● HET VAK • ERGOTHERAPIE BIJ DEMENTIE Tekst: Marjolein Thijssen. Beeld: Hans Oostrum Fotografie
Ontdekken van het bijzondere van het alledaagse Kwart over acht ’s ochtends. De wachtkamer zit vol. Het is nog vroeg in de ochtend, maar er is al volop rumoer. Binnen dit gezondheidscentrum heb ik sinds een half jaar mijn eigen praktijk. Voor mij zitten er geen cliënten in de wachtkamer. In plaats dat zij bij mij komen, ga ik naar hen toe. Gewoonlijk heb ik om deze tijd al het eerste huisbezoek van de dag, maar vandaag niet. Op mijn bureau ligt een verwijzing van de huisarts met de vraag om ‘het optimaliseren van de dagelijkse activiteiten bij dementie’. Het betreft mevrouw De Hondt en haar echtgenoot. maatschappelijke ontwikkelingen in de gezondheidszorg actueel en opnieuw aan de orde.
Achtergrond Dementie behoort momenteel tot de top drie van ziektebeelden met de hoogste kosten voor de gezondheidszorg. In Nederland lijdt één procent van de 65-jarigen en veertig procent van de 90-jarigen aan dementie. De verwachting is dat het aantal dementiepatiënten zal toenemen, als gevolg van de vergrijzing. Van de ouderen met dementie woont zeventig procent thuis, met ondersteuning van mantelzorg. Mensen met dementie verliezen hun onafhankelijkheid en autonomie in het uitvoeren van dagelijkse activiteiten. Oorzaken zijn geheugenproblemen en verlies aan
D
it artikel beschrijft de werkwijze van
initiatief. Hierdoor zijn zij niet meer in staat van haar echtgenoot past.
om zonder hulp deel te nemen aan sociale
de ergotherapeut bij een oudere
Centrale begrippen hierbij zijn cliëntge-
cliënt met dementie en haar partner.
richt werken, autonomie, participatie en kli-
Hun mantelzorgers verliezen ook hun
Deze werkwijze is gebaseerd op de Richtlijn
nisch redeneren. Deze begrippen zijn herken-
onafhankelijkheid en autonomie. Zij worden
Ergotherapie bij ouderen met dementie en
baar voor ergotherapeuten in alle sectoren
door de zorg om hun naaste vaak zodanig in
hun mantelzorgers (Standaard ergotherapie
van de gezondheidszorg. Ze vormen, samen
beslag genomen dat ook zijzelf niet meer in
bij geriatrische patiënten met niet-ernstige
met betekenisvol handelen, de kern en de uit-
staat zijn om deel te nemen aan sociale acti-
cognitieve stoornissen; Melick, Graff & Mies,
gangspunten van het beroep. Tegelijkertijd
viteiten. De draaglast van mantelzorgers
1998).
zijn de centrale begrippen binnen de huidige
neemt hierdoor toe en dit leidt tot een nieuw
activiteiten.
problee, namelijk het probleem van het wan-
Met behulp van het verhaal van mevrouw De Hondt en haar echtgenoot en het verhaal
Vertel me en ik luister
kele evenwicht in de thuissituatie van deze
van de ergotherapeut wordt beschreven hoe
Laat me zien en ik kijk
ouderen met dementie en hun mantelzorgers.
betekenisvolle activiteiten van mevrouw De
Laat het me beleven en ik leer
Dit is belangrijk voor de toekomst. Het is
Hondt optimaal uit te voeren zijn, op een
Lao Tzu
belangrijk om de kwaliteit van leven van
manier die het beste in haar leven en in dat
26
Ergotherapie | 7 | december 2009
mensen met dementie en hun mantelzorgers
● HET VAK • ERGOTHERAPIE BIJ DEMENTIE
Wanneer de betekenis, motivatie en waarden helder zijn, zoekt de ergotherapeut naar mogelijkheden om de activiteiten te blijven uitvoeren te waarborgen en de kosten van de gezond-
De ergotherapeutische behandeling
heidszorg terug te dringen (Proefschrift en
De Richtlijn Ergotherapie bij ouderen met
Het Model of Human Occupation richt zich
promotietoespraak Graff, 2008a).
model (Kielhofner 2004).
dementie en hun mantelzorgers (Melick,
op betekenisvol handelen waarbij drie aspec-
Helaas blijken medicijnen tot op heden
Graff & Mies, 1998) biedt ergotherapeuten
ten leidend zijn:
onvoldoende succesvol te zijn in het terug-
handvatten om te focussen op betekenisvol
1. Welke motivatie en keuzes maken mensen
dringen van de symptomen van dementie. In
handelen van de oudere met dementie en de
een systematische review van Luijpen uit
mantelzorger. De richtlijn is ontwikkeld op
2003 werd dit aangetoond. Luijpen vergeleek
basis van theoretische concepten, uitgebreid
internationale studies op het gebied van far-
literatuuronderzoek en externe experts uit
macologische en non-farmacologische inter-
binnen- en buitenland. Deze richtlijn vormt
venties bij dementie met elkaar en beoordeel-
de basis voor de ergotherapiebehandeling
Deze drie vragen hangen nauw met elkaar
de de effectomvang. De conclusie was dat far-
aan huis voor ouderen met dementie en hun
samen en zijn nader te definiëren met hande-
macologische interventies niet zo effectief
mantelzorgers.
lingsidentiteit en handelingscompetentie.
waren als psychosociale interventies (Uit: proefschrift Graff, 2008a).
om hun leven inhoud te geven? 2. Welke gewoonten en patronen zijn herkenbaar in het dagelijks leven? 3. Welke variatie tonen mensen in het uitvoeren van de dagelijkse activiteiten?
Een belangrijk theoretisch concept van de
Handelingsidentiteit hangt nauw samen met
richtlijn is het Model of Human Occupation
motivatie, zelfbeeld en ervaringen. Hande-
(MOHO), een ergotherapeutisch praktijk-
lingscompetentie is de mate waarin men gewoonten en een handelingspatroon heeft dat de handelingsidentiteit weergeeft.
Evaluatiegesprek In de Richtlijn Ergotherapie bij ouderen met dementie en hun mantelzorgers heeft inventarisatie van de handelingsidentiteit, handelingscompetentie en handelingsomgeving een belangrijke nadruk. Zo wordt met het Occupational Performance History Interview (OPHI -II), een evaluatiegesprek over de levensgeschiedenis van de cliënt, het handelingsgedrag in het verleden, het heden en de toekomst met behulp van een interview in kaart gebracht. Het is een van de belangrijkste instrumenten uit de richtlijn. De informatie over handelingsidentiteit en handelingscompetentie is voor de ergotherapeut een manier om zich in te leven in het verhaal van de cliënt, om mee te denken met diens motieven, waarden en interesses. Op die manier kan de ergotherapeut samen met de cliënt analyseren welke waarde activiteiten voor hem hebben, wat ze voor hem betekenen en symboliseren. Wanneer de betekenis, motivatie en waarden helder zijn, zoekt de ergotherapeut naar mogelijkheden om de activiteiten te blijven uitvoeren en/of passende alternatieven in activiteiten die een appel doen op die betekenis. Hierbij is het belangrijk om te benadrukken dat ergotherapeuten na de fase van probleeminventarisatie en -analyse (de diagnostiekfase), zo praktisch mogelijk aan de slag gaan. Het is geen gespreksinterventie of herwaardering van herinneringen uit het verleden zoals bij een life review.
Ergotherapie | 7 | december 2009
27
● HET VAK • ERGOTHERAPIE BIJ DEMENTIE
De kracht van de effectiviteit van de interventies is gelegen in de belevingsgerichte benadering naar de oudere en de mantelzorgers toe Systeembenadering
zien van hun vaardigheden om dagelijkse
moeilijkheden zij in het dagelijks leven
Kenmerkend voor de ergotherapeutische
activiteiten uit te voeren en een daling van
ondervinden, zoekt naar passende alterna-
behandeling bij ouderen met dementie en
hun behoefte aan hulp. Bij hun mantelzor-
tieven binnen de persoon zelf, de activiteit
hun mantelzorgers is de systeembenadering.
gers verbeterde het gevoel van competentie
en/of de omgeving en voert deze alternatie-
Voor de behandeling houdt dit onder andere
(het gevoel de zorg aan te kunnen)3,5,9. Hier-
ven/interventies ook uit. Bij het uitvoeren
in dat de probleeminventarisatie en –analyse
door nam de zorgconsumptie af en bleek er
van de interventies staat, uiteraard, ook het
ook met de mantelzorger plaatsvinden. Met
zelfs een besparing van kosten op te tre-
verhaal centraal.
behulp van etnografische gesprekstechnie-
den4,5.
In dit artikel staat toelichting op succesvol
ken nodigt de ergotherapeut de mantelzorger
Bij ouderen met dementie zijn ‘onafhanke-
interveniëren bij ouderen met dementie en
uit om te vertellen over coping en zorglast. De
lijkheid’ en ‘autonomie’ evenals ‘plezier heb-
hun mantelzorgers centraal. De ergothera-
ervaringsdeskundigheid van de mantelzorger
ben in activiteiten’ en ‘waardering ontvan-
peutische behandeling volgens de Richtlijn
is het uitgangspunt voor zowel de inhoud van
gen’ belangrijke aspecten van de ergothera-
Ergotherapie bij ouderen met dementie en
het interview als de attitude van de ergothe-
peutische behandeling. Bij mantelzorgers
hun mantelzorgers wordt in het geheel
rapeut bij het gesprek.
speelt onder andere ‘het verbeteren van de
beschreven. De beschrijving begint met de
De basis van de interventies ligt in het ver-
communicatie’ een centrale rol. Hierbij hoort
probleeminventarisatie en -analyse, wordt
haal en de beleving van de cliënt en mantel-
onder andere ‘informatie over het ziekte-
gevolgd door de doelbepaling en het plan van
zorger. Het gaat niet om wie gelijk heeft of
beeld’, ‘het verbeteren van de probleemop-
aanpak, vervolgens het plan van uitvoering en de behandeling en eindigt met de evaluatie.
Probleeminventarisatie en analyse: drie verhalen Tijdens de probleeminventarisatie en -analyse staan drie verhalen centraal: het verhaal van de oudere met dementie, het verhaal van diens mantelzorger en het verhaal van de ergotherapeut. Met behulp van gesprekken en observaties komt het beeld van de beleving van het dagelijks handelen naar voren. Bijvoorbeeld: hoe zij zichzelf zien, wat zij als moeilijkheden ervaren, wat hen motiveert en wat zij belangrijk vinden. Van belang is hun eigen waarheid en niet de feitelijke waarheid. De eigen waarheid is vaak herkenbaar door metaforen en/of beeldspraak. Daarin geven de cliënten en de mantelzorgers hun beleving wat feitelijk de waarheid is, het gaat om hoe
lossingvaardigheden’ en ‘toename van het
zij de werkelijkheid beleven. Juist bij mensen
gevoel van competentie’ (Graff, 2006). Ook
met dementie en hun mantelzorger is dat een
dit is een belangrijk aspect van de ergothera-
Uit het verhaal van mevrouw De Hondt:
cruciale factor voor succes.
peutische behandeling.
“Ik moet bij alles zo ontzettend nadenken, ik
vaak krachtig weer.
De kracht van de effectiviteit van de inter-
word er moe van in mijn hoofd. Vroeger hield
Resultaten
venties is gelegen in de belevingsgerichte
niemand me bij. Ik deed wel tien dingen tege-
In 2006, 2007 en 2008 zijn de resultaten gepu-
benadering naar de oudere en de mantelzor-
lijk en had altijd overzicht. Alle namen van de
bliceerd over de effectiviteit van ergotherapie
gers toe. Welke activiteiten zijn voor hen
leerlingen kende ik uit mijn hoofd! Ik gaf les,
bij ouderen met dementie en hun mantelzor-
belangrijk en betekenisvol en waarom? Wat
schilderde thuis, onderhield contact met onze
gers3,4,5,9. Met behulp van een randomised
zijn de redenen waarom moeilijkheden
dochter, vrienden en familie…
controlled trail (RCT) is onderzocht of 1) ergo-
optreden in het uitvoeren van die activitei-
Nu vliegen de dagen voorbij, maar waar-
therapie aan huis bij ouderen met dementie
ten? Waar liggen mogelijkheden voor hande-
mee? Ik ben zo moe in mijn hoofd. Ik kan niet
en hun mantelzorgers effectief was en 2) of
len? Juist de activiteiten die voor hen beteke-
meer lezen, de gewone dingen zoals koken
deze ergotherapie-interventie ook kosten-
nisvol zijn, staan centraal in de ergothera-
kosten me heel veel energie. Als ik boodschap-
effectief was. De resultaten laten na tien uur
peutische behandeling. De ergotherapeut
pen ga halen, vergeet ik wat ik moest halen en
behandeling aan huis een duidelijke verbete-
analyseert op basis van het verhaal van
na het afrekenen vergeet ik sommige bood-
ring zien bij ouderen met dementie ten aan-
zowel de oudere als de mantelzorger welke
schappen in te pakken. Of mijn portemonnee.
28
Ergotherapie | 7 | december 2009
● HET VAK • ERGOTHERAPIE BIJ DEMENTIE
Ze moeten me die spullen nabrengen.
lijkertijd uit hij waardering voor wat ze wel
maakt mij ook bijzonder.”
heeft kunnen doen: “Nu is het geweldig als ze
“Ik voel me nu onthand. Ik kan de dingen
huis te vinden. Ik loop altijd dezelfde route. Ik
boodschappen heeft gedaan, wat heeft kunnen
die zo gewoon waren niet meer doen. Het voelt
ben bang dat ik de weg niet meer weet en dan
schilderen of een maaltijd heeft gekookt. Daar
alsof ik opnieuw faal.”
kunnen zij me thuisbrengen.
stond je eerder niet bij stil, dat was vanzelf-
Ik heb de honden geleerd om de weg naar
Wat er mis is? Ik weet het niet, ik snap het ook niet. Mijn zus en huisarts denken dat het
sprekend dat dat kon.”
“Ik heb minder zin in dingen te doen, bedenk steeds wat er allemaal mis kan gaan.”
In de probleeminventarisatie spelen de
een soort burn-out is, anderen dachten aan
overwegingen, argumenten en reflectie van
Mevrouw vertelt tevens dat ze weinig routine
Alzheimer, maar dat is het niet. Maar ik her-
de ergotherapeut ook een rol.
in haar dagelijkse bezigheden heeft. Ze zegt steeds ‘dingen’ tegen te komen die ‘niet af’
ken mezelf niet meer.” Uit het verhaal van de ergotherapeut:
zijn. Echtgenote zijn is nu een belangrijke rol
Uit het verhaal van de partner en mantelzor-
“Sommige aspecten uit het verhaal van
voor haar. Andere rollen kan ze nauwelijks
ger, de heer De Hondt:
mevrouw zijn heel goed verklaarbaar vanuit
benoemen. Ze zegt daarover: “Ik weet niet
“Mijn vrouw was een echte duizendpoot. Ze
de problematiek rondom dementie. En tegelij-
waarom of voor wie ik het doe, wat ik op een
was trots op haar werk op school en haar
kertijd ben ik benieuwd naar haar eigen
dag doe.”
schilderwerk thuis. De school en ook bij ons
gewoonten, motivaties. Hoe is ze gewend pro-
thuis hangt vol met haar werk. Ik merkte al
blemen op te lossen? Wat is haar ‘strategie’
plaats in en rondom huis. Een reden daarvoor
langer dat het even wat minder ging… Wat er
hierin? En ook: onderstreept het verhaal van
is haar angst om te verdwalen, een andere
minder ging? Ze was vooral langzamer aan
meneer De Hondt de moeite die zij heeft met
reden zijn haar twee honden. “Bij hen voel ik
het worden. En als ik haar overdag belde, was
het onthouden en aandacht verdelen. Wat
me veilig en niet zo eenzaam.” In huis is ze
ze kortaf. Dan had ze geen tijd of ik stoorde
gebeurt er tijdens een activiteit? Waar raakt ze
meestal in de keuken, daar waar de honden
haar terwijl ze met iets bezig was. Maar twee
de draad kwijt of vergeet ze? Wat zie je als het
zijn. Eenzaamheid en verdriet komen vooral
dingen tegelijk doen, dat was vroeger hele-
ware gebeuren?
terug in haar schilderijen. Ze zegt: “Daarin
maal geen probleem voor haar! Nu is het geweldig als ze boodschappen
En ten aanzien van meneer De Hondt: op heen met elkaar om? Is dat een groot verschil
een maaltijd heeft gekookt. Daar stond je eer-
met de omgang nu? Wat doet dat met hen?”
dat kon. Soms hebben we wel een conflict. Dan wil
staat mijn verhaal.”
welke manier gingen hij en zijn vrouw voor-
heeft gedaan, wat heeft kunnen schilderen of der niet bij stil, dat was vanzelfsprekend dat
Activiteiten die zij doet, vinden meestal
Interpretatie (tot nu toe) door ergotherapeut
Het verhaal van de ergotherapeut bestaat
De ergotherapeut herkent het belang van de
nu vooral uit vragen. Vragen die nader onder-
schilderijen om zich uit te drukken (“mijn
zocht worden.
verhaal”), zeker gezien de dyslexie en het
ik haar helpen door vragen te stellen zodat ze
“buitenbeentje” wat ermee samenhangt: “niet goed kunnen meekomen, onthand voelen en
Ik vraag dan ‘weet je nog wat we gisteren heb-
Vervolg probleeminventarisatie en -analyse
ben gedaan?’ Dan wordt ze boos: ‘Ik ben geen
De egotherapeut is gestart met een gesprek
dagelijks handelen kan worden vermeden.
klein kind!’, roept ze dan. Maar moet je het
over het dagelijks handelen. Dit zijn de gege-
Het gevoel van ‘falen’ onderstreept mede hoe
geheugen ook niet een beetje trainen?
vens die inzicht geven in de betekenis die
belangrijk het is ergens nog wel goed in te
mevrouw geeft aan hetgeen zij meegemaakt
zijn, “veilig te voelen en een eigen plan kun-
soms wordt ze boos om… weet ik veel en de
heeft en nu nog meemaakt in het leven dat zij
nen trekken”. Het antwoord waar naar moet
andere keer is ze rustig en kalm. Ik vraag me
wil leiden. Ook de manier waarop zij gewend
worden gezocht: hoe kan dat in het dagelijks
steeds af: zeg ik het goed? Maak ik haar niet
is om te gaan met moeilijkheden als gevolg
handelen mogelijk worden gemaakt? Een
boos? Terwijl ik haar alleen maar wil helpen!
van de dementie, komt ter sprake.
observatie heeft hierin een toegevoegde
gestimuleerd wordt om dingen te herinneren.
Ik heb vaak het gevoel op eieren te lopen,
Dat is voor mij ook frustrerend.”
Om deze gegevens te achterhalen zijn goede gesprekstechnieken, herkenning en
Karakteristiek voor het verhaal van mevrouw
gebruik van metaforen en beeldspraak erg
De Hondt is het verschil in vroeger, tien din-
belangrijk.
gen tegelijk kunnen doen, en nu, zo ontzettend
opnieuw falen”. De vraag is hoe dit in het
waarde: naast de beperkingen worden ook de mogelijkheden geïnventariseerd. De ergotherapeut observeert mevrouw tijdens het uitvoeren van twee dagelijkse activiteiten. Op die manier verzamelt de ergotherapeut gegevens om de problemen in het
niet meer weet terwijl ze altijd dezelfde route
Verhalende gegevens die mevrouw vertelt zijn:
loopt. Moet je je voorstellen wat een verschil
“Ik was altijd een buitenbeentje, op school
mogelijke strategieën te herkennen. Observa-
dat voor haar is.
kwam ik nooit goed mee door mijn dyslexie.
ties kunnen met behulp van verschillende
En toch wilde ik leren.”
methoden worden uitgevoerd. De ergothera-
moe zijn in mijn hoofd, bang zijn dat ik de weg
Uit het verhaal van meneer De Hondt klinkt onmacht: dat is voor mij ook frustrerend en zeg ik het goed, doe ik het goed? Tege-
“Ik heb me altijd verzet tegen wat mensen over mij zeiden, ik trek mijn eigen plan. Dat
dagelijks handelen nog beter te begrijpen en
peut kiest een methode waarbij de cognitieve vaardigheden van het uitvoeren van dagelijk-
Ergotherapie | 7 | december 2009
29
● HET VAK • ERGOTHERAPIE BIJ DEMENTIE
se activiteiten geobserveerd worden. Uit observatie van twee activiteiten blijkt vooral het volgende: ■ Mevrouw is vaak en snel afgeleid. Zo is ze
haar vaak helpen en ondersteunen. Dat zou
die altijd heeft moeten knokken voor wat ze
gemakkelijker zijn als ze wat minder geïrri-
kon en wilde, de echtgenoot die als partner
teerd was.”
zijn vrouw wil bijstaan. De motieven staan
“Ik ben van baan veranderd en het is blijk-
niet ter discussie; de ergotherapeut bespreekt
tijdens het koffie zetten afgeleid door de
baar nog niet voldoende om mijn vrouw gerust
vooral het effect van hun handelen op de
afwas die er nog staat en is ze vergeten dat
te stellen.”
ander.
ze met koffie zetten bezig was. ■ Mevrouw heeft erg veel moeite om te bedenken waar ze benodigdheden voor de activiteit kan vinden. Ze kijkt in verschil-
“Nu neem ik wat vaker dingen over of leg haar uit wat ze moet doen.” “Ik hoop dat we het weer gezellig hebben met elkaar, dat is alles.”
Hierna worden de doelen besproken. Mevrouw wil zonder hulp de was kunnen doen, haar schilderen oppakken en koken verbeteren (liefst zelfstandig kunnen). Haar echtgenoot wil weten op welke manier hij zijn
lende kastjes en is dan wederom afgeleid
Interpretatie (tot nu toe) door ergotherapeut
vrouw, zonder conflicten, het beste kan sti-
Uit het verhaal blijkt hoezeer meneer wil hel-
weer oppakken van het schilderen door zijn
zetapparaat moet gebruiken. Ze twijfelt
pen. Zijn hulp richt zich op het willen ‘verge-
vrouw toe: “Geweldig, dat hoort ook echt bij
waar ze het water moet schenken en
makkelijken’ voor mevrouw. Mevrouw wil
jou.”
vraagt of ze de filter ook in het waterreser-
echter haar ‘eigen plan’, net zoals dat paste bij
Tevens bespreekt de ergotherapeut welke
voir moet stoppen.
de manier waarop zij gewend zijn om met
werkwijze qua interventies het meest aan-
elkaar om te gaan. Mogelijk roept dit ook de
sluit bij de beleving en motieven van beiden.
genoemde irritatie op.
Door de observaties is een nauwkeuriger
door de andere spullen die ze ziet. Zo is er geen logische zoekstrategie. ■ Mevrouw weet niet goed hoe ze het koffie-
■ Nadat een deelhandeling van de activiteit is afgerond, zoals de was in de wasmachine stoppen, weet mevrouw niet welke stap de volgende is en gaat ze ‘zoeken’.
Met mevrouw en echtgenoot worden de drie verhalen naast elkaar gelegd. Geen enkel
muleren en (eventueel) helpen. Hij juicht het
beeld van het handelen ontstaan en van waar de mogelijkheden en beperkingen liggen.
■ Mevrouw kan haar handelen niet zelf ver-
verhaal is beter of dichter bij de waarheid
anderen. Ze merkt wel dat ze niet weet hoe
dan het ander. Dat is ook niet belangrijk. Het
Plan van uitvoering en behandeling
het koffiezetapparaat werkt en vraagt om
gaat om de verschillende perspectieven. Door
De ergotherapeut spreekt af dat ze elke week
hulp. Ze merkt echter niet op dat ze van de
de verhalen naast elkaar te leggen worden de
op twee vaste dagen en tijdstippen bij
activiteit afdwaalt en het doel uit het oog
verschillen in de perspectieven duidelijk.
mevrouw thuis komt. Op die manier wordt
verliest. Na enige tijd vraagt ze: “waar was ik nu mee bezig?”.
een eerste structuur in de week aangebracht.
Reflectie ergotherapeut
Nadat de activiteit is afgerond bespreekt de
Verschillen in perspectieven kunnen ook
ergotherapeut met mevrouw na wat haar is
conflicten oproepen.
opgevallen.
De behandelingen duren een uur.
Voorbeelden van interventies
Belangrijk is het om te benadrukken dat er
Met behulp van een activiteitenanalyse wor-
“Omdat u vertelde dat u merkt dat u lang-
verschillende meningen bestaan over dezelfde
den onder andere de motivatie voor een acti-
zamer bent en veel meer vergeet, heb ik extra
gebeurtenissen en dat dat kan/mag. Tegelijker-
viteit geanalyseerd, de benodigde vaardighe-
gelet op uw geheugen en hoe dat u parten
tijd wil ik mijn ideeën graag delen waardoor
den die voor uitvoering nodig zijn en de
speelt terwijl u bezig bent. Wat mij opviel
oorzaak en gevolg van gedrag en handelen dui-
situaties waarin activiteiten zich afspelen.
was… Is dat voor u herkenbaar? Merkt u dat
delijk worden. Hiervoor moet ik zowel de lei-
Zo wordt met de betekenis van activiteiten
op andere momenten ook?”
ding van het gesprek in handen houden, als
rekening gehouden. Echtgenote zijn is een
ruimte geven aan mevrouw en meneer. Uitein-
belangrijke rol voor mevrouw: kenmerkende
Verhaal van de mantelzorger
delijk hopen we tot afspraken te komen over
activiteiten voor mevrouw zijn koken en de
Met meneer De Hondt heeft de ergotherapeut
doelen en werkwijze. Gesprekstechnieken zijn
was doen. Dat was ook herkenbaar in de
ook een gesprek. Ook hierbij staat zijn bele-
wederom zeer belangrijk.
keuze van haar doelen.
Ook in dit gesprek is de ergotherapeut alert
Doelbepaling en plan van aanpak
veilig voelen. Dit wordt aangemoedigd door
op de verhalende gegevens, in metaforen en
Tijdens het gesprek geeft de ergotherapeut
mevrouw na te laten denken hoe zij apparaten
beeldspraak.
achtereenvolgens een samenvatting van de
voor het koken zonder hulp en veilig kan
drie verhalen weer. Mevrouw reageert op het
gebruiken. Geschreven instructies zijn geen
verhaal van haar echtgenoot door te zeggen:
optie vanwege dyslexie: mevrouw kiest voor
“Wij zijn altijd al verschillend geweest van
“Maar ik ben geen kind, ik ben je vrouw!” De
stickers op de knoppen die zij moet gebruiken.
karakter, dat was ook de aantrekkingskracht.
echtgenoot reageert op het verhaal van
Om minder af te dwalen tijdens de activiteit
Samen en toch los van elkaar, onze eigen din-
mevrouw met: “Ik wil je alleen maar helpen!”
zou een stappenplan aan de orde kunnen zijn.
gen.”
De ergotherapeut benoemt in dit gesprek
Echter, de aandacht van mevrouw dwaalt af,
eerst de motieven van hun reacties. Mevrouw
ook van het stappenplan. Tevens is een
Mevrouw wil haat eigen plan en zichzelf
ving en ervaring als mantelzorger centraal.
Verhalende gegevens uit het gesprek met meneer De Hondt:
“Nu is ze veel afhankelijker van mij. Ik moet
30
Ergotherapie | 7 | december 2009
● HET VAK • ERGOTHERAPIE BIJ DEMENTIE
Ergotherapeuten moeten onder meer kennis hebben van dementie en ziektebeelden. Alles begint echter met onbevooroordeeld luisteren geschreven stappenplan niet zinvol. Mevrouw
Bronnen
werkt graag met beelden. Samen wordt beslo-
1. Melick van MBM, Graff MJL, Mies L. Standaard
ten om de stappen van de was doen te fotogra-
ergotherapie voor de diagnostiek en behandeling
feren en de foto’s op de voorwerpen te plakken
van geriatrische patiënten met niet-ernstige
die worden gebruikt. Zo wordt mevrouw auto-
cognitieve stoornissen]. Nijmegen: UMC St.
matisch herinnerd en ‘gestuurd’ naar de vol-
Radboud. 1998.
gende stap van de activiteit.
2. Verhoef, J., Zalmstra, A., Model of Human
Schilderen is echt iets wat bij haar persoon
Occupation.Kinebanian. Uit: Kinébanian, A., le
hoort. In de keuken wordt daar ruimte voor
Granse, M., red. Grondslagen van de
gemaakt. Mevrouw vindt dit een fijne en vei-
ergotherapie. Elsevier gezondheidszorg. Maarssen
lige ruimte. De honden hebben hun vaste
2006 (1998).
stek. Ook kan ze geluiden beter controleren
3. Graff MJL. Proefschrift. Effectiveness and
doordat de keuken vlakbij de achterdeur en
efficiency of community occupational therapy in
aan de straatkant zit. Zo kan ze sneller zien of
older people with dementia and their caregivers.
er bezoek is. Dat geeft haar ook een rustiger gevoel. In haar atelier in de tuin had ze daar minder zicht op. Haar echtgenoot had bij het bespreken van de doelbepaling al veel beter door wat zijn
Samen wordt besloten om de stappen van de was doen te fotograferen en de foto’s op de voorwerpen te plakken die worden gebruikt. Zo wordt mevrouw automatisch herinnerd en ‘gestuurd’ naar de volgende stap.
gedrag en hulp bij mevrouw opriep. De infor-
Enschede: Ipskamp Printpartners. June 2008a. 4. Graff MJL, Vernooij-Dassen MJFJ, Thijssen M, Olde Rikkert, MGM, Hoefnagels WHL, Dekker J. Community occupational therapy for dementia patients and their primary caregivers: a randomized controlled trial. BMJ
matie over het ziektebeeld was erg verhelde-
voor eventuele vragen. Dan wordt ook beke-
2006a;333:1196; BMJonline 2006,
rend. Samen met de ergotherapeut besprak
ken of het effect op het dagelijks functione-
doi:10.1136/BMJ 39001.688843.BE.
hij dat hij zijn intenties niet hoefde te veran-
ren beklijft. Daarna wordt de behandeling
5. Graff MJL, Adang,E.M.M. Vernooij-Dassen MJFJ,
deren. De communicatie kon al door een
afgerond. Bij nieuwe vragen kunnen zij altijd
Dekker J., Jonsson,L., Thijssen M, Hoefnagels
andere intonatie tijdens het praten weer een
weer contact opnemen.
WHL, Olde Rikkert, MGM, Community
gelijkwaardig contact initiëren. Tevens werd
occupational therapy for older patients with
geoefend met de diversiteit aan instructie-
Slotbeschouwing
dementia and their caregivers;cost effectiveness
mogelijkheden. Hierdoor voelde meneer zich
In dit artikel is beschreven wat de achtergrond
study. BMJ,2008b,336:134-138. BMJonline doi:
veel zekerder in zijn mogelijkheden om
is van de ergotherapeutische behandeling bij
mevrouw tijdens handelen te ondersteunen.
een oudere met dementie en de mantelzorger.
6. Graff MJL, Vernooij-Dassen MJFJ, Zajec J, Olde
10.1136/bmj.39408.481898.BE
Vervolgens is met behulp van een casus een
Rikkert, MGM, Hoefnagels WHL, Dekker J. How
Evaluatie van de ergotherapeutische behandeling
beeld geschetst van de inhoud van deze ergo-
can occupational therapy improve the daily
therapie behandeling. De ervaringen, beleving
performance and communication of an older
Na vier weken plant de ergotherapeut een
en motivatie voor activiteiten en participatie
patient with dementia and his primary caregiver?
eindevaluatie. Zowel meneer en mevrouw
van ouderen met dementie en mantelzorgers
geven aan dat zij veel aan de behandeling
vormen hierbij de basis. Door interpretatie van
7. Kielhofner, 2004
hebben gehad.
de beleving van de cliënt en de mantelzorger
8. ….OPHI
voor het handelen, zijn interventies toegepast
9. Graff MJL, Vernooij-Dassen MJM, Thijssen M,
Mevrouw verwoordt het volgende:
A case study. Dementia 2006b; 5:503-32.
“Ik durf nu wat mee en voel me vooral in de
om het uitvoeren van activiteiten te faciliteren
Dekker J, Hoefnagels WHL, Olde Rikkert MGM.
keuken heel veilig. De honden, ik kan er schil-
en participatie te bevorderen.
Ergotherapie aan huis bij patiënten met dementie
deren en ik kook nu wat vaker. Dat geeft me
Kenmerkend voor ergotherapeuten die de
en hun mantelzorgers. Een gerandomiseerd
ook meer vastigheid op een dag. Ik vergeet nog
uitgangspunten van de richtlijn toepassen
wel eens de was te doen, maar als ik begon-
zijn een gedegen kennis van dementie en
nen ben, helpen de foto’s mij tot het eind.”
ziektebeelden, beheersing van gesprekstech-
10.Luijpen MW, Sherder EJA, Van Someren EJW,
gecontroleerd onderzoek. Ned Tijdschr Ergother 2007; 35:20-27.
nieken, activiteitenanalyses, scherp observa-
Swaab DF, Sergeant JA. Non pharmacolgical
“De gespreken aan het begin van de behande-
tievermogen, creativiteit en goed kunnen
interventions in cognitively impaired and
ling waren voor mij het belangrijkste. Ik heb
redeneren vanuit het perspectief van de
demented patients - A comparison with
veel daaraan gehad. Ik kan me nu beter op
oudere en diens mantelzorger.
cholesterase inhibitors. Reviews Neurosciences
Meneer verwoordt het als volgt:
haar mogelijkheden afstemmen in plaats van alleen mezelf uit te gaan. En ik snap het nu
Alles begint echter met onbevooroordeeld luisteren.
2003; 14, 343-368.
●
veel beter.” Ze spreken met elkaar af dat de ergotherapeut over vier weken nog eenmaal terugkomt
Marjolein Thijssen is als ergotherapeut werkzaam op de afdeling Revalidatie van het UMC St Radboud in Nijmegen.
Ergotherapie | 7 | december 2009
31
