OPMAAK OPZOEKBOEKDIER_DEF_XP5
06-12-2005
11:41
Pagina 17
17
GEIT zoogdieren Latijnse naam Capra hircus Herbivoor, carnivoor, omnivoor Herbivoor Naam vrouwelijk dier Geit Naam mannelijk dier Bok Naam gecastreerd mannetje Hamel Naam van een jong Lam Speenleeftijd 3 maanden Leeftijd geslachtsrijp 4-5 maanden Leeftijd fokrijp 7-8 maanden Bronstig om de 18-21 dagen Draagtijd 5 maanden Worpgrootte 2 Jongen zijn Nestvlieders Levensverwachting Bij productiedieren: ongeveer 8 jaar Huisvesting In groepen
Algemene beschrijving goedkoper
Vroeger hielden vooral arme mensen geiten. Geiten waren goedkoper dan koeien. Dus als je te arm was om een koe te kopen, kocht je een geit. Daarom heette de geit ook wel ‘de koe van de armen’. Tegenwoordig houden mensen geiten vooral als hobby en voor de melk. In andere landen worden geiten ook voor het vlees gehouden. Er zijn vele soorten en rassen: met en zonder horens, met en zonder sik, met lange en met korte haren, enzovoort. Aan de horens of aan de sik kun je niet altijd zien of het een mannetje (bok) of een vrouwtje (geit) is. Bij sommige rassen hebben alleen de bokken horens, maar bij andere hebben bokken en geiten allebei horens.
OPMAAK OPZOEKBOEKDIER_DEF_XP5
18
06-12-2005
11:41
Pagina 18
geit
evenhoevige herkauwers
Geiten zijn evenhoevige zoogdieren. Het zijn herkauwers. Ze kunnen op schrale grond overleven en komen daarom vooral voor in de bergen. Hier kunnen zij voldoende voedsel vinden.
Is dit nu een geit of een schaap?
Geit en schaap zijn allebei herkauwers en ze zijn ongeveer even groot. Sommige geiten lijken net schapen en sommige schapen lijken wel geiten. Toch zijn er duidelijke verschillen.
Staart Horens
Wol-haar Geluid
Geit Schaap Staat overeind en vrij kort Hangt en kan erg lang worden Raken elkaar niet aan op de kop Raken elkaar wel aan op de kop
Horizontaal vanuit de kop
Verticaal vanuit de kop
Haar, heeft geen merg Mekkert
Wol, heeft wel merg Blaat
Vergelijking geit en schaap
Herkomst Bezoargeit
De geit stamt af van de wilde geit, de Bezoargeit. Deze wilde voorouder leefde vroeger in de bergen van Iran tot in Turkije en op de Griekse eilanden. Tegenwoordig zijn ze daar zo goed als verdwenen.
OPMAAK OPZOEKBOEKDIER_DEF_XP5
06-12-2005
11:41
Pagina 19
geit
Specifiek gedrag kieskeurig vraatzucht
ontsnappen
Ze zeggen wel eens dat geiten alles eten. Maar ze ook kieskeurig zijn. Wat een geit bijvoorbeeld niet meer opeet aan ruwvoer, eten runderen vaak nog wel. Toch moet je goed rekening houden met hun vraatzucht. Als je bijvoorbeeld een houten geitenhok hebt, zorg er dan voor dat het hout goed afgewerkt is. Als de geiten bij het hout kunnen, knagen ze het kapot. Als ze een leeg plastic zakje in de wei vinden, zullen ze eraan proeven. Als ze het lekker vinden, eten ze het gewoon op. Dat is natuurlijk niet zo gezond. Geiten kunnen goed ontsnappen. Er zijn zelfs geiten die over een hek ‘klimmen’ en vervolgens andere dieren helpen bij het ontsnappen. Zorg dus voor een hoog én stevig hek. De geit zal het hek zeker uittesten. Als hij de kans krijgt, dan sloopt hij het. Niet voor niets is de uitdrukking: ‘Van een geit leer je vloeken.’ Weet dus waar je aan begint, als je een geit aanschaft!
Verzorging hoefjes
Geiten zijn sobere dieren. Qua verzorging hebben ze niet zo veel nodig. Je moet wel regelmatig de hoefjes nakijken. Als de geiten veel op een harde ondergrond lopen, is twee keer per jaar controleren voldoende. Maar als ze altijd in een weide en op stro lopen, moet je de hoeven vaker controleren. Dan slijten ze namelijk minder en kunnen ze te lang worden en vergroeien.
Een vergroeide hoef
Huisvesting Ook qua huisvesting heeft een geit niet zo veel eisen. Een hok waar ze droog en uit de wind kunnen staan is voldoende. Voorkom wel dat het in het hok tocht. Geiten hebben 2 m2 nodig als binnenhok. Bokken het dubbele. Lammeren hebben ook ruimte nodig. Houd daar rekening mee als je een hok gaat maken. Ga uit van ongeveer 1 m2 extra per jonge geit. Maar als het lam naar buiten kan en niet lang bij de moeder blijft, kan de ruimte ook kleiner zijn. Geiten klimmen graag, zeker de jonge dieren. Een klimtoestel in de weide stellen ze erg op prijs. Zorg er wel voor dat het toestel stevig is en goed verankerd staat. Anders ligt het snel in stukken op de grond.
19
OPMAAK OPZOEKBOEKDIER_DEF_XP5
20
06-12-2005
11:41
Pagina 20
geit
Voeding
onderhoudsvoer
VEM DVE droge stof
Geiten eten naast gras ook bladeren, boomschors, kruiden, groenten en plantenscheuten. Voer een geit niet te veel en vermijd te voedzame voeding. Alleen als geiten melk of vlees moeten produceren, hebben ze een rantsoen met veel voedingsstoffen nodig. Hobbygeiten hoeven niets te produceren, dus zij hebben voldoende aan onderhoudsvoer. Hoeveel voer een geit nodig heeft, wordt aangegeven in VEM en DVE. VEM betekent VoederEenheid Melkvee. Dit is de hoeveelheid energie die de geit nodig heeft. DVE betekent DarmVerteerbaar Eiwit. Dit geeft aan hoeveel eiwit een geit nodig heeft om gezond te blijven. Ten slotte is ook de droge stof (d.s.) belangrijk. Als je al het water uit het voer haalt, dan blijft de droge stof over. De d.s. is van belang bij de voeding, want hoe meer droge stof er in het voer zit, hoe eerder de magen van een geit vol zijn. Je moet dus een rantsoen samenstellen dat voldoende energie en eiwit levert aan de geit, maar dat niet te veel d.s. bevat. Als er te veel d.s. in het rantsoen zit, dan eet de geit niet alles op. Hierdoor heeft het rantsoen dat hij binnenkrijgt niet de juiste verhoudingen en kan hij ziek worden. Een voorbeeld. Stel een geit heeft 900 VEM nodig voor het onderhoud. Per kilogram melk komt daar 460 VEM bij. Twee kilo melk produceren kost dus net zo veel VEM als in leven blijven. Een geit van ongeveer 70 kg heeft voor het onderhoud ruim 1 kg grashooi (gemiddelde kwaliteit) nodig. Indien een geit de hele dag gras kan eten, krijgt hij dus voldoende voedingsstoffen binnen om in leven te blijven. Extra brokken zijn alleen nodig als de geit (hoog)drachtig is of melk geeft of bij bokken tijdens het dekseizoen.
likblok
Geiten hebben natuurlijk ook vers water nodig. Om een tekort aan mineralen te voorkomen moet je de geiten een likblok geven. In dit likblok zitten de mineralen die een geit nodig heeft.
Hanteren Soms moet je een geit verplaatsen. Dat doe je door hem een halsband om te doen en met een touw of lijn te leiden. Eventueel kun je de geit ook lokken met brokjes. Dan moet het dier natuurlijk wel het rammelende geluid van de brokjes kennen.
bokkensprongen
Een geit die niet gewend is om aan een touw te lopen, reageert onwennig. Houd daar rekening mee, want een geit kan rare bokkensprongen maken. Als een geit het niet gewend is, kun je hem het beste aan twee touwen verplaatsen. Dan loopt één persoon links van de geit en één persoon rechts en ze houden het dier allebei vast aan een touw. Als er dan één touw losschiet, is de geit niet meteen ontsnapt.
OPMAAK OPZOEKBOEKDIER_DEF_XP5
06-12-2005
11:41
Pagina 21
geit
Gebruik een wagentje als je een geit over grotere afstanden moet verplaatsen. Let wel op dat ze er niet uit kunnen! horens
Sommige geiten hebben horens. Je mag een geit nooit aan de horens vangen of verplaatsen. Dit doet pijn en je kunt de horens en zelfs de kop van de geit beschadigen.
Voortplanting
Dekken is best vermoeiend
ritsig
geslachtsrijp fokrijp
Een geit is in het najaar vruchtbaar. Je noemt de geit dan ritsig of speels. Een ritsige geit gedraagt zich anders dan normaal. Als er een bok in de buurt is, toont ze meer belangstelling voor hem. Ze mekkert vaker, de kling is wat opgezet en er komt wat slijm uit de vulva. Verder plast ze vaker en ze eet wat minder. Als een geit ritsig is, kan ze gedekt worden. Na een draagtijd van 5 maanden worden de jongen geboren. Meestal zijn dit er twee. Na een dag of tien beginnen de jonge geitjes al te knabbelen aan het hooi en het gras. Ze hebben dan nog wel de melk van moeder nodig. Na ongeveer drie maanden kunnen ze zonder moeder. Het is verstandig om de bokjes en de geitjes dan uit elkaar te halen. Bokken kunnen namelijk al op jonge leeftijd dekken. Sommige zijn al vanaf een maand of 4, 5 geslachtsrijp! Als geiten 7 tot 8 maanden oud zijn, zijn ze fokrijp. Dan is het pas verstandig om ze te laten dekken. Normaal gesproken is dit dus de eerste herfst die een jonge geit meemaakt.
Veel voorkomende ziektes ontwormen
Geiten kunnen last hebben van wormen. Daarom is het belangrijk de geiten regelmatig te ontwormen. Daar bestaan verschillende middelen voor. Lees altijd eerst de gebruiksaanwijzing goed door. Daarin staat ook hoe vaak je de geiten moet ontwormen.
21
OPMAAK OPZOEKBOEKDIER_DEF_XP5
22
06-12-2005
11:41
Pagina 22
geit
gezondheidscertificaat
Zwoegerziekte en lymfeklierontsteking zijn bekende ziektes bij de geit. Een bedrijf waar deze ziektes niet voorkomen, kan een gezondheidscertificaat aanvragen via de gezondheidsdienst voor dieren. Om zo’n certificaat te ‘krijgen’, moet je bewijzen dat je bedrijf al enkele jaren vrij is van deze ziektes. Je kunt dit bewijzen als je regelmatig bloedonderzoek laat doen. Het bloedonderzoek laat namelijk zien of de ziekte voorkomt of niet.
zwoegerziekte
CAE is de afkorting van Caprine Artritis Encefalitis, beter bekend als zwoegerziekte. Het wordt veroorzaakt door een virus. Meestal zie je de symptomen pas maanden nadat het dier besmet is. Je ziet dan dat het dier moeilijker ademhaalt. Jonge geiten groeien slechter. De dieren geven ook minder melk. Genezing is niet mogelijk. Het enige wat je kunt doen om je geiten te behouden is de ziekte voorkomen. De zwoegervrij-certificaten spelen daar een belangrijke rol bij.
lymfeklierontsteking
CL, oftewel Caseous Lymfadenitis, uit zich als een bultenziekte of een lymfeklierontsteking. De oorzaak is een bacterie. Die veroorzaakt een ontsteking in de lymfeklieren en hierdoor ontstaan abcessen. Die zien eruit als bulten. Als een abces opengaat, kan het zieke dier andere geiten besmetten, maar ook de mens. CL is namelijk een zoönose, een ziekte die ook besmettelijk is voor de mens. CL is een chronische ziekte. Na enige tijd beginnen de dieren te vermageren en uiteindelijk sterven ze van uitputting. Hoewel het een bacterieziekte is, is er nog geen genezing mogelijk. Ook hier geldt dus dat het enige wat je kunt doen is proberen besmetting te voorkomen.
zoönose
’t bloed
Enterotoxinaemie wordt ook wel ’t bloed genoemd. Deze ziekte wordt veroorzaakt door bacteriën die normaal in de darmen en in het voedsel voorkomen. Als het rantsoen plotseling verandert of als er stress optreedt, kan deze bacterie opeens grote hoeveelheid giftige stoffen (toxinen) gaan produceren. Die toxinen komen in het bloed terecht. Lammeren sterven meestal binnen 2 tot 3 uur. Volwassen dieren kunnen acute ziekteverschijnselen vertonen, maar ze kunnen ook chronisch ziek worden. Acute ziekteverschijnselen zijn diarree met een wit-slijmerig, geel-groen tot bloederig uiterlijk. De dieren worden sloom en verliezen hun richtingsgevoel. Vervolgens gaan ze liggen, schreeuwen en uiteindelijk sterven ze. Bij chronische ziektegevallen zitten er minder toxinen in het bloed. Daarom sterft het dier niet. Maar hij is wel besmettelijk voor andere dieren. Geiten met een chronische enterotoxinaemie hebben veel diarree, zijn sloom en hebben een wisselende eetlust. Je moet de geiten ieder jaar laten vaccineren tegen ’t bloed. Dit is de enige manier om de ziekte te voorkomen.
OPMAAK OPZOEKBOEKDIER_DEF_XP5
06-12-2005
11:41
Pagina 23
geit
Rassen
typische aftekening
Toggenburger Dit zijn melkgeiten met een zeer typische aftekening. De kleur kan variëren van donkerbruin tot heel lichtbruin (bijna geel). Ze zijn minstens 70 cm groot en wegen dan zo’n 65 kg. De belangrijkste aftekeningen: - ze hebben een witte rand om de oren; - ze hebben een masker = vanaf de stootknobbels tot aan de snuit twee witte strepen die om de ogen lopen; - de voorbenen zijn aan de binnenkant en vanaf de knie naar de hoef wit; - de achterbenen zijn aan de binnenkant en vanaf de hak naar de hoef wit; - de spiegel (= gedeelte onder de staart en aan de dijen) hoort wit te zijn; - de staart is van boven gekleurd en van onder wit; - uier en scrotum zijn dun behaard met witte haren.
Toggenburger
grootste geiten
ramskop
(Anglo) Nubische geit Dit zijn de grootste geiten ter wereld. Ze wegen zo’n 80-100 kg, terwijl de bokken meer dan 150 kg kunnen wegen. Deze fors gebouwde dieren worden veel voor het vlees gehouden. Ze hebben geen horens en brede, hangende oren die wel 30 cm of langer kunnen worden. Een Nubische geit heeft een ramskop. Dat wil zeggen dat het neusbeen gebogen is en hierdoor ‘bol’ staat. De kleur heeft veel variaties: zwart, wit, blauw, beige en een mengeling van al deze kleuren zijn toegestaan.
23
OPMAAK OPZOEKBOEKDIER_DEF_XP5
24
06-12-2005
11:41
Pagina 24
geit
Nubische geit
vrij lange haren
Veluwse geit = Nederlandse landgeit Dit ras behoort tot de Zeldzame Huisdierrassen van Nederland. De kleur van de Veluwse geiten varieert. Ze kunnen eenkleurig zijn; maar ook bont: wit met zwarte, grijze, blauwe, bruine of beige vlekken. Zelfs een combinatie van deze kleuren is mogelijk. De bokken vallen op door hun vrij lange haren (vooral rond de hals) en hun monumentale horens. De vrouwelijke dieren hebben deze twee kenmerken ook, maar minder duidelijk.
Veluwse geit
OPMAAK OPZOEKBOEKDIER_DEF_XP5
06-12-2005
11:41
Pagina 25
geit
fijne, lange witte haren
Angorageit Deze geiten hebben fijne, lange witte haren. De haren groeien ± 2 cm per maand! Om de haarproductie zo groot mogelijk te krijgen, moet je de geiten twee keer per jaar scheren. Een geit levert dan zo’n 3,5 kg haar en een bok ongeveer 4,5 kg. De haren worden in veel producten verwerkt, zelfs in meubelstoffen, dekens en gordijnstoffen. Natuurlijk worden er ook truien e.d. van gemaakt.
Angorageit
25
