E CO N O MIE
EURO
Het wankele succes van een eenheidsmunt EUROZONE IS DAN WEL EEN OASE VAN RUST, MAAR VAN EEN DYNAMISCHE ECONOMIE IS GEEN SPRAKE Na vijf jaar euro blijft de beloofde impuls voor handel en economische groei nog altijd uit. Om de munt tot een succes te maken, moeten lidstaten hun economieën verder liberaliseren. De weerstand is groot. nieuwste gat in de markt vond Marc in de brandpreventie. Met zijn ZFireijnHakvoort Knock Out, een zichzelf activerende brandblusser, heeft de ondernemer samen met een aantal partners grote plannen over de grens. ‘Sinds de komst van de euro zijn mijn omzetten in Europa ruim verdubbeld,’ aldus Hakvoort. ‘Ik heb nu één prijsstelling en er worden geen fouten meer gemaakt met wisselkoersen. Dat scheelt.’ De expansiedrift van Hakvoort is het schoolvoorbeeld van wat Europese burgers werd voorgespiegeld als voordeel van de euro. De wegvallende wisselkoersen zouden
de bedrijvigheid en daarmee de economische groei tot grote hoogten stuwen. Vakantiegangers hoefden voortaan geen geld meer te wisselen. En, zo juichten de voorstanders van de eenheidsmunt, met het vastklinken van de wisselkoersen op 1 januari 1999 werden niet alleen de munten aan elkaar verbonden, maar ook de landen. Ofwel: met de euro was de vrede in Europa definitief beklonken. Giraal bestaat de euro inmiddels acht jaar. Het muntgeld en de biljetten werden op 1 januari 2002 ingevoerd, deze week vijf jaar geleden. Wat heeft de euro gebracht? Heeft de euro slechts de koopkracht aangetast? Of heeft de munt zijn belofte waargemaakt en is Europa de politiek stabiele en economisch
Meevaller voor de schatkist Cadeautje: 1 miljard euro aan guldens is nog niet ingeleverd
/PH[PFL #FESBHBBOOJFUJOHFMFWFSEFHVMEFOT JONJMKPFOFVSP
Brenda van Osch
N
ederlanders mogen dan het gevoel hebben dat ze er sinds de euro flink op achteruit zijn gegaan, via een omweg verdienen ze ook aan de invoering van de nieuwe munt. Een deel van de guldens zal namelijk nooit worden ingewisseld voor euro’s. Het is verloren gegaan, verwassen, veilig verborgen in Zwitserland – niemand die het weet. De winst die dit oplevert, versterf56
.VOUFO
#JMKFUUFO
5PUBBM ª&-4&7*&3
#30/%/#
dynamische regio geworden die werd beloofd? Hakvoort boert goed. Met de verdubbeling van zijn omzet scoort hij beter dan het Europees gemiddelde. Andrew Rose, als econoom verbonden aan Berkeley University in Californië, voorspelde in een veelbesproken artikel in 2000 nog dat door de euro de Europese handel met 40 tot wel 300 procent extra zou toenemen. Maar inmiddels zijn de verwachtingen flink getemperd. De consensus is dat de handel 5 tot 15 procent extra is gegroeid. Professor Richard Baldwin van de Universiteit van Genève, die binnenkort een boek publiceert over de handelseffecten van de euro, houdt het op 9 procent. De euro heeft winst genoemd, vervalt aan de schatkist. Aan iedereen dus. Het gaat hierbij zeker niet om een fooitje. Ruim 1 miljard euro aan guldens is nog zoek, aldus een berekening van De Nederlandsche Bank (DNB) van oktober 2006. Hoe hoog het vermiste bedrag uiteindelijk zal zijn, is niet te zeggen. Het inleveren van guldenmunten kon tot en met 30 december 2006. Briefjes zijn nog tot 2032 in te wisselen, bij agentschappen van DNB of via een formulier op dnb.nl. Veel guldens verwacht de centrale bank echter niet meer terug te zien. Nog elke schoolvakantie staan er mensen in de rij die hun guldens komen inleveren, maar de bedragen zijn laag. Dat miljard kunnen we in onze zak steken.
Foto Martin Roemers/HH
Esther van Rijswijk
• E L S E V I E R 6 JANUARI 2007
ELS001_056 EURO 56
02-01-2007 13:46:10
ECONOMIE
Nederlanders blijven sceptisch over euro en rekenen hardnekkig om
dus geen handelsrevolutie teweeggebracht. Baldwin trekt nog een aantal opmerkelijke conclusies. Zo stelt hij dat er geen sprake is van een gestage toename van de handel, maar dat het grootste deel van die stijging zich meteen in het eerste jaar na de invoering van de euro voordeed. De winst is dus al geboekt. En: niet alleen de eurolanden profiteerden. Baldwin schat dat ook de handel met landen als Groot-Brittannië, Zweden en Denemarken, die hun eigen munt hielden, met 7 procent extra is gestegen door de euro. De kosten van niet meedoen, zijn dus beperkt. Magische krachten Ondernemers als Hakvoort zijn blij met de euro. Maar hoe zit het met de consument? Critici van de euro dichten de munten en biljetten magische krachten toe. De euro zou het inkomen hebben gehalveerd. ‘Een euro is een gulden!’ klinkt het dan verontwaardigd. De prijs van een biertje ging in guldens de afgelopen jaren inderdaad over de kop. En ja: sommige ondernemers hebben de invoering van de euro misbruikt om hun klanten extra geld uit de zakken te kloppen. Maar daar staat tegenover dat boter, mineraalwater en wasmachines, om maar wat te noemen, fors goedkoper werden, ook in guldens. Toch valt het de Nederlandse regering en De Nederlandsche Bank (DNB) te verwijten dat ze niet beter waren voorbereid op de collectieve psyche. Geld gedijt niet zonder vertrouwen, en bankpresident Nout Wellink en VVD-minister Gerrit Zalm van Financiën
Nederland: land van vijftigjes Door de reizende euro is het zicht op de geldcirculatie zoek Brenda van Osch
H
oeveel euro’s er, zo’n vijf jaar na de invoering, in Nederland rondgaan? De Nederlandsche Bank (DNB) weet het niet. Sinds ons geld de grens over reist, is de centrale bank het zicht op de nationale geldcirculatie kwijt. Bij de invoering heeft elk land zijn eigen euro’s gedrukt. Sindsdien krijgen de landen specialismen toegewezen. In 2007 maakt Nederland tientjes en honderdjes, de overige biljetten moeten bij andere centrale banken worden ingekocht. Ook de Europese Centrale Bank heeft geen zicht op de geldvoorraad van de verschillende landen. Wel weet de bank hoeveel geld er totaal uitstaat (ruim 600 miljard euro), en hoeveel munten en biljetten er van elke eenheid circuleren. Ruim 1 miljard briefjes van 100 euro bijvoorbeeld, en 5,2 miljard euromunten. Na vijf jaar euro kent elk land zo z’n eigen geldmix. ‘Nederland is een echt vijftigjesland,’ zegt Tobias Oudejans, woordvoerder van DNB. Van briefjes van 50 euro worden dan ook de meeste valse exemplaren aangetroffen. Biljetten van 20 euro zijn weinig ge-
7PPSBMFJHFONVOUFO )FSLPNTUFVSPNVOUFOJO /FEFSMBOETFQPSUFNPOOFF 1PSUVHBM
-VYFNCVSH (SJFLFOMBOE
*FSMBOE
'JOMBOE
0PTUFOSJKL
/FEFSMBOE
*UBMJÌ 4QBOKF
'SBOLSJKL #FMHJÌ ª&-4&7*&3
%VJUTMBOE #30/&630%*''64*&/-
liefd, terwijl de Fransen er juist dol op zijn. Munten zijn opvallend honkvast. Op Eurodiffusie.nl wordt bijgehouden waar de munten in de Nederlandse portemonnees vandaan komen. Hoewel je zou verwachten dat de munten mixen tot een verhouding die de grootte van de eurolanden weerspiegelt, gaat koningin Beatrix nog ruim aan kop. Ook de euro’s van buurlanden scoren hoog. Blijkbaar is er een grens aan hoever munten reizen. Al verschilt dat per munteenheid. Hans de Rijk van Eurodiffusie.nl: ‘Grote munten mixen sneller dan kleine.’ ELSEVI ER 6 JANUARI 2007
ELS001_056 EURO 57
• 57
02-01-2007 13:46:20
Een fooi van 20 eurocent voelt krenterig
Dure euro zit deels tussen de oren Gevoel kweken voor een nieuwe verzorgingsproducten getoond, de ene groep met prijzen in euro’s, de andere groep munt is een ingewikkelde klus met prijzen in guldens. Vervolgens werd ze Brenda van Osch oe hoog schat u de inflatie over de afgelopen vier jaar? Deze vraag werd in mei H 2005 in het Household Survey van De Nederlandsche Bank (een periodieke enquête onder 1.500 huishoudens) gesteld. Zo’n 12 procent, schatten de deelnemers. De enquêteurs stelden dezelfde vraag nog eens, maar voegden nu toe: ‘U weet wel, de periode waarin de euro werd ingevoerd.’ Prompt steeg de geschatte inflatie tot 15 procent. Dit kleine testje toont fraai de pavlovreactie aan die het noemen van de euro teweegbrengt. Hoge prijzen, lage koopkracht – we wijten het allemaal aan de euro. Overigens was de werkelijke inflatie tussen mei 2001 en mei 2005 nog lager dan de initiële schatting, namelijk 8,4 procent. Zo’n 2 procent per jaar. Hoe komt het toch dat consumenten geneigd zijn prijsstijgingen te overschatten? Het antwoord is simpel: we kunnen niet met de euro overweg. Consumenten lijden aan wat prijs-illusie heet. Ze missen bij de nieuwe munt het referentiekader om te bepalen of iets duur of goedkoop is. Dus laten ze zich foppen. Om dit fenomeen aan te tonen, deed Fred van Raaij, hoogleraar economische psychologie aan de Universiteit van Tilburg, kort voor de introductie van de euro een experiment. Twee groepen mensen kregen 58
gevraagd een acceptabele minimum- en maximumprijs te noemen. Wat bleek? De groep met europrijzen was bereid aanzienlijk meer te betalen voor dezelfde producten dan de guldengroep. Een tube tandpasta van 89 eurocent, dat kon niets zijn. Dezelfde tube voor 2 gulden werd wel vertrouwd. Soortgelijke effecten deden zich na de introductie van de euro in het echte leven voor. Wie is niet een keer vergeten euro’s om te rekenen (je koopt een paar schoenen voor 229 euro om even later tot het verbijsterende besef te komen 500 gulden te hebben gespendeerd)? Hardnekkiger is het probleem dat de euro een andere gevoelswaarde heeft dan de gulden. Zo voelt een fooi van 20 eurocent op een kopje koffie en een broodje krenterig, terwijl twee kwartjes in het guldentijdperk heel acceptabel was. Van Raaij: ‘De euro heeft minder psychologische grenzen. Tussen 0 en 100 gulden vormde elk nieuw rond getal een grens. Mensen vonden dan bijvoorbeeld een boek boven de 40 gulden duur. Honderd gulden in euro’s, 45 euro, kent minder drempels. Getallen die eindigen op een vijf worden door mensen niet echt als bovengrens beschouwd.’ Het gevolg: mensen kopen meer, kopen duurdere varianten van hetzelfde product en geven grotere fooien. Nog steeds. Het eerste jaar na de invoering van de euro leidde dit zelfs tot opvallend meer roodstand op betaalrekeningen en tot hogere schulden.
hebben er onvoldoende aan gedaan om dat vertrouwen te creëren. Technisch verliep de invoering van de euro in Nederland voorbeeldig en razendsnel. Terwijl in Italië en Duitsland de lires en marken nog lange tijd naast de euro werden gebruikt, had Nederland binnen twee weken de gulden in de ban gedaan. Mede hierdoor zit Nederland nog steeds in de achterhoede van Europa als het om vertrouwen in de munt en gewenning gaat, zo blijkt uit de Eurobarometer, een onderzoek van de Europese Commissie. Bankpresident Nout Wellink heeft daarvoor overigens inmiddels zijn excuses aangeboden. Zalm niet. Desondanks had Zalm rekenkundig gelijk: de invoering van de euro in 2002 had op enkele tienden van procenten na geen invloed op de koopkracht. Daarmee is niet gezegd dat er geen relatie is tussen de euro en de inflatie. Die is er wel. Maar dat heeft niets te maken met de komst van de munten en briefjes in 2002, maar met die van de girale euro, in 1999. Al vanaf 1998 lag de inflatie in Nederland hoger dan in de rest van Europa. In de aanloop naar 1999 stond het monetaire beleid van DNB in het teken van de invoering van de euro, niet in dienst van prijsstabiliteit. Om de voorwaarden voor de euro te scheppen, moest DNB voorkomen dat de koers van de gulden te veel zou afwijken van die van andere munten. Dat betekende dat de rente wat lager lag dan voor de al oplopende inflatie goed was. Wellink kon niet anders: de politieke wil om de euro in te voeren, was groot. Jaarlijks riep hij de Nederlandse regering op om dan in elk geval minder uit te geven, om de schade te beperken. Maar tevergeefs. Toen de euro eenmaal een feit was, ging het niet veel beter. Ook na 1999 bleef de rente voor de Nederlandse economie te laag. De op 1 juni 1998 opgerichte Europese Centrale Bank (ECB), verantwoordelijk voor het rentebeleid, stelde de rente vast op een niveau dat wel juist was voor de hele eurozone, maar niet per se voor Nederland. De gevolgen daarvan heeft Nederland het afgelopen decennium gevoeld. Eerst was een te lage rente olie op het vuur voor een toch al op volle toeren draaiende economie. De inflatie bereikte met 4,2 procent haar top in 2001, nog voordat iemand een euromunt in zijn portemonnee had. De schade van deze oververhitting was groot. Door de stijgende prijzen prees Nederland zich uit de markt. Dat leidde ertoe dat toen de conjunctuur omsloeg, de Nederlandse groei verder wegzakte dan elders in Europa. Vanaf dat moment kreeg Nederland te maken met een te hoge rente. Hierdoor duurde het langer dan nodig voordat de groei weer aantrok. De kernvraag is dan ook: één munt en dus één rentebeleid voor zo veel verschillende landen, kan dat wel? Voor Nederland is de rente op dit moment met 3,5 procent zo onge-
Foto A.Huber/U. Starke/zefa/Corbis
E CO N O MIE
• E L S E V I E R 6 JANUARI 2007
ELS001_056 EURO 58
02-01-2007 13:46:28
ECONOMIE
Wennen gaat heel erg langzaam Nederlanders rekenen nog altijd vaak om naar guldens Brenda van Osch ennen aan de euro viel de Nederlander vies tegen. Dacht in maart 2002 nog W 37 procent ‘binnenkort’ of ‘dit jaar’ in euro’s te denken, in augustus van dat jaar was dat gedaald tot 21 procent, aldus onderzoek door het NIBUD en de Nederlandse Vereniging voor Volkskrediet. Maar liefst 21 procent was overtuigd ‘nooit’ te wennen. Moeite met de euro hebben we inderdaad nog steeds, blijkt uit de recente Eurobarometer van de Europese Commissie. Van de 300 miljoen eurogebruikers doet slechts 57 procent kleine aankopen zonder om te rekenen. Bij grote aankopen rekent ruim tweederde van de Europeanen vaak of meestal om. Nederlanders doen het nog veer passend, maar de oververhitte Spaanse economie surft, à la Nederland eind jaren negentig, op een te lage rentevoet. Wat als het tij daar omslaat? De economie van Portugal wordt op dit moment juist door een voor het land te hoge rente geremd. Maastricht Honderden rapporten, debatten en publicaties werden er in de aanloop naar de euro gewijd aan dit one-size-fits-all-probleem. Het antwoord was aanvankelijk simpel: nee, dat kan niet. Maar een hele generatie door de Tweede Wereldoorlog en de wederopbouw geïnspireerde Europese politici wilde zo graag dat Europa verder zou integreren, dat ze in 1992 in Maastricht besloot dat de landen dan maar meer op elkaar moesten gaan lijken. Dan zou die gezamenlijke munt uiteindelijk iedereen passen. De begrotingen werden op basis van strenge criteria gesaneerd en het monetair beleid op elkaar afgestemd. Nog voordat de euro bestond, gaf de munt al richting aan. Toen de landen die wilden meedoen zichzelf zes jaar na Maastricht testten, voldeden ze – op Griekenland na – aan de criteria. Op 1 januari 1999 ging de euro met elf landen van start, de Grieken volgden anderhalf jaar later. De economieën waren nog onvoldoende naar elkaar toegegroeid, zo wist iedereen, maar juist dankzij de euro zou dat vanzelf en zelfs versneld goed komen. Europa zou een grote dynamische economie worden en gezamenlijk sterk staan in de wereld. Zo was de euro een feit. Veel inspraak en democratie waren aan de invoering niet te pas gekomen, luidde de kritiek. ‘Het is ons nooit
korte periode waarin hier dubbele prijzen werden gehanteerd. ‘De Nederlandse consument heeft slechts een ;XBLTUFKPOHFUKFWBOEFLMBT paar maanden de guldenen europrijzen naast elkaar /FEFSMBOEXFOUNPFJ[BBNBBOEFFVSP zien staan. In Spanje zag ik *OXFMLFNVOUSFLFOUVCJK QSPDFOU dat vorig jaar nog.’ LMFJOFVJUHBWFO Het gevaar van al dat øøøøøøøøøøøøøøøøøøø.FFTUBMøøøøø*OFVSPTøøøøø.FFTUBMJO omrekenen, is dat we onszelf øøøøøøøøøøøøøøøøøøøJOFVSPTøøøPGPVEFNVOUøøPVEFNVOU met een te wrang beeld van /FEFSMBOEøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøø ø de euro opzadelen. Guldens &VSPMBOEFOøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøø blijven in gedachten de gulVJU[POEFSMJKLFVJUHBWFO dens van 1 januari 2002. øøøøøøøøøøøøøøøøøøø.FFTUBMøøøøø*OFVSPTøøøø.FFTUBMJO Toen waren we bereid 120 øøøøøøøøøøøøøøøøøøøJOFVSPTøøøPGPVEFNVOUøøPVEFNVOU gulden te betalen voor een /FEFSMBOEøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøø goede spijkerbroek en 2 gul&VSPMBOEFOøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøøø den voor een biertje. Het slechter dan gemiddeld. Zo is de groep die wordt echter steeds krommer om aan die bij dagelijkse aankopen vrijwel altijd omre- prijzen te refereren. Wie omrekent, moet rekent nergens zo groot (31 procent). kenen met de gulden van nu: de gulden uit Hoogleraar Fred van Raaij heeft twee 2002 plus een dikke 10 procent. Pas als er verklaringen voor de slechte gewenning: het dan nog een gat gaapt met de prijs in euro’s al matige enthousiasme van Nederlanders is het gerechtvaardigd te roepen dat het levoor de euro bij de invoering en de extreem ven zoveel duurder is geworden. ª&-4&7*&3
#30/&63*#"30.&5&3 &6301&4& $0..*44*&
gevraagd,’ beaamt Jacques Pelkmans, lid van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid en directeur van de economische faculteit van het Europacollege in Brugge. ‘Maar dat is een politieke kwestie. Het maakt de euro niet minder tot een succes.’ Want er zijn successen, stelt Pelkmans. Zo hebben de deelnemende landen, dankzij de euro, geen last meer van wisselkoerscrises zoals die er waren in de decennia voorafgaand aan de euro. Zo klapte in 1992 en 1993 het Europees Monetair Stelsel (EMS) dat de Europese wisselkoersen bij elkaar moest houden, bijna uit elkaar. Italië en Groot-Brittannië werden toen gedwongen uit het EMS te stappen. Dat zette niet alleen de verhoudingen tussen de lidstaten op scherp, het kostte ook 0,25 tot 0,5 procent economische groei. Bovendien is de euro sterk. Terwijl de dollar wegzakt en de wereldeconomie allesbehalve stabiel is, is de euro ijzersterk en de eurozone een ‘oase van rust’, aldus Pelkmans.
Eurotaal Centenprobleem, dubbelprijzen, eurocalculator, guldenheimwee, nationale zijde, zalmkit – genoeg nieuwe woorden die opdoken rond de invoering van de euro. Toch heeft maar een handjevol de jongste editie van de Van Dale gehaald. ‘De meeste woorden waren slechts tijdelijk in zwang,’ aldus hoofdredacteur Ton den Boon. De winnaars: euroconversie, gevoelsinflatie en twintigje. Nieuwe bijnamen voor munten en bankbiljetten, ter vervanging van de piek en de snip, zijn nog niet opgedoken.
Maar dan wel een oase waar de inertie overheerst. Want de euro mag als munt dan sterk zijn, van de beloofde economische dynamiek in de eurozone is nog geen sprake. De toename van de handel is, zoals gezegd, beperkt. En de economische groei bleef sinds de introductie van de euro acht jaar geleden achter bij die van de Verenigde Staten. Zelfs nu de conjunctuur weer mee zit, wil de activiteit in grote eurolanden als Duitsland, Frankrijk en Italië maar niet overtuigend op gang komen. Volgens Sylvester Eijffinger, hoogleraar financiële economie aan de Universiteit van Tilburg, is dat echter niet aan de euro te wijten. ‘De Europese Centrale Bank heeft geleverd,’ zegt hij, verwijzend naar de stabiele munt. ‘Maar de regeringen niet.’ Eijffinger doelt op het uitblijven van structurele hervormingen. Voorafgaand aan de euro leverden de lidstaten grote inspanningen om hun begrotingen op orde te krijgen. Maar voor een goed functionerende euro is meer nodig. Als economieën zich niet meer via de rente of wisselkoersen kunnen aanpassen, moet het via andere markten. Ofwel: om de eurozone goed te laten functioneren, moeten arbeidsmarkten en productmarkten verder worden opengegooid. Meer liberalisering dus. Maar de weerstand daartegen is groot. Op elke Europese top roepen regeringsleiders eensgezind op tot verdere herstructureringen, maar er gebeurt weinig. Het uitvoeren van de Lissabonagenda, een ambitieus plan dat van de Europese economie een van de meest concurrerende van de wereld moet maken, zit diep in het slop. Mede doordat de hervormingen uitELSEVI ER 6 JANUARI 2007
ELS001_056 EURO 59
• 59
02-01-2007 13:46:50
EC O N O M I E
Zondebok voor ongenoegen De euro krijgt ten onrechte de schuld van gestegen prijzen Brenda van Osch we belazerd bij de invoering van de Dat is de vraag die iedereen, vijf Zjaarijneuro? na dato, nog altijd bezighoudt. Het gevoel dat het guldenteken simpelweg door het euroteken was vervangen, leefde en leeft sterk. Een bosje hyacinten voor 6 euro, hebben we er ooit 13 gulden voor betaald? Een doodnormale rijtjeswoning voor 250.000 euroton. Wie kon zich, in het guldentijdperk, een huis van 5,5 ton veroorloven? Het moet gezegd: ten tijde van de introductie van de euro stegen de prijzen behoorlijk. In het jaar eraan voorafgaand (2001) zelfs met 4,2 procent. De euro maakte dit niet beter. Bedrijven rondden hun prijzen en masse af tot psychologisch mooie getallen. Omhoog welteverstaan. Ook werd het omprijzen aangegrepen om de kosten die de euro meebracht (nieuwe kassa, nieuwe salarissoftware) door te berekenen. Maar betekent dat ook dat de euro de oorzaak is van de hoge prijzen? Deels. De winkelprijzen werden door het afronden en doorberekenen met 1,4 procent extra verhoogd, aldus De Nederlandsche Bank. Dat is niet niks, maar het verklaart in de verste verte niet het sentiment van consumenten. Gek genoeg stroken ook de feiten niet met het gevoel van explosieve prijsstijgingen. Zo is de inflatie na invoering van de euro juist gaan dalen. Het lijkt erop dat de euro gewoon pech heeft gehad. Voorafgaand aan de introductie bloeide de Nederlandse economie. Lonen stegen explosief, de beurs boomde en de huizenmarkt groeide met dubbele cijfers. Mede hierdoor stegen de prijzen toen overmatig. Andere redenen: belastinghervorming, verhoging van de btw en invoering van de ecotax. Toen de euro ten tonele verscheen, was het tij gekeerd. De economie stagneerde, blijven, is er van de benodigde convergentie van de economieën van de lidstaten onvoldoende sprake, zo concludeerde de Europese Commissie onlangs in een lijvig rapport. In de praktijk vinden de eurolanden elkaar vooralsnog vooral in een gebrek aan daadkracht. Dat bleek ook toen in 2003 Duitsland en Frankrijk de spelregels van het Stabiliteits- en Groeipact overtraden door het begrotingstekort verder op te laten lopen dan de maximaal toegestane 3 procent van het 60
ELS001_056 EURO 60
&SWBSFOJOnBUJF
$POTVNFOUFOA1SJK[FO[JKOTUFSLHFTUFHFO
QSPDFOU
8FSLFMJKLFJOnBUJF
(FNFUFOTUJKHJOHWBOIFUQSJKTQFJM
QSPDFOU
ª&-4&7*&3
#30/$#4
de werkloosheid liep op en de koopkracht stond onder druk, bij toch al hoge prijzen. Een kwestie van beroerde timing. Dat juist dagelijkse aankopen duurder werden, strooide mensen ook zand in de ogen. In het eerste eurojaar werden levensmiddelen, sigaretten, kleding, bloemen, de kapper en de horeca fors duurder. Het viel minder op dat andere producten en diensten weinig in prijs stegen of zelfs goedkoper werden: huishoudelijke apparatuur, computers, vervoer en telefoon- en internetabonnementen. Veel van deze uitgaven komen hooguit maandelijks voorbij of worden automatisch afgeschreven. Maar ze wegen wel zwaar mee in het huishoudbudget. Het bewijs voor verregaande frictie tussen gevoel en werkelijkheid: bijna driekwart van de Nederlandse bevolking meende eind 2002 dat de prijzen dat jaar sterk waren gestegen. In werkelijkheid was de inflatie gedaald tot 2,8 procent eind 2002. Daarna zakte hij alleen nog maar verder. De consument heeft het bij het verkeerde eind gehad. De euro was slechts de zondebok voor allerhande ongenoegen. bruto binnenlands product. Er gebeurde weinig. Het pact werd aangepast – voortaan is het toegestaan het tekort te overschrijden en is er meer tijd om de problemen op te lossen. Volgens Willem Buiter van de London School of Economics is het pact daarmee de facto dood. De euro is overgeleverd aan de goede wil van de deelnemende landen. Wat als er vroeg of laat een land in zijn eentje uit de bocht vliegt en zo de geloofwaardigheid van de euro op het spel zet? Wat
• EL SEVI ER 6 JANUARI 2007 02-01-2007 13:46:58
EC O N O M I E
als Italië, dat nu al in grote problemen verkeert en met het grootste vergrijzingsprobleem van Europa kampt, in serieuze financiële problemen komt? Kiest de Unie dan voor eenheid of voor geloofwaardigheid? Het standaardantwoord van economen: de euro kan alleen een succes worden als de deelnemende landen elkaar financieel kunnen bijstaan als het tegenzit – bijvoorbeeld omdat er een Europese belasting is die kan worden herverdeeld. Eijffinger: ‘Voor de euro is het nodig dat Europa uiteindelijk een politieke unie wordt.’ Hij erkent dat de tijd op dit moment helemaal niet rijp is voor zo’n politieke unie, maar is ervan overtuigd dat die er desondanks komt. ‘De Monetaire Unie verkleint voortdurend het speelveld op nationaal niveau. Het is een sluipend proces. Europa integreert door de achterdeur.’ Pelkmans is het daar niet mee eens. ‘Die politieke unie komt er niet,’ zegt hij. Hij erkent dat er een kans is dat Italië ‘uit de euro knalt’, maar de andere landen gaan dan gewoon verder. Eijffinger heeft dus vertrouwen in de toekomst van de euro, omdat de markt een politieke unie zal afdwingen. Pelkmans denkt dat alles goed komt, omdat lidstaten er belang bij hebben om hun begrotingen op orde te houden en, vroeg of laat, hun economieën zo in te richten dat ze presteren. Maar hoe denken de tegenstanders van weleer daarover? Zoals Arjo Klamer, hoogleraar economie van kunst en cultuur aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Volgens Klamer lijkt het oppervlakkig gezien misschien goed te gaan met de euro, maar wie verder kijkt ziet het falen. ‘In tegenstelling tot wat er voor de invoering van de euro is gezegd, gehoopt en voorspeld, is het gevoel van eenheid in Europa niet toegenomen door de euro en zijn de economieën niet naar elkaar toe gegroeid.’ Het grootste verschil tussen Klamer en optimisten als Eijffinger en Pelkmans is hun voorkeur voor danwel afkeer van de richting waarin de euro Europa duwt. Terwijl Eijffinger en Pelkmans vinden dat de hervormingen die voor de euro nodig zijn, ook goed zijn voor Europa, gruwt de linkse econoom Klamer van het stringente begrotingsbeleid en de kleine overheid die de euro afdwingt. Belangrijker zaken krijgen te weinig aandacht. ‘In Europa wordt bijvoorbeeld opvallend weinig over werkloosheid gesproken.’ En terwijl Eijffinger en Pelkmans er impliciet van uitgaan dat uiteindelijk iedereen zal zien dat de richting die de euro aangeeft de goede is, voorspelt Klamer dat landen zich er juist tegen zullen verzetten. Irritaties over het niet zelf kunnen beslissen over de rente en landen die zich niet aan de afspraken houden, zullen uiteindelijk tot te veel spanningen leiden. ‘Vroeg of laat besluit Frankrijk of Duitsland om eruit te stappen,’ zegt hij. ‘Dan is het gedaan.’ 쐍 ELSEVIER 6 JANUARI 2007
ELS001_056 EURO 61
filmshop Wekelijks nieuwe acties en aanbiedingen!
POIROT SERIE 1 T/M 4 4 BOXEN MET 12 DVD’S ONOPLOSBARE ZAKEN BESTAAN NIET! Agatha Christies creatie Hercule Poirot speelde de hoofdrol in meer dan dertig misdaadromans. Een aantal hiervan is inmiddels verfilmd waarbij de rol van Poirot al door verschillende
acteurs
is
gespeeld,
maar
fans zijn het er over eens dat de veelzijdige David Suchet de schrandere speurneus het best heeft vertolkt. De excentrieke detective, met zijn kenmerkende snor en vlekkeloze slobkousen, heeft een scherp waarnemingsvermogen en veel mensenkennis. Hij gaat prat op zijn ‘kleine grijze cellen’ waarmee hij de meest ingewikkelde zaken weet op te lossen. De detective concentreert zich daarbij niet op de materiële aanwijzingen, maar op de psychologische aspecten van de misdaad.
SPEUR LEKKER MEE MET HERCULE POIROT OP DVD!
‘S WERELDS BEST BEKEKEN DETECTIVE Poirot serie 1, 2, 3 en 4 van:
€ 79,80 voor maar: Deel 1 t/m 4 zijn ook los te bestellen. Per stuk voor maar: € 19,95
€ 69,95
BESTEL SNEL OP WWW.ELSEVIERFILMSHOP.NL OF VUL DE COUPON IN!
GEEN INTERNET? GEEN PROBLEEM! Hierbij verleen ik een eenmalige machtiging om het aangekruiste bedrag (plus max. € 4,95 verzendkosten) van mijn rekening af te schrijven. F F F F F
Poirot serie 1,2,3 en 4 (€ 69,95) Poirot serie 1 (€ 19,95) Poirot serie 2 (€ 19,95) Poirot serie 3 (€ 19,95) Poirot serie 4 (€ 19,95)
F
plus max. € 4,95 verzendkosten
F
JA, ik meld me aan voor de Elsevier Filmshop digitale nieuwsbrief.
Vul de coupon in (postzegel niet nodig) en stuur naar: Elsevier Filmshop, Antwoordnr 1304, 2000 VD Haarlem. naam: adres: postcode + woonplaats: e-mail adres: telefoonnummer:
U kunt ook tijdens kantooruren van onze telefonische service gebruik maken: 023 - 540 58 78
bank-/girorekening handtekening:
www.elsevier filmshop.nl
• 61 02-01-2007 13:47:07
