Het jongensprobleem bestaat niet Het aantal juffen neemt alleen maar toe. Van alle groepsleerkrachten basisonderwijs is inmiddels ruim 86 procent vrouw. Dat zal niet minder worden, want op de pabo komen niet alleen minder mannen; degenen die wel komen, halen minder vaak de eindstreep. Erg? Voor de onderwijskwaliteit maakt het niet uit. Tekst Robert Sikkes Beeld Typetank
1.
De vervrouwelijking gaat gestaag door In de jaren tachtig telden de basisscho-
Salarisverschil onderwijs ten opzichte van de markt
len nog 40 procent mannen voor de klas. In 2007 was 15,5 procent van de leraren basisonderwijs man, nu is dat nog maar 13,8 van alle groepsleerkrachten. Het aantal scholen waar alleen maar vrouwen voor de klas staan, is de afgelopen vijf jaar flink gegroeid, van 562 naar 820. Soms is er dan nog wel een meneer directeur en een heel enkele man is conciërge, maar zijn alle groepsleerkrachten vrouw.
Het aantal scholen waar alleen juffen voor de klas staan groeit 2007 2008 2009 2010 2011
562 611 617 674 820
2008 2009 2010 2011
14
hOb 15_11-27.indd 14
84,5% 85,1% 85,5% 85,8% 86,2%
deeltijd onderwijs betaalt 3% beter
fulltime onderwijs betaalt net zo goed als de markt
+46%
Percentage vrouwelijke groepsleerkrachten groeit gestaag 2007
deeltijd onderwijs betaalt 8% slechter
fulltime onderwijs betaalt 24% slechter
2.
Vrouwen in onderwijs financieel beter af dan mannen
basisonderwijs? Het antwoord is heel simpel: geld. Economen weten allang waarom werken in het basisonderwijs door jongens onaantrekkelijk wordt gevonden. Buiten
Verschillende politieke partijen hadden
het onderwijs verdienen ze namelijk veel
het prominent in hun verkiezingsprogram-
beter, terwijl vrouwen juist in het onderwijs
ma staan: meer mannen voor de klas. Dat
gunstiger af zijn. Onderzoek van SEO van
klinkt mooi, bij CDA, GroenLinks en PvdA,
de Universiteit van Amsterdam laat zien dat
maar de analyse ontbreekt. Waarom kiezen
vrouwen in het onderwijs (en de publieke
zo weinig jongens voor de lerarenopleiding
sector) niet gestraft worden voor deeltijd-
Onderwijsblad15
6 oktober 2012
28-09-12 15:39
werken. Hun salaris is bij hetzelfde hboopleidingsniveau gemiddeld beter dan dat
4.
dan vroeger. Dat deden ze al en doen ze nog steeds. Onderzoek uit binnen- en buitenland
onderwijs. Voor mannen is het omgekeerd.
Voor de kwaliteit van het onderwijs maakt de feminisering niet uit
Met een hbo-diploma op zak betalen bedrij-
Het doet het leuk in de media, maar ‘het
komt uit Nederland en Vlaanderen, omdat
ven mannen gemiddeld veel beter, zowel
jongensprobleem’ bestaat niet. De verjuf-
daar de vervrouwelijking het hardst gaat*. H
deeltijders als fulltimers. Economen hebben
fing van de school zou slecht zijn voor de
daarom wel eens een fulltime-bonus voor
tere jongensziel. En soms wordt er verwezen
*) Zie onderzoek van: Marjolein Rietveld
leraren bepleit. Maar wanneer de politieke
naar het feit dat steeds meer meisjes havo-
van Windesheim Flevoland; Greetje
partijen willen dat er meer mannen voor de
vwo doen en jongens achterblijven. Maar
Timmerman en Mineke van Essen van de
klas komen, moeten ze toch echt naar de
dat is simpelweg het gevolg van het gege-
Rijksuniversiteit Groningen; Jessy Siongers
salarissen gaan kijken.
ven dat meisjes hun onderwijsachterstand
van de Vrije Universiteit Brussel; en Anton
Wie nog hoop heeft dat de crisis zorgt voor
razendsnel hebben ingelopen. Er zijn geen
Derks en Hans Vermeersch van Vrije
meer mannen op de opleidingen, komt
aanwijzingen dat jongens nu vaker uitvallen
Universiteit Brussel.
van vrouwen die deeltijd werken buiten het
laat zien dat de onderwijskwaliteit niet lijdt onder de verjuffing. Het meeste onderzoek
bedrogen uit. In de Verenigde Staten, waar de werkloosheid groter is en de crisis eerder heeft ingezet, zien ze tegen alle verwachtingen in niet meer jongens op de lerarenopleidingen.
Steeds minder jongens op de pabo halen de eindstreep
3.
Steeds minder jongens halen de pabo Het aantal jongens dat naar de pabo gaat schommelt al jaren rond de 1.400. Dat is zo’n 15 procent van het totaal. De laatste
59%
jaren haalt iets minder dan de helft de eind-
54%
streep. Natuurlijk stoppen tijdens de pabo
52%
49%
49%
ook meisjes, maar van de meisjes haalt nog steeds ruim 70 procent een papiertje. Zijn er bij het eerste jaar nog vijftien jongens op de honderd pabostudenten, bij de diploma-uitreiking staan er nog maar tien jongens naast negentig meisjes te feesten. De komende jaren zullen daarom nog meer meiden instromen dan voorheen. En dat terwijl jaar in, jaar uit van alles wordt ondernomen om de pabo aantrekkelijker te maken voor jongens, zoals het programma ‘paboys’. Het wil dus gewoon niet lukken. Jongens haken af omdat ze verplichte stages in kleuterklassen niet waarderen en het hoge knutselgehalte ze irriteert. Wil de pabo
gestart
gestart
gestart
gestart
gestart
2003-2004 1428
2004-2005 1460
2005-2006 1310
2006-2007 1441
2007-2008 1209
mannen lokken? Dan moet het programma toch radicaler worden aangepakt.
6 oktober 2012
hOb 15_11-27.indd 15
afgestudeerd
afgestudeerd
afgestudeerd
afgestudeerd
afgestudeerd
2006-2007 839
2007-2008 789
2008-2009 681
2009-2010 705
2010-2011 588
Onderwijsblad15
15
28-09-12 15:39
Het vrouwenteam:
‘We missen de mannen’ Dat er tegenwoordig vrijwel uitsluitend juffen voor de klas staan, is niet nieuw. Op steeds meer scholen bestaat het team zelfs uit louter vrouwen. Er moeten meer mannen in het onderwijs, vinden de politieke partijen. We zochten een vrouwenteam op in Nieuwegein. Wat vinden zij ervan? “Ik zou mijn bovenbouwjongens echt een meester gunnen.” de meesters ontbreken.
Tekst Gaby van der Mee Beeld Rob Niemantsverdriet
Het oogt als een gemoedelijke,
personeelskamer zitten de vrouwen aan tafel achter hun broodtrommeltje. “Ja”,
Tussen de middag worden er nog
hOb 15_11-27.indd 16
Ingrid Bleijenberg aan haar collega’s. In de
knusse school waar de contacten informeel zijn.
16
“Kunnen we zonder ze”, vraagt directeur
zeggen ze in koor. Maar vervolgens vindt iedereen dat het voor de kinderen en voor
veel kinderen van de Schakel in Nieuwe-
het team mooi zou zijn als er ook mannen
gein opgehaald door moeders met en zon-
waren. De laatste meester ging in 2009 met
der hoofddoekje. Dat er in het team geen
pensioen, een aantal juffen die al wat lan-
meesters zitten, valt eigenlijk helemaal niet
ger op de Schakel werken, hebben dat nog
op. Het gaat goed, de resultaten zijn boven-
meegemaakt. De sfeer was toen toch anders.
gemiddeld, in juni kregen ze het vignet van
Britt Reinsma, die er nu tien jaar werkt, her-
‘de gezonde school’. Er werken tien vrou-
innert zich dat meesters minder over thuis
wen voor zes groepen. Alles wordt er voor
praatten. “Veel minder dan wij deden.”
de leerlingen uit de kast getrokken, alleen
“Wel als ze onder elkaar waren, hoor”, zegt
Onderwijsblad15
6 oktober 2012
28-09-12 15:40
‘De wereld is gemixt, maar op school houdt dat dan ineens op’
Marijke Klaren. Degenen die nog met man-
Kippenhok
de onderwijsdeskundige, de vraagbaak en
nen in één team werkten zijn het erover
Goed, de vergaderingen duren nu mis-
de conciërge.” Gelukkig is er één techneut,
eens dat meesters een andere stijl van com-
schien een beetje lang en het is er vaak een
Ellen van Beek, juf van groep 7/8, die zaagt
municeren hebben. Bleijenberg aarzelt of dat
kippenhok omdat er veel over thuis gepraat
en doet andere technische en jongensach-
nou positief of negatief is. “Wij komen dan
wordt, maar dat is het ergste niet. De man-
tige dingen met de kinderen. Omdat ze zelf
met een probleem en vervolgens hebben ze
nen worden ook gemist vanwege de prakti-
twee zoons heeft wordt ze de ‘mannenmoe-
al snel een oplossing. Dat is dan besloten,
sche zaken. Want de conciërge is al een paar
der’ genoemd. Helaas is ze al een tijdje ziek.
punt. Zij praten er niet meer over, terwijl wij
jaar geleden wegbezuinigd en wie moet er
“Voetbaltoernooien”, roept iemand. Ook
er vaak nog weken over doorgaan.”
dan de doorgeslagen stoppen vervangen,
zo’n mannending waar maar weinig juf-
“Ja, wij zeuren er zo lang over door. Man-
het bordje met het gezonde school-vignet
fen plezier in hebben. “Mijn bovenbouw-
nen zien veel minder beren op de weg,
bij de deur hangen of de wc ontstoppen?
jongens hadden best een meester gewild”,
dan wij”, denkt Tonny Fonville. Dat is mis-
Bleijenberg: “De meesters namen de tech-
zegt Reinsma. “Voor de meiden zou het ook
schien niet alleen maar positief, maar het
nische zaken vaak voor hun rekening. Nu
goed zijn”, meent onderwijsassistent Mou-
maakt de vergaderingen wel een stuk korter.
zeg ik in het weekeinde wel eens tegen mijn
nia el Bouzidi, “die krijgen ook een verkeerd
“Klokslag vijf uur stonden de meesters altijd
man: Kom even mee naar school dan kun je
beeld als er alleen maar vrouwen zijn.”
op en zeiden: Het is tijd”, lacht Reinsma.
de bel maken.”
“Ja”, verzucht Reinsma. “De wereld is
Ina Vis merkt fijntjes op dat de mannen wel
Fonville herinnert zich dat de meesters, ook
gemixt, maar op school houdt dat dan
altijd de bovenbouwklassen hadden. Stagi-
al waren ze op leeftijd, altijd de kerstver-
ineens op. Zelf had ik op school alleen maar
air Jamila Asnnosi maakt vaak de omgekeer-
lichting aan de gevel ophingen. De dames
meesters, die vertelden prachtige verhalen.”
de situatie mee. Ze doet de pabo en werkt
moeten nu alles zelf doen. Maar melden
tegelijkertijd bij de gemeente waar ze vooral
trots dat ook dit positief kan uitpakken,
Geknutsel
tussen mannen zit. “Zij overheersen altijd,
omdat je daardoor nieuwe dingen leert en
Een team zonder mannen zou teveel een
praten alleen meer over de doelen, targets
creatieve oplossingen verzint. “Als vroe-
‘warm bad’ worden waar geen kritiek op
halen. Er zijn maar een paar vrouwen, die
ger iemand riep: De wc van de kleuters
elkaar wordt gegeven. Klopt dat?
willen meer evalueren hoe het gegaan is,
loopt niet door. Dan ging de conciërge”,
Bleijenberg denkt wel dat vrouwen mis-
maar dat lukt niet.”
zegt Bleijenberg. “Nu moet ik er zelf heen.
schien te voorzichtig met elkaar omgaan.
Ik ben hier alles tegelijk, de aanstuurder,
“Dat is niet altijd goed, soms is het g
6 oktober 2012
hOb 15_11-27.indd 17
Onderwijsblad15
17
28-09-12 15:40
Onderwijsassistent Mounia el Bouzidi: “Meiden krijgen ook een verkeerd beeld als er alleen maar vrouwen zijn.”
Directeur Ingrid Bleijenberg: “De meesters namen de technische zaken vaak voor hun rekening.”
Britt Reinsma: “De wereld is gemixt, maar op school houdt dat dan ineens op.”
nodig om ‘ruzie’ te maken.” Ze kijkt rond
geld”, lacht ze. Ina Vis denkt ook dat salaris
voor wat bijval, er wordt wat geknikt, maar
wel een rol speelt. “Ik zit nu al vijftien jaar
het punt blijkt niet erg te leven bij de ande-
op hetzelfde niveau.”
ren. Dat de school een warm bad is, een
En mocht er onverhoopt een man opdui-
hok vol moeders die veel oog hebben voor de kinderen, is toch alleen maar positief? Bleijenberg denkt ook dat het met de zorgtaak goed geregeld is op de Schakel, die wordt erg serieus genomen. “Meesters zien minder snel dat er iets mis is met een kind”, merkt iemand op. Een ander denkt dat het
Wie moet er nu de stoppen vervangen of de wc ontstoppen?
ken hoe overleeft hij dan in zo’n vrouwenteam? Bleijenberg: “We hadden een mannelijk lio-stagiair, Rahmi, de kinderen liepen achter hem aan. Ze vonden het prachtig. Jongens hebben toch ook iemand nodig om zich mee te identificeren. Rahmi overleef-
ook wel eens gunstig kan zijn, om er niet
de prima, het ging geweldig, die had de
altijd bovenop te zitten.
pabo al gedaan en wist waar hij voor koos.
Wat moet er gebeuren om meer mannen
Als man kom je toch in het basisonderwijs
in het onderwijs te krijgen?
overal in dezelfde situatie? Sommigen stoppen er daarom direct mee, maar anderen
“De opleiding veranderen”, roepen de jongeren in het team die de pabo nog vers in
hekel aan. Lio-stagiair Cindy Spaan heeft
vinden het juist leuk. Die trekken bepaalde
hun geheugen hebben. Sylvia van Schaik
precies dezelfde ervaringen. “Ze vinden de
taken naar zich toe, zoals ict, en dan gaat
is invaller in groep 3. “Toen ik begon zaten
opleiding gewoon te makkelijk en in het
het goed.” De lunchpauze is voorbij, ieder-
er negen jongens in mijn klas, maar daar is
beroep zit niet veel perspectief.” De broer
een haast zich naar zijn groep. Het pro-
er maar één van overgebleven. Ze knappen
van Esmee van der Horst (stagiair school
bleem van de meesters is alweer vergeten,
vooral af op dat geknutsel, de beeldende
maatschappelijk werk) stopte al na een jaar
de klas roept. H
vakken, daar had ik zelf trouwens ook een
met de pabo. “Hij ging toch voor het grote
18
Onderwijsblad15
hOb 15_11-27.indd 18
6 oktober 2012
28-09-12 15:40
Tonny Fonville: “Mannen zien veel minder beren op de weg.”
Juf Marijke Klaren: “Meesters praatten wel over thuis als ze onder elkaar waren.”
Ina Vis: “Mannen hadden wel altijd de bovenbouwklassen.”
Man in een vrouwenteam Het is voor Thomas Hendriks een vreemde sensatie. Hij werkt al 25 jaar in het onderwijs, meestal in gemengde teams. Sinds twee jaar heeft hij vooral vrouwen om zich heen. “Ik heb zelfs nog met alleen mannen gewerkt, dus dit is echt het andere uiterste.” Op de teamfoto van basisschool Olympus in Blijburg (Amsterdam) zijn 25 dames te zien en drie heren. Het verschil? “Ik merk dat vrouwen zaken soms onnodig laten polariseren doordat ze er te lang over doorgaan. Conflicten duren daarom ook net iets te lang. Mannen zijn daarin volgens mij zakelijker. Als het me erg irriteert dan kap ik het ook af, dan zeg ik: Dit duurt mij te lang.” Aan de andere kant vindt hij vrouwen inspirerender dan mannen, die vaak erg gesloten zijn. “Dus het heeft voordelen, maar het kan ook nadelig uitpakken.” Er zijn momenten waarin hij graag wat meer mannen om zich heen zou hebben. “Maar steeds minder mannen kiezen voor dit beroep. Door de feminisering van het vak, maar zeker ook door het salaris. Vroeger deed ik het deels uit idealisme, nu vind ik ook dat het in geen verhouding staat met wat je allemaal inlevert. De werkdruk, de verantwoordelijkheid. Mannen zien dat en kiezen er dan niet voor.” Verder heeft hij weinig negatiefs te melden en nee, hij heeft geen speciale mannentaken. “Dit is een leuk team, er zijn hier genoeg masculiene vrouwen.”
6 oktober 2012
hOb 15_11-27.indd 19
Onderwijsblad15
19
28-09-12 15:40
