Het school - ouder contract

School-ouderovereenkomsten kunnen een bijdrage leveren aan de samenwerking tussen school en ouders. Aan de hand van onderzoek en praktijkervaringen in binnen- en buitenland gaat deze publicatie in op het waarom, het hoe en het wat van school-ouderovereenkomsten. Waarom leggen scholen de samenwerking met ouders vast in een overeenkomst? Hoe ziet zo’n overeenkomst eruit?

Het school - ouder contract

En wat zijn aandachtpunten bij de implementatie? Deze publicatie biedt informatie, voorbeelden en praktische handreikingen aan scholen voor primair en voortgezet onderwijs die wederzijdse verwachtingen en afspraken met ouders willen vastleggen in een overeenkomst.

Naar een betere samenwerking tussen school en ouder

Cor Verbeek Gaby de Vrije Gerben Heldoorn


HET SCHOOL - OUDERCONTRACT Naar een betere samenwerking tussen school en ouders

© CPS Onderwijsontwikkeling en advies, 2011 Auteurs

Cor Verbeek, Gaby de Vrije, Gerben Heldoorn

Redactie

Elise Schouten

Vormgeving

Digitale Klerken

Druk

Ipskamp Drukkerij

Deze publicatie is tot stand gekomen dankzij de medewerking van: • Openbare Basisschool de Brink, Lelystad • Dutch Big Picture Havo, Maassluis • Johannes Calvijnschool, Amersfoort • College de Opmaat, Bussum • R.K. Basisschool Sint Jan, Schiedam Geraadpleegde personen: • Hans Christiaanse (CEDIN) • Annet Hermans (Forum, instituut voor multiculturele vraagstukken) • Esmee Hornstra (PO-raad)

2

• Veronique Janssen (CPS) • Peter Lucas (VO-raad) • Peter de Vries (CPS) CPS Onderwijsontwikkeling en advies Postbus 1592 3800 BN Amersfoort Tel 033-453 43 43 www.cps.nl

Deze publicatie is in het kader van Research & Development ontwikkeld door CPS in opdracht van het ministerie van OCW. CPS vervult op het gebied van R&D een scharnierfunctie tussen de wetenschap en het onderwijsveld. Het is toegestaan om in het kader van een educatieve doelstelling niet bewerkte en niet te bewerken (delen) van teksten uit deze publicatie te gebruiken, zodanig dat de intentie en aard van het werk niet worden aangetast. Het is toegestaan om het werk in het kader van educatieve doelstellingen te verveelvoudigen, op te slaan in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar te maken in enige vorm, zoals elektronisch, mechanisch of door fotokopieën.

INHOUD

Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5

1.

School en ouders; wat zegt de literatuur? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7

1.1

Begrippen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7

1.2

Waarom ouderbetrokkenheid? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9

1.3

Vormen van ouderbetrokkenheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10

1.4

Randvoorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

12

1.5

Invloed op schoolprestaties? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

14

1.6

Wederzijdse verwachtingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

16

1.7

Kanttekeningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

18

2.

School-ouderovereenkomsten in Engeland en Vlaanderen . . . . . . . . . . . . .

21

2.1

Engeland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

21

2.2

Vlaanderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

24

3.

Ervaringen in Nederland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

27

3.1

Contract? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

27

3.2

Wie bepaalt de inhoud van de overeenkomst? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

28

3.3

Wat zijn de voordelen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

29

3.4

Zijn er ook nadelen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

31

3.5

Wat als de overeenkomst wordt geschonden? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

32

3.6

Wordt de overeenkomst geëvalueerd? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

34

3.7

Wat zijn de effecten? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

24

4.

Uitkomsten van een dialoog . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

37

4.1

Visie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

37

4.2

Invulling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

38

4.3

Suggesties voor de inhoud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

38

3

5.

Handreikingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

41

5.1

Voorwaardelijk

............................................................

41

5.2

Inhoud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

42

5.3

Implementatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

42

Literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

43

Bijlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

45

1.

Werkvormen ‘Met elkaar in gesprek’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

45

2.

Voorbeeld school-ouderovereenkomst primair onderwijs

................

48

3.

Voorbeeld school-ouderovereenkomst voortgezet onderwijs . . . . . . . . . . . .

50

4.

Communicatieplan school-ouders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

51

4

Het school-oudercontract Naar een betere samenwerking tussen school en ouder

INLEIDINg

De samenwerking tussen school en ouders staat volop in de belangstelling. Het Regeerakkoord (2010) stelt dan ook dat ‘scholen worden gestimuleerd contracten te sluiten met ouders over bijvoorbeeld het meedoen aan oudergesprekken, tegengaan van verzuim en spijbelen, fatsoenlijk gedrag en het spreken van Nederlands op school.’ Het kabinet ziet het gebruik van schooloudercontracten als een belangrijk hulpmiddel om educatief partnerschap van school en ouders gestalte te geven. In een school-oudercontract worden de verantwoordelijkheden, rechten en plichten van scholen en ouders vastgelegd. Vooronderstelling is dat een juist gebruik van zo’n contract duidelijkheid schept, een gemeenschappelijk verantwoordelijkheidsgevoel bevordert en voorkomt dat de betrokkenheid van ouders vrijblijvend is. Wanneer het gaat over de relatie tussen school en ouders worden er in Nederland veel verschillende begrippen gebruikt, zoals ouderbetrokkenheid, educatief partnerschap, ouderparticipatie, oudercontracten, maatschappelijke betrokkenheid, school-ouderovereenkomst, actief partnerschap en pedagogisch partnerschap. Welke woorden er ook worden gebruikt, steeds gaat het erom de samenwerking tussen de school en ouders te verbeteren. In deze publicatie staat het oudercontract centraal. Omdat uit onze gesprekken op scholen naar voren kwam dat het woord ‘contract’ zowel bij ouders als bij scholen negatieve associaties oproept, spreken wij in deze publicatie van een ‘school-ouderovereenkomst’. Deze publicatie wil een bijdrage leveren aan de discussie over het gebruik van overeenkomsten tussen de school en de ouders1. Daarnaast geven we antwoord

1

Waar in deze publicatie wordt gesproken over ‘ouders’ wordt bedoeld: een ieder die verantwoordelijk is voor de opvoeding van het kind in de thuissituatie.

Inleiding

5

op de volgende vragen: waarom is het belangrijk dat scholen investeren in de samenwerking tussen school en ouders? Waarom zouden scholen de samenwerking willen vastleggen in een overeenkomst? Hoe kunnen scholen de overeenkomst opstellen? Waar letten zij op bij het implementeren van een school-ouderovereenkomst? En tot slot: welke inhoud heeft de overeenkomst? We gaan allereerst in op deze vragen door te beschrijven wat de literatuur hierover zegt (hoofdstuk 1). Vervolgens gaat hoofdstuk 2 kort in op de situatie in Engeland en Vlaanderen, waar al langer wordt gewerkt met school-ouderovereenkomsten (agreement en engagementsverklaring). Hoofdstuk 3 zoomt in op een aantal Nederlandse scholen voor primair en voortgezet onderwijs die werken met overeenkomsten. We beschrijven de ervaringen op basis van interviews die we op deze scholen afnamen. Samen met deskundigen uit het veld voerden we een dialoog over school-ouderbijeenkomsten. De uitkomsten hiervan worden kort samengevat in hoofdstuk 4. Dit alles resulteert in een aantal handreikingen voor scholen die aan de slag willen met een school-ouderovereenkomst (hoofdstuk 5).

6 Cor Verbeek Gaby de Vrije Gerben Heldoorn


1

SCHOOL EN OUDERS; wAT zEgT DE LITERATUUR?

Dit hoofdstuk geeft een overzicht van onderzoeksgegevens over partnerschap tussen school en ouders. Na een definiëring van begrippen, gaan we in op het waarom en het hoe van ouderbetrokkenheid. Vervolgens verkennen we wat de wetenschap zegt over het vastleggen van wederzijdse verwachtingen en over de mogelijkheden en onmogelijkheden van een school-ouderovereenkomst.

1.1

Begrippen De verbondenheid van ouders met het onderwijs en de school van hun kinderen komt op verschillende manieren tot uiting. Het varieert van leesmoeders in het basisonderwijs, ouders die gastlessen verzorgen in het voortgezet onderwijs tot het helpen bij het huiswerk maken thuis. Er worden in dit kader veel verschillende begrippen gebruikt, maar deze geven niet altijd precies aan wat er van ouders wordt verwacht.

Educatief partnerschap Al vele jaren wordt de term ‘educatief partnerschap’ gebruikt. In 2003 geeft de Onderwijsraad aan dat opvoeding en onderwijs steeds meer worden beschouwd als een gedeelde verantwoordelijkheid van ouders en school. Bij educatief partnerschap zijn ouders en school volgens de Onderwijsraad gezamenlijk verantwoordelijk voor de ontwikkeling van kinderen. Uitgangspunt van educatief partnerschap is dat de school en de ouders rekening houden met elkaar, hun inspanningen op elkaar afstemmen en elkaar steunen (Herweijer & Vogels, 2004). Smit e.a. (2006) beschrijven educatief partnerschap als een proces ‘waarin betrokkenen erop uit zijn elkaar wederzijds te ondersteunen en waarin ze proberen hun bijdrage zoveel mogelijk op elkaar af te stemmen, met als doel het leren,

1. School en ouders; wat zegt de literatuur?

7

de motivatie en de ontwikkeling van de leerlingen te bevorderen.’ De Wit (2008) stelt dat het niet alleen gaat om een beweging van ouders richting de school, maar ook om een beweging van de school naar de thuissituatie. Dan is er sprake van gelijkwaardig partnerschap, waarbij de school eindverantwoordelijk is voor wat er in de school gebeurt en de ouders voor wat er thuis gebeurt. Deze wederzijdse ondersteuning heeft dus betrekking op zowel onderwijskundige als pedagogische aspecten (Klaassen, 2008). Het betreft het geheel van wederzijdse verwachtingen en eindverantwoordelijkheden van de school, de ouders en de leerling (de pedagogische driehoek).

Ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie Naast ‘educatief partnerschap’ worden de begrippen ‘ouderbetrokkenheid’ en ‘ouderparticipatie’ gebruikt. Betrokkenheid verwijst naar ‘het zich betrokken voelen’, het ‘identificeren met de organisatie en daarvoor extra inspanningen leveren’, ‘medeplichtigheid’ en ‘verbondenheid’. Participatie staat voor een meer actieve vorm: ‘het deelnemen aan iets’, ‘het hebben van een aandeel in iets’. Karsten e.a. (2006) vinden ‘ouderbetrokkenheid’ en ‘ouderparticipatie’ tamelijk

8

vage en brede begrippen. De eerder genoemde leesmoeders, gastlessen en huiswerkondersteuning kunnen volgens hen immers moeiteloos worden aangevuld met tientallen activiteiten, bijvoorbeeld belangstelling tonen voor de verrichtingen van de eigen kinderen, participeren in de ouderraad of het organiseren van activiteiten op school. De Onderwijsraad (2010) beschrijft het verschil tussen ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie als volgt: ouderbetrokkenheid is de betrokkenheid van ouders bij de opvoeding en het onderwijs van hun eigen kind, thuis en op school. Ouderparticipatie is de actieve deelname van ouders aan activiteiten op school. Bij ouderparticipatie wordt onderscheid gemaakt tussen niet-geïnstitutionaliseerde participatie (handen spandiensten leveren) en geïnstitutionaliseerde participatie (zitting hebben in ouderraad, MR of schoolbestuur). Volgens De Vries (2010) is er sprake van ouderbetrokkenheid als ‘ouders in hun gedrag laten zien dat zij zich gedeeld verantwoordelijk voelen voor de ontwikkeling van hun kind.’ In deze opvatting manifesteert ouderbetrokkenheid zich zowel thuis als op school en staat het kind centraal. Bij ouderparticipatie staat volgens De Vries de school centraal.


Veel auteurs (o.a. De Vries, 2010) maken onderscheid tussen ouderbetrokkenheid op school en ouderbetrokkenheid thuis. Ouderbetrokkenheid thuis uit zich onder meer in onderwijsondersteunend gedrag van ouders in het gezin, bijvoorbeeld met het kind praten over school, helpen met huiswerk, voorlezen en de talige interactie tussen ouders en kind. Ouderbetrokkenheid op school manifesteert zich bijvoorbeeld in het bijwonen van contactmomenten, helpen bij activiteiten op school of zitting nemen in de ouderraad.

1.2

waarom ouderbetrokkenheid? Waarom is samenwerking tussen school en ouders van belang? Het pleidooi voor educatief partnerschap komt voort uit het idee dat samenwerkende ouders en scholen elkaars pedagogische en onderwijskundige invloed versterken. Klaassen (2008) merkt in dit verband op dat samenwerking op pedagogisch gebied in de huidige tijd van belang is, omdat de afstemming van waarden, normen, opvoedingswensen en handelingspatronen tussen gezin en school niet meer zo vanzelfsprekend is als vroeger. Naast het pedagogisch belang, zijn er onderwijskundige motieven voor samenwerking tussen school en ouders. Educatief partnerschap kan een belangrijk kwaliteitskenmerk zijn van de school. De samenwerking tussen school en ouders heeft volgens onderzoek van Klaassen een positieve invloed op de cognitieve ontwikkeling en de prestaties van kinderen en op de houding van ouders tegenover de school. Zowel als gevolg van overheidsbeleid als vanuit maatschappelijk belang houden scholen zich steeds meer bezig met waarden en normen, actief burgerschap en het bevorderen van integratie en sociale cohesie. Hierdoor liggen opvoedingstaken, die voorheen vooral onder de verantwoordelijkheid van ouders vielen, nu voor een groot deel ook bij de school. Daarom is er afstemming nodig tussen ouders en school. Herweijer & Vogels (2004) noemen meerdere redenen om de inbreng van ouders te vergroten: ‘Die inbreng is niet slechts bedoeld om afstemming te bevorderen van het onderwijsaanbod op de wensen van ouders. Daarnaast is het de verwachting dat de inbreng van ouders bijdraagt aan de kwaliteit van het onderwijs: het ideaal is dat ouders en school samen optrekken als partners in onderwijs en opvoeding.’


9

De Onderwijsraad (2010) maakt onderscheid in de volgende motieven voor ouderbetrokkenheid: • een pragmatisch motief: ouderbetrokkenheid leidt tot taakverlichting voor de school, • een pedagogisch motief: een betere afstemming tussen ouders en school over de opvoeding, • een onderwijspsychologisch motief: ouderbetrokkenheid komt het leerproces ten goede, • een maatschappelijk motief: ouderbetrokkenheid draagt bij aan democratisering en culturele integratie. Ook Klaassen (2008) onderscheidt verschillende doelen van het partnerschap tussen school en ouders: • een pedagogisch doel, waarbij het gaat om een goede afstemming van het opvoedkundig denken en handelen, • een organisatorisch doel, waarbij het gaat om het optimaliseren van de dagelijkse gang van zaken op school, • een democratisch doel, waarbij het gaat om het informeel en formeel meedenken en meebeslissen van ouders en om het verantwoording afleggen

10

door de school. Menheere & Hooge (2010) beschrijven verschillende doelen van ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie. Daar waar ouderparticipatie - naast organisatorische doelen - een democratisch doel in zich lijkt te hebben, heeft ouderbetrokkenheid met name een pedagogisch doel, namelijk de afstemming tussen wat er op school en wat er thuis gebeurt. Dit pedagogische doel hangt nauw samen met het toerustingsdoel: de ontwikkeling van het kind optimaliseren.

1.3

Vormen van ouderbetrokkenheid De manier waarop ouderbetrokkenheid gestalte krijgt, wordt op verschillende manieren beschreven. We geven hier twee voorbeelden: de indeling van Epstein (2001) en de indeling van De Vries (2010).


In de literatuur wordt veel verwezen naar de typologie van Epstein (De Vries, 2010), die zes vormen van ouderbetrokkenheid onderscheidt: • Ouders begeleiden hun kinderen en voeden hen op in een gunstig pedagogisch klimaat, waardoor zij het kind ondersteunen bij het leren op school. • Er is sprake van een effectieve communicatie tussen school en ouders over zaken zoals schoolprogramma’s en vorderingen van de leerlingen. De school presenteert de informatie op een begrijpelijke manier en de ouders geven hierop respons. • Ouders doen vrijwillig activiteiten in en om de school. Zij helpen de leraar bijvoorbeeld in de klas, doen administratief werk, beheren de bibliotheek of assisteren bij sportdagen en excursies. • Ouders ondersteunen hun kinderen thuis bij het schoolwerk; zij helpen het kind bij huiswerkopdrachten van de school. • Ouders zijn betrokken bij het beleid en het bestuur van de school door zitting te nemen in het schoolbestuur, de ouderraad of andere commissies. • Ouders vervullen een actieve rol in de gemeenschap, waarvan de school en zijzelf deel uitmaken. De school maakt actief gebruik van deze gemeenschap. In het ‘schoolontwikkelingsmodel ouderbetrokkenheid’ onderscheidt De Vries (2010) vijf fasen van ouderbetrokkenheid: • In de informatiegerichte fase stelt de school nauwelijks eisen aan ouders, omdat zij actieve ouderbetrokkenheid nog amper heeft vormgegeven. De contacten met de ouders zijn vooral formeel. Als ouders informatie willen over hun kind, krijgen zij formele informatie. • In de structuurgerichte fase wil de school vooral duidelijkheid geven aan de ouders. De taken en verantwoordelijkheden van school en ouders liggen vast en de ouders weten bij wie ze waarvoor moeten zijn op school. De school stelt snel en adequaat relevante informatie beschikbaar en is zorgvuldig en accuraat als het gaat om het verzamelen, verstrekken en archiveren van informatie. • In de relatiegerichte fase investeert de school in een goede relatie met ouders. Alle medewerkers op school streven hiernaar en het handelen van de school is pro-actief: gericht op het voorkomen en oplossen van problemen. De school is erop gericht goede (individuele) contacten met ouders aan te gaan en te onderhouden. Dit geldt ook voor de formele contacten.


11

• In de samenwerkingsgerichte fase ervaart de school ouders als belangrijke partners. De school bekijkt voortdurend waar ouders vanuit hun specifieke verantwoordelijkheid kunnen worden ingeschakeld en probeert de samenwerking met ouders steeds te verbeteren. De school is extravert, de leraren hebben een open houding. De school is uit op maximale samenwerking met ouders. • In een innovatieve school opereren school en ouders als partners in het proces van continue schoolverbetering. Ze voelen zich hiervoor even verantwoordelijk en spreken elkaar hierop aan. De school maakt geen beleidskeuzes zonder inbreng van ouders en er is een besluitvormingsstructuur waarin ouders een gelijkwaardige positie innemen. Kortom: school en ouders zijn samen gericht op het continu verbeteren van het onderwijs, de school en de omgeving.

1.4

Randvoorwaarden Voor de implementatie en vormgeving van educatief partnerschap/ouderbetrokkenheid is het pedagogisch en onderwijskundig leiderschap van schooldirecties of afdelingsleiders (VO) van belang. Net zoals bij veranderingen in de school,

12

moet allereerst draagvlak worden gecreëerd bij leraren. Alleen dan zullen zij de vaardigheden, visie en grondhouding kunnen ontwikkelen die vereist zijn voor een goede samenwerking met ouders. Uit onderzoek van Menheere & Hooge (2010) blijkt dat ouderbetrokkenheid niet los kan worden gezien van goed ouderschap in de thuissituatie. Zij verwijzen daarbij naar onderzoek van Desforges & Abouchaar (2003), waarin goed ouderschap inhoudt dat ouders een veilige en stabiele omgeving bieden, de intellectuele ontwikkeling van het kind stimuleren en de discussie en dialoog aangaan met het kind. Naast het functioneren als rolmodel, is het belangrijk dat ouders het belang van onderwijs verwoorden en hoge verwachtingen hebben van hun kind. Herweijer & Vogels (2004) wijzen erop dat ouders ‘liever zelf de touwtjes in handen houden en weinig voelen voor bemoeienis van de school met de opvoeding.’ Ouders onderschrijven volgens hen zonder uitzondering dat de school streng moet optreden tegen zaken zoals pesten, vandalisme en geweld, maar zij voelen niet veel voor een inmenging die verder gaat dan het hanteren van algemeen aanvaarde basisregels, zoals die bijvoorbeeld zijn opgenomen in anti-pestprotocollen.


‘Wellicht is er meer draagvlak voor een open, meer procesmatige benadering, die leerlingen aanzet tot bezinning op en ontwikkeling van normen en waarden, maar de inhoud openlaat.’ Dat hier nog drempels zijn te overwinnen blijkt ook uit de volgende bevindingen van Menheere & Hooge (2010): • De opvattingen van de school zijn niet neutraal, maar vertegenwoordigen in het algemeen de cultuur van de autochtone middenklasse. • Er zijn verschillen in waarden en normen en in het denken over opvoedingsstijlen. • Er zijn duidelijke milieuverschillen in de wijze van communiceren. • De positie van ouders uit lagere sociaaleconomische milieus en uit etnische minderheidsgroepen is zwak. • Leraren vinden het soms moeilijk om partnerschap gestalte te geven, omdat zij het zien als een bedreiging of afbreuk van hun professionaliteit en status. Sommige opvoeders zien zichzelf niet als partner van de school. Zij hebben alleen contact met de school als dat noodzakelijk is. Andere opvoeders stellen zich op als consument en hebben een kritische of afwachtende houding tegenover de school. Ook zijn er ouders die andere opvoedingsideeën hebben dan de school. Smit e.a (2005) merken op dat allochtone ouders over het algemeen moeite hebben met het opbouwen van een partnerschapsrelatie met de school. Dit komt vooral voort uit taalproblemen, culturele verschillen in communicatie en verschil in opvatting over de verantwoordelijkheid voor opvoeding en onderwijs. Uit dit onderzoek naar de opvattingen van allochtone ouders over onderwijs blijkt dat opvoeding en onderwijs bij deze ouders vaak naast elkaar plaatsvinden. Er is weinig afstemming tussen school en ouders over de opvoeding thuis en op school. Het is voor scholen een moeilijke opgave om al deze verschillen tussen ouders samen te brengen in een visie op de samenwerking tussen school en opvoeders. Vanuit de school gezien vereist de samenwerking met ouders ook van leraren dat ze betrokken zijn bij de thuissituatie van het kind. Daarom is het van belang dat scholen inzicht hebben in de opvoedingsideeën van ouders (Herweijer & Vogels, 2004). Smit e.a. (2005) benoemen enkele belangrijke verschillen tussen autochtone en allochtone ouders wat betreft betrokkenheid, opvoedingsdoelen, de communicatie en de visie op partnerschap.


13

• Betrokkenheid Autochtone ouders participeren actiever dan allochtone ouders. Hoger opgeleide allochtone ouders (Turken, Marokkanen, Surinamers, Kaapverdianen en Pakistani) participeren meer dan lager opgeleide allochtone ouders. Bij Antillianen, Somaliërs, Joegoslaven en Russen is dit verschil te verwaarlozen. • Opvoedingsdoelen Allochtone ouders hechten veel waarde aan het leren hanteren van regels, terwijl autochtone ouders het van groot belang vinden dat hun kinderen leren samenwerken. • Communicatie Vragen van allochtone ouders zijn gericht op de aard, frequentie en verbetering van het contact met de school, terwijl autochtone ouders meer geïnteresseerd zijn in de organisatie en het beleid van de school en in specifieke problemen met kinderen. • Visie van ouders op partnerschap Traditionele allochtone ouders vinden dat leerkrachten te informeel met hun kinderen omgaan. Bij autochtone ouders staan de autonomie en zelfontplooiing van kinderen voorop.

14

1.5

Invloed op schoolprestaties? Er is brede overeenstemming over dat taken op het gebied van persoonlijkheidsvorming en sociale vorming bij de ouders liggen en dat de school taken heeft op het gebied van vakinhoudelijke aspecten, zoals het aanleren van taal- en rekenvaardigheden en het behalen van een diploma. In onze maatschappij bestaat het beeld dat de maatschappelijke vorming van het kind zowel een taak is van de school als van de ouders. Op welke wijze kan er een wederzijdse en wederkerige verantwoordelijkheid tot stand komen zodat er sprake is van partnerschap? Hierbij is het van belang dat de school werkt aan het opbouwen van goede samenwerkingsrelaties met ouders. Zo moeten scholen ouderbetrokkenheid bijvoorbeeld opnemen in het schoolplan en maakt het onderhouden van goede relaties met ouders deel uit van de bekwaamheidseisen van de leraar. Maar ook ouders moeten verantwoordelijkheid nemen voor het opbouwen van een goede relatie met de school.


Sykes (2001) stelt dat er in de relatie tussen ouders en school veelal sprake is van impliciete aspecten. Hierdoor bestaat het risico dat ouders onwetend blijven over zaken die van belang zijn voor de relatie tussen school en ouders. Daarom pleit Sykes ervoor dat school en ouders samen expliciet vaststellen welke aspecten van belang zijn voor de relatie tussen school en ouders. Veel onderzoekers stellen dat partnerschap tussen school en ouders betekent dat ouders als gelijkwaardige partij worden gezien en een ‘eigen en aanvullende verantwoordelijkheid hebben in de opvoeding en ontwikkeling van hun kind’ (Karsten, 2006). Bovendien wordt bij gelijkwaardig partnerschap veel waarde gehecht aan een goede samenwerking tussen school en thuis. Deze samenwerking leidt mogelijk tot betere leerresultaten, maar veel empirisch bewijs is er hiervoor nog niet. Hoewel er verschillen in zijn in operationalisatie en onderzoeksopzet, wijzen veel onderzoeken erop dat betrokkenheid van ouders een positieve invloed heeft op de schoolse ontwikkeling van kinderen (Menheere & Hooge, 2010). Ouders hebben met name een positieve invloed op de schoolprestaties van hun kind als zij hoge verwachtingen van hun kind hebben en dit ook uitspreken (Fan & Chen, 2001). Als het gaat om onderzoek naar de invloed van ouders op de schoolprestaties van kinderen, benadrukken zij dat het belangrijk is om ‘de invloed van ouders’ zorgvuldig te operationaliseren en meetbaar te maken. Karsten (2006) concludeert dat ondersteuning van ouders bij onderwijsactiviteiten thuis belangrijker is voor de schoolprestaties van leerlingen dan bijvoorbeeld contacten met leraren of deelname aan activiteiten op school. Dit sluit aan bij constatering dat leraren het vooral belangrijk vinden dat ouders ‘toezicht houden op wat kinderen thuis voor school moeten doen’ (Karsten, 2006). Hiermee wordt overigens niet alleen het maken van huiswerk bedoeld, maar ook het bijbrengen van goede manieren, verantwoordelijkheden en discipline. Menheere & Hooge (2010) halen Patall, Cooper & Robinson (2008) aan die op basis van een meta-analyse vaststellen dat er geen eenduidige conclusies kunnen worden getrokken over de relatie tussen ouderbetrokkenheid en leerprestaties, omdat ouderbetrokkenheid een brede materie is. Net zoals Fan & Chen (2001) concluderen zij dat de definiëring en operationalisering van ouderbetrokkenheid in onderzoeken verschilt, waardoor het moeilijk is om tot betrouwbare resultaten en conclusies te komen.


15

Een aantal conclusies lijkt echter wel zichtbaar (voor overzicht van bronnen zie Menheere & Hooge, 2010): • Als ouders kinderen thuis met schoolwerk helpen, heeft dit niet zonder meer een positieve invloed op de leerresultaten. Ouders zijn niet altijd goed in staat om leermomenten te herkennen en te benutten, zeker niet als ze zelf weinig leerervaring hebben. • Er is een positief verband tussen ouderbetrokkenheid en taalprestaties van kinderen, vooral bij jonge kinderen. • Als de ouders zich intensief met rekenhuiswerk bezighouden, heeft dit een negatief effect op de rekenprestaties. Overigens plaatsen Menheere & Hooge (2010) op basis van hun literatuurstudie ook nog wat kanttekeningen bij het educatief partnerschap. Zo stellen zij dat leraren helemaal geen gelijken willen zijn van ouders. Hierbij wordt verwezen naar onderzoek van Todd & Higgins (1998) waarin gesteld wordt dat ‘de realisatie van gelijkwaardig partnerschap tussen leraren en ouders wordt beperkt door het gegeven dat macht altijd een rol speelt in deze relatie, impliciet en expliciet, zelfs in situaties waarin beide partijen hetzelfde doel nastreven, namelijk het bevorderen van het leren en de ontwikkeling van kinderen.’

16

1.6

wederzijdse verwachtingen Onderzoek leert ons dat scholen hun visie op ouderbetrokkenheid niet altijd voldoende uitwerken in helder beleid. De Weerd & Krooneman (2002) en De Wit (2008) concluderen dat scholen hierdoor hun verwachtingen van ouders weinig expliciet naar de ouders communiceren. Zij beschouwen dit als de oorzaak van veel conflicten en problemen tussen ouders en school. Ouders voelen zich juist hierdoor niet altijd serieus genomen (Smit e.a., 2007). Smit e.a. (2006) concluderen dat ouderbetrokkenheid - en in het bijzonder de betrokkenheid van moeilijk bereikbare ouders - wordt vergroot wanneer het schoolteam nadrukkelijk rekening houdt met de achtergronden, wensen en verwachtingen van de ouders. Om tot een betekenisvolle samenwerking te komen, is het belangrijk dat de verwachtingen expliciet worden uitgesproken.


Markenstein (2010) beschrijft in dit licht het belang van ‘verwachtingenmanagement’. Hij constateert dat verwachtingen vaak niet worden uitgesproken. Wie verwachtingen koestert staat er niet bij stil. Markenstein neemt daarbij zijn eigen persoon als voorbeeld. Voor hem zijn verwachtingen zo vanzelfsprekend, dat hij er niet aan denkt ze te expliciteren en uit te spreken. Iedereen heeft verwachtingen, ze worden zelden uitgesproken, maar ze zijn er wel. Vaak blijken verwachtingen een hoofdrol te spelen in situaties waarin dingen niet goed lopen, maar men is zich hiervan meestal niet bewust. Daarom pleit Markenstein ervoor om wederzijdse verwachtingen te expliciteren. Door verwachtingen te bespreken weet men beter wat de ander wil en wordt helder of en aan welke verwachtingen men kan voldoen. Hierdoor kunnen teleurstellingen worden voorkomen. Wanneer school en ouders elkaars verwachtingen kennen, is er niet alleen overeenstemming over de zaken die moeten (zoals bijvoorbeeld de leerplicht), maar ook over de zaken die beide partijen wel of niet nastreven (bijvoorbeeld de manier van omgaan met elkaar). Zoals eerder genoemd, is het goed om als schoolteam te onderzoeken vanuit welke verwachtingen het gesprek met ouders over samenwerking wordt gevoerd. Soms gaat het daarbij om zaken die sterk met de persoonlijkheid verbonden zijn en die raken aan onze diepste waarden, zoals respect en openheid. Dat maakt de afspraken persoonlijker en daardoor ook sterker en dat brengt mensen altijd dichter bij elkaar. Een gesprek over verwachtingen kan veel indringender zijn dan een gesprek over zakelijke kwesties. Spreken over verwachtingen is het managen van verwachtingen. De communicatie tussen school en ouders wordt beter als zij meer met elkaar durven en kunnen bespreken. Klijn & Van Twist (2007) beschrijven het proces van verwachtingenmanagement. Partijen die samenwerken, hebben (vaak onuitgesproken) verwachtingen van elkaar en van het project waarop de samenwerking betrekking heeft. Omdat verwachtingen medebepalend zijn voor het verloop van het proces, verdienen de vorming en verandering van deze verwachtingen nadrukkelijk aandacht van de leidinggevende. Het ‘managen’ van verwachtingen kan plaatsvinden op het niveau van afzonderlijke partijen, bijvoorbeeld via beïnvloeding van de beeldvorming over en weer. Op schoolniveau betekent dit bijvoorbeeld dat er bijeenkomsten worden georganiseerd waar school en ouders samen aan thema’s werken en kennis met elkaar delen. Het gaat er dan om dat schoolleiders erover


17

nadenken en verwoorden wat zij van de ouders verwachten en dat ouders verwoorden wat ze van de school verwachten. Ditzelfde kan op het niveau van de leraar: wat verwachten leraren van ouders en wat verwachten de ouders van de leraren? Op deze manier kunnen onduidelijkheden worden voorkomen. De auteurs benadrukken dat het van belang is te beseffen dat verwachtingen verschillend zijn. ‘Belangrijk is de constatering dat partijen over en weer verwachtingen hebben van elkaar. Die ondergaan ze niet passief. Integendeel zelfs. Ze doen er iets mee; ze leren ervan, reageren én anticiperen erop. Kortom partijen proberen actief verwachtingen te beïnvloeden en te sturen.’

1.7

Kanttekeningen De Onderwijsraad (2010) vindt dat ‘een verdere formalisering van de verhoudingen tussen school en ouders negatieve consequenties kan hebben’, zoals polariserende verhoudingen en het ontstaan van een claimcultuur. Uitgangspunt is volgens de raad dat afspraken over de verantwoordelijkheden van school en ouders in overleg

18

tot stand komen en dat de verantwoordelijkheidsverdeling verandert naarmate het kind ouder wordt en de situatie waarin het kind opgroeit wijzigt. Het is daarbij van belang dat beide partijen open staan voor de wensen en inbreng van de andere partij. De raad merkt op dat scholen dit soms moeilijk vinden en dat ouders niet zonder meer bereid lijken de school toe te laten tot het gezinsdomein. Furedi (2011) vindt overeenkomsten tussen school en ouders onzin, vooral omdat daarmee de relatie tussen school en ouders te veel wordt geformaliseerd en omdat ouders worden geïnfantiliseerd. De Winter (2011) ziet niet zo veel bezwaren tegen een school-ouderovereenkomst, maar vindt dat er vanuit het oogpunt van democratisch burgerschap twee belangrijke voorwaarden zijn: de afspraken moeten tot stand komen via serieuze gesprekken tussen partners die elkaar voor vol aanzien, en de afspraken moeten wederkerig zijn. Legt de school ouders eenzijdig een overeenkomst voor, dan geeft zij de ouders daarmee volgens De Winter impliciet twee boodschappen: ten eerste dat ze als ouders niet deugen en ten tweede dat de school niet geïnteresseerd is in het verhaal van de ouders. Zo’n eenzijdige en ongeïnteresseerde benadering is voor ouders uitermate vernederend en juist die vernedering staat een gelijkwaardige dialoog over


opvoeding in de weg. Of zulke overeenkomsten ethisch en democratisch verantwoord zijn, doet dan volgens De Winter minder ter zake. Overigens merkt hij daarbij op dat overeenkomsten op dit moment vooral gericht zijn op kortetermijnresultaten. De aandacht voor de samenwerking tussen school en ouders heeft raakpunten met de discussie over de rol van het onderwijs in onze maatschappij. Volgens Furedi (2011) en Nussbaum (2011) lijkt het er vaak op dat de problemen van de samenleving worden verward met die van het onderwijs. Hierdoor worden scholen afgeleid van hun taak om de intellectuele en morele instelling van kinderen te cultiveren. In de visie van Furedi functioneert het onderwijs als het op zichzelf belangrijk wordt gevonden en als kinderen leren om het leren op zich te waarderen. Hij neemt afstand van de verregaande samenwerking tussen school en ouders. Volgens hem manipuleren scholen de ouderlijke zorg door ouders als ‘onbetaalde docenten’ bij het onderwijs te betrekken. Versterking van de positie van ouders als beleidsinstrument onderstreept het gebrek aan vertrouwen van de overheid in de mogelijkheden van de school om problemen aan te pakken. Ouders kunnen volgens Furedi met name een waardevolle rol spelen door hun kinderen een stimulerende omgeving aan te bieden.


19

20


2

SCHOOL-OUDEROVEREENKOMSTEN IN ENgELAND EN VLAANDEREN

Er zijn Europese landen waar scholen verplicht zijn om met een school-ouderovereenkomst te werken. zo ondertekenen scholen en ouders in Engeland al sinds 1998 een Home-school Agreement en stellen Vlaamse scholen een zogenaamde engagementsverklaring op. Doel is de wederzijdse verwachtingen expliciet te maken en een optimale ouderbetrokkenheid te bewerkstelligen. Dat alles in het belang van het kind.

2.1

Engeland Sinds 1998 is het Home-school Agreement (HSA)2 onderdeel van het Engelse regeringsbeleid en is deze school-ouderovereenkomst ingevoerd op alle scholen voor primair en voortgezet onderwijs. De overheid heeft een invoeringsplan opgesteld en heeft richtlijnen geformuleerd voor de onderwerpen die in een HSA worden beschreven. Ook heeft de overheid duidelijk aangegeven wat geen onderdeel uitmaakt van het HSA. Tot juni 2011 waren de onderstaande onderdelen verplicht: • The standard of education (kwaliteit) -

Wat ouders kunnen verwachten van het curriculum.

-

Op welke wijze het onderwijs tegemoetkomt aan individuele leerlingen.

• The ethos of the school (normen en waarden) -

Het karakter, de aard van de school (waarden en normen) en hoe dit gestalte krijgt in de omgang met elkaar en met de omgeving van de school.

• Regular and punctual attendance (aanwezigheid) -

De verantwoordelijkheden van de ouders voor de aanwezigheid van de leerling en de wijze waarop ouders de school in kennis stellen van afwezigheid.

2

www.education.gov.uk/schools/pupilsupport/parents/involvement

2. School-ouderovereenkomsten in Engeland en Vlaanderen

21

• Discipline and behaviour (regels) -

Het bevorderen van goed gedrag en het naleven van regels maakt onderdeel uit van de samenwerking tussen school en ouders. In het HSA is opgenomen dat de leerling de schoolregels respecteert en het anti-pest beleid respecteert.

• Homework (huiswerk) -

Wat er wordt verwacht van leerlingen, ouders en leraren met betrekking tot huiswerk.

• The information schools and parents will give one another (informatie) -

Op welke wijze school en ouders met elkaar communiceren.

In juni 2011 is het HSA aangepast. De onderdelen van het HSA worden niet langer voorgeschreven. Daarvoor in plaats worden thema’s aangereikt die scholen kunnen opnemen in het HSA: • The ethos of the school (normen en waarden). • The importance of, and responsibility for, regular and punctual attendance (aanwezigheid). • The importance of, and responsiblity for, good discipline and behavior (regels).

22

• What is expected from schools, parents and pupils in relation to homework (huiswerk). • The information schools and parents will give one another (informatie). Een aantal zaken mag niet worden opgenomen in het HSA, zoals onderwerpen die niet wettelijk of niet redelijk zijn. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de verplichting tot een financiële bijdrage of een verbod op het niet dragen van een schooluniform om religieuze redenen. Aan het HSA en het toelatingsbeleid van de school is een aantal voorwaarden verbonden. Zo mogen scholen een ouder of kind de overeenkomst niet laten tekenen voordat het kind is toegelaten tot de school. Wel mag het tekenen van de overeenkomst een onderdeel zijn van de toelatingsprocedure. Tot slot mag een school een leerling niet weigeren op basis van de veronderstelling dat de ouders de overeenkomst naar alle waarschijnlijkheid niet zullen tekenen. Wanneer er speciale omstandigheden zijn in relatie tot de ouder of het kind, kunnen scholen afzien van de ondertekening van de overeenkomst.


Om zoveel mogelijk ouders het HSA te laten ondertekenen, moet de school de overeenkomst in begrijpelijke taal opstellen. Scholen mogen de leerling alleen laten tekenen als ze ervan overtuigd zijn dat de leerling de overeenkomst begrijpt. De overeenkomst moet regelmatig worden herzien. Daarvoor moeten de ouders worden geraadpleegd. Als ouders de overeenkomst niet tekenen of nakomen, mag dit geen consequenties hebben voor de leerling. Het is niet mogelijk ouders die het HSA niet tekenen of nakomen te bestraffen en dit kan ook niet worden aangevochten voor de rechter. Het HSA maakt duidelijk wat er wordt verwacht van de leerlingen en de ouders, op welke wijze de school het onderwijs heeft ingericht en welke gedragsnormen de school hanteert. Onderzoek van Sykes (2001) naar de werking van het HSA op vier ’inner-city primary schools’ in Londen geeft aan dat alle partners zich betrokken voelen bij de overeenkomst als daarin belangrijke onderwerpen zijn opgenomen, bijvoorbeeld pesten en huiswerk. Door thema’s expliciet te maken ontstaat volgens Sykes de mogelijkheid om over deze thema’s met elkaar in gesprek te gaan. Hij merkt tevens op dat er als gevolg van de focus op verantwoordelijkheden wrijving kan ontstaan tussen thuis en school.

Voorbeelden uit een Home-school Agreement • We wish to create a culture of learning, where children are happy, enthusiastic, motivated and ambitious. • The school will help children to understand their role in the village community. • The parents will work in partnership with the school to develop positive attitudes towards those from different cultures and races and with different feelings, values and beliefs. • As a parent I will encourage my/our child to contribute fully to all aspects of school life including extracurricular activities. • As a student I will bring the proper equipment and books for every lesson. • The school will set, mark and monitor your child’s school and homework.


23

2.2

Vlaanderen De Vlaamse overheid is van mening dat (een minimale) betrokkenheid van ouders bij het schoolleven van hun kind noodzakelijk is. Daarom zijn alle Vlaamse scholen voor primair en voortgezet onderwijs verplicht om te werken met een engagements verklaring, een overeenkomst waarin wederzijdse afspraken tussen school en ouders zijn vastgelegd. De school maakt duidelijk welke inspanningen en initiatieven ze neemt om de dialoog met ouders vlot te laten verlopen en de ouders zeggen toe dat zij betrokkenheid tonen bij de school. Met de engagementsverklaring wil de overheid de onderwijskansen van kinderen vergroten. In de overeenkomst komen de volgende thema’s aan de orde: • Het ouder-schoolcontact: de school beschrijft bijvoorbeeld hoe ze omgaat met ouders die om welke reden dan ook niet aanwezig zijn op de klassieke oudercontactmomenten. • De aanwezigheid van de leerling: de school licht bijvoorbeeld haar spijbelbeleid toe. • De deelname van de leerling aan vormen van individuele begeleiding:

24

de school beschrijft haar beleid bij bijvoorbeeld leermoeilijkheden. • Een positief engagement ten aanzien van de onderwijstaal van de school: hier is beschreven dat ouders hun kind aanmoedigen om Nederlands te leren. De engagementsverklaring wordt opgesteld door het schoolbestuur en maakt deel uit van het schoolreglement, dat moet worden onderschreven door de schoolraad. Het schoolbestuur kan zelfstandig invulling geven aan de inhoud van de verklaring. Belangrijk hierbij is dat de wederzijdsheid aan bod komt: wat biedt de school aan de ouders en waartoe engageren de ouders zich? Als ouders de bepalingen in het schoolreglement niet naleven, kan de school de ouders daarop aanspreken. Een schorsing of uitsluiting van de leerling, boetes of andere financiële sancties zijn niet toegestaan. Wel kan de school weigeren een leerling in te schrijven als de ouders niet akkoord gaan met de bepalingen in het schoolreglement.


Voorbeelden uit een engagementsverklaring • We verwachten dat u zich als ouder samen met ons engageert om nauw samen te werken rond de opvoeding van uw kind en steeds ingaat op onze uitnodigingen tot oudercontact. • Wij verwachten van de ouders dat ze er alles aan doen om hun kind, ook in de vrije tijd, te stimuleren bij het leren van het Nederlands. Dit kan onder meer door uw kind zich te laten aansluiten bij een jeugdbeweging of sportclub. • Het is goed dat u zicht hebt op de werking van de school. Daarvoor plannen we in september in elke klas een infoavond voor de ouders. • De lessen beginnen om 8.10u. Wij verwachten dat alle leerlingen dan aanwezig zijn en dat de ouders hierop toezien. • Wij houden van transparantie. De doelstellingen van ons opvoedingsproject willen we realiseren in een open dialoog, zeker met de ouders. Contacten tussen ouders en school, zowel directie of leerkrachten, kunnen voor het doorgeven van gewenste informatie, evenals voor het voorkomen en ophelderen van problemen van zeer groot nut zijn.


25

26


3

ERVARINgEN IN NEDERLAND

wat zijn de ervaringen van scholen in Nederland die werken met een schoolouderovereenkomst? Om antwoord te krijgen op deze vraag bezochten we drie scholen voor basisonderwijs en twee scholen voor voortgezet onderwijs die ervaring hebben met school-ouderovereenkomsten. Er zijn interviews afgenomen met schoolleiders, leraren en in enkele gevallen met leerlingen en ouders.

3.1

Contract? Al gebruiken de geïnterviewden regelmatig het woord ‘contract’, formeel kiezen de scholen bij voorkeur voor een andere benaming. Er wordt gesproken over een ‘handelingsplan’, een ‘overeenkomst voor deelname aan de Plusklas’, een ‘samenwerkingsovereenkomst’ of een ‘overeenkomst tussen school en ouders’. Veel scholen en ouders vinden dat ‘contract’ te zakelijk klinkt. De scholen benadrukken dat het gaat om de samenwerking tussen school en ouders en dat het niet de bedoeling is elkaar erop ‘af te rekenen’ als het niet goed gaat. Dat laatste is een associatie die het woord ‘contract’ bij zowel ouders als scholen oproept. “Wij hebben het bewust geen contract genoemd. Het gaat om samenwerking ten gunste van de leerling. Samenwerking is anderzijds ook weer niet helemaal vrijblijvend. Ik vind samenwerking vanzelfsprekend, maar sommige dingen moeten extra benadrukt worden. Vanzelfsprekende dingen moet je expliciet maken, voor de helderheid.”

3. Ervaringen in Nederland

27

Dutch Big Picture Havo te Maassluis De Dutch Big Picture Havo is een onderdeel van Lentiz te Maassluis. Het doel van Dutch Big Picture is dat de leerling zelfkennis, zelfvertrouwen en een lerende houding ontwikkelt, die hem klaarmaakt voor ‘een leven lang leren’. De leerlingen worden het grootste gedeelte van de week door een docent begeleid. Het werken op een laptop is een belangrijk onderdeel van de lessen. Opvallend is dat de leerlingen met elkaar lunchen in het klaslokaal. De presentaties die de leerlingen driemaal per jaar verzorgen spelen een belangrijke rol. Aan de ouders wordt dan ook gevraagd om bij deze presentaties aanwezig te zijn. Tijdens het intakegesprek met een nieuwe leerling en de ouders wordt gesproken over de verwachtingen die school en ouders/leerlingen van elkaar hebben. De school werkt met een formulier waarop die verwachtingen worden beschreven. Op dit formulier is er ruimte voor (aanstaande) leerlingen en hun ouders, maar de school overweegt om het formulier aan te passen en ook schrijfruimte te creëren voor de school.

28

Uit de overeenkomst: “Ik ben aanwezig op de presentatie momenten van de groep.” “Ik zet mij zoveel mogelijk in bij groepsactiviteiten.” www.lentiz.nl

3.2

wie bepaalt de inhoud van de overeenkomst? De inhoud van de school-ouderovereenkomst komt op verschillende manieren tot stand. Soms wordt deze bepaald door een externe instantie, bijvoorbeeld de gemeente. Op verschillende basisscholen is de overeenkomst samen met de ouders opgesteld. In een panelgesprek is samen met de ouders nagedacht over de inhoud van de overeenkomst. Daardoor ontstaat volgens deze scholen en ouders een gevoel van gezamenlijkheid. In andere scholen is de overeenkomst opgesteld door de directeur van de school. Overigens geven alle respondenten


aan dat het belangrijk is om ouders te betrekken bij de opstelling van de overeenkomst, omdat dat draagvlak creëert en helderheid geeft. “De overeenkomst is opgesteld samen met de ouders. Daarover zijn de ouders ook geïnformeerd. Dat gaf betrokkenheid.” “Doordat ik als ouder betrokken werd bij de opstelling, merkte ik dat de school écht met ons wil samenwerken en dat onze mening belangrijk is. Je gaat dan samen voor het kind.”

3.3

wat zijn de voordelen? Scholen hebben verschillende motieven om met een overeenkomst te werken. Soms is een specifiek onderwijsconcept hiervoor de aanleiding, bijvoorbeeld bij de Plusklas en bij de Dutch Big Picture school. In andere scholen wordt de overeenkomst opgesteld voor individuele leerlingen en hun ouders, bijvoorbeeld in het kader van het werken met handelingsplannen. Vaak staat de invoering van een school-ouderovereenkomst in het teken van een breder traject om de betrokkenheid van ouders bij het onderwijs van hun kind te versterken. De overeenkomst staat dus niet op zichzelf en wordt ook niet beschouwd als een doel op zich. Het is vooral een middel om de betrokkenheid van ouders bij het onderwijs te vergroten. Vooral de basisscholen merken op dat ze bij de binnenkomst van een kind graag het gesprek aangaan met ouders. Door de school-ouderovereenkomst hierbij te gebruiken, wordt helder gemaakt wat school en ouders van elkaar kunnen verwachten. Het gaat niet om afwachten, maar om verwachten: het resultaat is dat iedereen elkaars verwachtingen kent. Dat is een goed teken. Niet alleen schoolleiders en leraren, maar ook de geïnterviewde ouders geven dit aan. “Het is niet de bedoeling om hier een politieschool op te richten, maar met name om gewoon helderheid te geven over: wat mogen jullie van ons vragen, verwachten? Waar staan we voor? Waar willen we aan voldoen? Maar ook: wat mogen we van ouders verwachten? En de ervaring is dat dat goed is,


29

want je hebt een opening voor een gesprek daarover. Wat betekent het dat uw kind hier op school komt?” “Daar hebben we die overeenkomst voor gemaakt, om die vrijblijvendheid weg te nemen, en de ouders helder te maken, duidelijk te maken: het is een overeenkomst aan twee kanten.”

Openbare basisschool De Brink te Lelystad De Brink maakt deel uit van een school-buurtproject. In het gebouw komen buurtcentrum, peuterspeelzalen voor- en naschoolse opvang én basisschool samen. In samenwerking met de gemeente Lelystad en Flevomeer heeft de school voor leerlingen van groep 5 tot en met 8 een na-schoolse Plusklas ingericht. Het doel van de Plusklas is om leerlingen voor te bereiden op een succesvol vervolg in het voortgezet onderwijs. Naast taalontwikkeling wordt in de Plusklas gewerkt aan sociale vaardigheden. Voor de Plusklas wordt gewerkt met een overeenkomst, die geldig is voor één

30

schooljaar. Deze overeenkomst is opgesteld door de gemeente Lelystad. Om zoveel mogelijk ouders te betrekken bij de Plusklas, worden de ouders van de overwegend allochtone leerlingen begeleid bij het bespreken van de overeenkomst. Bij de evaluatie van de overeenkomst is naar voren gekomen dat het taalgebruik van de overeenkomst beter moet worden afgestemd op de gebruikersgroep. Uit de overeenkomst: “De directeur verplicht zich tot het mede organiseren van een uitstapje voor ouders en leerlingen.” “De ouder verplicht zich deel te nemen aan drie Plustijdbijeenkomsten voor ouders op school.” www.obsdebrink.nl


3.4

zijn er ook nadelen? Directe nadelen van de overeenkomst worden door de scholen en ouders niet genoemd. Wel vragen sommige ouders en leraren zich af of een overeenkomst wel echt nodig is als er al een goed contact is tussen ouders en school en als er sprake is van een sterke ouderbetrokkenheid. Sommige leraren hebben het gevoel dat de overeenkomst niet leidt tot een sterkere betrokkenheid van ouders bij het onderwijs. Zij ervaren het als een ‘extra taak die er ook weer bijkomt’. “Je hebt het over een groter geheel: ouderbetrokkenheid. Daar is het contract een onderdeel van. Je bereikt ouderbetrokkenheid niet door een contract alleen. Ouderbetrokkenheid staat of valt niet met het ondertekenen van een contract. Natuurlijk ondertekenen die ouders voor het feit dat ze aanwezig willen zijn op ouderavonden, contactavonden. Nou dat is een hele goede verwachting om uit te spreken. Maar daarmee zijn die ouders nog niet per definitie betrokken. Daar is meer voor nodig.”

31 R.K. Basisschool Sint Jan te Schiedam De samenwerking met de ouders is op deze school duidelijk op initiatief van de directeur tot stand gekomen. Het doel van de samenwerking is het onderwijs en de ontwikkeling van de leerling te versterken. Dit doet de school door steeds met ouders in gesprek te gaan en elkaars rollen niet over te nemen. De school heeft de overeenkomst opgesteld in samenwerking met ouderpanels en ziet deze als een onderdeel van het beleid ten aanzien van ouderbetrokkenheid. Hierbij wordt de school ondersteund door een externe organisatie. De overeenkomst is vanuit de kernwaarden van de school opgesteld. In de overeenkomst worden expliciet de wederzijdse verwachtingen van de school en de ouders beschreven. De leerkrachten ervaren dat de betrokkenheid van ouders sterker is geworden. Dat komt zeker door het door de school gevoerde beleid. Daarnaast wordt er op school op een andere manier over ouders gesproken.


Voorbeelden uit de overeenkomst: “Ouders kunnen verwachten dat ouders/verzorgers met vragen binnen een week een afspraak kunnen maken met de leerkracht.” “De school verwacht van ouders/verzorgers dat ze hun kind stimuleren om deel te nemen aan alle activiteiten die de school organiseert.” www.sintjanschool.nl

3.5

wat als de overeenkomst wordt geschonden? Soms komt het voor dat een ouder de overeenkomst om principiële redenen niet wil tekenen. In dat geval gaat de school in gesprek met de ouders om uit te leggen wat de intentie is van de overeenkomst. Naast principiële redenen om niet te tekenen, vermoeden scholen dat ouders soms niet tekenen vanwege taalproblemen. Daarom is het belangrijk dat de tekst van de overeenkomst

32

eenvoudig is geformuleerd. Een enkele school organiseert een ouderavond om de overeenkomst toe te lichten. Uit de interviews blijkt dat het formeel geen consequenties heeft als ouders de afspraken van de overeenkomst niet nakomen. Op de Big Picture school zijn de gevolgen het zwaarst. Ouders kiezen met de ondertekening van de overeenkomst bewust voor het onderwijsconcept van deze school. De overeenkomst onderstreept dat leerlingen en ouders echt achter het concept staan en daarmee gemotiveerd aan de slag gaan. Wanneer ouders bijvoorbeeld afwezig zijn bij de presentaties van leerlingen, een belangrijk onderdeel van het onderwijsconcept, worden zij door de school uitgenodigd voor een gesprek waarin zij nogmaals worden gewezen op het belang van hun aanwezigheid bij de presentaties. De andere scholen zetten de overeenkomsten wel eens in op het moment dat er zaken niet goed lopen, maar dat is niet altijd het geval. Vaak proberen leraren het samen met de ouders op te lossen zonder de overeenkomst te gebruiken.


Verschillende basisscholen hebben de overeenkomst een plaats gegeven in het toelatingsbeleid. In die gevallen kan het niet tekenen van de overeenkomst ertoe leiden dat het kind niet wordt geplaatst, maar dat is op de bezochte scholen nog niet voorgekomen. “Wat voor consequenties heeft het als het contract niet nageleefd wordt? Ja, we zullen ouders aanspreken: dit was toch afgesproken? Maar het is niet zo dat daarmee het kind van school gaat of dat je straf krijgt.” “Het is niet zo dat het contract heel vaak naar voren komt tijdens de schoolloopbaan. Dat is gewoon niet de praktijk. We zeggen op een contactavond niet: u heeft hiervoor destijds getekend. Maar als er zich iets voordoet, kun je er wel altijd op terugvallen.”

Johannes Calvijnschool te Amersfoort Deze basisschool maakt bij de inschrijving van de leerlingen gebruik van een aantal documenten, waaronder een contract met de ouders. In het contract dat de school heeft opgesteld staat omschreven wat de school en de ouders van elkaar kunnen verwachten. Het contract wordt uitgebreid met de ouders besproken en is betreft de verwachtingen die de school heeft en de verwachtingen die ouders hebben. De school merkt dat de betrokkenheid van de ouders bij het onderwijs aan hun kind door het werken met het contract wel wat sterker is geworden. Onderdeel van het schoolbeleid zijn bijvoorbeeld de ouderpanels die worden georganiseerd. De overeenkomst tussen school en de ouders maakt deel uit van een groter plan voor versterking van de ouderbetrokkenheid en is destijds samen met een externe partner opgesteld. Uit de overeenkomst: “Het personeel spreekt met respect over ouders.” “De ouders zien erop toe dat de kinderen hun huiswerk maken.” www.calvijnschool.info


33

3.6

wordt de overeenkomst geëvalueerd? De overeenkomsten worden op de bezochte scholen niet standaard geëvalueerd, maar de leidinggevenden vinden dit wel een goed idee. Het is hierbij belangrijk dat er voor de samenwerking tussen school en ouders duidelijke, meetbare doelen worden gesteld. Het is volgens enkele leidinggevenden belangrijk dat school en ouders een dialoog voeren over de invulling en de uitvoering van de overeenkomst. “De overeenkomsten worden niet geëvalueerd. We zullen aan het eind van het jaar kijken of er dingen veranderd moeten worden. Klopt het nog steeds zoals we het doen?”

3.7

wat zijn de effecten? Scholen weten niet of het werken met een overeenkomst invloed heeft op de leerresultaten van de leerlingen. Dit heeft onder meer te maken met het feit dat

34

de overeenkomsten niet worden geëvalueerd en er geen doelen door de scholen worden gesteld. Wel merken leraren op dat ouders meer betrokken lijken te zijn. Zij vinden het echter moeilijk om aan te geven of dat een gevolg is van de overeenkomst óf van het algehele ouderbeleid van de school. Ouders zeggen dat hun betrokkenheid groter is geworden doordat ze goed weten wat er van hen wordt verwacht. “Wat zou er anders zijn zonder het contract? Ik vind dat moeilijk aan te geven, want het is één van de instrumenten. Maar de samenwerking met ouders staat of valt er niet mee. Je moet niet denken: we hebben een ouder, dus nu komt alles goed.” “Je moet niet zeggen: we hebben een overeenkomst en nu zijn we er. Dan is het een dode letter.”


College de Opmaat Bussum Deze vmbo-school wil een uitwijkmogelijkheid zijn voor leerlingen die vastlopen in het reguliere voortgezet onderwijs en wil hen met ondersteuning voorbereiden op het vervolgonderwijs. Voor iedere leerling wordt een handelingsplan opgesteld. Dit handelingsplan wordt iedere tien weken met de ouders en de leerling besproken. De ouders zijn verplicht aanwezig te zijn bij deze bespreking. Tijdens het overleg worden doelen geëvalueerd en nieuwe leer- en ontwikkelingsdoelen vastgesteld. Zowel de school, de ouder als de leerling ondertekenen de nieuwe afspraken. Er is een vast format, maar de invulling daarvan verschilt per leerling. De school ziet deze afspraken niet als een overeenkomst, maar beschouwt deze vooral als een onderdeel van de begeleiding. Ouders die moeite hebben om afspraken na te komen worden hierop aangesproken, waarbij de school erkent dat dit niet altijd even makkelijk is. In de afspraken zijn geen zaken zoals ‘regels’ en ‘aanwezigheid’ opgenomen: die zijn al vermeld in de schoolgids. Uit het handelingsplan: “Afspraken t.a.v. inspanningen om de doelen te bereiken.” “Activiteiten waar de ouders zich voor inspannen.” www.collegedeopmaat.nl


35

36


4

UITKOMSTEN VAN EEN DIALOOg

Het voeren van een levende dialoog, het vertellen van verhalen, brengt mensen dichter bij elkaar en kan veel opleveren. wij hebben met een aantal mensen een dialoog over ouderbetrokkenheid gevoerd. Tijdens een bijeenkomst zijn theoretische deskundigen en praktijkdeskundigen hierover met elkaar in gesprek gegaan. Centraal stond de school-ouderovereenkomst. Dit hoofdstuk beschrijft de uitkomsten van deze dialoog. Er wordt in Nederland veel gepubliceerd over de betrokkenheid van ouders bij het onderwijs. Naast boeken en artikelen in tijdschriften zijn er diverse internetfora. Discussie vindt overal plaats. Scholen kunnen een dialoog met ouders voeren om de betrokkenheid van ouders bij het onderwijs te vergroten. Dit kan bijvoorbeeld aan de hand van stellingen of uitspraken uit de literatuur. In bijlage 1 vindt u werkvormen die u kunt gebruiken om het gesprek met ouders aan te gaan. Wij voerden een dialoog over de school-ouderovereenkomst met betrokkenen uit het veld.

4.1

Visie Een belangrijke uitkomst was dat alle betrokkenen uit ervaring hebben geleerd dat het een voorwaarde is dat scholen vanuit een duidelijke visie werken aan het versterken van ouderbetrokkenheid. Uit een gedeelde visie komt beleid voort om de betrokkenheid van ouders een duidelijk gezicht te geven. Hiervoor kan bijvoorbeeld een school-ouderovereenkomst worden gebruikt. Zo’n overeenkomst is geen doel op zich, maar is een middel om te werken aan ouderbetrokkenheid.

4. Uitkomsten van een dialoog

37

4.2

Invulling Over de invulling van de overeenkomst merken ervaringsdeskundigen op dat het hanteren van een vast format weinig zinvol is en dat het belangrijk is dat de inhoud van de overeenkomst samen met alle betrokkenen wordt opgesteld. Gebeurt dit niet en wordt de overeenkomst eenzijdig opgesteld door de school, dan bestaat het gevaar dat de overeenkomst niet leeft. Het is dan alleen een papieren document. Het gaat erom dat scholen er samen met de ouders over nadenken welke punten er in de overeenkomst aan de orde moeten komen. Het gaat om een document, waarin zowel de verwachtingen van de ouders als de verwachtingen van de school zijn vastgelegd. De vraag die scholen zich moeten stellen is: welke contacten wil ik met ouders en waarom? Vervolgens is het van belang om dit uit te werken in concreet gedrag. Het gaat om zichtbaar gedrag van alle betrokkenen. Bij het opstellen van de school-ouderovereenkomst kan het helpen als er voorbeeldteksten beschikbaar zijn. Dat kan de denkrichting aangeven. Het motiveert scholen om met de ouderovereenkomst aan de slag te gaan als zij voorbeelden

38

zien van andere scholen. In de bijlagen vindt u voorbeelden van een schoolouderovereenkomst van een basisschool (bijlage 2) en van een school voor voortgezet onderwijs (bijlage 3).

4.3

Suggesties voor de inhoud De overeenkomst begint vaak met een inleiding waarin beschreven wordt waarom de school werkt met een overeenkomst tussen school en ouders. Het is belangrijk dat er bij deze motivatie niet alleen vanuit de school wordt geredeneerd, maar ook vanuit de ouders: wat levert het werken met een overeenkomst de ouders op? Na de inleiding kunnen bijvoorbeeld onderwerpen aan de orde komen die te maken hebben met: • opvoedingsondersteuning (als ouder vertel ik aan de school als er thuis problemen zijn),


• onderwijsondersteunend gedrag van ouders (de school laat weten hoe ouders hun kinderen kunnen helpen), • ouderparticipatie (de ouders helpen mee bij de vieringen op school), • maatschappelijke betrokkenheid (ouders praten positief over de school in de wijk). Een dilemma is in hoeverre de school zich ‘bemoeit’ met zaken die zich ‘achter de voordeur’ afspelen. Kan de school in de overeenkomst bijvoorbeeld opnemen dat ouders ervoor zorgen dat kinderen voordat zij op school komen goed hebben ontbeten? Ouders kunnen dit als betutteling of bemoeizucht ervaren, maar aan de andere kant benadrukken deskundigen dat het gedrag thuis weldegelijk invloed heeft op het gedrag op school. Het is goed dat de school zich realiseert dat dit discussie kan oproepen tussen de school en de ouders.

Mogelijke opbouw van een school-ouderovereenkomst: • Visie op ouderbetrokkenheid, waarom een school-ouderovereenkomst? • Welk gedrag laten ouders zien? • Welk gedrag laat de school zien? • Welk gedrag laat de leerling zien?

4. Uitkomsten van een dialoog

39

40


5

HANDREIKINgEN

Dit hoofdstuk presenteert aanbevelingen en suggesties voor scholen die willen gaan werken met een school-ouderovereenkomst. Aan welke voorwaarden moet aandacht worden besteed? welke aandachtspunten zijn van belang voor de inhoud van de overeenkomst? En voor de implementatie?

5.1

Voorwaardelijk In de voorwaardelijke sfeer zijn de volgende aandachtspunten van belang: • Formuleer waarom de school met een school-ouderovereenkomst wil gaan werken. • Formuleer een visie op de samenwerking tussen school en ouders en gebruik deze als uitgangspunt voor de overeenkomst. • Expliciteer de opvattingen en vooronderstellingen van de schoolleiding over de samenwerking tussen school en ouders. Gelooft de schoolleiding in een goede samenwerking met de ouders? • Een school-ouderovereenkomst is een middel en geen doel. Stel vast hoe de overeenkomst past in de visie op de samenwerking tussen ouders en school. • Betrek ouders bij het opstellen van de overeenkomst. Betrek in het voortgezet onderwijs hierbij ook leerlingen. Dit vergroot de betrokkenheid, het draagvlak en de kans op succes. • Houd er rekening mee dat de overeenkomst is gebaseerd op wederkerigheid. Het gaat om de verantwoordelijkheden van de school én van de ouders en/of leerlingen. • Ga in gesprek met de ouders over de wederzijdse verwachtingen. Wat verwachten ouders van de school en wat verwacht de school van de ouders?

5. Handreikingen

41

5.2

Inhoud Wat betreft de inhoud van de school-ouderovereenkomst zijn de volgende aandachtspunten van belang: • Verdeel de overeenkomst in twee of drie onderdelen: een gedeelte waarin beschreven is wat de school zal doen, een gedeelte wat er van ouders wordt verwacht en/of een deel wat er van leerlingen wordt verwacht. • Zorg ervoor dat de visie en kernwaarden van de school in de overeenkomst zijn terug te vinden. • Formuleer de overeenkomst in korte en eenvoudige zinnen, zodat het voor iedereen begrijpelijk is. • Beschrijf de onderwerpen in zichtbaar gedrag van leraren, ouders en leerlingen. • Beschrijf in de overeenkomst vooral praktische zaken: hoe gaan school en ouders/leerlingen met elkaar om?

5.3 42

Implementatie Wat betreft de implementatie van de school-ouderovereenkomst zijn de volgende aandachtspunten van belang: • Maak de overeenkomst onderdeel van de schoolontwikkeling. • Stel realistische en meetbare doelen. Bedenk goed wat je wilt bereiken met de overeenkomst. • Ontwikkel een visie met alle betrokkenen. • Zorg voor een projectplan waarin een communicatieplan is opgenomen. In bijlage 4 vindt u een matrix die u kunt gebruiken voor de interne en de externe communicatie. • Neem de school-ouderovereenkomst op in een evaluatiecyclus. Betrek alle betrokken partijen (school, ouders, leerling) en alle geledingen binnen de school bij de evaluatie.


LITERATUUR

Desforges, C., Abouchaar, A. (2003). The Impact of Parental Involvement, Parental Support and Family Education on Pupil Achievements and Adjustment: a Literature Review. Nottingham: Queen’s Printer. Fan, X. & Chen, M. (2001). Parental Involvement and student’s academic achievement: a meta-analysis. Eductional Psychology Review, 13, 17-18. Furedi, F. (2011). De terugkeer van het gezag. Meulenhoff: Amsterdam. Herweijer, L. & Vogels, R. (2004). Ouders over opvoeding en onderwijs. Den Haag: SCP. Hood, S. (1999). Homeschool Agreements: a true partnership? School Leadership & Management, 19, 427-440. Kamphof, G., Nijkamp, H., Poerstamper, K., Weijhrother, J. von, & Zitter, C. (2010). Ouders in de rol van stakeholders. Een democratisch tekort? Amersfoort: CPS Onderwijsontwikkeling en advies. Karsten, S., Jong, U. de, Ledoux, G., & Sligte, H. (2006). De positie van ouders en leerlingen in het governancebeleid. Amsterdam: SCO-Kohnstamm Instituut. Klaassen, C. (2008). Scholen op weg naar educatief partnerschap met ouders. De pedagogische dimensie nr. 71. Nijmegen: Radboud Universiteit. Klijn, E. & Twist, M. van (2007). Alliantievorming en het management van verwachtingen. Management & Organisatie, 5, 40-80. Markensteijn, P. Verwachtingenmanagement, verkregen op 10 oktober 2011 via www.markensteijn.com. Menheere, A. & Hooge, E. (2010). Ouderbetrokkenheid in het onderwijs. Amsterdam: Kenniscentrum Onderwijs en Opvoeding van de Hogeschool van Amsterdam.

Literatuur

43

Nussbaum, M.(2011). Niet voor de winst. Amsterdam: Ambo. Onderwijsraad (2003). Een voorwerp van aanhoudende zorg. Den Haag: Onderwijsraad. Onderwijsraad (2010). Ouders als partners. Den Haag: Onderwijsraad. Patall, E.A., Cooper, H., Robinson, J. (2008). Parental Involvement in Homework: A Research Synthesis. Review of Educational Research, 78(4), 1039-1101. Sykes, G. (2001). Home-school Agreements: a tool for parental control or for partnership? Educational Psychology in Practice, 17, 273-286. Smit, F., Driessen, G., Doesborgh, J. (2005). Opvattingen van allochtone ouders over onderwijs: tussen wens en realiteit. Nijmegen: ITS. Smit, F., Sluiter, R. &Driessen, G. (2006). Literatuurstudie ouderbetrokkenheid in internationaal perspectief. Nijmegen: ITS.

44

Smit, F., Driessen, G., Sluiter, R. & Sleegers, P. (2007). Types of parents and school strategies aimed at the creation of effective partnerships. International journal about parents in education, 1, 45-52. Todd, E. & Higgins, S. (1998). Powerless in Professional and Parent Partnerships. British Journal of Sociology of Education 19(2), 227-236. Vries, P. de (2010). Handboek ouders in de school. Amersfoort: CPS Onderwijsontwikkeling en advies. Weerd, M. de, & Krooneman, P. (2002). Ouderbetrokkenheid in het primair onderwijs in Rotterdam: eindrapport. Amsterdam: Regioplan Onderwijs en Arbeidsmarkt. Winter, M. de (2011). Verbeter de wereld, begin bij de opvoeding. SWP: Amsterdam. Wit, C. de (2008). Partnerschap tussen ouders en school. In F. Smit (Ed.) Modernisering relatie ouders en school. Den Haag: Sdu Uitgevers.


BIJLAgE 1

werkvormen ‘Met elkaar in gesprek’

Werkvorm 1 Dialoog ‘Denken is van gedachten veranderen’ (Connie Palmen) Om als directieteam, als schoolteam of samen met ouders over de samenwerking tussen school en ouders in gesprek te gaan, is de dialoog een mooie werkvorm. Met elkaar praten kan uitmonden in een discussie. Bij het verkennen van het thema, is praten met elkaar het ontdekken van elkaars gedachten over het thema. Daarbij gelden een aantal uitgangspunten: • Gespreksregels -

Laat elkaar uitspreken.

-

Wen aan langzaam denken.

-

Kies voor meedenken in plaats van tegendenken.

-

Verplaats je in de ander.

-

Kies voor begrijpen in plaats van oplossen.

• Gespreksvaardigheden -

Actief luisteren.

-

Luisteren, samenvatten, doorvragen.

-

Springplank bieden (je zei: een eerste stap, een stap waar naartoe? Je zat dus daar en dacht toen… En toen…?)

-

Kauwen op een antwoord (het precies willen snappen).

• Houding -

Open: ik oordeel niet (al weet ik: elke drie seconden heb ik een oordeel), ik wil je niet overtuigen.

Bijlage

45

-

Eerlijk: ik doe geen kunstje, ik val je niet aan, ik verdedig mezelf niet. Ik zoek bij elke vraag ook een voorbeeld van mezelf.

-

Nieuwsgierig: ik heb het antwoord zelf nog niet, de ‘ja-en-houding’, willen ontdekken.

-

Onderzoekend: ik ben op zoek, ik heb geen doel, ik ben geen interviewer, we zoeken samen, we houden het tempo laag.

-

Vragend: wat bedoel je precies?

-

Niets vanzelf aannemend: ik snap het werkelijk niet.

-

Reflectief: stilstaan bij wat er is.

• Gespreksleiding -

Om de lijn van het gesprek vast te houden.

-

Om de regels na te leven.

Werkvorm 2 Verkenning Voordat de school start met het gesprek met ouders, is het zinvol om eerst als

46

schoolteam het thema te verkennen. Vragen die in deze verkenning aan de orde kunnen komen zijn: • Wat willen wij van de ouders? • Wat gaat dit betekenen voor onze leerlingen? • Waarom willen we de betrokkenheid van ouders vergroten? • Hoe ziet dat er dan uit? Een werkvorm waarmee je zo’n bijeenkomst kunt beginnen: Iedereen neemt een foto mee naar de bijeenkomst. De foto vertelt iets over de wijze waarop jij als leidinggevende of leraar aankijkt tegen de betrokkenheid van ouders op jouw school. • Vertel elkaar in kleine groepjes je eigen verhaal bij je foto. Luister naar elkaar en stel verhelderende vragen. • Schrijf voor jezelf in één alinea op welk doel jij wilt bereiken met dit thema. Wat gaan leerlingen daarvan merken? • Bekijk elkaars teksten. Waar zijn overeenkomsten, hoe overbruggen we verschillen?


Het is natuurlijk ook mogelijk om deze werkvorm te gebruiken als je als team in gesprek gaat met ouders over de wederzijdse verwachtingen.

Werkvorm 3 Visieontwikkeling Bij het nadenken over het vergroten van de ouderbetrokkenheid is het goed dat de school een heldere visie heeft. Herkennen we als teamleden onze gezamenlijke identiteit? Wat is eigenlijk onze ‘bezieling’? Welke verbondenheid hebben we met elkaar? Kunnen we dit ook samen met ouders vormgeven? Om de diepere waarden te verkennen, is het nodig als team met elkaar in gesprek te gaan over je persoonlijke drijfveren als teamlid. Ter voorbereiding op het gesprek met je teamleden schrijf je een verhaal van ongeveer 400 woorden over een ontmoeting die jouw waarden of drijfveren in je werk heeft beïnvloed. Mogelijke hulpvragen zijn: • Wie ontmoette je? • Met welke aanleiding? • Wat was de situatie? • Wat gebeurde er toen, hoe heeft dat doorgewerkt? • Let op dat je het verhaal zo schrijft dat je het kunt voorlezen. Alle teamleden lezen hun verhaal voor. Anderen reageren kort op elk verhaal door te benoemen welk gevoel of welke associatie het bij hen oproept. Het is nu niet de bedoeling om met elkaar in discussie te gaan. Als alle verhalen zijn voorgelezen, wordt in groepjes over de volgende vragen doorgepraat: • Waar worden de waarden die in jouw verhaal doorklinken nu zichtbaar in je handelen? • Waar komen deze waarden in de knel? Tot slot denk je als team na over de volgende vragen: • Welke waarden zijn kenmerkend voor onze school? • Hoe vertalen we dit naar onze ouders? • Wat betekent dit uiteindelijk voor onze leerlingen? Gebaseerd op: Onze school is een verhaal (CPS 2011)

Bijlage

47

BIJLAgE 2

Voorbeeld school-ouderovereenkomst primair onderwijs Wat kunnen ouders van de school verwachten? • Het personeel van de school doet er alles aan om kwalitatief goed onderwijs aan te bieden. • Het personeel informeert ouders regelmatig over hoe hun kinderen het op school doen. Dit gebeurt via de leerlingrapporten, de contactavonden, de gegevens van het leerlingvolgsysteem en eventueel (telefonisch) contact tussendoor. • Het personeel doet er alles aan om ervoor te zorgen dat kinderen zich veilig

48

voelen op school. • Wij dragen kennis over en hebben ook aandacht voor het ontwikkelen van sociaal-emotionele aspecten. • Wij werken met een pestprotocol (op school aan te vragen) om pesten tot een minimum te beperken. • Via onze schoolgids maken wij duidelijk hoe leerkrachten te bereiken zijn. • Via onze schoolgids maken wij duidelijk hoe de directie bereikbaar is voor zaken die ouders uitgebreider willen bespreken. • Het personeel besteedt extra zorg aan leerlingen die moeite hebben met de leerstof of die juist meer aankunnen. • Het personeel spreekt met respect over de ouders. • De school zorgt voor: -

een jaarlijkse aanpassing van de schoolgids

-

een maandelijkse nieuwsbrief

-

een informatieavond aan het begin van het schooljaar

-

contactavonden in november-december en maart-april

-

een ouderbezoek op aanvraag van de ouders of als de leerkracht dat nodig vindt


-

tweejaarlijkse ouderpanels

-

telefonisch contact als daar aanleiding voor is.

Wat kan de school van de ouders verwachten? • De ouders zorgen ervoor dat de kinderen op tijd op school zijn. • De ouders tonen belangstelling voor de school en zijn zoveel mogelijk aanwezig op informatieavonden, ouderavonden en contactavonden. • De ouders zien erop toe dat de kinderen hun huiswerk maken. • De ouders staan positief tegenover de schoolregels, zoals verwoord in bijlage 2. • De ouders zien erop toe dat ze relevante informatie tijdig aan de school doorgeven. • De ouders tonen zich bereid om mee te helpen bij allerlei activiteiten, zoals schoolreis, vervoer naar de gymzaal of het zwembad en andere activiteiten. • De ouders zorgen ervoor dat de kinderen hun leerplicht nakomen. • Als ouders het niet eens zijn met bepaalde handelingen van de leerkrachten, dan bespreken zij dit zonder aanwezigheid van het kind met de leerkracht. In principe staan zij ten opzichte van het kind altijd positief over een genomen sanctie of maatregel van de leerkracht. • De ouders spreken met respect over de school, zodat andere leerlingen, leerkrachten, overig personeel en andere ouders serieus worden genomen.

Bijlage

49

BIJLAgE 3

Voorbeeld school-ouderovereenkomst voortgezet onderwijs Als ouder/verzorger van een kind/kinderen op deze school zal ik ervoor zorgen dat: • mijn kind op tijd op school is en alle schoolspullen bij zich heeft, • ik de school informeer als er omstandigheden zijn die invloed hebben op het werk of gedrag van mijn kind op school, • mijn kind het huiswerk maakt, • er thuis een rustige plaats is voor mijn kind om voor school te werken, • ik ouderavonden of informatiebijeenkomsten bezoek, • ik kennis heb genomen van de schoolregels en hier ook volledig achter sta.

50

De school zal: • het kind ondersteunen in het leerproces, • contact opnemen met de ouders als er problemen zijn met aanwezigheid of andere zaken die het leerproces belemmeren, • informatie- en rapportbesprekingen organiseren waar de ontwikkeling van het kind wordt besproken, • het door de leerling gemaakte huiswerk altijd bespreken, • de ouders op de hoogte houden van de resultaten van het kind, • de ouders informeren over activiteiten die de school organiseert. De leerling zal: • met respect omgaan met iedereen die op school aanwezig is, • zoveel mogelijk zijn best doen, • op tijd aanwezig zijn op school, • binnen de school en op het schoolplein niet roken, • de regels van de school nakomen.


BIJLAgE 4

Communicatiematrix school-ouderovereenkomst (intern)

Doel

Bijvoorbeeld: Informeren van de hele organisatie over de start van het traject

Boodschap

• Informeren over nieuwe werkwijze • Informeren over te verwachten activiteiten

Doelgroep

Alle medewerkers

Middel

• Studiedag • Nieuwsbrief intern

Verantwoordelijk Directie

Frequentie

Bijlage

Eenmalig bij de start

51

Communicatiematrix voor de school-ouderovereenkomst (extern)

Doel

Bijvoorbeeld: Informeren van de hele organisatie over de start van het traject

Boodschap

Informeren over ideeën en te verwachten activiteiten (met name visiedag)

Doelgroep

• Ouders • Basisscholen • Omgeving

Middel

• Nieuwsbrief extern • Persbericht

52 Verantwoordelijk PR-commissie

Frequentie

• Eenmalig • Na de interne start


School-ouderovereenkomsten kunnen een bijdrage leveren aan de samenwerking tussen school en ouders. Aan de hand van onderzoek en praktijkervaringen in binnen- en buitenland gaat deze publicatie in op het waarom, het hoe en het wat van school-ouderovereenkomsten. Waarom leggen scholen de samenwerking met ouders vast in een overeenkomst? Hoe ziet zo’n overeenkomst eruit?

Het school - ouder contract

En wat zijn aandachtpunten bij de implementatie? Deze publicatie biedt informatie, voorbeelden en praktische handreikingen aan scholen voor primair en voortgezet onderwijs die wederzijdse verwachtingen en afspraken met ouders willen vastleggen in een overeenkomst.

Naar een betere samenwerking tussen school en ouder


Het school - ouder contract

Recommend Documents