HET PENSIOENFONDS ALS VERMOGENSBEHEERDER
EEN WETENSCHAPPELIJKE PROEVE OP HET GEBIED VAN DE RECHTSGELEERDHEID
PROEFSCHRIFT TER VERKRIJGING VAN DE GRAAD VAN DOCTOR AAN DE KATHOLIEKE UNIVERSITEIT NIJMEGEN, VOLGENS BESLUIT VAN HET COLLEGE VAN DECANEN IN HET OPENBAAR TE VERDEDIGEN OP MAANDAG 21 JUNI 2004 DES NAMIDDAGS OM 3.30 UUR PRECIES
DOOR RENE HENDRIK MAATMAN geboren op 25 november 1960 te Gendringen
KLUWER - DEVENTER - 2004
INHOUDSOPGAVE
Lijst met afkortingen Hoofdstuk 1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8
Pensioenfondsen in Nederland Pensioenfondsen in de Nederlandse juridische literatuur Collectief verzekeren en beieggen door middel van een pensioenproduct De doelstelling van dit onderzoek Vermogensbeheer op grond van een bijzondere rechtsverhouding Onderzoeksaanpak Nieuwe ontwikkelingen Samenvatting
Hoofdstuk 2 2.1 2.2 2.3
Inleiding en probleemstelling
Begrippen en achtergronden
Inleiding Pensioen Pensioenfonds, bedrijfstakpensioenfonds en ondernemingspensioenfonds 2.4 Deelnemer, gewezen deelnemer, slaper, gepensioneerde en belanghebbende 2.5 De pensioenovereenkomst 2.6 De inhoud van de pensioenovereenkomst 2.7 Pensioenregelingen: db en de 2.7.1 Defined benefit 2.7.2 Defined contribution 2.8 Financiering van de pensioentoezegging 2.8.1 Financieringslasten en beleggingsrisico: de vs. db 2.8.2 Omslagstelsel vs. kapitaaldekking 2.8.3 Herverzekering en overdracht van risico's 2.8.4 De "fairness" van de "pension deal" 2.9 Pensioenfonds en verzekeraar: taakafbakening 2.10 Uitbesteding
XIII 1 1 2 4 7 9 12 15 16 19 19 20 23 26 28 32 35 35 37 38 38 40 45 46 50 53 IX
Inhoudsopgave
2.10.1 Inleiding 2.10.2 Het zelfadministrerend pensioenfonds en het separaat werkend pensioenfonds 2.10.3 Omvang van de uitbesteding 2.11 Samenvatting
53
Hoofdstuk 3
63
3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 3.9 3.10 3.11 3.12 3.13 3.14
Inleiding Het pensioenfonds als veilige haven Romeinsrechtelijke fiducia Fiducia in het Nederlandse recht Fiducia cum amico en opdracht Het pensioenfonds en de fiducia cum amico Het pensioenfonds als fiduciaris van de werkgever Het pensioenfonds als opdrachtnemer De bij de opdracht betrokken partijen De fiducia cum amico als Nederlandse verschijningsvorm van de trust Het pensioenfonds heeft trustachtige karaktertrekken Andere fiduciaire relaties in de pensioenfondsorganisatie Andere fiduciaire relaties om de pensioenfondsorganisatie Samenvatting
Hoofdstuk 4 4.1 4.2 4.3
4.4
Het pensioenfonds als fidudaris
Opdracht en lastgeving
Inleiding Opdracht, lastgeving, gemengde overeenkomst Pensioenovereenkomst: opdracht, verzekering of gemengde overeenkomst 4.3.1 Pensioenadministratie 4.3.2 Informatieverstrekking 4.3.3 Vermogensbeheer 4.3.4 Conclusie: een gemengd beeld Verplichtingen uit opdracht 4.4.1 Artikel 7:401 BW 4.4.2 Artikel 7:402 BW 4.4.3 Artikel 7:403 BW
55 58 59
63 63 67 70 76 77 79 83 85 87 89 93 94 95 97 97 98 100 103 105 106 107 107 108 109 112
Inhoudsopgave
4.5
4.6 4.7
4.4.4 Artikel 7:404 BW Verplichtingen uit lastgeving 4.5.1 Artikel 7:416 lid 1 BW: restricties ten aanzien van Selbsteintritt 4.5.2 Artikel 7:417 lid 1 BW: restricties ten aanzien van het dienen van twee heren 4.5.3 Artikel 7:418 lid 1 BW: andere belangenconflicten De toepassing van de artikelen 7:420 - 424 BW Samenvatting
Hoofdstuk 5
Rechtspersonenrecht
5.1 5.2
117 121 121 123 125 128 131 133
Inleiding De stichting als natuurlijke rechtsvorm voor het pensioenfonds 5.3 Een andere rechtsvorm voor het pensioenfonds 5.4 Redelijkheid en billijkheid / goede trouw 5.5 Het toepassingsbereik 5.6 De toepassing van de artikelen 2:8, 2:9 en 2:15 BW 5.6.1 Artikel 2:8 BW 5.6.2 Artikel 2:15 BW 5.6.3 Artikel 2:9 BW 5.7 Zorgvuldig beheer in de zin van het stichtingrecht 5.8 De toepassing van het enqueterecht 5.9 Zorgvuldig beheer in de zin van het enqueterecht 5.9.1 Formele zorgvuldigheid 5.9.2 Materiele zorgvuldigheid 5.10 Samenvatting
134 138 139 142 145 145 147 149 151 154 157 159 164 168
Hoofdstuk 6
173
6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6 6.7
Effectenrecht en governance
Inleiding Effectenrecht: onderscheid en doelstellingen Toetsing deskundigheid en integriteit Prudentieel toezicht Pensioenfonds en zorgplicht Zorgplichten in het effectenrecht Pensioenfonds en effectenrechtelijke zorgplicht
133
173 175 179 182 186 188 193 XI
Inhoudsopgave
6.7.1 Defined benefit-regeling 6.7.2 Defined contribution-regeling 6.8 Corporate governance 6.9 Pension (fund) governance 6.9.1 Inleiding 6.9.2 Evenwichtige uitbesteding 6.9.3 "New pension (fund) governance" 6.10 Samenvatting Hoofdstuk 7
Beleggen volgens de prudent person-regel: solide beieggen
7.1 7.2 7.3 7.4 7.5 7.6
193 195 202 206 206 209 212 217
221
Inleiding Pensioenrichtlijn: prudent person-regel Solide beieggen in de PSW Kwantitatieve beleggingsrestricties of "prudent person-rules" Solide beieggen: een prudent person-rule De prudent man-rule in het Anglo-Amerikaanse recht: historisch perspectief 7.7 Intermezzo: MPT, diversificatie, rendement en risico 7.8 De prudent investor-rule in het Anglo-Amerikaanse recht 7.9 Prudent person-regel (Europa) vergeleken met prudent investor-rule (Amerika) 7.10 Samenvatting
221 222 223 227 234
Hoofdstuk 8
Samenvatting en conclusies
255
Chapter 9
Summary and conclusions
265
236 240 245 250 253
Wetsartikelenregister
275
Rechtspraakoverzicht
281
Lijst van de belangrijkste geraadpleegde literatuur
283
Trefwoordenregister
303
Curriculum vitae XII
