelen. Neurologie is een medisch specialisme waar Nederland heel goed in is. Onze neurologen behoren zelfs tot de besten van de wereld. Ik signaleer het onder meer doordat artikelen in internationale medischwetenschappelijke tijdschriften vaak worden geschreven door landgenoten. Nederlandse neurologen doen naast hun reguliere werk heel veel wetenschappelijk onderzoek naar ziekten, met hulp van patiënten. Neurologische patiënten zijn enorm bereid mee te werken. Dat onderzoek wordt gelukkig volop gesteund door allerlei sponsors, waaronder bijvoorbeeld het Prinses Beatrix Fonds. Bovendien wordt in ziekenhuizen keihard gewerkt aan betere behandelmethoden. Verder zijn onze neurologen enorm goed georganiseerd en werken ze graag samen. En dat zie je terug in de verbetering van het specialisme. Niet een reden om achterover te leunen, maar zeker wel iets om trots op te zijn.

Het gevoel dat je je benen moeten bewegen

Altijd de angst voor een nieuwe terugval

“Ik werd letterlijk voor gek verklaard”

Ieder jaar meer kennis over migraine

Benen met prikkels, branderigheid of jeuk. Niet kunnen slapen en pas rust na de ledematen flink te bewegen. Klinkt bekend?

Bij Multiple Sclerose wisselen periodes van verbetering en verslechtering van het ziektebeeld elkaar af. Gelukkig kan er veel worden gedaan om terugvallen te voorkomen.

Als puber wist hij zeker dat hij iets mankeerde, maar de artsen dachten dat het ‘tussen de oren’ zat. Op zijn zestiende werd de diagnose Parkinson gesteld.

Migraine is een complexe aandoening, waarvan nog niet precíes bekend is hoe hij ontstaat. Het goede nieuws is dat hier veel onderzoek naar wordt gedaan en er jaarlijks meer kennis bij komt.

Pagina 7

Pagina 11

Pagina 15

Pagina 19

> Meer weten over het EPD? > Leven met medicijnen? Geef je mening > Ervaring met een een zorgverlener? > Op zoek naar recensies over zorgorganisaties? Voor al deze zorgvragen en nog veel meer: kijk op ConsumentendeZorg.nl

Voor 16 miljoen Nederlanders en hun zorg

DEZE BIJLAGE VALT NIET ONDER DE VERANTWOORDELIJKHEID VAN DE HOOFDREDACTIE DAGBLAD DE TELEGRAAF.

Inhoud 04 Het zenuwstelsel in kaart 07 Restless legs syndroom 09 Schizofrenie 09 Depressie/ bipolaire stoornissen

Er is de laatste jaren behoorlijk wat veranderd. De behandeling van patiënten met beroertes is verbeterd dankzij nieuwe geneesmiddelen en behandelmethoden. Die laatste zijn veel effectiever dan vroeger. Mensen met beroertes worden sneller behandeld en hebben meer kans op een beter herstel. Patiënten met multiple sclerose krijgen eveneens betere medicijnen en behandelingen, met als gevolg meer behoud van lichaamsfuncties dan voorheen. Hetzelfde geldt voor mensen met de ziekte van Parkinson. In het verleden stelden neurologen vaak alleen de diagnose. Nu zien we dat neurologische ziekten veel eerder worden herkend en behandeld en dat men tijdig een goede oplossing probeert te vinden. Er wordt in het belang van de patiënt goed samengewerkt met andere behandelaars zoals huisartsen, verpleegkundigen, fysiotherapeuten en revalidatieartsen. Voor wat betreft de toekomst komt er steeds meer aandacht voor de erfelijke aspecten van neurologische ziekten. Rotterdamse onderzoekers hebben onlangs aanzienlijke winst geboekt toen ze een gen ontdekten dat iets zegt over de relatie tussen erfelijkheid en multiple

sclerose. Wanneer we die factoren eerder en beter leren kennen, kunnen we zorgen voor effectievere behandelingen. Zorgen dat we er eerder en op tijd bij zijn. Eveneens in ontwikkeling zijn de MRI-scans. Ze zijn de afgelopen jaren alleen maar beter geworden. Hierdoor begrijpen artsen en onderzoekers steeds meer van ingewikkelde ziekten. Al met al kan ik zeggen dat de Nederlandse neurologie goed op de kaart staat, mede dankzij aandacht in de media voor neurologische ziektes. Daarnaast is er een snellere diagnostiek en hierdoor een betere behandeling. Tegelijkertijd is ook de zorg verbeterd, omdat er betere richtlijnen en protocollen voor neurologen bestaan. Niettemin blijft de aandacht voor neurologie en wetenschappelijk onderzoek van enorm groot belang. Wij kunnen blij zijn met de winst die tot nu toe in Nederland is behaald.

10 Neuropsychiatrie en gedragsneurologie 10 Therapie trouw 11 Multiple sclerose 13 Parkinson 14 Innovatie in de zorg 15 Familie & Parkinson 16 Epilepsie 17 Alzheimer 19 Migraine 21 Altijd bang

Prof. dr. John Wokke Voorzitter Bestuur Nederlandse Vereniging voor Neurologie

21 Minder bezig zijn met ziek zijn 23 Samen voor een betere zorg

Het zenuwstelsel - publicatie Mediaplanet publishing house B.V. Project Manager: Marc Reineman, Mediaplanet Publishing House B.V. +31 20 7077 016 Production Manager: Birte van Ouwerkerk, Mediaplanet Publishing House B.V. +31 20 7077 003 Design & Repro: Thomas Rohlfs, [email protected], +31 20 7077 011 Tekst: Vitamedia; Irma van der Lubbe, Marjolein Straatman Cover: ktsimage / Istockphoto.com

Mediaplanet produceert, financiert en ontwikkelt themakranten In pers, online en via broadcasting. www.mediaplanet.com

Mediaplanet is de leidinggevende Europese uitgever van themakranten in pers, online en via broadcasting. Als u zelf een idee heeft over een onderwerp, of misschien wel een heel thema, aarzelt u dan niet om contact met ons op te nemen.

Marc Reineman

Mediaplanet Publishing House, Kristiina Kansen, Country Manager tel: +31 20 70 77001 www.mediaplanet.com Gedistribueerd met De Telegraaf, december 2008

Maria van der Lingen medisch specialist en watersporter

Ik hou van maatwerk, niet van half werk Speciaal voor Maria: met een arbeidsongeschiktheidsverzekering van Movir, loopt zij hoog risico op een vrij en zorgeloos leven. Want áls het onverhoopt misgaat, dan is zij goed verzekerd voor bijvoorbeeld de kosten van een waarnemer. Zo denken wij niet alleen aan Maria, maar ook aan haar patiënten. Kijk op www.movir.nl of vraag ernaar bij uw adviseur.

een vrij beroep een zeker bestaan

MEDIAPLANET THEMABIJLAGE Het zenuwstelsel

4

Het zenuwstelsel in kaart Zonder het zenuwstelsel kan ons lichaam niet bestaan. Hersenen, ruggenmerg en zenuwen staan op een vernuftige manier met elkaar in verbinding. Zo kunnen we bijvoorbeeld denken, voelen, bewegen en ons iets herinneren. De belangrijkste onderdelen nader verklaard. Door Marjolein Straatman

Centrale zenuwstelsel

Het centrale zenuwstelsel bestaat uit de hersenen en het ruggenmerg. Het stelsel brengt continu informatie van buiten en vanuit het lichaam in verband met elkaar. Daardoor krijgen we via zien, tasten, voelen en herinneringen een totaalbeeld van de buitenwereld en onszelf.  Hersenen en ruggenmerg ontvangen en verzenden signalen naar de rest van het lichaam.  Hersenen

Foto: bartco / istockphoto

Foto: erichood / istockphoto

Foto: jackjelly / istockphoto

Alles komt samen en is verweven in de hersenen. De grote hersenen bevatten een motorisch en een sensibel gedeelte en delen die belangrijk zijn voor het geheugen, het denken, de verwerking van emoties en de planning van ons handelen. Het motorische deel stuurt de spieren aan, onze bewuste motoriek. Het sensibele gedeelte ontvangt informatie vanuit de sensibele organen, zoals de ogen, oren en tastorganen. Het laat ons pijn, temperatuur en de stand en bewegingen van ons lichaam ervaren, en door te zien en te horen de buitenwereld waar te nemen. De kleine hersenen, ook wel het cerebellum genoemd, zitten onder

(advertorial)

Dat functionele elektro stimulatie (FES) goed werkt bij halfzijdige verlammingen als gevolg van centraal neurologisch letsel, weten we inmiddels. Mensen met Multiple Sclerose (MS) hebben echter ook enorm veel baat bij zo’n hulpmiddel. Het houdt je langer in beweging.

Maria Kapitein is 58 en kreeg vier jaar geleden de diagnose MS te horen. ‘Dat verklaarde wel meteen een hoop verschijnselen die ik al veel eerder had. Ironisch genoeg werkte ik bij de Zonnebloem veel met mensen met MS, maar het kwam nooit bij me op dat ik het ook zou hebben.’ Maria heeft moeite met lopen doordat ze nauwelijks kracht heeft in haar rechterbeen. In huis gaat het redelijk, maar zodra ze naar buiten gaat loopt ze zonder de L300 hooguit 200 meter. Toen ze over de L300 hoorde, besloot ze het te proberen: ‘Eigenlijk werkte het apparaat meteen. Mijn been werd veel krachtiger dan het was. Ik ben daardoor een stuk mobieler geworden en buitenshuis loop ik zelfs zonder stok makkelijk een kilometer. Door flink te trainen ben ik echt sterker geworden en nu stap ik zelfs weer op de fiets.’

Mobiliteit door elektrische pulsjes Mariëtte Endel (40) heeft ook MS, maar dat uit zich weer op een geheel andere wijze. Naast het ontbreken van kracht heeft ze last van gevoelloosheid in handen en benen, coördinatieverlies en is ze sneller moe. Haar verpleegkundige attendeert haar op de L300 en ze besluit het te proberen. ‘Het duurde even voordat het lopen verbeterde,’ vertelt Mariëtte, ‘maar ik merkte al wel snel dat door te trainen het dode gevoel in mijn voet verdween. Dat was al zo heerlijk. Mijn voet hoorde eindelijk weer bij mijn lichaam.’ Na enige tijd nemen de andere klachten af en Mariëtte wordt krachtiger en mobieler. Ook de evenwichtsproblemen verminderen.

de grote hersenen. Ze zijn heel belangrijk voor de coördinatie van onze bewegingen. Ze zorgen ervoor dat aangeleerde bewegingen soepel en ongestoord kunnen verlopen en dat we een belangrijk deel van onze bewuste motoriek vrijwel automatisch kunnen uitvoeren.

Het perifere zenuwstelsel verbindt het centrale zenuwstelsel met de rest van het lichaam De hersenstam verbindt het ruggenmerg met de grote hersenen en biedt doorgang aan alle afdalende motorische banen naar het ruggenmerg en de opstijgende sensibele banen vanuit het ruggenmerg die de grote hersenen bereiken. Vanuit de hersenstam ontspringen hersenzenuwen die de spieren van het hoofd bereiken. Daarmee kunnen we bijvoorbeeld kauwen, slikken en knipogen. Verder ontvangt de hersenstam informatie over smaak, gehoor en evenwicht.

THEMABIJLAGE Het zenuwstelsel MEDIAPLANET

Alzheimer

5

MS

Parkinson

• 270.000 mensen in Nederland lijden aan dementie. De meest voorkomende vorm van dementie is de ziekte van Alzheimer. Zeventig procent van de mensen met dementie heeft deze ziekte. Dat zijn dus 189.000 Nederlanders.

• Naar schattingen hebben 15.000 mensen in Nederland MS.

• De grootste groep patiënten is boven de 75 jaar. Vooral ouderen hebben de aandoening. Leeftijd is dus de belangrijkste risicofactor om de ziekte te krijgen. Van de Nederlanders onder de 65 jaar hebben er 12.000 dementie.

• De kans op MS is niet te benoemen. Duidelijk is wel dat de aandoening verschillende symptomen kent. En bovendien zeer verschillende stadia van verloop.

• Twee derde van dat aantal is vrouw. Men is er nog niet uit waarom meer vrouwen dan mannen de aandoening krijgen.

Depressie

• In ons land lijden volgens schattingen zo’n 50.000 mensen aan de ziekte van Parkinson. Men verwacht dat dat er in 2010 80.000 zijn. • Zowel mannen als vrouwen worden getroffen. Gemiddeld treedt de ziekte op na het vijftigste of zestigste levensjaar. Tien procent van de parkinsonpatiënten is echter nog geen veertig jaar. • De ziekte van Parkinson is niet erfelijk. Wel kan er in een familie aanleg voor het krijgen van de ziekte bestaan.

• De kans is twintig procent dat iemand in zijn leven dementie krijgt.

Epilepsie

• In Nederland hebben jaarlijks ongeveer 800.000 mensen te kampen met een depressie. • Mensen met een ernstige lichamelijke ziekte, die suïcidepogingen hebben gedaan, mensen met een depressieve achtergrond en mensen met familieleden met een depressieve achtergrond zijn risicogroepen. • Eén op elke vijf Nederlanders heeft gedurende zijn leven een depressie. Volgens alarmerende berichten gebruiken meer dan een miljoen mensen in ons land antidepressiva.

 Ruggenmerg De wervelkolom bestaat uit een groot aantal op elkaar gestapelde wervels waarin zich het wervelkanaal bevindt met daarin het ruggenmerg. Het ruggenmerg loopt vanaf de hersenstam tot vrijwel onder in het wervelkanaal. De zenuwen die het ruggenmerg verlaten, bevatten motorische zenuwvezels die de spieren bereiken en sensibele zenuwvezels die vanuit de huid, de spieren en gewrichten informatie vervoeren naar het ruggenmerg. Het bovenste deel van het ruggenmerg stuurt de spieren in de nek en de arm aan, en het onderste deel de benen. De sensibele informatie wordt via het ruggenmerg naar de hersenstam en de grote en kleine hersenen vervoerd. De motorische commando’s die vanuit de grote hersenen naar de spieren in het lichaam worden gestuurd, doorlopen dan ook grote delen van het ruggenmerg.

• In Nederland hebben naar schatting 100.000 mensen epilepsie. • De percentages wisselen van circa één procent bij kinderen, tot een half procent bij volwassenen en één tot twee procent bij mensen boven de zeventig jaar. Hoe ouder, hoe meer schade aan het brein en hoe vaker epilepsie. • De kans op één epilepsieaanval (dat is geen epilepsie, want dat vraagt twee aanvallen) is gedurende het leven vijf procent.

steeds kleinere zijtakken alle delen en organen van ons lichaam. Een zenuw bestaat uit talloze, microscopisch kleine zenuwvezels die te vergelijken zijn met een stelsel van minikabels die elektrische signalen vervoeren. Sensibele zenuwvezels vervoeren de elektrische signalen vanuit de huid of de organen naar het centrale zenuwstelsel, motorische zenuwvezels vervoeren de signalen vanuit het centrale zenuwstelsel naar de spieren.  

Zenuwen

Een zenuw is een bundel van uitlopers van zenuwcellen, de hierboven genoemde kleinere zenuwvezels. Ze vervoeren informatie in de vorm van elektrische signalen. Zenuwen kunnen sensibel, motorisch of een combinatie hiervan zijn.   Sensibele zenuwen

Perifere zenuwstelsel

Het perifere zenuwstelsel bestaat uit de zenuwen die het centrale zenuwstelsel met de rest van het lichaam verbinden. De zenuwen van het perifere zenuwstelsel bereiken via

Foto: ktsimage / istockphoto

In het hele lichaam bevinden zich uiteinden van sensibele zenuwen die door verschillende soorten prikkels worden geactiveerd. Vele microscopisch kleine zenuwvezels verzamelen zich tot een perifere zenuw die de informatie overbrengt naar het centrale zenuwstelsel (rug-

genmerg of hersenstam). Met andere woorden: deze zenuwen geven het gevoel door aan de hersenen en registreren bijvoorbeeld aanraking en prikkeling.  

Motorische zenuwen

De motorische zenuwen regelen onze motoriek en sturen de spieren aan. Ze geven informatie vanuit het centrale zenuwstelsel door, waarop de spieren samentrekken als we willen bewegen.   Autonome zenuwstelsel

Het autonome stelsel regelt en verwerkt acties van inwendige organen automatisch, zonder dat we het ons echt bewust worden. Zo regelt dit deel van het zenuwstelsel onder meer de ademhaling, de hartslag, de spijsvertering, de doorbloeding van de organen en de huid, de zweetklieren en de grootte van de pupillen. Delen van het autonome zenuwstelsel zijn te vinden in alle onderdelen van het centrale en perifere zenuwstelsel. Bron: Prof. dr. H.J. Groenewegen van het VU Medisch Centrum

(advertorial)

Het NESS L300-systeem is een ultramodern FES (Functionele Elektro Stimulatie)-systeem, voor o.a. CVA-patiënten, patiënten met hersentrauma of Multiple Sclerose. Het systeem biedt revalidatiemogelijkheid voor mensen bij wie sprake is van verstoorde loopfunctie, met name door een verlamming van de voetheffers. Daardoor ontstaat een sleepvoet. De gevolgen van een sleepvoet zijn: verminderde stabiliteit, meer inspanning bij het lopen en een vergroot risico op vallen.

De NESS L300;

ontwikkeld om grenzen te verleggen Ontworpen voor de patiënt

Overal kunnen lopen

De NESS L300 werkt met radiofrequentie en is daardoor

De NESS L300 past zich steeds aan aan de loopsnelheid

draadloos. Het ergonomische ontwerp zorgt ervoor dat

en aan de verschillende soorten ondergrond. Dit vergroot

de patiënt de orthese met één hand kan omdoen. Het

niet alleen de mobiliteit, maar ook vooral de onafhan-

• Een bijna natuurlijke beweging bij het lopen

draadloze systeem biedt ook grote voordelen t.o.v. be-

kelijkheid en het zelfvertrouwen van de patiënt. Zonder

• Meer snelheid, stabiliteit en sociale participatie

staande “vaste” orthesen. Met de NESS L300 kan de pati-

problemen kan de patiënt nu lopen op plekken waar het

ent weer dynamisch oefenen en kunnen gewrichtsklach-

voorheen lastig of zelfs onmogelijk was.

ten als gevolg van het onnatuurlijk looppatroon met een

Voor meer informatie: www.ness.nl,

statische orthese voorkomen worden.

voor vragen mailt u naar [email protected]

De Ness L300 biedt uiteenlopende voordelen:

• Oefening ter versterking van de spieren • Voorkoming van verlies van spieren (atrofie) • Behouden of verbeteren bewegingsuitslag in de enkel en voet • Verbeterde bloedcirculatie

(advertorial)

Parkinson vroeg gediagnostiseerd

Dopamine transporter SPECT

Nederlands onderzoek geïnitieerd in Amsterdam heeft er toe geleid dat we tegenwoordig in staat zijn hersencellen die dopamine produceren af te beelden waardoor de diagnostiek van de ziekte van Parkinson sterk verbeterd is.

Gezonde vrijwilliger

dopamine en de dopamine transporter

dementie: dementie met Lewy lichaampjes of

In de uiteinden van dopamine-cellen bevindt zich een eiwit

Alzheimer?

dat uniek is voor deze hersencellen. Dit eiwit heet “dopamine

Niet alleen de ziekte van Parkinson wordt gekenmerkt door

transporter” en speelt een rol bij de opname van dopamine.

verlies van dopamine-producerende hersencellen. Ook bij een

Door dit eiwit af te beelden met een techniek genaamd SPECT

bepaalde vorm van dementie, de zogenaamde dementie met

Patiënt met de ziekte

(single-photon emission computed tomography) zijn we thans

Lewy lichaampjes, treedt er verlies van deze cellen op, terwijl

van Parkinson in een

in staat te onderzoeken of er bij een patiënt al dan niet sprake

dit niet het geval is bij de ziekte van Alzheimer. Dementie met

vroeg stadium (een-

is van verlies van dopamine- producerende hersencellen (voor

Lewy lichaampjes is een frequent voorkomende vorm van de-

toelichting zie het figuur). Dit onderzoek vindt plaats op de

mentie, al komt de ziekte van Alzheimer nog vaker voor. Kli-

afdeling Nucleaire Geneeskunde. Omdat al meer dan de helft

nisch gezien, kan het soms moeilijk zijn om een individuele

van deze hersencellen verloren zijn gegaan voordat de eerste

patiënt die mogelijk lijdt aan dementie met Lewy Lichaampjes

klinische verschijnselen van de ziekte van Parkinson optreden

te onderscheiden van een patiënt die lijdt aan de ziekte van

Figuur

zijn we in staat in een zeer vroege fase deze ziekte uit te sluiten

Alzheimer. Dit onderscheid is van belang, bijvoorbeeld voor

Een dopamine transporter SPECT scan bij een gezonde

of juist te bevestigen door dit verlies af te beelden (het figuur).

een optimale behandeling. Door gebruik te maken van dezelf-

vrijwilliger en een patiënt met de ziekte van Parkinson. Een

Kenmerkend is dat het verlies vooral gelokaliseerd is in een deel

de techniek als hierboven beschreven (afbeelden van dopamine

licht-radioactieve stof ([123I]FP-CIT) wordt in een kleine

van het striatum (het putamen; het figuur) dat een belangrijke

transporters met SPECT) kan gezien worden aan welke ziekte

hoeveelheid toegediend in een ader van de arm. Deze stof

rol speelt bij de coördinatie van motoriek. Vooral in een vroe-

de patiënt lijdt: dementie met Lewy lichaampjes of de ziekte van

ge fase van de ziekte van Parkinson kunnen de klachten vaak

Alzheimer. Een verlaagde hoeveelheid dopamine transporters in

atypisch zijn waardoor het soms moeilijk is voor een neuroloog

het striatum geldt thans als een ondersteunend diagnostisch ken-

om de juiste diagnose te stellen. Een goede diagnose is o.a.

merk voor de diagnose dementie met Lewy lichaampjes.

zijdige symptomen)

hecht zich aan dopamine transporters. De SPECT camera kan radioactiviteit detecteren, en zo bepalen waar en hoeveel dopamine transporters er zijn. Te zien zijn dwarsdoorsnedes van de hersenen ter hoogte van het striatum (in dit hersengebied komen de meeste dopamine transporters

van belang omdat deze richting geeft aan een tijdige en juiste

voor). Bij de gezonde vrijwilliger zijn veel dopamine trans-

behandeling.

porters aanwezig in het striatum, weergegeven door een

De laatste jaren heeft een aantal grote studies laten zien dat do-

lichte kleur. De Parkinson patiënt toont een verlies van do-

pamine-transporter SPECT nuttig kan zijn als er twijfel is ten

pamine transporters, met name in het putamen (deel van

aanzien van de juistheid van de klinische diagnose Parkinson.

het striatum waar de lichte kleur verdween).

(advertorial)

“Een Parkinson patiënt verliest niet zijn leven, maar wel zijn kwaliteit van leven. De Parkinson Vereniging strijdt daartegen.” Dat Parkinson patiënten trillen, weten de meeste mensen nog wel. Maar ze schrikken als ze horen dat de ziekte van Parkinson leidt tot stijfheid, traagheid, moeilijk lopen of een star gezicht. En in een verder gevorderd stadium zelfs tot problemen met praten, slikken, concentreren en slapen. Veel patiënten kunnen dan ook niet meer goed deelnemen aan het dagelijkse

sociale

verkeer.

Uiteindelijk

kan dat leiden tot een volledig isolement en depressie.

foto: Stefanie van Vliet, directeur Parkinson Vereniging

“Niet alleen de patiënt ziet de kwaliteit van leven dan afnemen,” aldus Stefanie van Vliet, directeur van het bureau van de Parkinson Vereniging, “maar ook de partner krijgt het als mantelzorger zwaar te verduren”. De Parkinson Vereniging zet zich samen met de leden dagelijks in voor de belangen van Parkinson patiënten en hun familie. Van Vliet: “Dat doen wij door aandacht te vragen voor de verbetering van de kwaliteit van leven. Zo oefenen wij invloed uit op de samenleving en de medische zorg en dragen onze leden, als ervaringsdeskundigen, bij aan het verhogen van de kennis over de ziekte. Maar onze belangrijkste taak is het organiseren van lotgenotencontact”. De vereniging, die 8500 leden heeft, organiseert landelijke en regionale bijeenkomsten voor patiënten en hun partners, biedt informatie via folders, boeken, brochures en spreekbeurten, verzorgt voorlichtingsbijeenkomsten en publiceert het tijdschrift Papaver. In Nederland lijden naar schatting 50.000 mensen aan de ziekte van Parkinson. De ziekte treft zowel mannen als vrouwen; meestal zijn zij dan rond de zestig jaar. Zo´n 10 % is echter nog geen 40 jaar. De patiënten tot 56 jaar vormen een landelijk georganiseerde afdeling, onder de naam Yoppers (Young Onset Parkinsonians). De ziekte is niet te genezen, met medicijnen kunnen slechts de symptomen onderdrukt worden. Je wereld stort in Stefanie van Vliet vertelt dat er overal in Nederland contactpersonen actief zijn die regionale of provinciale bijeenkomsten verzorgen. “De organisatie daarvan ligt helemaal in handen van de patiënten zelf of van hun partners, en dat is bijzonder waardevol. Zij weten immers aan welke informatie behoefte bestaat. Maar ze kunnen ook een heel goed luisterend oor bieden. Stel je eens voor dat je net te horen hebt gekregen dat je Parkinson hebt. Dan stort je wereld in. Een gesprek met andere patiënten kan dan helpen om het leven weer een beetje op orde te krijgen. Een belangrijk element is dan ook het lotgenotencontact, dat wil zeggen het contact tussen Parkinson patiënten om ervaringen uit te wisselen, tips te krijgen maar vooral om even te weten dat je niet de enige bent. Deze contacten vinden

plaats via informatiebijeenkomsten, maar er worden ook cursussen gegeven zoals een hersentraining ‘Parkinson Hou Je Aandacht Erbij’. Daarnaast is bewegen belangrijk, dus zijn er op diverse plekken in het land mogelijkheden om met andere Parkinson patiënten te bewegen in water, aan Nordic Walking te doen of zelfs te gaan Salsadansen. Weet je dat Parkinson patiënten heel goed kunnen dansen?” Parkinson Vereniging Een belangrijke activiteit van de vereniging is het verstrekken van informatie over Parkinson, parkinsonismen en de eigen activiteiten. Voorlichting is nodig voor bijvoorbeeld de gezinsleden en de omgeving van de patiënt, maar ook voor (para)medici. Leden van de vereniging houden overal in het land spreekbeurten op scholen, in instellingen, op congressen en symposia. Verder beschikt de vereniging over informatiestands die, bemand door leden, overal staan waar aandacht voor Parkinson gewenst is. Ook verschijnt zes keer per jaar een informatief tijdschrift Papaver. Stefanie van Vliet: “Alleen al vanwege de Papaver raad ik mensen met de ziekte van Parkinson aan om lid te worden. Niet voor niets wordt het ook goed gelezen door neurologen, Parkinson verpleegkundigen en paramedici”. Op de website www.parkinson-vereniging.nl wordt naast verenigingnieuws ook andere nieuwsfeiten en onderzoeksverslagen over de ziekte van Parkinson gepubliceerd. Belangstellenden kunnen de verenigingsfolders en -brochures downloaden. Voor

meer

informatie:

Parkinson

Vereniging,

Bunnik.

Tel. 030-6561369 of E-mail: [email protected]

THEMABIJLAGE Het zenuwstelsel MEDIAPLANET

RLS: Het gevoel dat je benen moeten bewegen Benen met prikkels, kramp of jeuk. Niet kunnen slapen en pas rust na de ledematen flink te bewegen. Klinkt bekend? Naar schatting heeft maar liefst zeven procent van de Nederlanders rusteloze benen. Oftewel: het Restless Legs Syndrome (RLS).  Door Marjolein Straatman

R

LS is een neurologische aandoening, een onbedwingbare bewegingsdrang die meestal gepaard gaat met onaangename sensaties in de benen. “Eerst het ene been, daarna het andere. Soms allebei tegelijk. De drang, het gevoel dat je moet bewegen kan zich ook verspreiden naar andere delen van het lichaam zoals de armen. Mensen omschrijven de onaangename gevoelens wel eens als een prikkelend of brandend gevoel, als stroomstootjes, jeukerig en alsof er mieren door het been lopen. De klachten zijn zeer variërend. Maar

bijna iedereen met RLS merkt dat de klachten verminderen of verdwijnen als je je benen beweegt’’, vertelt Roselyne Rijsman. Ze is als neuroloog verbonden aan het Slaap en Waak Centrum in het Medisch Centrum Haaglanden en promoveerde op het onderwerp RLS. “De sensaties komen op in rust of worden er erger door. De klachten beginnen of zijn het ergst in de avond en nacht. Hierdoor is inslapen moeilijk. Gezien het merendeel van de patiënten ook onvrijwillige, willekeurige schopbewegingen met hun benen maakt in de lichte slaap,

7

Foto: emreogan / istockphoto

kan de kwaliteit van de slaap ernstig verstoord zijn. Dat heeft consequenties voor de dag. Concentratiestoornissen, moeheid, depressieve klachten. In sociaal opzicht is het ook vervelend. Een avondje theater wordt een stuk minder aantrekkelijk met restless legs.’’ Waar wordt het syndroom door veroorzaakt?

“De precieze oorzaak is nog niet bekend. Het is een stoornis in het centrale zenuwstelsel. Omdat we zien dat dopaminemedicatie bij veel mensen werkt, wordt vermoed dat RLS een gevolg is van een verstoring in het dopaminerge systeem. Maar ijzer lijkt ook een rol te spelen. Dat heeft ons lichaam nodig voor de aanmaak van dopamine. Een te lage ijzervoorraad is geassocieerd met RLS en hoe lager de voorraad, hoe ernstiger de RLS kan zijn. Het Restless Legs Syndrome kan ook erfelijk zijn. Je hebt een veel grotere kans het te krijgen als twee eerstegraads familieleden ermee kampen.’’  Zijn er verschillende vormen?

“Naast variatie in ernst en klachten, bestaan er een primaire en secundaire vorm. RLS in zijn primaire

vorm staat op zichzelf en is niet gekoppeld aan een andere aandoening. In de secundaire variant is dat wel zo. Er is dan een andere ziekte die de RLS uitlokt of verergert. Restless legs komen in hogere mate voor onder dialysepatiënten, bij mensen met bloedarmoede, polyneuropathie (zenuwaandoening) of een te traag werkende schildklier. Zwangere vrouwen ontwikkelen ook vaker dan niet-zwangeren RLS. Dat neemt progressief toe naarmate iemand verder is in de zwangerschap. Men vermoedt een hormonale oorzaak of dat het met het ijzergehalte te maken heeft. Na de bevalling verdwijnt RLS bij de meerderheid van de gevallen.” Wat kun je ertegen ondernemen?

“Behandeling is niet bij iedereen noodzakelijk.  Pas als het in een bepaalde frequentie en intensiteit optreedt en de klachten de kwaliteit van leven beïnvloeden, kan aan behandeling gedacht worden. In alle gevallen kijken we eerst of er een onderliggende aandoening is die de RLS kan uitlokken. Zijn er medicijnen die RLS uitlokken? Van antimisselijkheidstabletten en som-

mige antidepressiva is bekend dat ze de kans op restless legs vergroten. Soms verdwijnen de klachten na het stoppen hiermee. Verder moet een patiënt leefadviezen opvolgen. Slecht slapen verergert RLS, dus is een regelmatig slaappatroon belangrijk. Regelmatige lichaamsbeweging is eveneens essentieel. Maar fanatiek sporten is juist weer aan afrader. Hierdoor kunnen de klachten zelfs verergeren tijdens de avond volgend op het sporten. Daarnaast natuurlijk matig zijn met alcohol en roken en een goed en gezond dieet. Is aan al die factoren voldaan en blijven de klachten, dan is medicatie een optie.’’  Welke medicatie?

“Dopamine is een neurotransmitter die zorgt dat informatie van de ene zenuwcel naar de andere gaat. Deze middelen kunnen effectief zijn om RLS-klachten te onderdrukken. Verder gebruiken we anti-epileptica en benzodiazepines. Opiaten zijn ook medicijnen die de pijn kunnen tegengaan. Medicijnen kunnen de klachten helemaal doen verdwijnen. Dat is uiterst hoopvol. Er is echter ook een groep die moeilijk te behandelen is.’’

(advertorial)

NEEM UW RESTLESS LEGS KLACHTEN SERIEUS

Stichting Restless Legs

De officiële en erkende, onafhankelijke patiëntenorganisatie voor het Restless Legs Syndroom (RLS) Eerder dit jaar werd in samenwerking met de Stichting Restless Legs een enquête gehouden via een vragenlijst op Internet. Maar liefst 3687 mensen reageerden. De uitkomsten wijzen er op dat de lichamelijke, geestelijke en sociale invloed van RLS enorm is. Ruim 70% van de mensen gaf aan veelal jaren met de klachten te hebben rondgelopen voordat zij – of hun arts – wisten dat sprake was van RLS. Een meerderheid van alle respondenten zei RLS als een ingrijpende verstoring van hun

leven te ervaren: onderbreking van de nachtrust, daardoor chronisch slaaptekort en als gevolg moeheid overdag, concentratiestoornissen, vermijden van sociale activiteiten. Men is serieus op zoek naar adequate behandeling. De Stichting Restless Legs wordt bijgestaan door een Medische Adviesraad bestaande uit artsen werkzaam in de disciplines neurologie, slaap-waak onderzoek, geriatrie, farmacologie, en huisartsengeneeskunde.

De Stichting organiseert regionale voorlichtingsbijeenkomsten door heel Nederland tijdens welke een lezing door een ter zake kundige neuroloog de hoofdmoot vormt. In een nieuwsbrief houdt de Stichting haar donateurs op de hoogte van ontwikkelingen op het gebied van RLS. De website van de Stichting biedt veel informatie voor wie op het Internet zoekt. Via een telefonisch spreekuur is de Stichting iedere doordeweekse avond bereikbaar. Ook door middel van brochures treedt de Stichting naar buiten.

Stichting Restless Legs, Marterlaan 13, 6705 CK Wageningen. www.stichting-restless-legs.org Telefoon 0900-7574636 (1 cent per minuut)

Criteria om de diagnose RLS te stellen 1 Onweerstaanbare drang om te bewegen. Kriebels in de benen 2 De drang om te bewegen en de akelige gevoelens worden erger in situaties van rust 3 De drang om te bewegen en de akelige gevoelens worden verlicht door te bewegen, zo lang de beweging duurt 4 De drang om te bewegen en de akelige gevoelens zijn’s avonds en/of ’s nachts erger dan overdag

(advertorial)

DEPRESSIE ONLINE TE BEHANDELEN Eind vorige eeuw startten het Fonds Psychische Gezondheid en de Universiteit van Amsterdam (UvA) onder leiding van prof. dr. Alfred Lange onderzoek naar een veilige en werkzame manier om psychische klachten te behandelen via internet. Het leverde een nieuwe behandelvorm op: Interapy, die nu succesvol wordt toegepast in de geestelijke gezondheidszorg, onder andere voor het behandelen van depressie. Psycholoog Bart Schrieken, toen één van de onderzoekers, nu werkzaam bij de behandelorganissatie: “Uit onderzoek naar de werkzaamheid van psychotherapie blijkt dat inzicht in klachten even belangrijk is als het leren van vaardigheden. Dat hebben we vertaald naar een behandelvorm waarin mensen heel praktisch met hun klachten bezig zijn. Maar wel onder goede begeleiding van een psycholoog. Het aardige is dat die niet naast je hoeft te zitten. Dat blijkt net zo goed via internet te gaan. Hoe komen mensen bij jullie in behandeling?: Meestal worden ze verwezen door hun huisarts, bijvoorbeeld met een burn-out, posttraumatische stress of depressie, maar soms melden mensen zichzelf aan. We brengen dan eerst de klachten in kaart met vragenlijsten die zijn geijkt op grote groepen mensen, zodat je een standaard hebt om te kijken wat en hoe ernstig de problemen zijn. Ja, en dan? Een cliënt heeft een eigen beveiligde Interapy-site en werkt met een persoonlijke psycholoog samen aan het oplossen van problemen, maar niet uit de losse hand. De behandeling heeft een duidelijke richting, en dat is ook nodig. Depressie is bijvoorbeeld een hardnekkige klacht. Mensen moeten zich daar

Foto: fotosipsak/ istockphoto

stap voor stap uitvechten. Daarom hebben de behandelingen veel structuur. Uit het onderzoek weten we wat je het beste kunt doen als je bijvoorbeeld posttraumatische stress, paniek- of depressie klachten hebt. Voor elk van die klachten is een stappenplan gemaakt om weer op de rails te komen. Een cliënt krijgt twee keer per week een opdracht van zijn psycholoog. Dat is dus behoorlijk intensief. Het voordeel is dat behandeling daardoor snel klaar kan zijn. Afhankelijk van de klacht duurt een behandeling tussen de 7 en de 20 weken. Wat mensen eigenlijk doen is het onder begeleiding maken van een eigen behandelprogramma. “Hier”, Bart laat een stukje lezen van een interview met een cliënt die is behandeld voor burn-out.

Ik had er nog nooit van gehoord, behandeling via internet, waarom zou je het eigenlijk doen? Omdat het goed is. Behandelingen worden alleen aangeboden als we wetenschappelijk onderzocht zijn. We zijn bijvoorbeeld nu bezig de resultaten van de laatste 1500 behandelingen te evalueren.

“Wat ik persoonlijk als heel positief heb ervaren, is dat ik alles later kon teruglezen. Dat is heel bruikbaar voor me geweest. De handvatten die ik tijdens de therapie heb opgedaan, helpen me nu nog door moeilijke periodes heen.”

Wat is Interapy eigenlijk en is het goedkoper dan een gewone behandeling? Interapy is een erkende instelling, na verwijzing door een huisarts of bedrijfsarts wordt de behandeling door de zorgverzekering vergoed. Wel is het zo dat we, dankzij onze werkwijze, lagere kosten in rekening kunnen brengen dan gemiddeld. Maar eigenlijk vind ik dat niet zo relevant, het gaat om de kwaliteit van de behandeling.

Ook zorgen we ervoor dat we geen wachtlijst krijgen: dus mensen kunnen met een behandeling beginnen op het moment dat mensen dat willen. En soms blijkt dat mensen het makkelijker vinden om niet met iemand te hoeven praten over hun problemen.

Informatie: www.interapy.nl

(advertorial)

Lichttherapie: grip op je winterdip

Nieuwe lichttherapielamp maakt toepassing eenvoudig NATHALIE HOGENDORP

I

n de zomer is er niets aan de hand, maar zodra de blaadjes van de bomen beginnen te vallen laat het lichaam je in de steek. Moeheid, weinig energie, somberheid, een grote behoefte aan slapen, gewichtstoename door een toegenomen behoefte aan calorierijk voedsel, zijn

kenmerkende symptomen van de ‘herfstblues’ of ‘winterdip’. Lichttherapie gaat deze klachten op natuurlijke wijze tegen. Lichttherapie is nu zelfs helemaal ‘hot’, door de introductie van een handzame lichttherapielamp; de Litebook®Elite™. Miljoenen mensen in Nederland hebben jaarlijks last van de winterdip. Een winterdip is een mildere variant van een winterdepressie. Niet alle symptomen van een winterdepressie zijn aanwezig, maar zorgen wel voor veel ongemak. Door het ‘te kort aan licht’ tijdens de donkere dagen, raakt de biologische klok van het lichaam van slag, waardoor o.a. het slaaphormoon melatonine ook overdag wordt aangemaakt. Dit zorgt voor een vermoeid gevoel. Ook de productie van andere energiehormonen en neurotransmitters raakt verstoord met allerlei gezondheidsklachten tot gevolg. Effectief en natuurlijk Lichttherapie herstelt de biologische klok van het lichaam. Via de ogen wordt een sterk signaal doorgegeven aan het deel van hersenen waar de biologische klok zich bevindt. De productie van melatonine wordt direct gestopt waardoor andere energieprocessen op gang kunnen komen. Zoals het hoort. De effectiviteit van lichttherapie is duidelijk aangetoond. Nederlandse medische richtlijnen adviseren lichttherapie dan ook als eerste keus behandeling bij winterdepressie. Lichttherapie helpt ook bij bepaalde slaapproblemen, jetlag, nachtdiensten, PMS, burnout, en (postnatale)depressie.

adv266x195-102008.indd 1

Toepassing niet altijd eenvoudig Ondanks de hoge effectiviteit stuitte de toepasbaarheid van lichttherapie op veel problemen. Zo wordt lichttherapie aangeboden door diverse GGZ-instellingen. Niet iedereen is echter in staat om zich daar dagelijks in de vroege ochtend te melden voor een ‘lichtbad’. Ook aan het klassieke assortiment lampen voor thuisgebruik zijn nadelen verbonden. De efficiënte lichtopbrengst van deze grote lampen is doorgaans relatief laag, waardoor men dagelijks een uur of langer achter de lamp moet zitten voor een gunstig resultaat. Handzame lichttherapielamp brengt licht in duisternis De introductie van een nieuwe kleine lichttherapielamp, de Litebook Elite, zorgt voor een revolutie in het gebruiksgemak. Het handzame formaat en de oplaadbare accu zorgt er voor dat je de lamp overal eenvoudig kan gebruiken: thuis of op het werk. De medisch gecertificeerde Litebook maakt gebruik van speciale LED-technologie (Licht Emitterende Dioden). Deze lampjes zijn zo ‘geprogrammeerd’ dat het licht zich concentreert op de meest effectieve golflengte van licht. Hierdoor wordt de dagelijkse behandelduur teruggebracht naar slechts 15 tot 30 minuten. De prijs van een Litebook bedraagt € 249,00. De Nederlandse distributeur, Goodlite, biedt zelfs een 60-dagen-tevredenheidsgarantie om de effectiviteit van de lamp te onderstrepen. Kijk voor meer informatie op www.doehetlichtaan.nl of bel met Goodlite: 020- 4750296

30-10-2008 15:27:19

THEMABIJLAGE Het zenuwstelsel MEDIAPLANET

9

Hoge pieken, diepe dalen Soms wordt van patiënten gedacht dat ze gek zijn. Of dat ze even een spreekwoordelijke schop onder de kont nodig hebben. Feit is dat zowel een depressie als een manisch-depressieve stoornis ‘gewoon’ een ziekte is waar de patiënt bijzonder van te lijden heeft. Door irma van der lubbe

L

Foto: ladida / istockphoto

“… En dan denk je ineens: dit klopt niet.” Patiënten die aan schizofrenie lijden, hebben dat aanvankelijk vaak zelf niet in de gaten. Het is meestal de omgeving die als eerste de signalen opmerkt.

etterlijke uitspraken van mensen met een depressie aan de Psychische Gezondheidslijn zijn: “Het lijkt wel of er een zware grijze deken over me heen hangt”, “Het leven is een hel, dit kan ik niet volhouden, ik zie maar één mogelijkheid om deze pijn te stoppen”, en “Dit is iets wat je je ergste vijand nog niet zou toewensen”, zegt Aly van Geleuken, psycholoog en hoofd van het Depressie Centrum van het Fonds Psychische Gezondheid. “Toch worden psychische ziekten vaak lang niet zo serieus genomen als lichamelijke. Als iemand als gevolg van ingrijpende gebeurtenissen langdurig onder stress staat en daardoor bijvoor-

sommige komen naast depressies ook manische perioden voor.” Tijdens een manie heeft een patiënt ontzettend veel energie en denkt hij dat hij alles kan. “Hij mist dan vrijwel iedere vorm van zelfreflectie en denkt dat de hele wereld ernaast zit, behalve hij”, vertelt Kupka. “In de depressieve episoden heeft hij juist heel weinig levenslust, hoop en gevoel. Iedere episode kan maanden duren. De manie en de depressie kunnen elkaar afwisselen, waarna de patiënt meestal weer lange tijd geheel normaal is. Ook kan iemand eerst een paar maal een depressie hebben gehad, en pas na jaren een eerste manie hebben.”

Door irma van der lubbe

S

chizofrenie kenmerkt zich door psychotische episodes; perioden waarin de patiënt geen idee meer heeft van de werkelijkheid en bijvoorbeeld waanideeën of hallucinaties heeft. De ziekte ontstaat vaak tussen het zestiende en 26e levensjaar; het is echter niet helemaal duidelijk hoe. Erfelijkheid is een belangrijke oorzaak, maar ook omgevingsfactoren lijken een rol te spelen, waarvan stress de belangrijkste is. Marja Hasert is voorzitter van

Iedere psychose zorgt voor permanente hersenschade, waardoor schizofreniepatiënten slechter functioneren dan voorheen Ypsilon, de vereniging van familieleden en betrokkenen van mensen met schizofrenie of een psychose. Zij vertelt: “Als je puberdochter zegt dat ze denkt dat iedereen het over haar heeft, is dat niet zo vreemd. Maar als het steeds erger wordt en ze zegt dat ze continu gevolgd wordt of wordt afgeluisterd door de CIA, dan denk je ineens: dit klopt niet.”

Foto: fly_fast / istockphoto

Schizofrenie in cijfers • Naar schatting lijdt één op de honderd mensen aan schizofrenie. • Per jaar komen er in Nederland ongeveer 3.000 nieuwe patiënten bij. • Twintig procent van de ernstig zieke schizofreniepatiënten is niet in zorg. Dat komt deels omdat veel patiënten geen ziekte-inzicht hebben en behandeling weigeren.

• Twintig procent van de patiënten kan na een eerste ziekteperiode een zelfstandig bestaan opbouwen. • Tien procent van de patiënten pleegt zelfmoord binnen de eerste tien jaar van de ziekte. Ruim het dubbele doet pogingen daartoe.

Hersenschade

Het beste in dat geval is om contact op te nemen met de huisarts en vervolgens met een psychiater. “Helaas gebeurt dat meestal pas als het komt tot een echte psychose”, ervaart Hasert. “Iedere psychose zorgt echter voor permanente

hersenschade, die maakt dat schizofreniepatiënten slechter functioneren dan voorheen. Vaak hebben ze moeite met het onderhouden van sociale contacten, met zich te concentreren en met voor zichzelf

zorgen. Bovendien: hoe meer crises, des te slechter de vooruitzichten. Het is dus belangrijk om te proberen nieuwe crises te voorkomen, onder andere via anti-psychotica. Deze medicijnen kunnen uitsluitend helpen bij het verminderen van de psychotische symptomen; genezen kunnen ze niet, want schizofrenie is ongeneeslijk. In combinatie met cognitieve therapie kan er hoop voor de toekomst worden gegeven en lukt het een patiënt ‘redelijk’ te functioneren. De ziekte is echter zeer ingrijpend en heeft een enorme impact op je leven en je toekomst.” Nog even niet verhuizen

Hasert weet waar ze het over heeft. Haar moeder was schizofreniepatiënt en ook haar broer lijdt aan de aandoening. “Het krijgen van schizofrenie is voor een groot deel erfelijk bepaald en kan worden getriggerd door stress”, legt Hasert uit. “Omdat het in de pubertijd ontstaat, kunnen pesten op school, een scheiding of verhuizing de aanleiding zijn. In de tijd dat ik kinderen kreeg, nu beide twintigers, was er nog niet veel over de erfelijke factor bekend. Het heeft me er daarom niet van weerhouden om kinderen te krijgen. Maar ik ben wel extra alert. Zo zat een van mijn kinderen een tijd lang niet goed in zijn vel. Om die reden hebben mijn man en ik besloten om een geplande verhuizing uit te stellen. Zelf heb ik door de ziekte van mijn moeder en mijn broer in mijn jeugd gekke dingen meegemaakt. Om die jeugd te verwerken heb ik vijf jaar psychotherapie gevolgd. Ik heb het inmiddels een plek gegeven, de angst om het zelf te krijgen is niet meer constant aanwezig. Hoewel die nooit helemaal over gaat.”

Foto: vernonwiley / istockphoto

beeld een hartinfarct krijg, heeft iedereen daar begrip voor. Maar iemand die onder soortgelijke omstandigheden een depressie krijgt, krijgt vaak te horen niet tegen het leven opgewassen te zijn. Dat is zó oneerlijk. Bij het ontstaan van zowel lichamelijke als psychische ziekten spelen bio-psycho-sociale factoren een rol, het is veelal een combinatie van erfelijke aanleg, iemands persoonlijkheid, karakter en omgevingsfactoren als sociaal netwerk, leefomstandigheden en inkomen. En iedereen heeft z’n eigen zwakke plekken.” Raakvlak

“Depressie is inderdaad de naam van een verzameling problemen met verschillende achtergronden”, beaamt Ralph Kupka. Hij is psychiater bij Altrecht GGZ en projectleider van het Kenniscentrum Bipolaire Stoornissen in Utrecht. “Soms heeft de oorzaak te maken met een reactie op een ingrijpend verlies, soms is er eerder sprake van een erfelijke psychiatrische aandoening. Er is veel overlap tussen psychiatrische stoornissen, waar de precieze grenzen liggen in dat raakvlak weten we nog niet. Bij sommige mensen gaat de depressie gepaard met psychose, en bij

Combinaties van genen

Er bestaat al wel inzicht in de oorzaak van de stoornis, hoewel deze nog niet helemáál duidelijk is. “Waarschijnlijk is de stoornis zeer erfelijk, net zoals schizofrenie dat is”, legt Kupka uit. “We denken dat er combinaties van genen zijn die samen voor de stoornis zorgen, maar we weten nog niet precies om welke genen het gaat. Hoewel genezing nog niet mogelijk is, is de stoornis bij een groot deel van de patiënten goed te behandelen met medicatie en psychotherapie. Zo kunnen we ervoor zorgen dat er zo min mogelijk schade ontstaat en dat de episodes korter worden. Door middel van een onderhoudsdosis medicijnen is vaak ook te voorkomen dat er nieuwe episodes optreden. Dat lijkt ideaal, maar toch hebben veel patiënten die zich goed voelen er moeite mee om iedere dag pillen te slikken tegen iets dat misschien gaat gebeuren. Helemaal wanneer je weet dat er soms hinderlijke bijwerkingen zijn zoals een forse gewichtstoename – soms wel tien of twintig kilo, trillende handen of uitslag. Dan vraagt de patiënt zich af of het middel niet erger is dan de kwaal. Maar geloof me: de kwaal is heel erg.”

MEDIAPLANET THEMABIJLAGE Het zenuwstelsel

10

temin merkte haar partner dat hij een andere vrouw had gekregen. Na haar hersenbloeding wilde ze plots juist graag autorijden en kreeg ze een onbedwingbare behoefte aan vlees. En ook haar karakter bleek wezenlijk te zijn veranderd. Een goed voorbeeld van hoe een neurologische aandoening verholpen kan worden, terwijl de psychiatrische klachten nog wel degelijk aanwezig zijn. De bloeding zelf heeft schade aangebracht in de hersenen en geeft uiteindelijk nog psychiatrische klachten.”

Therapietrouw medicatie belangrijk voor optimaal effect

Meer klachten dan van de ziekte zélf Foto: sandoclr / istockphoto

Wanneer voorgeschreven medicatie niet op het juiste tijdstip en de juiste wijze wordt toegediend heeft deze minder effect. Hans Smit is apotheker en directeur van Apotheekzorg, een landelijk opererende zorgapotheek die gespecialiseerd is in complexe geneesmiddelen. Hij legt uit: “Een apotheek kan veel doen om therapietrouw te bevorderen. Via een computersysteem kan men zien wanneer een patiënt aan nieuwe medicatie toe is. Meldt hij zich niet, dan neemt de apotheek contact op om te horen wat de reden is en wordt de patiënt geholpen om de geneesmiddelen weer op de juiste wijze te gebruiken. Ook kunnen sms’jes worden verstuurd als de medicijnen moeten worden ingenomen. Een ander voorbeeld is het verpakken van geneesmiddelen per innamemoment, in zakjes aan een medicatierol. Heel effectief is ook een prikinstructie bij patiënten die zichzelf moeten injecteren zoals bij Multiple Sclerose of Parkinson. Er komt dan een verpleegkundige bij de patiënt thuis om hem alles rustig uit te leggen en de injectie met hem te oefenen. Deze verpleegkundige is een therapietrouw-coach voor de patiënt.”

Foto: marylb / istockphoto

Neuropsychiatrie en gedragsneurologie

Psychiatrische veranderingen in ons gedrag komen vaak voor bij een neurologische aandoening. Neuroloog Henri Weinstein van het Sint Lucas Andreas Ziekenhuis legt dit uit. Door Marjolein Straatman

“

Vroeger was er een duidelijke scheidslijn tussen neurologie en psychiatrie. Alle ziekten die verklaard konden worden door een disfunctie in de hersenen waren neurologisch. Wat men niet kon verklaren werd geschaard onder de psychiatrie. Inmiddels is die scheidslijn vervaagd en niet meer zo aanwezig. Ook bij klassieke psychiatrische ziekten zoals schizofrenie gaan de meeste

psychiaters ervan uit dat deze worden veroorzaakt door een storing in de hersenen. Veel hersenziekten brengen psychiatrische klachten met zich mee. MS en parkinson bijvoorbeeld, kunnen naast de lichamelijke klachten ook zorgen voor symptomen als persoonlijkheidsverandering, depressie en concentratiestoornissen. We weten nu dat veel mensen en hun omgeving vooral lijden aan de psychiatrische

Optimale zorg of minimale zorg? AstraZeneca helpt de gezondheid en levenskwaliteit van mensen te verbeteren door nieuwe geneesmiddelen te ontwikkelen en beschikbaar te stellen. Om het goed gebruik van geneesmiddelen te ondersteunen, is een bredere visie op en bijdrage aan de gezondheidszorg van wezenlijk belang. Onze activiteiten raken daarom niet alleen de patiënten die onze geneesmiddelen gebruiken, maar ook iedereen die een direct of indirect belang of zelfs maar contact met ons heeft. Wij streven in al onze activiteiten naar het bieden van optimale zorg. Daarbij beseffen wij dat ons succes op de lange termijn afhangt van ons vermogen om onze doelen en verplichtingen in evenwicht te brengen met onze verantwoordelijkheid tegenover de samenleving en onze omgeving.

AstraZeneca. Het grootst mogelijke verschil voor de gezondheid van patiënten.

klachten in plaats van aan de lichamelijke symptomen. Er is een groot verband tussen neurologische ziekten en psychische symptomen.” Gedragsverandering

Weinstein illustreert het graag met een voorbeeld. “Een alternatieve, vegetarisch etende vrouw die autogebruik schuwde kreeg een hersenbloeding. Ze herstelde lichamelijk vrij goed en wist te revalideren. Niet-

De psychiatrische klachten die met een neurologische ziekte samenhangen betekenen dus vaak veel meer voor de persoon dan de ziekte op zich. Mensen met de ziekte van Alzheimer kunnen weinig last hebben van hun ziekte. Er kunnen echter psychiatrische klachten als boosheid en agressie optreden, waardoor het voor de partner en anderen moeilijker wordt om met de patiënt om te gaan. Een soortgelijk probleem kan zich ook voordoen bij patiënten met een beroerte. Verlamming van een lichaamshelft is al erg genoeg en soms is revalidatie geboden. Maar veel van de slachtoffers herstellen goed. Niettemin heeft een groot deel van hen nog te maken met psychiatrische klachten die voortvloeien uit de ziekte, zoals minder concentratie, problemen met de aandacht en soms zelf karakterverandering. “Hetzelfde zie je bij mensen met een hersentrauma. Zij raken bewusteloos, worden opgenomen en komen weer bij. Lichamelijk lijken ze hersteld. Maar geestelijk kunnen er nog allerlei klachten optreden; depressie, concentratiestoornis en soms ook persoonlijkheidsverandering. Nu zijn dit klachten waar we rekening mee kunnen houden. Hoe deze symptomen ontstaan weten we nog niet. Het brein lijkt steeds complexer dan wij denken. Maar we hebben al veel geleerd. Migraine was vroeger een psychosomatische ziekte waar alleen vrouwen last van hadden. Nu weten we dat het wel degelijk een hersenaandoening is. En zo zullen we over enkele jaren weer verder zijn en meer begrijpen van de hersenen”, aldus Weinstein.

De Itec luchtreiniger misstaat in geen enkel interieur. Stille design luchtreiniger met bacterie- en virusdodende werking. De Itec Clean Air luchtreiniger reinigt en ioniseert de lucht in alle stilte. Door toepassing van plasma technologie is een rumoerige ventilator overbodig geworden. Stof, fijnstof, pollen en andere vervuiling wordt in alle stilte uit de lucht gefilterd. Bovendien doodt de Clean Air bacteriën en virussen en met behulp van een UV lamp en wordt de lucht verfrist door de lucht ionisator. Het regelmatig opnieuw moeten aanschaffen van nieuwe filterpatronen is niet aan de orde, het afvegen van de roestvrijstalen stofverzamelplaten is voldoende. Met zijn strakke design misstaat hij in geen enkel interieur. De Itec Clean Air is geschikt voor particulier en professioneel gebruik. Prijs incl. BTW en verzendkosten: €278,Winteractie: Bestel de Itec Clean Air, ontvang tevens een Itec Bureaulamp met lucht-ionisator en betaal slechts €248,- inclusief BTW en verzendkosten! Kijk voor meer informatie op onze website. Tel. 0571-840844

www.astrazeneca.nl life inspiring ideas

www.itecluchtreiniger.nl

THEMABIJLAGE Het zenuwstelsel MEDIAPLANET

11

Altijd de angst voor een nieuwe terugval

Ingezonden Mededeling Alles onder 1 dak om kosten te besparen en zoveel mogelijk gelden t.b.v de doelstellingen over te houden. Voorlichting, begeleiding en onderzoek zijn de drie kerntaken waar de organisatie zich actief voor inzet.

Bij multiple sclerose wisselen periodes van verbetering en verslechtering van het ziektebeeld elkaar af. Gelukkig kan er veel worden gedaan om terugvallen te voorkomen. Door irma van der lubbe

V

eel mensen denken dat MS een spierziekte is. “Dat is onterecht”, stelt Leo Visser, neuroloog bij het St. Elisabeth Ziekenhuis te Tilburg. “Bij MS is er iets mis met de aansturing vanuit de hersenen en het ruggenmerg naar de spieren en de zenuwen. Het bloed gaat in de hersenen namelijk ontstekingscellen aanmaken, waardoor op verschillende plaatsen ontstekingsplekken ontstaan. Dat is in feite hetzelfde als bij reuma, maar daar

Als het specifiek om MS gaat, zijn er redenen om aan te nemen dat omgevingsfactoren van invloed kunnen zijn gebeurt het in de gewrichten.” “Die ontstekingsplekken veroorzaken plotselinge aanvallen, waarbij functies uitvallen van bijvoorbeeld armen, benen of ogen”, vult Chris Polman aan. Hij is neuroloog en hoofd van het MS-centrum van het VUMC te Amsterdam. “Als je die plekjes langer hebt, gaan de zenuwcellen slechter functioneren om uiteindelijk verloren te gaan. Dat kan heel snel of geleidelijk gaan, maar de achteruitgang is evident.” Jong

De ziekte treft vooral mensen van rond de dertig. “Een kwart van deze

mensen meldt zich met klachten over verminderd zicht”, weet Visser. “Ook voelen ze zich vaak vermoeid, vooral bij warm weer, en hebben ze minder gevoel in armen of benen.” Dertig jaar is erg jong voor een neurologische aandoening, vindt Polman. “Deze mensen zijn volop bezig met het plannen van hun toekomst in plaats van het leren leven met beperkingen, zoals men dat op latere leeftijd doet”, ervaart hij. “Daarbij komt nog dat het verloop van de ziekte heel onzeker is en dat steeds het gevaar van terugval op de loer ligt. Logisch dus, dat de impact van MS op het leven van de patiënt erg groot is.” MS typeert zich inderdaad door perioden waarin de symptomen verergeren. Zo kan het gevoel in armen of benen verminderen en kan er krachten gezichtsverlies optreden. “Gemiddeld komen die perioden eens per jaar voor”, weet Visser. “Vaak herstelt men spontaan, soms is een medicijn nodig dat het immuunsysteem onderdrukt. Het vervelende is dat na zo’n periode van terugval blijvende schade kan overblijven, waardoor de situatie iedere keer wat verslechtert. Gelukkig zijn er ook mensen die – mede dankzij medicijnen – nauwelijks perioden van terugval kennen. Maar er zijn ook mensen die op deze manier in een rolstoel belanden.” Emigreren

Over de exacte oorzaak van MS is nog niet veel bekend. “MS is een auto-immuunziekte en we weten we dat auto-immuunziekten in verhouding vaker bij vrouwen dan bij mannen voorkomen”, vertelt Polman. “We denken daarom dat vrouwelijke hormonen een rol spelen, maar we

Foto: woodendinosaur / istockphoto

EXPERTPANEL Chris Polman Neuroloog, Hoofd MS Centrum VUMC

weten niet hoe.” Als het specifiek om MS gaat, zijn er redenen om aan te nemen dat omgevingsfactoren van invloed kunnen zijn. “Rond Afrika komt MS nauwelijks voor; in Scandinavische landen en Canada juist vaker”, weet Visser. “Wanneer iemand uit Afrika op zeer jonge leeftijd naar bijvoorbeeld Canada emigreert, blijkt hij net zoveel kans op MS te hebben als mensen die daar altijd hebben gewoond. En andersom. Dat maakt dat we ons afvragen of MS misschien uitgelokt wordt door een vroege virusinfectie. Ook weten we dat MS in bepaalde families vaker voorkomt. Op het moment wordt daarom veel onderzoek gedaan naar erfelijkheid.”

Leo Visser Neuroloog St. Elisabeth ziekenhuis Tilburg

Onderdrukken

Omdat de oorzaak van MS nog niet bekend is, is het ook nog niet mogelijk om de ziekte te genezen. “Gelukkig weten we wel veel over het mechanisme van MS en zijn er medicijnen waarmee we de activiteit van de ziekte redelijk kunnen onderdrukken”, stelt Polman. “Deze grijpen in op het verstoorde afweersysteem van het lichaam. Bovendien is het door de komst van de MRI-scan veel gemakkelijker geworden om de diagnose te stellen. Daardoor kunnen we snel een stuk onzekerheid wegnemen en eerder starten met de behandeling, zodat mensen langer een goede kwaliteit van leven kunnen behouden. Want daar gaat het uiteindelijk om.”

Ooit ontstaan vanuit mensen met MS zijn de knelpunten waar mensen met MS in het dagelijkse leven en bij de behandeling tegenaan lopen bekende uitgangspunten. Zo is ook het vermelde onderzoek naar de cognitie problemen een initiatief vanuit het MS Fonds. Door de jaarlijkse huis-aan-huis collecte, in de maand november, is het financieren van o.a onderzoek mogelijk. Ook begeleiding van mensen met MS is een belangrijk speerpunt o.a. op het gebied van arbeidsproblematiek. Ruim 6.000 vrijwilligers zetten zich in rond het MS Fonds. Afgelopen maand heeft de organisatie een MS experience Tour gehouden in 15 steden van Nederland. Hier kon het algemene publiek lijfelijk meemaken wat mensen met MS dagelijks ervaren. Ook wilde de organisatie afrekenen met het misverstand spierziekte. MS is een ziekte van het centrale zenuwstelsel! Het MS Fonds is in het bezit van het CBF keurmerk, de geworven gelden worden op een transparante en goede wijze besteed. Het bestuur van het Nationaal MS Fonds bedankt alle collectanten, coördinatoren en gulle gevers hartelijk voor hun inzet en het succes van de afgelopen collecteweek! Giro 5057

Multiple sclerose (MS) is een chronische aandoening van het centrale zenuwstelsel. Na de eerste symptomen ontwikkelt de ziekte zich bij de ene persoon langzaam en bij de ander snel. Bij vrouwen komt MS vaker voor dan bij mannen. De eerste verschijnselen doen zich meestal voor tussen het 20e en 40e levensjaar. MS kan zowel lichamelijke als verstandelijke problemen geven en op de lange duur zelfs leiden tot invaliditeit. Door het onvoorspelbare verloop is de ziekte soms moeilijk in te passen in het hectische leven van tegenwoordig. We willen nu eenmaal graag alles onder controle hebben, weten wat ons te wachten staat en snel kunnen reageren. Maar doordat de klachten bij MS nogal kunnen variëren, lukt dat niet altijd. Gelukkig is de mens flexibel en in staat zich aan te passen als de omstandigheden veranderen. Gebleken is dat de mensen die hebben leren omgaan met hun MS, vaak degenen zijn die in staat waren hulp te zoeken en te vinden. Ook de bereidheid open met vrienden en familie over de ziekte te praten, draagt bij aan het aanpassings- en acceptatieproces. Daarnaast zijn ook een goede begeleiding van de arts en betrouwbare voorlichting over MS van groot belang. Kijk verder voor meer informatie over MS op www.levenmetms.nl. Deze website is bedoeld voor iedereen die op zoek is naar begrijpelijke en betrouwbare informatie over MS, de behandeling en het er mee omgaan in het dagelijks leven. Deze website is een initiatief van Teva Pharma en sanofi-aventis.

Met MS sta je niet alleen

(advertorial)

ApotheekZorg maakt zorg weer persoonlijk Lijdt u aan een chronische ziekte? Dan weet u hoe lastig het kan zijn structureel medicijnen te gebruiken. ApotheekZorg is een landelijk opererende zorgapotheek, die gespecialiseerd is in dienstverlening rondom complexe en kostbare medicijnen. En met deze persoonlijke service komen we gewoon bij u thuis.

Interviews: C. de Koning/MedScope Tekstbewerking: B. van Lier

M

ultiple sclerose, ziekte van Parkinson, reumatoïde artritis, osteoporose… het zijn ziekten die om een intensieve behandeling vragen. Deze behandeling kan bestaan uit het gebruik van injecteerbare medicijnen waarbij extra informatie en begeleiding gewenst of vereist is. ApotheekZorg speelt hier al jaren op in met speciaal ontwikkelde zorgprogramma’s. Een team van professionals staat klaar om u te helpen ‘trouw te zijn’ aan de voor u gekozen therapie. Voor een succesvolle start van uw behandeling is het van groot belang dat u antwoord krijgt op al uw vragen. ApotheekZorg heeft meer dan 30 ervaren en geregistreerde verpleegkundigen in dienst. Zij verzorgen een instructie op maat bij u thuis, in uw eigen vertrouwde omgeving. Zo leert u bijvoorbeeld in alle rust hoe u uzelf dient te injecteren. Uw medicatie wordt onder de juiste bewaaromstandigheden en op een vooraf afgesproken tijdstip bij u thuis of op het werk afgeleverd door een van de eigen koeriers van

“ApotheekZorg ondersteunt behandeling multiple sclerose”

D

r. Evert Sanders is neuroloog in het Amphia ziekenhuis in Breda en behandelt vooral patiënten met multiple sclerose. Een vroege behandeling van multiple sclerose is het beste volgens dr. Sanders, want dat is gunstig voor de prognose op langere termijn. “De kunst is echter om de mensen gemotiveerd te houden om hun medicatie jarenlang te blijven gebruiken”, aldus dr. Sanders. “Worden ze hierin niet voldoende gestimuleerd, dan stopt een derde van de mensen na verloop van tijd met de behandeling. Dat is jammer, want dan krijgen ze vaker te maken met de negatieve gevolgen van hun ziekte.” Dankzij de verpleegkundige begeleiding, de medicatiebezorging én de goede informatievoorziening is een zorgservice zoals die van ApotheekZorg in staat de patiënten optimaal te motiveren. Dr. Sanders werkt dan ook graag met hen samen: “De zorgservice is essentieel om de patiënt gemotiveerd te houden en ondersteunt daarmee de toekomst van de mens met multiple sclerose. Bovendien neemt de zorgservice een deel van de dagelijkse beslommeringen uit handen van de neuroloog; dat vermindert de werkdruk bij ons zodat wij meer aandacht aan de patiënt kunnen geven.”

ApotheekZorg. Deze gratis service bieden wij in heel Nederland aan. In bepaalde gevallen kunnen wij u via onze handige sms-dienst eraan herinneren dat het tijd is voor uw medicatie. Zo wordt zorgverlening niet alleen efficiënt, maar ook persoonlijk. En kan uw arts er gerust van uitgaan dat de door hem of haar voorgeschreven therapie op de juiste wijze en met een maximaal effect wordt ingezet. ApotheekZorg is al ruim 8 jaar een betrouwbare partner voor arts en patiënt. In TNS NIPO tevredenheidsonderzoeken onder patiënten scoren wij doorgaans een ‘9’ voor onze dienstverlening. Onlangs kende Het Financieele Dagblad ons een Gazellen Award 2008 toe, een teken dat wij tot de 100 snelst groeiende ondernemingen van Nederland behoren.

Bel voor meer informatie met ApotheekZorg telefoon 046 411 30 50

“De service van ApotheekZorg komt de situatie van de patiënt ten goede”

Foto: Sanne Hijlkema, DCHG

Hij is naar eigen zeggen één van

de ‘velen’ die samenwerkt met ApotheekZorg bij de zorg voor mensen met de ziekte van Parkinson en vindt het een ‘slim en charmant concept’. Dr. Teus van Laar, als neuroloog verbonden aan het Universitair Medisch Centrum Groningen is dan ook zeer tevreden met de ondersteuning die ApotheekZorg zijn patiënten biedt:

“Bij de ziekte van Parkinson heb je nu eenmaal te maken met medicijnen die meerdere keren per dag of soms via een pomp worden toegediend,” zo legt hij uit. Zolang de patiënten in het ziekenhuis zijn gaat dat goed, maar als ze eenmaal thuis zijn is vaak extra begeleiding of hulp nodig. Daarom vind ik het een geweldig initiatief: de verpleegkundigen van ApotheekZorg bieden die extra zorg en ondersteuning. Ze instrueren zelfs de thuiszorg als dat nodig is.” Daarnaast bezorgt ApotheekZorg medicatie aan huis en verpakken ze medicatie per dag in een rol, waarop de juiste tijden staan aangegeven per gift. “Zeker bij chronische patiënten, zoals patiënten met de ziekte van Parkinson, die vaak slecht ter been zijn, is dat een uitkomst,” aldus dr. van Laar. “Je kunt rustig stellen dat de service van ApotheekZorg de patiënten zeer ten goede komt.”

“Ze hebben echt onze vakantie gered”

De echtgenote van Geert heeft de ziekte

van Parkinson en hij zorgt als mantelzorger voor haar. Hij wordt daarbij sinds twee jaar ondersteund door ApotheekZorg, die regelt dat de medicijnen van mevrouw op tijd worden gebracht en eventuele problemen met de toediening ervan worden opgelost. Geert vindt vooral het persoonlijke contact met ApotheekZorg erg prettig: “Ik heb altijd met dezelfde persoon te maken die de bestellingen opneemt en dat is een ontzettend aardig mens. Ze vraagt altijd aan me hoe het gaat en of alles goed bezorgd is. Als zij op vakantie is, neemt een ander haar plaats in en die is net zo vriendelijk en betrokken.” Ook de bezorgers

van de medicijnen kunnen op de goedkeuring van Geert en zijn vrouw rekenen: “Dat zijn studenten en ik vermoed dat het wedstrijdroeiers zijn. Ze zijn zo gedisciplineerd! Ze checken altijd goed of ze alles binnen hebben gezet. Ik vind ze zeer correct en reuze vriendelijk.” Toen Geert’s vrouw afgelopen zomer lange tijd in het ziekenhuis lag en later moest revalideren in een verpleeghuis, werd de bezorging van de medicijnen moeiteloos omgezet. “Dat regelden ze bij ApotheekZorg allemaal,” vertelt Geert. “Vanaf het moment dat ze weer thuis was, bezorgden ze weer bij ons. Alsof het vanzelf ging.” Tijdens een welverdiende vakantie

in Portugal was ApotheekZorg zelfs de reddende engel voor de familie. “Ik had een vergissing gemaakt bij het bestellen van de medicijnen en had te weinig ampullen,” zo memoreert Geert. “We zaten in de middle of nowhere, en we vroegen ons echt af hoe het verder moest. Het leek erop alsof onze vakantie voortijdig voorbij zou zijn. Toen heb ik op vrijdagmiddag ten einde raad ApotheekZorg gebeld en wat denk je? Dinsdagochtend stond er een koerier op de stoep, mét de medicijnen! Zo hebben ze echt onze vakantie gered!”

“Ik heb er eigenlijk helemaal geen omkijken naar”

Leo heeft multiple sclerose en maakt

sinds 2006 gebruik van de MS zorgservice. Deze speciale service van ApotheekZorg voor mensen met multiple sclerose biedt behalve medicatiebezorging aan huis tevens begeleiding van gespecialiseerde verpleegkundigen. Leo is zeer tevreden over deze service: “Alles wat ik nodig heb wordt een keer per drie maanden thuisbezorgd. Er wordt eerst gebeld om een bezorgafspraak te maken zodat je niet de hele dag hoeft te wachten. De medicatie wordt gebracht en tegelijkertijd nemen ze ook mijn volle naaldencontainer mee terug. Hebben ze een nieuw recept nodig, dan regelen zij dat met mijn neuroloog. Je hebt er eigenlijk helemaal geen omkijken naar.” Heeft Leo een probleem, dan kan

hij altijd terecht bij een medewerker of bij een verpleegkundige van ApotheekZorg bij hem in de buurt: “Ik wordt altijd direct geholpen.” Niet alleen thuis, ook op vakantie maakt de service het hem gemakkelijk. “De medicijnen die ik gebruik moeten gekoeld worden bewaard. Als ik op vakantie ga, gebruik ik de koeltas die ik via de service heb ontvangen. Hiermee kan ik de medicijnen gekoeld vervoeren tot ik op de plaats van bestemming ben. Bovendien zitten er, naast nog een aantal andere praktische zaken, ook belangrijke telefoonnummers in.” Leo gaat altijd met veel plezier naar de informatiebijeenkomsten die meerdere ke-

ren per jaar worden georganiseerd voor de mensen met MS en ander geïnteresseerden: “Een tijdje geleden was er een patiëntenbijeenkomst in het Willem II stadion in Tilburg. Het thema was multiple sclerose en vermoeidheid. Verschillende mensen, waaronder een neuroloog en revalidatiearts, vertelden daar iets over. Heel interessant.” Bij de andere, de zogenaamde ‘Well-Being’ evenementen worden de mensen volgens Leo zeer uitgebreid voorgelicht over onderwerpen ten aanzien van kwaliteit van leven en MS. “In juni vond het evenement in Oegstgeest plaats. Er waren workshops en een lezing, speciaal voor mensen met multiple sclerose en hun partners. Het was prima verzorgd, echt geweldig.”

Informatie over deze en andere zorgprogramma’s van ApotheekZorg? Vraag uw behandelend specialist of bel met ApotheekZorg, tel. 046 411 30 50

THEMABIJLAGE Het zenuwstelsel MEDIAPLANET

13

Topje van de ijsberg

Al geruime tijd is bekend dat mensen met de ziekte van Parkinson een beschadiging hebben aan de zogenaamde substantia nigra. “Dat is het deel van de hersenen dat dopamine aanmaakt”, verduidelijkt Bloem. “Dopamine is een neurotransmitter, een stof die prikkels overbrengt tussen zenuwen onderling, en daarmee uiteindelijk de spieren aanstuurt. De stof heeft te maken met het coördineren, het starten en de snelheid van bewegingen, maar ook met bijvoorbeeld het denken, plannen en het reguleren van emoties. Dat maakt dat de ziekte niet alleen problemen geeft op motorisch gebied, maar ook voor veranderende stemmingen kan zorgen; ongeveer de helft van de parkinsonpatiënten wordt tijdens het ziektebeloop depressief. Door nieuwe ontwikkelingen vermoeden we nu dat de beschadiging van de substantia nigra slechts het topje van de ijsberg is. Ook de hersenschors, de hersenstam en een deel van het autonome zenuwstelsel zijn bij parkinson waarschijnlijk aangetast.”

“Misschien moeten we nu gaan praten over het syndroom van Parkinson”

Oorzaak onbekend

Nieuwe inzichten in de oorzaken en symptomen van de ziekte van Parkinson leiden momenteel tot veranderingen in de diagnostisering en behandeling. Neuroloog prof. Bas Bloem van het UMC St. Radboud geeft uitleg.

Neuroloog Prof. Bas Bloem van het UMC St. Radboud

Door irma van der lubbe

I

n Nederland lijden ongeveer 50.000 mensen aan de ziekte van Parkinson. Het is vooral een ziekte die mensen treft tussen de vijftig en zestig jaar. “Niet bepaald

zielige oude mensen dus, zoals vaak wordt gedacht, maar juist mensen die nog volop in het arbeidzame leven staan”, stelt Bloem. “Het is een ziekte die zeer invaliderend werkt en

daardoor een enorme impact op het leven heeft. Door de toenemende vergrijzing wordt de komende tijd een sterke stijging van aantal parkinsonpatiënten verwacht.”

De ziekte van Parkinson Heeft u de ziekte van Parkinson en problemen met de vergoeding van uw behandeling?

Kijk dan voor meer informatie op:

www.deziektevanparkinson.nl

Deze website is een initiatief van Teva Pharma Nederland

Hoewel er dus al veel inzicht bestaat in wat er mis is bij parkinsonpatiënten, is er helaas veel minder bekend over hoe dat komt. “Men heeft ontdekt dat door bepaalde gifsoorten – externe factoren dus – een parkinsonbeeld kan ontstaan”, vertelt Bloem. “Er worden associaties gelegd met sommige pesticiden, maar dat moet nog verder worden uitgezocht. Sinds een jaar of tien weten we echter ook dat genetische aanleg een rol speelt. Er zijn al vijf genafwijkingen gevonden die specifiek voor parkinson zijn en naar verwachting worden dat er meer. Het blijkt dus dat er geen eenduidige oorzaak voor parkinson is aan te wijzen. Daarom moeten we misschien eerder over het syndroom van Parkinson gaan spreken dan over de ziekte.” Vroege symptomen

De doorbraak in het inzicht in de oorzaken van parkinson leiden

nog niet tot een verandering in de diagnostiek. Toch is er wel een verandering gaande waar het gaat om symptomen. “Tot nu toe werd iemand klinisch gediagnosticeerd als parkinsonpatiënt als hij ten minste twee van de vier hoofdsymptomen (beven, stijfheid, bewegingsvertraging en gestoorde houdingsbalans) vertoonde”, vertelt Bloem. “De laatste tijd is echter bekend dat er symptomen zijn die aan parkinsonsymptomen vooraf gaan. Bijvoorbeeld een mindere reuk, het hebben van een weinig frequente ontlasting, het ’s nachts ‘uitleven’ van je dromen, depressie of pijn in de schouder. Het wil natuurlijk zeker niet zeggen dat iedereen met deze vroege symptomen parkinson heeft, maar er wordt tegenwoordig wel meer aandacht aan besteed.” Nog meer ontwikkelingen

Op het gebied van behandeling vinden eveneens belangrijke ontwikkelingen plaats. “Er komen zowel meer typen medicijnen als meer toepassingsmethoden bij”, legt Bloem uit. “Daardoor zijn we nu bijvoorbeeld in staat om bij gevorderde stadia van parkinson de adequate medicatiedosis te geven en de ziekte beter onder controle te houden. Voorheen was dat niet mogelijk vanwege de bijwerkingen. Daardoor ontstonden schommelingen in de werkzaamheid.” Ook waar het gaat om hersenoperaties is vooruitgang geboekt. “Van dopamine weten we dat het andere hersengebieden remt”, licht Bloem toe. “Bij toeval bleek dat wanneer deze andere gebieden schade oplopen – bijvoorbeeld door een beroerte – dat deze ontremming wordt opgeheven en patiënten weer verbeteren. Een selectieve groep mensen kan nu worden geholpen door juist expres een blokkade in die ontremde hersengebieden aan te brengen, bijvoorbeeld via een elektrode.” Het mag duidelijk zijn: parkinson is een complexe ziekte waar veel onderzoek naar wordt gedaan. Er valt waarschijnlijk nog veel nieuws te verwachten.

MEDIAPLANET THEMABIJLAGE Het zenuwstelsel

14

Multidisciplinaire zorg: hooggespannen verwachtingen Behalve dat er in de neurologie continu ontwikkelingen zijn op het gebied van inzicht en behandelingen, zijn er ook ontwikkelingen rond de organisatie van de zorg.

aan een multidisciplinaire richtlijn voor de behandeling van de ziekte van Parkinson. “Daarin staat aangegeven wie er bij de behandeling van een parkinsonpatiënt betrokken horen te zijn en hoe zij moeten samenwerken”, legt Bloem uit. “Het is de eerste echt multidisciplinaire richtlijn voor parkinson ter wereld, waarvan veel valt te verwachten.”

Door irma van der lubbe

Er zijn veel medische disciplines die niet direct betrokken zijn bij een ziekte, maar die wel een aanvullende behandeling kunnen bieden

D

e laatste jaren groeit het besef dat aandoeningen aan het zenuwstelsel te complex zijn om ze alleen door een neuroloog te laten behandelen. Neuroloog prof. Bas Bloem, specialist op het gebied van de ziekte van Parkinson en werkzaam bij het UMC St. Radboud, vertelt: “Er zijn veel medische disciplines die niet direct betrokken zijn bij het primaire proces van de ziekte, maar die wel een aanvullende behandeling kunnen bieden die de kwaliteit van leven van de patiënt aanzienlijk kan verbeteren. Dat kunnen bijvoorbeeld een fysiotherapeut, oefentherapeut, revalidatiearts of ergotherapeut zijn. Zij richten zich vaak meer op compensatie, bijvoorbeeld een alternatieve manier van bewegen, om zo toch hetzelfde voor elkaar te krijgen. Bij de ziekte van Parkinson werken fysiotherapeuten met externe prikkels om het bewegen van de patiënt te bevorderen. Maar ook een logopedist of een seksuoloog kan bij de behandeling van een parkinsonpatiënt betrokken zijn.” Naar aanleiding van dit besef wordt momenteel gewerkt

ParkinsonNet Concept

Foto: mlenny / istockphoto

Vooruitlopend op deze richtlijn hebben het UMC St. Radboud (onder leiding van dr. Marten Munneke) en de Werkgroep Bewegingsstoornissen van de Nederlandse Vereniging voor Neurologie het ParkinsonNet Concept in het leven geroepen. “Dit is een samenwerkingsverband tussen de neurologen en parkinsonverpleegkundigen van het regionale ziekenhuis en fysiotherapeuten, ergotherapeuten, oefentherapeuten en logopedisten in de regio”, legt Bloem uit. “Deze regionale zorgverleners zijn gespecialiseerd in het behandelen van mensen met de ziekte van Parkinson. Het grote

voordeel voor de patiënt is dat deze met zijn complexe ziekte nu terecht kan bij een expert en dat de behandelingen onderling goed op elkaar worden afgestemd. En omdat steeds meer parkinsonpatiënten gericht deze experts bezoeken, neemt hun expertise almaar toe. Op deze manier kan bovendien doelmatiger worden gewerkt. Het ParkinsonNet Concept zal dus niet alleen leiden tot betere zorg, maar uiteindelijk ook tot kostenbesparing.” Zelfmanagement

Ook bij de behandeling van een bipolaire (manisch-depressieve) stoornis wordt steeds vaker gekozen voor een multidisciplinaire aanpak. Hierbij worden onder meer een psychotherapeut betrokken en een ‘casemanager’ die contact houdt met de patiënt en zijn omgeving. Ralph Kupka, psychiater en projectleider van het Kenniscentrum Bipolaire Stoornissen in Utrecht, vertelt: “Die omgeving speelt namelijk een belangrijke rol bij het zelfmanagement dat we tegenwoordig stimuleren. Daartoe krijgen de patiënt en zijn omgeving – veelal de partner – een cursus waarbij zij bijvoorbeeld leren de signalen van een manische of depressieve episode te herkennen; de omgeving merkt die vaak eerder op dan de patiënt zelf. Ook wordt samen een persoonlijk noodplan opgesteld voor als het toch uit de hand loopt. Die samenwerking met verschillende disciplines en het thuisfront is nodig, want één ding is duidelijk bij deze stoornis: de dokter alléén kan het niet.”

Meer doen met Parkinson. Solvay Pharma draagt al jaren bij aan het onderzoek naar de ziekte van Parkinson. Hierbij staat het verbeteren van de kwaliteit van leven voorop. Vooruitgang, een passie® SOLVAY_DDadv_PAT_260x192.indd 1

19-11-2008 21:38:55

THEMABIJLAGE Het zenuwstelsel MEDIAPLANET

15

het. Ik was bijna dertig toen ik werd opgebeld door mijn arts, die vertelde dat er iets nieuws was ontwikkeld in Zweden waarbij ik baat zou kunnen hebben. Het ging om een pompsysteem dat je bij je draagt en dat continu een medicijn afgeeft. Het was ongelooflijk: de ene dag ging ik met mijn rolstoel het ziekenhuis in en de volgende dag liep ik met mijn vrouw door het Amsterdamse bos! Onlangs ben ik weer onderzocht en het lijkt erop dat ik met dit systeem nog jaren toe kan. Toch houd ik er rekening mee dat ik over een paar jaar weer terug bij af ben. Daarom probeer ik – nu het goed met me gaat – zoveel geld te verdienen dat ik na mijn veertigste niet meer financieel afhankelijk ben van mijn lichaam. Want ik wil mijn vrouw en zoontje een goed leven kunnen bieden.” Harriët Melendez: “Ik had hier zelf voor gekozen, maar het was wel erg zwaar”

Antonio Melendez kreeg al jong de ziekte van Parkinson

“Ik werd letterlijk voor gek verklaard” Als puber wist hij zeker dat hij iets mankeerde, maar de artsen dachten dat het tussen de oren zat. Op zijn zestiende werd de diagnose parkinson gesteld. Hoewel het nu goed gaat met Antonio Melendez (34), heeft de ziekte een groot effect gehad op het leven van hem en zijn vrouw. Door irma van der lubbe

“

Op mijn achtste bewoog ik heel typisch en sleepte ik met mijn rechterbeen. Door de jaren heen werd het erger, maar de artsen konden niets vinden. Ik was twaalf toen ik letterlijk voor gek werd verklaard en de dokter me wilde laten opnemen. Dat is er gelukkig niet van gekomen, maar vanaf dat moment had ik genoeg van het medische circuit. Op mijn zestiende kwam ik toch weer terecht

bij een specialist, maar die wist meteen wat ik had: parkinson. Ik blij dat er eindelijk een naam was voor wat ik had. Maar toen ik me in de ziekte ging verdiepen, was de vreugde snel over. Gelukkig sloegen mijn medicijnen goed aan en kon ik weer normaal bewegen. Dat was helaas van korte duur, want vijf jaar later kreeg ik mijn oude klachten terug. Ik werd afgewezen voor een hersenoperatie en er werd een

Ik heb serieus overwogen om een eind aan mijn leven te maken, maar mijn overlevingsmechanisme won het

nieuw medicijn geprobeerd, maar daar reageerde ik allergisch op. Na verschillende ziekenhuisopnames kreeg ik op mijn 25ste uiteindelijk te horen dat ik uitbehandeld was. Daar zit je dan thuis met je jonge leven, want werken kon ik niet meer. Twee jaar later zat ik in een rolstoel en er volgde een hele deprimerende tijd. Ik heb serieus overwogen om een eind aan mijn leven te maken, maar mijn overlevingsmechanisme won

“Toen ik Antonio leerde kennen was ik 18 en hij 26. Hij wist toen al dat hij parkinson had en legde me uit wat dat betekende. Ik was echter zo verliefd dat ik het niet wilde zien. Ook toen ik later meer besef van de ziekte had, was mijn liefde sterker. Het was Antonio zelf die op een gegeven moment de verkering verbrak, aanvankelijk zonder reden. Na een jaar zocht ik zelf weer contact en toen bleek dat hij een zware terugslag had gehad en mij had willen behoeden voor een leven met iemand met parkinson. De eerste jaren dat we samenwoonden was Antonio thuis en werkte ik alleen ’s ochtends. Omdat het steeds slechter met hem ging, kwamen we nauwelijks de deur uit. Ik wist dat ik hier zelf voor gekozen had, maar toch was dat een zware periode. Toen Antonio die pomp kreeg, wist ik niet wat me overkwam. Ineens konden we naast elkaar lopen, dat had nog nooit gekund! Op het moment ziet de toekomst er positief uit. De artsen zeggen dat Antonio’s pomp zeker nog tien tot twaalf jaar mee kan, of misschien nog wel langer. Laten we het hopen!” Antonio Melendez is patiëntambassadeur van het Prinses Beatrix Fonds.

Giro 969 of doneer online

DEZE PATIËNTAMBASSADEURS GEVEN SPIERZIEKTEN EEN GEZICHT

DAADKRACHT VOOR HUN

SPIERKRACHT Weert-Jan, 38 jaar:

ALS is een dodelijke zenuwaandoening. Het vinden van een behandeling duurt jaren en kost veel geld. Mij rest slechts de korte tijd die ik nog heb en ik probeer zoveel mogelijk van mijn gezin te genieten.

Anne, 15 jaar:

Ik heb de spierziekte SMA, waardoor seintjes uit mijn hoofd niet goed worden doorgegeven en mijn spieren slap zijn. Ik heb voor alles hulp nodig, maar lol maken kan ik helemaal zelf!

Maik en Niek, 15 en 12 jaar: Wij zijn broers, hebben Duchenne en zitten in een rolstoel. Met de dagelijks dingen moeten we altijd worden geholpen. Toch blijven we vrolijk en dol op ‘onze’ sport: rolstoelhockey.

Kijk voor meer informatie en andere patiëntambassadeurs op www.prinsesbeatrixfonds.nl

MEDIAPLANET THEMABIJLAGE Het zenuwstelsel

16

Foto: petrovich9 / istockphoto

Epilepsie: meer dan het hebben van aanvallen

Epilepsie kenmerkt zich door het krijgen van aanvallen. In hoeverre zijn deze onder controle te krijgen en hoe beïnvloeden zij het leven van de patiënt?

Wat te doen bij een grote epileptische aanval?

Door irma van der lubbe

O

m uit te leggen wat er in de hersenen gebeurt bij een epileptische aanval, trekt neuroloog Hans Carpay van de Tergooiziekenhuizen de vergelijking met een computer. “Het is alsof een hacker je computer overneemt en er andere programma’s worden opgestart dan jij wilt”, legt hij uit. “Je verliest de controle over jezelf. Aanvallen zijn er overigens in gradaties. Sommige merk je nauwelijks op; dan lijkt het alsof iemand gewoon even afwezig is. Andere aanvallen, waarbij mensen paars aangelopen en schokkend op de grond liggen, zijn zo heftig dat omstanders in eerste instantie denken dat iemand doodgaat.”

Het overvalt je

Epilepsie kan worden veroorzaakt door hersenschade die optreedt na bijvoorbeeld een beroerte of een

Hans Carpay, neuroloog van de Tergooiziekenhuizen

hersentumor. In de meeste gevallen speelt erfelijke aanleg echter een rol. “Wie weet dat hij mogelijk aanleg heeft, kan proberen om triggers – zoals stroboscoopflitsen en slaapgebrek – te vermijden”, oppert Carpay. “Maar het vervelende en tevens het enge is dat epilepsie je vaak letterlijk overvalt. Gelukkig is het in zo’n zeventig procent van de gevallen mogelijk om de ziekte met medicijnen onder controle te houden, zodat de patiënt geen nieuwe aanvallen krijgt. Bij een kleine groep mensen is het mogelijk om de epileptische haard in de hersenen weg te halen via een operatie: als de haard tenminste ligt in een hersendeel dat je kunt missen. In dat geval kun je zeggen dat een patiënt genezen is. In de toekomst zal dit wellicht via bestraling gebeuren. Wie weet, kunnen we ook in andere gevallen epilepsie ooit genezen. Daar is echter veel

onderzoek voor nodig en dat kost veel geld. Dat is lastig te verkrijgen, want buiten de aanvallen om is de patiënt immers ‘normaal’”.

• Stop niets in de mond in een poging tongbijten te voorkomen. Het voorwerp kan in de keel schieten en men kan ook zelf worden gebeten. • Voorkom dat de patiënt zich kan beschadigen. Breng hem naar een veilige plek en houd gevaarlijke (hete) voorwerpen uit de buurt. • AIs de aanval niet na drie minuten over, bel dan 112.

Levensbepalende keuzes

Dat laatste neemt niet weg dat de epilepsie veel impact kan hebben, zo weet Ton Tempels, directeur van de Epilepsievereniging Nederland. “Epilepsie treft veelal jongeren, maar ook oudere mensen”, vertelt hij. “Uit angst voor nieuwe aanvallen hebben ouders vaak de neiging om hun kind bijvoorbeeld niet langer op de fiets naar school te laten gaan, maar om het te brengen. Het feit dat een kind zo beschermd en soms ook wel een beetje verwend wordt, kan later invloed hebben op het sociale verkeer. Een ander voorbeeld: soms wordt bij de schoolkeuze voor een lager niveau gekozen, zodat hun kind minder op z’n tenen moet

lopen. Dat zijn keuzes die tot ver in het leven doorwerken.” Epilepsieconsulent

De EVN kent dit proces en wil graag aandacht vestigen op dergelijke mogelijke gevolgen, alsmede op de sociale aspecten van de ziekte. Daarom is recentelijk de epilepsieconsulent in het leven geroepen. “Acht ziekenhuizen hebben inmiddels zo’n consulent”, weet Tempels. “Binnen drie maanden na het stellen van de diagnose vindt het eerste contact plaats, waarvoor ruim de tijd wordt genomen. De consulent moet een soort baken vormen, iemand die een

relatie met de patiënt en eventueel de ouders opbouwt. Hij of zij kan ze bijvoorbeeld leren hoe je aan de omgeving kunt uitleggen hoe jouw epilepsie eruit ziet. Dat is belangrijk, omdat er een algemeen beeld van epilepsie heerst dat zelden overeenkomt met de situatie van de patiënt. Ook kan de consulent de patiënt alert maken op organisaties zoals onze patiëntenvereniging, of bijvoorbeeld de mogelijkheid voor ambulante schoolbegeleiding. Deze integrale epilepsiezorg moet er uiteindelijk voor zorgen dat de patiënt leert hoe epilepsie een onderdeel van een zo normaal mogelijk leven wordt.”

DIAGNOSE EPILEPSIE?

Geef uzelf een goede start door voor €25 nu lid te worden van de Epilepsie Vereniging Nederland

Uw gids in de wereld Vraag het gratis kennismakingspakket aan bij de EVN:

van epilepsie.

Meld u nu aan bij het nieuwe epilepsie-initiatief

LEEF met Epilepsie en ontvang gratis informatie op maat. Het programma informeert, adviseert en inspireert! Nieuwsgierig? U kunt zich aanmelden via de website

www.leefmetepilepsie.nl of bel 0900 – 022 00 46 Postbus 8105 6710 AC Ede Telefoon: 0318 672772 E-mail: [email protected]

THEMABIJLAGE Het zenuwstelsel MEDIAPLANET

17

“Ik kan er even niet meer opkomen…”

“Mensen accepteren mijn ziekte als ze het weten”

De ziekte van Alzheimer is de belangrijkste oorzaak van dementie; vergeetachtigheid is één van de eerste symptomen. Hoogleraar neurologie Philip Scheltens is hoofd van het Alzheimercentrum in het VUMC te Amsterdam. Hij vertelt waarom een vroege diagnose zo belangrijk is. Door irma van der lubbe

I

n de hersenen wordt het eiwit amyloid opgebouwd en weer afgebroken. Bij mensen met de ziekte van Alzheimer gebeurt dat laatste op een verkeerde manier. “Daardoor ontstaan er giftige deeltjes die neerslaan in de hersenen”, legt Scheltens uit. “Bovendien kunnen deze stukjes gaan klonteren en een ‘plaque’ vormen. We weten inmiddels dat het ontstaan van deze plaque bij minder dan één procent van de patiënten te maken heeft met genetische aanleg. Maar waarom en hoe hij bij de overige patiënten ontstaat, daar hebben we nog geen inzicht in.”

Wim Soelaart (75) heeft alzheimer:

Truus Soelaart is de vrouw van Wim:

“Schrijven is één van mijn liefhebberijen, maar in 2006 merkte ik dat ik soms niet meer op bepaalde woorden kon komen. Daarom ging ik naar mijn huisarts die me direct doorverwees naar de neuroloog. Na diverse onderzoeken bleek dat ik alzheimer had. Ik wist daar ongeveer net zoveel van als wat iedereen ervan weet. Maar toen ik me erin ging verdiepen, merkte ik dat mijn toekomst er niet best uit zag: alzheimer valt niet te genezen. Gelukkig kreeg ik medicijnen waardoor ik me nu veel beter voel dan eerst. Aanvankelijk vertelde ik niet veel mensen over mijn ziekte, maar tegenwoordig heb ik daar geen moeite meer mee. Ik merk namelijk dat mensen mijn ziekte accepteren als ze het weten en dat ze vaak meteen bereid zijn om ergens mee te helpen. In het Alzheimer café vertel ik dat ook graag aan andere patiënten die daar moeite mee hebben, in de hoop dat het ze helpt. Ondertussen heb ik geen pijn, hoewel ik mezelf wel zachtjes voel wegschuiven. Maar ik weet dat het einde nog een hele tijd op zich kan laten wachten.”

“De diagnose verbaasde me niet, want die vergeetachtigheid speelde al een hele tijd. Bovendien deed Wim steeds vaker vervelend tegen me, terwijl we daarvóór eigenlijk nooit ruzie hadden. Ook at hij slecht. Na de diagnose viel alles op zijn plaats; het gaf rust. Ik ben blij dat hij goed reageert op de medicijnen. Hij heeft momenteel eigenlijk geen klachten, eet weer goed en kan nog gewoon wandelen en fietsen. Ook kan hij nog steeds alleen thuis zijn, waardoor ik af en toe alleen weg kan. Bijvoorbeeld naar de gespreksgroep voor mantelzorgers waar ik veel aan heb. Het blijft echter een hele vervelende ziekte, maar ik heb gemerkt dat je je er niet voor hoeft te generen. Ik sta verbaasd van de positieve reacties als we vertellen dat Wim de ziekte van Alzheimer heeft.”

Structureel

te zijn, dan is het fijn dat we deze mensen kunnen geruststellen. Gaat het wel om alzheimer, dan kunnen we snel starten met de behandeling om het verdere leven nog zo aangenaam mogelijk te maken.” Moeilijk voor de naasten

Philip Scheltens is hoofd van het Alzheimercentrum in het VUMC te Amsterdam.

Kom in actie, voordat je moeder straks alles door elkaar haalt

rem alzheimer .nl

Alzheimer is nog niet te genezen, de achteruitgang is in een aantal gevallen wel te vertragen. Herken Alzheimer en zie wat je kunt doen op www.rem-alzheimer.nl

De ziekte van Alzheimer verloopt namelijk via een naar aftakelingsproces, waarbij de patiënt naast cognitieve klachten ook psychische problemen kan krijgen, zoals depressieve gevoelens of hallucinaties. Mensen sterven uiteindelijk niet aan de ziekte zélf maar aan de omstandigheden, veelal een longontsteking. “Dit hele proces

duurt gemiddeld zo’n tien tot twaalf jaar: het kan sneller, maar ook veel langzamer gaan”, ervaart Scheltens. “Helaas bestaan er nog geen medicijnen waarmee we het proces kunnen stoppen, wél medicijnen waarmee we de symptomen kunnen verminderen. Er wordt gewerkt aan nieuwe middelen die zich richten op het oplossen van amyloid, maar die verkeren nog in een experimentele fase. Het mag duidelijk zijn dat het moeilijk is voor naasten om een patiënt zo achteruit te zien gaan. Het is daarom niet voor niets dat de slogan van Alzheimer Nederland is: hij lijdt aan dementie, zij heeft het.”

KORT Alzheimer of gewoon ouderdom? Vrijwel iedereen die ouder wordt, wordt wat vergeetachtiger. Dat hoeft niet direct op een beginnende ziekte van Alzheimer te duiden. Vergeetachtigheid door ouderdom heeft vooral te maken met de geheugensnelheid, waarmee de opgeslagen informatie naar boven kan worden gehaald. Bij de ziekte van Alzheimer is populair gezegd de ‘harde schijf’ zélf aangetast.

Voedingspatroon Er valt de komende jaren een grote toename te verwachten van het aantal mensen met de ziekte van Alzheimer. Dat komt deels door de vergrijzing van de samenleving. De stijging van het aantal Alzheimerpatiënten gaat echter sneller dan andere leeftijdsgerelateerde ziekten, door de negatieve invloed van het moderne westerse voedingspatroon. Het blijkt dat het zogenaamde mediterrane dieet (veel olijfolie, noten, verse groenten en fruit) juist een positieve invloed heeft.

Foto: redhelga / istockphoto

Het vormen van de plaque is vaak al tien tot vijftien jaar aan de gang voordat een patiënt klachten krijgt. “Het begint vaak met structurele vergeetachtigheid”, weet Scheltens. “Andere symptomen zijn het moeite hebben met het oriënteren in de ruimte en het verlies van praktische vaardigheden. Ook hebben mensen in deze fase vaak moeite met het doen van meer dingen tegelijk. Wanneer men klachten heeft, is het zaak om via de huisarts een afspraak bij de neuroloog te maken. Wij zijn tegenwoordig in staat om snel een diagnose te stellen. Dat doen we door goed te luisteren naar de patiënt en zijn omgeving, maar ook door bloedonderzoek, een scan van het hoofd en hersenvochtonderzoek. Blijkt het geen alzheimer

Pronk ergo levert en installeert producten voor mensen met een functie beperking met als doel: langer zelfstandig thuis kunnen functioneren.

AANGEPASTE KEUKENS

AANGEPAST SANITAIR

TILLIFTEN

Een juiste ergonomische inrichting is essentieel om zo lang mogelijk zelfstandig gebruik te kunnen maken van de keuken, het toilet en de badkamer. Pronk ergo assisteert u graag bij het verstrekken van het juiste ergonomische advies. Daarom heeft Pronk ergo deskundige medewerkers, toegankelijke showrooms en informatieve productfolders. Wij ontwikkelen, adviseren, verkopen en monteren zowel bij particulieren als instellingen. Onze gespecialiseerde adviseurs vertellen u graag vrijblijvend alles over de mogelijkheden. Showroom bezoek alleen op afspraak. Pronk ergo is gespecialiseerd in hoogte vertelbare keukens, aangepast sanitair, aangepast meubilair en tilliften.

Exclusief dealer van Human Care en Molift. designed for life

telefoon 079-361 13 40 www.pronkergo.nl

Zelfstandiger in beweging!

Ja, ik ontvang graag meer informatie over de oplossingen van Pronk ergo BV Naam:

.............................................................................



aangepaste keukens

Adres:

.............................................................................



aangepast meubilair

PC / Plaats: .............................................................................



aangepast sanitair



tilliften

Telefoon:

.............................................................................

08MEDIAPLANET

ZOETERMEER - HALFWEG - EINDHOVEN - HOOGEVEEN - SITTARD - BRUGGE (BELGIË)

Langer zelfstandig in eigen huis!

E-mailadres: ............................................................................. Stuur de bon in een ongefrankeerde envelop naar: Pronk ergo bv, Antwoordnummer 10418, 2700 WB Zoetermeer

Je hebt het idee dat niemand je migraine, die invaliderende hoofdpijn serieus neemt. Je vrienden niet, je collega’s niet, en je werkgever al helemaal niet. Herken je dit? Je bent misschien al een keer naar de dokter geweest; toch heb je nog steeds aanvallen die je niet kan stoppen. Moet je nu maar met deze ernstige hoofdpijn leren leven, of toch nog maar een keertje teruggaan? Zou het wat opleveren nog zo’n bezoekje aan de dokter? Je twijfelt. Herken je dit?

igraine niet!

accepteer je m

Heb je migraine? Niks aan te doen?

Onzin: kijk op www.hoofdpijnpatienten.nl Zorg dat je een goed ingelichte, mondige patiënt bent, waar de huisarts niet omheen kan. Dat word je door lid te worden van de Nederlandse Vereniging van Hoofdpijnpatiënten. Vijf keer per jaar valt dan het tijdschrift ‘Hoofdzaken’ in je brievenbus, barstensvol wetenswaardigheden over de allernieuwste behandelingen van migraine en leerzame ervaringen van lotgenoten.

www.hoofdpijnpatienten.nl voor de strijd tegen je migraine

Kijk op www.weg met migraine.nl JCNL 0063 DEFnieuw.indd 1

28-11-2008 09:45:05

THEMABIJLAGE Het zenuwstelsel MEDIAPLANET

19

Ieder jaar meer kennis over migraine Migraine is een complexe aandoening, waarvan nog niet precíés bekend is hoe hij ontstaat. Het goede nieuws is dat hier veel onderzoek naar wordt gedaan en er jaarlijks meer kennis bij komt. Door irma van der lubbe

W

ie een of meer keren een migraineaanval heeft gehad, weet uit ervaring dat het meer is dan een stevige stresshoofdpijn. “Het zijn twee compleet verschillende zaken”, stelt Joost Haan, neuroloog bij het Rijnland Ziekenhuis en het LUMC. “Voelt stresshoofdpijn vaak als een drukkende band rond het hoofd, bij migraine ervaart men een eenzijdige kloppende pijn. Bovendien gaat dat vaak gepaard met misselijkheid of overgevoeligheid voor licht, geluiden of geuren.”

Aan de genetische aanleg valt tot op heden nog niets te doen. “Om een aanval te voorkomen kun je proberen triggers te vermijden”, vertelt Haan. “Komt de aanval toch, dan kun je die eventueel de kop indrukken met pijnstillers. Bij sommige mensen helpen gewone pijnstillers, anderen hebben baat bij middelen die specifiek zijn ontwikkeld voor migraine. Verder bestaan er middelen die voor migrainepatiënten preventief kunnen werken. Dat wil zeggen dat ze ervoor kunnen zorgen dat de patiënt minder vaak aanvallen heeft. De aanvallen kunnen ook korter worden en minder heftig. Deze middelen kunnen echter ook bijwerkingen hebben. Een patiënt moet dus afwegen of het middel niet erger is dan de kwaal, maar dat is een afweging die voor iedere patiënt anders is en die hij het beste samen met de arts kan maken.” Betere medicijnen op komst?

Prikkeldrempel

Waarom de ene mens wel migraineaanvallen krijgt en de andere niet, is nog steeds grotendeels onduidelijk. “Sommige mensen hebben een lage drempel voor de prikkels die voor een aanval kunnen zorgen”, vertelt Haan. “Die prikkeldrempel is genetisch bepaald. Maar niet iedereen met deze genetische aanleg krijgt ook daadwerkelijk migraine; dat heeft ook te maken met uitwendige factoren. Zo weten we dat slaapgebrek een trigger kan zijn, maar ook hormoonschommelingen. Dat is waarschijnlijk ook een reden waarom meer vrouwen dan mannen last hebben van migraine. Ook overmatig medicijngebruik kan bevorderend werken. Tot voor kort werd gedacht dat stress een belangrijke rol speelde, maar recent onderzoek toont geen prominente relatie aan.”

Per toeval ontdekt

Joost Haan is neuroloog bij het Rijnland Ziekenhuis en het LUMC

Migraine in cijfers • Migraine was in 2007 (samen met hoge bloeddruk) de meest voorkomende chronische aandoening in Nederland.

De laatste tijd wordt veel onderzoek gedaan naar de exacte oorzaak van migraine. “We kennen al wel veel puzzelstukjes, maar weten nog niet hoe deze stukjes samenwerken om een aanval in werking te zetten”, vertelt Haan. “Veel onderzoek richt zich momenteel vooral op het erfelijke aspect en probeert te achterhalen welke genen bepalend zijn. Als we dat weten, zullen we op den duur in staat zijn om betere medicijnen te ontwikkelen. Er zijn geruchten dat er een nieuw preventief medicijn in ontwikkeling is dat gebruik maakt van die genetische kennis, plus de wetenschap dat migraine soms kan ontstaan door een uitbreidende golf van afwisselend meer en mindere activiteit van de hersenschors. Dat medicijn zou er misschien al over twee of drie jaar kunnen zijn. Dat is hoopgevend nieuws.”

• De aandoening treft vooral vrouwen van middelbare leeftijd: van de vrouwen van 25 tot 44 jaar had een kwart er last van. • Bij mannen liggen de percentages lager, maar ook bij hen komt migraine het meest voor op middelbare leeftijd. Bron: CBS webmagazine 8 oktober 2008

Informatie over het Lumina hoofdpijnonderzoek in Leiden is te vinden op www.lumc.nl\hoofdpijn

De zin van een hoofdpijndagboek

Foto: petrovich9 / istockphoto

Hoofdpijn kent vele vormen en soorten. Regelmatig komt het voor dat de verschillende hoofdpijnsoorten moeilijk van elkaar te onderscheiden zijn. Sommige vormen van hoofdpijn lijken erg op elkaar en het komt regelmatig voor dat meerdere soorten hoofdpijn naast elkaar bestaan. Zo komen spanningshoofdpijn en migraine vaak tegelijk voor. Dit maakt een goede behandeling van hoofdpijn soms lastig. Voor een optimale behandeling is het van belang om te weten om wat voor vorm van hoofdpijn het gaat. Om dit te ontdekken, kan het daarom handig zijn enige tijd een zogenaamd hoofdpijndagboek bij te houden. Een hoofdpijndagboek geeft onder andere inzicht in om welke soort(en) hoofdpijn het gaat, hoe vaak de aanvallen voorkomen en wat de momenten zijn waarop de hoofdpijn zich aandient. Deze informatie maakt het voor de arts makkelijker om tot een goede behandeling te komen. Hoofdpijndagboeken worden aanbevolen door vele bij hoofdpijn betrokken partijen, zoals het Nederlandse Huisartsen Genootschap, de Vereniging van Nederlandse Hoofdpijncentra en de Nederlandse Vereniging voor Hoofdpijnpatiënten. Er zijn verschillende (digitale) vormen van hoofdpijndagboeken te verkrijgen. U kunt gerust een dergelijk dagboek aan uw huisarts vragen.

(advertorial)

Bemer 3000 helpt niet alléén de doorbloeding te verbeteren! Is het niet fijn van uw arts te horen “U bent een medisch wonder?!” 8 Minuten liggen of zitten op de Bemer-mat kan de doorbloeding tot in 4 miljard haarvaten verbeteren en dat met zuurstofrijker bloed. Als aanvulling op hetgeen uw arts u voorschrijft, een goede extra hulp voor het stimuleren van de „zelfgenezing“. De Bemer activeert de cellen, verbetert ook de stofwisseling en geeft méér energie en méér weerstand. Bij ca. 10% van de mensen geeft de Bemer helaas niet het verwachte resultaat.

Tot 4 miljard haarvaten worden extra doorbloed. Vaak een goede hulp bij chronische ziekten en tegen griep en verkoudheid.

vóór inschakeling

3 minuten ná activering van

Enkele van de ca. 1000 gebruikers melden ons spontaan: Mevr. J.G.S. diabetes -“Maar wij zijn ervan overtuigd, als wij de mat niet gebruikt zouden hebben, het been geamputeerd had moeten worden.“ Mevr. T.K. maculadegeneratie - „Ik had eerst 60/60 zicht en het is nu 80/100, iedere oogarts kan je vertellen dat er niets aan te doen is.“ Fam. ten H. diabetes: „sinds jaren niet zulke goede bloedwaarden“ Hr. N.P. diabetes - „....zowel bij mij als bij mijn vrouw tot normale hoogten zijn teruggebracht. De Bemer behandeling heeft zeker succes, zodat wij ook minder medicijnen kunnen gebruiken“. Hr. B.v.V. energie-tekort „......energieker en fitter. Vooral C. die na enige jaren van energietekort weer begint te bruisen“ Mevr. A.B. altijd moe „De intense vermoeidheid is zo goed als weg, heb mijn nordic stokken weer uit de kast gehaald“. Hr.P.K. „bij mij werkt het geweldig, ik ben al van mijn carpal tunnelsyndroom af“ Hr.F.Z. 83 jarige man met oedeem-been, „na enige dagen resultaat met Bemer!“. Mevr A.K. „de geplande longtransplantatie van mijn man is dankzij o.a. de Bemer afgesteld“ Mevr. J.M.de H. sarcoidose - „heb sarcoidose sinds 15 jaar...kan weer dopjes opendraaien en betrapte mijzelf erop dat ik huppelend de trap opliep“ Mevr. T.R. M.S.- „aan de hand van de foto‘s zei de dokter, dat ik wel in een rolstoel zou moeten zitten, echter, ik loop, rijd paard en werk halve dagen...“

Bemer helpt niet alleen de doorbloeding te verbeteren en de bloedstroom te versnellen (belangrijk voor het afvoeren van de afvalstoffen), maar kan ook de werking van de witte bloedcellen activeren. Het is niet alléén het hart dat het bloed transporteert... ook het vasomotie-gebeuren. Dat is de pompbeweging van de vaten. Het Bemer-signaal is het enig bekende, dat ook de vasomotie stimuleert. Bemer3000 is in ca. 100 landen gepatenteerd. In de Duits sprekende landen is de Bemer reeds lang bekend en meer dan100.000 x verkocht, (daaronder zijn ca. 6000 artsen/therapeuten en 300 ziekenhuizen), in Nederland bijna 1000 x en dat altijd na een proeftijd van 3 maanden. Pas na 3 maanden beslist u of de Bemer ook bij u de verwachte werking geeft. De voorwaarden sturen wij u graag.

Informatie: bel svp. 0314-66 85 92 of mail: [email protected] Een korte film van de werking in het lichaam ziet u op www.bemer3000.nl Bemer Nederland bv. Postbus 136, 7040 AC ´s Heerenberg

de Bemer3000 therapie

(advertorial)

Dyslexie

steeds beter behandelbaar

Veel mensen kampen met dyslectische klachten zoals moeite met Lezen, schrijven en rekenen. Maar ook hoofdpijn, vermoeidheid en concentratieproblemen zijn klachten die veelvuldig voorkomen. Voor veel van deze mensen is er goed nieuws: een speciale bril of contactlenzen die direct helpt zonder actieve training. U zult denken, dyslexie is toch iets in de hersenen? Dat heeft toch niets met je ogen te maken? Dat klopt ook. Maar…. lees verder en ontdek hoe Xlensfilters van ChromaGen via de ogen in de hersenen het verwerken van beeldinformatie verbeteren. De theorie en werking Bij dyslexie wordt tekst niet goed in de hersenen verwerkt. Met de Xlensfilters van ChromaGen kun je via de ogen in de hersenen de verwerking van beeldinformatie verbeteren. Professor Galaburda uit Harvard heeft aangetoond dat de oogzenuwen bij veel dyslectici ongeveer dertig procent smaller zijn. Dit levert verwerkingsproblemen op bij het lezen. Het verklaart waarom mensen soms zo langzaam lezen, er moe van worden, hoofdpijn krijgen, stukken tekst overslaan, alleen maar grote letters kunnen lezen of het lezen letterlijk maar enkele minuten kunnen volhouden. Al deze klachten verdwijnen door de Xlensfilters regelmatig te gebruiken. De hersenen gaan op een andere manier de beeldinformatie verwerken. Dit noemen wij brainmapping hetgeen je kunt vergelijken met hersengymnastiek. Het lezen is direct prettiger en minder vermoeiend, meer verbeteringen volgen dan snel. Het maakt niet uit of men al een dyslexieverklaring heeft.

Resultaten.

nen lezen.

Meer informatie

Men kan met Xlens een afspraak maken om te laten onderzoeken of Xlens de oplossing is. Dat onderzoek duurt een uur en is €50,- achteraf ontvangt u daarvan een leesvaardigheidsverslag.

• Autorijden minder vermoeiend, verkeersborden sneller lezen.

ChromaGen wordt exclusief door XLens in Nederland aangeboden.

• Minder stress op het werk of in het gezin omdat de leesproblemen

Meer informatie vindt u op www.xlens.nl

weg zijn.

Wilt u weten of XLens voor u de oplossing is,

Onze cliënten bereiken iedere dag weer onderstaande resultaten: • Niet meer vermoeid van het leeswerk thuiskomen van school of werk. • Sneller en beter lezen, daardoor leesachterstand op school inlopen. • Geen getallen meer omdraaien en de tafels ineens wel automatiseren. • Een tekst/dictee foutloos maken. • Veel langer geconcentreerd kunnen lezen. • Beter begrijpen wat je leest, dus niet meer 5 keer overlezen. • Daardoor proefwerken en huiswerk veel sneller klaar. • Kleine letters makkelijk kunnen lezen, dus geen vergrote letters met proefwerken meer nodig. • Geen hoofdpijn meer na een tijdje lezen.

Garantie, niet goed geld terug Het is bewezen dat Xlens echt werkt. Xlens geeft 100% zekerheid, en heeft een niet goed geld terug garantie. Als er bij de eerste controle na 3 maanden geen duidelijke verbeteringen zijn krijgt u gewoon uw geld terug. Tony Blair Award De gepatenteerde ChromaGen filters van XLens worden zeer succesvol toegepast in onder meer Engeland, Spanje en Amerika. Aanbevolen door de British Dyslexic Association, de grootste dyslexievereniging van Europa. Premier, Tony Blair heeft het bekroond met een innovatie Award. ChromaGen is in Amerika het enigste hulpmiddel voor dyslexie dat is goedgekeurd door de FDA. Er is niets dat zo snel en effectief zulke goede en permanente resultaten oplevert.

• De ondertiteling van de TV kunnen volgen en lekker een boek kun-

maak dan een afspraak via: 040.2631207.

THEMABIJLAGE Het zenuwstelsel MEDIAPLANET

21

Altijd bang De angst slaat ons allemaal wel eens om het hart. Maar bij sommigen is de vrees een regelrechte stoornis. En dat is geen pretje. Angststoornissen nader verklaard. Door marjolein straatman

A

ngst is een hele normale emotie. Hij waarschuwt ons voor gevaar, als we worden bedreigd bijvoorbeeld. Het is een signaal dat er voor zorgt dat we kunnen overleven. Er is echter sprake van een stoornis als de angst excessief en irrationeel is; oftewel als het belemmeringen oplevert in ons dagelijks leven. Dan kan er, beroepsmatig en sociaal, schade ontstaan. Maar liefst 15 van de 100 Nederlanders voldoen minstens eens in hun leven aan de criteria van een dergelijke stoornis. Angstklachten zijn het belangrijkste symptoom. ,,Dat zijn niet alleen psychische uitingen zoals overdreven piekeren en nervositeit, maar ook lichamelijke. Denk aan hartkloppingen, trillen, zweten, misselijkheid en spierpijnen. Die

fysieke symptomen kunnen het piekergedrag en de angst op hun beurt weer versterken. Een vicieuze cirkel inderdaad.’’ Aan het woord is Ton van Balkom, hoogleraar psychiatrie aan het VU-MC en de angst- en dwangpolikliniek van GGZ Buitenamstel te Amsterdam. ,,Mensen met angstklachten zoeken veiligheid. Vaak vermijden ze ‘gevaarlijke’ situaties en plaatsen of willen ze die controleren’’, vertelt hij. Soms chronisch

De stoornis is er in verschillende vormen. Grofweg is de groep te verdelen in paniekstoornissen met aanvallen, gegeneraliseerde angststoornissen zonder aanvallen, fobieën (zoals pleinvrees), dwangstoornissen en de posttraumatische

stressstoornis. Ze hebben hun oorsprong in de hersenen. De emotionele en cognitieve gedeelten hiervan zijn ontregeld. Het centrum in de hersenen dat ons waarschuwt, het emotionele, is overactief en het deel dat de gedachten bestuurt, het cognitieve, is juist te weinig actief. Hierdoor kunnen excessieve en irrationele angsten ontstaan. Erfelijkheid speelt ook een rol. Gecombineerd met stressverhogende gebeurtenissen in een mensenleven kan een angststoornis worden uitgelokt. Dat gebeurt soms ook door overmatig alcohol- of drugsgebruik of het plotseling stoppen ervan. Van Balkom: ,,Vrouwen kampen vaker met een angststoornis dan mannen. Waarom weten we niet. Verder zien we een piek tussen het

Minder bezig zijn met ziek zijn Welke ontwikkelingen zijn er op het gebied van gebruiksvriendelijkheid in de behandeling van neurologische aandoeningen? Door irma van der lubbe

Foto: deliormanli / istockphoto

Foto: tomml / istockphoto

18e en 40e levensjaar. Soms blijft de angststoornis bestaan en wordt deze chronisch.’’ Vermijdingsgedrag

Een angststoornis werkt dus belemmerend en kan vermijdingsgedrag opleveren. Maar veel patiënten zijn ook bang om bang te zijn, weet huisarts en deskundige Berend Terluin, verbonden aan de afdeling huisartsgeneeskunde van het VU-MC. ,,Dat gebeurt al als ze eigenlijk nog veilig zijn en de situatie niet bedreigend is. Dit noemen we anticipatieangst. Stel dat je ooit een paniekaanval hebt gehad in de supermarkt. Dan is de kans aanwezig dat je bang bent dat het weer gebeurt. En dat je vervolgens een bezoekje aan de supermarkt vermijdt. Typerend voor een angststoornis. Andere mensen durven niet meer in het openbaar vervoer te reizen. Of zijn fobisch voor honden en kiezen voor andere routes omdat de kans bestaat dat ze in hun kuit worden gebeten. Dat die kans heel klein is, realiseren ze zich soms niet eens. Een sociale fobie bestaat ook. Het houdt in dat iemand bang is voor de beoordeling van anderen. Dat kan erin resulteren dat iemand niet meer de deur uit komt, om anderen te vermijden. ‘Stel dat ik een flater sla, iets mors, heel erg bloos of dat de andere gasten me niet aardig vinden’ zijn gedachten die iemand kunnen beheersen. Een

N

atuurlijk is het heel prettig als er medicijnen bestaan die het leven van een patiënt draaglijker kunnen maken. Maar het is vervelend als het innemen of (laten) toedienen van de medicatie de dag zodanig bepalen, dat het lijkt alsof de patiënt eigenlijk alleen maar bezig is met ziek zijn. Vandaar dat de farmacie hard werkt aan het zoeken naar gebruiksvriendelijke toedieningsvormen, zoals pleisters of tabletten die in plaats van tien keer per dag slechts twee maal per dag hoeven te worden ingenomen. Ook wordt continu gezocht naar medicijnen met minder bijwerkingen.

Afhankelijk van het ziektebeeld

Gebruiksvriendelijkheid heeft vaak een link met het ziektebeeld. Zo hebben sommige patiënten met een depressie moeite met slikken. Voor hen is er nu medicatie in vloeibare vorm. En mensen met migraine,

angststoornis heeft een enorme impact op een mensenleven. Het is echt heel naar. ‘Normale’ mensen weten om te gaan met angst, we geven het een plekje en zien het als een signaal dat er eventueel iets mis dreigt te gaan. Mensen met een angststoornis raken helemaal in de knoop doordat ze bang zijn. Soms leidt een dergelijke stoornis ook tot depressies.’’ Behandeling

Wie angstklachten constateert, zoekt het best zo snel mogelijk hulp. Vraag bijvoorbeeld advies aan de huisarts. Daarnaast is het heel belangrijk om situaties en plaatsen die angst oproepen juist niet uit de weg te gaan. Gewoon naar buiten dus en erop uit, luidt het simpele advies. Angststoornissen zijn gelukkig heel goed te behandelen en bij sommige mensen zelfs geheel te genezen. De behandeling is tweeledig. Een groep kan het af met medicijnen in de vorm van antidepressiva. Medicatie wordt al dan niet gecombineerd met cognitieve gedragstherapie. De piekergedachten en angsten komen daarbij aan bod. Belangrijk onderdeel is het doorbreken van het vermijdingsgedrag. De hulpverlener confronteert de patiënt en brengt hem of haar juist naar plaatsen of situaties waar hij of zij bang voor is.

die last kunnen hebben van misselijkheid, zijn gebaat bij medicatie per neusspray of injectie. Wanneer iemand aan Multiple Sclerose lijdt, heeft hij veel medicatie nodig. Deze wordt toegediend via een infuus of injectie. Een infuus is echter heel confronterend; veelvuldig injecteren kan bovendien huidirritaties geven. Er wordt daarom gezocht naar medicatie in tabletvorm, die net zo effectief is. Depotwerking

Lastiger is het als een patiënt medicatie weigert. Dit wil nog wel eens gebeuren bij schizofrenie, waarbij de medicatie veelal per injectie wordt toegediend. Door het ziektebeeld is de patiënt namelijk wantrouwend ten opzichte van alles en iedereen. Tegenwoordig bestaat er depotmedicatie, waarbij slechts eens per twee of drie weken hoeft te worden geïnjecteerd. Dit is bovendien bevorderlijk voor de therapietrouw.

(advertorial)

De Ziekte van Huntington is een erfelijke aandoening die bepaalde delen van de hersenen aantast. De eerste symptomen openbaren zich meestal tussen de 35e en 45e levensjaar, maar kunnen ook eerder of later in het leven optreden.

gedragsveranderingen die het leven van een partner en kinderen ernstig beïnvloeden. Niet alle gedragingen kunnen door partner en kinderen aanvaard worden. Het “gedrag” van de patiënt en het draagvermogen van partner en kinderen zijn mede bepalend. Het is dan ook belangrijk dat ook de partner en kinderen een stukje ‘eigen” leven behouden om te voorkomen dat deze geïsoleerd raken.

De ziekte van Huntington wordt veroorzaakt door een afwijkend gen op het 4e chromosoom. Indien één van de ouders het afwijkende (Huntington) gen heeft, dan heeft elke zoon of dochter 50% kans de ziekte te erven. Bij diegenen, die het Huntington-gen hebben geërfd, zal de ziekte zich openbaren als zij lang genoeg leven. Als de nakomelingen van een Huntington ouder het afwijkende gen niet geërfd hebben, dan kunnen zij de ziekte niet krijgen en de ziekte zal in volgende generaties ook niet meer terug komen. Zij slaat dus geen generatie over. Het afwijkend gen veroorzaakt een versneld afsterven van hersencellen of neuronen in bepaalde delen van de hersenen. Dit leidt tot bewegingsonrust, afname van verstandelijke vermogens en een variatie aan gedragsstoornissen en persoonlijkheidsveranderingen.

De ziekte leidt gemiddeld na 18 jaar tot de dood van de patiënt, meestal door bijkomende oorzaken zoals longontsteking. De jeugdvorm begint doorgaans in de tienerjaren. Deze vorm kenmerkt zich in plaats van door onwillekeurige bewegingen, vooral door spierstijfheid. Naar schatting lijden ongeveer 1500 mensen aan de ziekte en zijn er 4000 tot 6000 risicodragers. Bij de ziekte van Huntington gaat het om een complex ziektebeeld, waarbij meerdere medische en paramedische disciplines betrokken zijn. Het is op dit moment niet mogelijk om de ziekte te genezen of zelfs het verloop af te remmen. Diverse medicijnen kunnen echter enige verlichting geven van de onwillekeurige bewegingen of de geestelijke symptomen.

Voor veel mensen lijken de ongecontroleerde bewegingen heel erg en soms bedreigend, maar voor de naaste omgeving van de patiënten zijn het vooral de

Zolang er nog geen genezing mogelijk is, is behoud van de kwaliteit van leven vrijwel het enige waar mensen met de ziekte van Huntington baat bij kunnen hebben. Niet alleen een beter leven, maar ook langer zelfstandig en onafhankelijk.

De belangen van betrokkenen worden behartigd door de Vereniging van Huntington. Het is een vereniging van patiënten met de Ziekte van Huntington en van dragers van het risico op die ziekte, hun partners en familieleden en overige betrokkenen.Meer informatie over de ziekte en de Vereniging van Huntington is terug te vinden op www.huntington.nl.

(advertorial)

Wereldresultaat bij stoppen met roken! Rookverslaving bestaat niet alleen uit lichamelijke afhankelijkheid. U heeft uw lichaam tenslotte jarenlang getraind om dagelijks te roken. Dat patroon moet eerst worden doorbroken. In combinatie met een laserbehandeling van Prostop kunt u binnen 1 uur van uw rookverslaving verlost zijn!

LAS BIED ER S BIJ G TEUN OED VOO E RNE MEN S

SLAGINGSPERCENTAGES:

De cijfers liegen er niet om. De Radboud Universiteit van Nijmegen heeft vastgesteld dat stoppen met roken via de Prostop methode zeer succesvol genoemd mag worden. Zo succesvol zelfs dat “Prostop met dit wereldresultaat tot de top behoort” aldus onafhankelijk onderzoeker en klinisch psycholoog Dr. R. Breteler. (zie tabel)

De laserbehandeling van Prostop neutraliseert de lichamelijke behoefte aan nicotine en weet ontwenningsverschijnselen tot een minimum te beperken. Tevens is het mogelijk om de stofwisseling te behandelen en er zo voor te zorgen dat de cliënt minimaal in gewicht toeneemt. In tegenstelling tot diverse andere hulpmiddelen, die soms nare Roken is zowel een lichamelijke bijwerkingen hebben, is de Proals een geestelijke verslaving. stop behandeling pijnloos en Daarom is de Prostop methode beslist niet schadelijk voor de gericht op gezondheid. beide aspec- “De meeste zorgverzekeraars Deze maand ten. De mevergoeden de behandeling” kunt u bij Prostop naast thode begint de laserbehandeling, gratis uw met een persoonlijk gesprek om longen laten testen. Vaak geldt de werkwijze uit te leggen en de cliënt te motiveren. Aandit als extra sterke motivator. sluitend vindt er een behanEn omdat Prostop zo overtuigd deling met softlaser plaats. is van de werking van haar be-

Prostop methode * Champix Zyban

.....

40%

..........................................

23%

(Bupropion)

**

......................

17%

Nicotinekauwgom

**

.................

17%

Nicotinepleisters

.....................

13%

Op eigen kracht

**

.............................

3%

* Bron: Radboud Universiteit Nijmegen ** Bron: CBO (kwaliteitsinstituut voor gezondheidszorg) Slagingspercentages 12 maanden na de behandeling.

handelmethode biedt ze een half jaar garantie aan. Mocht u binnen 6 maanden toch behoefte krijgen om weer te gaan roken dan kunt u kostenloos een nabehandeling ondergaan. De Prostop laserbehandeling kost éénmalig €179,00 en duurt ongeveer 50 minuten. En veel zorgverzekeraars vergoeden (deels) de be-

handeling indien u een aanvullende verzekering heeft. Zoals onder andere: Menzis, Zilveren Kruis, Groene Land, Interpolis, Agis, Zorg&Zekerheid, Trias, OZF, DVZ en PWZ Achmea, Avéro en vele anderen! U heeft geen verwijzing van uw arts nodig en het deel dat u declareert gaat niet van uw eigen risico af!

Prostop heeft meer dan 29 praktijken in heel Nederland. Ook bij u in de buurt. Wilt u meer informatie? U vindt de website van Prostop via: www.prostop.nl Tevens kunt u Prostop bellen voor meer informatie of een afspraak: 0800 - 77 67 867 (gratis)

Prostop is in heel Nederland gevestigd. Onder andere in: Almere, Amersfoort, Amsterdam, Arnhem, Boxtel, DenHaag, Doetinchem, Dronten, Eindhoven, Etten-Leur, Geleen, Goes, Groningen, Heerhugowaard, Hengelo, Hillegom, Hilversum, Hoogeveen, Nijmegen, Raamsdonksveer, Schiedam, Terborg, Tiel, Tilburg, Uffelte, Veghel, Woerden, Zaandam en Zwolle.

THEMABIJLAGE Het zenuwstelsel MEDIAPLANET

23

Foto: alexsl / istockphoto

Samen voor een betere zorg In ons leven hebben we allemaal een of meerdere malen te maken met zorg. Op die momenten willen we natuurlijk goed worden geïnformeerd. Voor kennis, het delen van ervaringen en meningen zijn er nu de stichting en bijbehorende website Consument en de Zorg. Met informatie voor en door patiënten moet de zorg verbeteren.  Door marjolein straatman

O

ver de zorg is een hoop te doen. Wachtlijsten, verzekeringen, ziekenhuizen en ervaringen met artsen zijn zaken waar je als patiënt mee te maken kunt krijgen. Welke keuzes je moet maken, hoe en waarom is lastig, zeker als je ook nog eens ziek bent. Op initiatief van de Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie (NPCF) is er nu de stichting Consument en de Zorg met bijbehorende website. Daarop worden patiënten en zorgconsumenten gehoord. Met die informatie kunnen zorginstanties weer werken aan betere zorg. Bovendien lezen ook patiëntenorganisaties mee en kunnen ze de informatie gebruiken voor hun belangenbehartiging.  Jacqueline Baardman is van de NPCF en vertelt: ,,We zijn een koepel van patiëntenorganisaties, behandelen hun belangen en vertegenwoordigen ze naar bijvoorbeeld het ministerie en de zorginstellingen. We wilden graag een platform waarin consument en aanbieders elkaar kunnen ontmoeten. Het

is interactief, bevat recensies van consumenten, reacties op nieuwsberichten en je vindt er bijvoorbeeld informatie over ziekenhuizen. Het biedt een podium aan zorgaanbieders en patiëntenorganisaties om zich te presenteren.’’ Enthousiast

Volgens de NPCF heeft de consument er behoefte aan om te discussiëren over zorg, zijn mening te ventileren over hoe hij of zij bejegend is, om daar vervolgens met anderen of de zorgaanbieder zelf over te praten. ,,De meerwaarde zit ‘m echt in het interactieve. Mensen nemen niet meer genoegen met platte informatie, ze willen meedoen en iets dóen. Het heeft er ook wel mee te maken dat de burger mondiger is. Dat is juist goed. Wij hopen dat de bezoekers van de website nog mondiger worden en nog meer reageren dan ze nu doen. De consument wil meedenken en dat stimuleren we juist met dit middel. Daar zit de toekomst in. De zorg moet ook ‘vraag-gestuurder’ worden: instellingen en overheid

moeten nog meer en beter weten waar de zorgconsument behoefte aan heeft en daar heel specifiek op inspringen. Via ons medium komt de consument met vragen als ‘waar heb ik eigenlijk recht op?’ en ‘waar betaal ik voor?’ Op de website kunnen ze ook aangeven wat de behoefte is. En ik denk dat we daarmee een lacune vullen.’’ Meldacties

In een maand trok Consument en de Zorg 40.000 bezoekers. Een aantal waarover de NPCF enthousiast is. Maar ook de reacties op zogenaamde meldacties (enquêtes) zijn talrijk. ,,De laatste meldactie die we samen met de regionale zorgbelangorganisaties hielden, had 4.000 reacties. 4.000 mensen die dus allemaal een formulier invullen. Hierdoor krijgen we ontzettend veel informatie van de consument. Waar het over ging? Over klantvriendelijkheid in ziekenhuizen, verzorgingstehuizen, over geneesmiddelenbeleid, het overstappen van zorgverzekeraar. Die ervaringen, meningen en ideeën

koppelen we graag terug aan instellingen en overheid. We horen graag wat eventuele knelpunten zijn. Zo kunnen we de zorg samen hopelijk beter maken’’, zegt Baardman. ,,Je ziet dus in de toekomst, en nu al, dat de stichting en de bijbehorende website twee kanten op werken. Het grote doel is dat we de zorg beter maken. Maar de consument voelt zich ook gehoord, hij of zij heeft meer inspraak. En vindt bovendien een platform met meningen, nieuws en discussies over zorgonderwerpen die voor hem of haar belangrijk zijn. Daarnaast willen we erg graag een dialoog met de zorgverleners. Ook om complimenten door te geven, niet louter kritiek. Er wordt een hoop gemopperd op de zorg, maar 50 procent van de reacties op de website is positief. Mensen schrijven het ook als ze tevreden zijn en vriendelijk geholpen werden. ’’ 

op gang te helpen. Een aantal apotheken is onlangs deze dialoog met hun patiënten aangegaan om zo hun dienstverlening te verbeteren en meer af te stemmen op de consument. Deelnemers vinden het vaak leuk om op een andere manier met hun klanten in gesprek te gaan en staan ervoor open om te horen waar het beter kan. In ontwikkeling

Wanneer mensen nu gebruik van de website? Als ze informatie willen hebben, maar ook als ze anderen willen vertellen hoe het bijvoorbeeld in een verzorgingstehuis was. Persoonlijke reacties zeggen soms meer dan statistieken en rapporten. ,,Mensen schrijven bijvoorbeeld ‘het was er fijn en kleinschalig en het personeel luisterde naar me’. Aan die recensies heb je iets als je zelf hulp zoekt in die richting en wilt weten of een instelling aan je wensen voldoet. Verder informeren consumenten elkaar over wachttijden, bejegening, klantgerichtheid die soms ver te zoeken is, dat soort dingen. Dat kan je helpen in je keuze. Tegelijkertijd helpt het patiënten ook om hun hart te luchten.’’

Niettemin weet Baardman dat de stichting en website nog in hun kinderschoenen staan. Ze zijn allebei nog volop in ontwikkeling. Het is nog steeds ontdekken wat de zorgconsument nu precies belangrijk vindt. ,,Maar op den duur willen we ook een patiëntenportaal actief hebben op de website. Dat is een persoonlijke pagina die iedereen die zorg gebruikt kan aanmaken via de site. In een beveiligde omgeving heb je zo toegang tot je eigen persoonlijke digitale zorgdiensten. En mail je bijvoorbeeld met je zorgverleners. Zo ontstaat er op internet een heel persoonlijke pagina. De meerwaarde zit ‘m erin dat je alles, alle gegevens, telefoonnummers, bij de hand hebt. Toegang, kort gezegd, tot de diensten die je nodig hebt voor een goede zorg.’’  Het project Consument en de Zorg loopt momenteel nog te kort om te bepalen hoe zorgverleners erop reageren. Maar de NPCF heeft wel de verwachting voor de toekomst dat het platform van en voor consumenten er wel degelijk toe doet. Baardman: ,,Het mooist zou zijn dat het uitmaakt. Dat alle reacties en discussies worden meegenomen in het beleid. Zo ver is het helaas nog niet. Maar we zijn op de goede weg.’’ 

Een ander onderdeel van de stichting heet “Door Cliënten Bekeken”. Het is een instrument om de dialoog tussen zorgaanbieder en consument

Meer informatie: www.consumentendezorg.nl www.npcf.nl

Patiëntenportaal 

(advertorial)

HealOzOne:

een unieke metHOde vOOr een gezOnd gebit, zOnder pijn Voor iedereen die graag een gezond, schoon en mooi gebit wil, zonder pijnlijke behandelingen te ondergaan, is er nu HealOzone. Een vernieuwende tandbehandelingsmethode, waarbij tandweefsel zonder boren gezond en sterk wordt gemaakt. In diverse landen wordt HealOzone al veelvuldig toegepast, met opzienbarende resultaten. OzonTandZorg in Sneek is de eerste praktijk in Nederland waar u terecht kunt voor HealOzone-behandelingen. Een HO-behandeling is volstrekt pijnloos en de resultaten zijn spectaculair. Een tandartsboor is er overbodig! Bij een HealOzone behandeling wordt de tand of kies luchtdicht afgesloten. Positieve zuurstofatomen uit ozon worden door de natuurlijke kanaaltjes (dentules) gepompt. Van tandvlak tot in de wortelpunt wordt negativiteit, elektronen dus, opgezogen. Tandbacteriën vallen erdoor uit elkaar. Bovendien versterkt tandweefsel erdoor: tanden worden witter, sterker en gaan meer glanzen. Tandsteen en aanslag worden afgestoten. Tandbederf, cariës en kiespijn lossen op. U kunt ons bellen voor een kosteloze kennismakingsbehandeling. Die bestaat uit het eenmalig gratis behandelen van twee tanden of kiezen. Laat u versteld staan van deze unieke behandelmethode. Vele zeer tevreden klanten gingen u voor. Voordelen HealOzone behandeling: 1. Pijnloos 2. Oorzaak van kiespijn en tandbederf wordt deskundig aangepakt 3. Zonder tandartsboor, er wordt niet geboord in tandweefsel, dus veilig 4. In het 3-jarenplan onbeperkt ozonzorg garantie, (eerst kijken wie in aanmerking komt) 5. Behoud van bestaande Kronen en implantaten, worden behandeld terwijl deze blijven zitten 6. Bestaande vullingen kunnen met HealOzone langer behouden blijven en gerepareerd 7. Restauraties (vullingen) mogelijk zonder boren met nano-apatiet (vloeibaar aanbrengen van kunstglazuur) in het 3-jarenplan 8. Nooit meer een tand of kies verliezen door tandbederf, met opbouw van immuniteit 9. Speciale dieet adviezen om nuttige bacteriën te activeren en tandbederfverwekkers te weren 10. Ozonzorg is bevorderlijk voor de hele gezondheid zoals bij chronische vermoeidheid enzovoort. 11. Tanden worden sterker, witter en gaan meer glanzen. Esthetisch gaat het gebit er gezonder uitzien.

kortingsbon

contactinfo U vindt OzonTandZorg aan de Simmerdyk 6 te Sneek. Telefonisch kunt u ons bereiken op 0515 431260 of op 020 6447446. U kunt ons ook emailen, via [email protected]

Dhr/Mevr. Adres Woonplaats Geb.datum

-

-

Telefoon

06

Wil graag kosteloos en vrijblijvend kennismaken met de unieke werking van HealOzone op het gebit. Deze bon geeft eenmalig recht op een HealOzone-behandeling van twee gebitselementen bij OzonTandZorg. Deze bon is alleen geldig na telefonisch overleg met OzonTandZorg. U dient deze bon ingevuld mee te nemen tijdens uw kennismakingsconsult.

OZONTANDZORG NEDERLAND • SIMMERDYK 6 • 8601 ZP SNEEK • T 0515 431 260

www.ozontandzorg.nl

TESTIMONIAL: Hoi, groeten uit Amsterdam, Ik zou nog wat schrijven voor jullie ivm de behandeling. Heb nu pas de tijd ervoor heb het heel erg druk, maar hier is mijn verhaal dan, kan er niets anders over zeggen dat het werkt, dus aan jullie persoonlijk niets dan complimenten voor het goede werk! Ik kwam bij de Ozontandzorg terecht via internet toen ik een kaakontsteking had, bij de reguliere tandarts is dan het gevolg, dat je een wortelkanaalbehandeling krijgt gevolgd door een kroon of het bewuste element laten trekken, het waren ook aan mij de bekende gevolgen hiervan. Ik las toen op de site van Ozontandzorg dat dit soort heel pijnlijke problemen zonder boren kon worden opgelost!! Had bij een eerdere kaakontsteking het element laten trekken, want met mijn angst voor de tandarts zag ik een wortelkanaal absoluut niet zitten! Aangezien er toch niets te verliezen is met een kaakontsteking ben ik toen naar Friesland getogen om te kijken of de Ozonbehandeling inderdaad het gewenste effect zou hebben. Ik heb uiteindelijk met het Ozonkapje op de bewuste ontstoken kies nog geen minuut in de stoel gezeten, nooit een boor of naald gezien, de behandeling is volstrekt pijnloos. Tot mijn stomme verbazing bleek achteraf dat de kaakontsteking inderdaad verdwenen was!!! Dus geen peperdure behandeling met verstrekkende gevolgen en een berg angst maar de kaakontsteking was mooi wel weg!!! Zonder verlies van het ontstoken element, eindelijk is er dan vooruitgang in de behandeling van dit soort klachten en hoeven we dus niet meer bang te zijn ook voor de ouderwetse en middeleeuwse methodes en een berg pijn! Ik heb vervolgens gekozen voor de totale Ozonbehandeling voor mijn gebit, waarbij bleek dat er nog een stuk of 4 kiezen op het punt stonden om een kaakontsteking te krijgen, die zijn als gevolg van de behandeling nooit gekomen. Voor de behandeling was mijn tandvlees erg slecht en voelden mijn tanden zwak aan en bros. Nu na de derde behandeling zijn mijn tanden keihard en sterk en is het tandvlees in goede staat en zijn mijn tanden witter! Ook zat er erg veel tandsteen, waarvan iedereen weet hoeveel ellende dat is als de tandarts dat eruit moet halen, na de Ozonbehandeling echter zijn er hier twee keuzes: het valt er vanzelf uit!!! Of als het eruit moet worden gehaald dan gaat dat zo makkelijk zonder gewrik en geboor dat het er nog net niet vanzelf afvalt!!! Ongelooflijk??? Dat zeker, maar het is toch echt waar!!! ALLES wat mij daar is uitgelegd over de Ozonbehandeling klopt tot nu toe en ik ben er vooraf heengegaan met een idee van we zien wel of het waar is, ik heb toch niets te verliezen behalve het element waar de kaakontsteking zat want dat ben je bij de reguliere tandarts toch hoe dan ook kwijt plus een maandsalaris voor de kosten!!! Ik heb wel bemerkt dat er tot twee weken na de behandeling een verhoogde gevoeligheid is en wat pijn maar er is natuurlijk wel wat gebeurd, maar daarna voelt het heel goed aan en verdwijnt ieder spoor van gevoeligheid en voelt de zaak hand over hand sterker aan! Dit kan ook geweest zijn vanwege de heel slechte staat van mijn gebit, dat weet ik niet zeker, maar feit is en blijft dat mijn gebit nu sterker en harder dan ooit is en dat had ik nooit gedacht!!! Dit was mijn verhaal over jullie goede en voor hier in Nederland revolutionaire behandeling tot zover, Ik geef toestemming aan jullie bij deze om dit verhaal te publiceren en de voor(oor)delen van Ozon uit te duiden, het mag ingekort als het te lang is, maar wel strikt naar waarheid, want van mij mag dit de standaard in tandbehandeling worden!!! Tot nu toe klopt alles wat jullie mij erover verteld hebben en als dat niet zo was dan ben ik echt wel de eerste om dat te zeggen, ook al omdat ik in dit soort dingen de houding heb van eerst zien en dan geloven!! Ik heb gezien en kan niet anders dan geloven wat werkt!! Bedankt voor de goede zorgen en het behoud van mijn gebit! Hartelijke groeten van Rob Tiller Amsterdam