OPMAAK OPZOEKBOEKDIER_DEF_XP5
06-12-2005
11:40
Pagina 9
9
EZEL zoogdieren Latijnse naam Herbivoor, carnivoor, omnivoor Naam vrouwelijk dier Naam mannelijk dier Naam gecastreerd mannetje Naam van een jong Speenleeftijd Leeftijd fokrijp Draagtijd Worpgrootte Jongen zijn Levensverwachting Huisvesting
Equus asinus asinus Herbivoor Merrie of ezelin Hengst Ruin Veulen 6-8 weken 4 jaar 12 maanden 1 Nestvlieders 30-40 jaar In groepen
Algemene beschrijving Het meest opvallende aan een ezel zijn de oren. Deze zijn een stuk langer dan bijvoorbeeld de oren van een paard. De manen zijn kort. De staartharen beginnen niet direct aan de staartwortel: de staart is meer een pluim. Hij komt niet tot op de grond. De vacht is kort. De kleur van de vacht verschilt per ras. Hetzelfde geldt voor de schofthoogte. Deze varieert van ongeveer zeventig centimeter voor de mini-ezel tot circa één meter zestig voor de Poitou-ezel. De rug is plat en de achterhand is rond.
ezelin ‘oen’ of ‘kluns’
Een ezel kan zo’n dertig jaar oud worden. Soms zelfs wel veertig. Een ezel bezit een volledig gebit als hij zes à zeven jaar oud is. De kop van de ezel is wat hoekiger dan die van een paard. Een vrouwelijke ezel noemen we een ezelin of merrie en een mannelijke ezel noemen we een hengst. Gecastreerde hengsten worden meestal een ruin genoemd, maar soms ook ‘oen’ of ‘kluns’.
OPMAAK OPZOEKBOEKDIER_DEF_XP5
10
06-12-2005
11:40
Pagina 10
ezel
last-, rij- en trekdier huisdier
Ezels worden in heel veel landen gebruikt als last-, rij- en trekdier. Maar in Nederland is de ezel vooral een trouw en sober huisdier. Er bestaan speciale ezelkeuringen en ezeldagen. Tijdens de ezelkeuring wordt gekeken naar de bouw van het dier en naar de geschiktheid als fokdier. Op ezeldagen worden ook keuringen gehouden. Daarnaast kunnen de dieren er in een hindernissenparcours hun behendigheid tonen hals
. oor
manen
rug schoft
kruis
oog
muil
staart
onderkaak keel
dijbeen elleboog
hak
buik koker
schouder onderarm
Het exterieur
koot kogel
Herkomst
hoef
paardachtigen
De ezel behoort net als het paard en de zebra tot de familie van de paardachtigen (familie Equidae). Ongeveer vierduizend jaar voor Christus begon de mens wilde ezels te domesticeren. Deze eerste huisezels werden gefokt uit Nubische ezels en later ook uit Algerijnse en waarschijnlijk Somalische ezels. De wilde ezel is door uitroeiing zeldzaam geworden. De fokzuivere Nubische en Somalische ezels zijn tegenwoordig uitgestorven.
huisezelrassen
De domesticatie heeft geleid tot specifieke huisezelrassen. Het bekendste ras is de Poitou-ezel. Dit is een groot ras met een viltvacht. De Poitou-ezel wordt ook gebruikt voor het fokken van muildieren. Een muildier is een nakomeling van een ezelhengst en een paardmerrie. De huisezel stamt dus af van weinig eisende woestijnezels. Dat merk je ook nu nog aan de sobere behoeftes van een huisezel. Bij ‘huisvesting’ en ‘voeding’ lees je hier meer over.
muildier
Specifiek gedrag Kenners waarderen de ezel vooral om zijn trouw, bescheidenheid, alertheid, dapperheid, nieuwsgierigheid, sterke geheugen en intelligentie. Maar een ezel kan ook heel koppig zijn. Hier staat hij bij de meeste mensen om bekend. Van een ezel wordt ook altijd gezegd dat hij dom is. Maar dat is een ‘dom’ vooroordeel.
OPMAAK OPZOEKBOEKDIER_DEF_XP5
06-12-2005
11:40
Pagina 11
ezel
sociaal
Een ezelsveulen is, zoals veel jonge dieren, vaak erg speels. Maar een volwassen ezel is meestal erg rustig. Een ezel is een sociaal dier. Hij is daarom ook op z’n best in het gezelschap van soortgenoten. Een ezel die solitair (alleen) wordt gehouden gaat treuren en dan staat hij de hele dag te balken. Het balken is een specifiek geluid van de ezel. Het klinkt als ‘ie-aaah’. Hij laat dit (erg luide) geluid ook horen als hij aandacht wil (bijvoorbeeld van ezelinnen). Een ezel is leuk voor kinderen, maar dan moet je geen hengst nemen. Die is vaak te wild. Een hengst is een stuk dominanter dan een ruin of een ezelin. Met de opvoeding van een ezel moet je beginnen als hij nog een klein veulentje is. En je moet er ruim de tijd voor nemen.
Verzorging controleren
bekappen
borstelen aandacht
uitkrabben
Ezels zijn gemakkelijk te houden dieren. De verzorging bestaat meer uit controleren dan uit actie ondernemen. Toch zijn er een paar dingen die je moet doen om de ezel in een goede conditie te houden. Een van die dingen betreft de hoeven. De hoeven moeten je minstens vier keer per jaar bekappen. Zeker in het voorjaar, wanneer het dier eiwitrijk gras eet, moet je goed opletten. Eiwitrijk gras bevordert namelijk de groei. Maar het kan ook leiden tot hoefbevangenheid. Bij ‘veel voorkomende ziektes’ lees je hier meer over. Je moet een ezel regelmatig borstelen. Dit is goed voor de vacht en de huid van het dier, maar ook voor de band tussen ezel en verzorger. Ezels waarderen de aandacht. Daarnaast kun je tijdens het poetsen het dier controleren op verwondingen of parasieten. Zeker tijdens de rui in mei en juni, is het goed om het dier dagelijks een poetsbeurt te geven. Veel ezels gaan zich in de ruitijd namelijk schuren om van de losse haren af te komen. Van het schuren krijgt hij kale plekken. In de wintermaanden mag je een ezel niet poetsen, want dan verdwijnt het beschermende vetlaagje van de vacht. Een ezelvacht is in tegenstelling tot de vacht van een paard, waterdoorlatend. Wat je wel moet doen, ook in de winter, is het uitkrabben van de hoeven. Controleer ook geregeld het gebit. Tanden met haken moeten geveild worden. Dit wordt meestal door een dierenarts gedaan.
registreren
Sinds januari 2004 is het verplicht om ezels te laten registreren in het Identificatie- & Registratiesysteem. Dit geldt ook voor pony’s en paarden. Bij de registratie krijgt de ezel een eigen paspoort en een onderhuidse chip. De chip is slechts twaalf millimeter groot en wordt met een spuit onder het spierweefsel geplaatst. Het is voor het dier niet pijnlijk. Op de chip staat het nummer van het dier. Dit kan met een speciaal apparaat worden afgelezen.
11
OPMAAK OPZOEKBOEKDIER_DEF_XP5
12
06-12-2005
11:40
Pagina 12
ezel
Zo is het dier altijd herkenbaar. De registratie is belangrijk voor bijvoorbeeld de opsporing van gestolen of verloren dieren. Het registreren moet gebeuren voordat de ezel zeven maanden oud is.
Huisvesting buiten schuilen
wei
Ezels houd je buiten. Zelfs in de winter. Ze moeten wel te allen tijde kunnen schuilen, liefst in een open tochtvrije stal van minimaal drie bij vier. De vloer van de stal moet bedekt zijn met stro. Je moet de stal verschonen als het dier in zijn eigen vuil dreigt te gaan liggen. Je moet ook regelmatig mest weghalen uit de wei, want anders stikt het gras. Het helpt ook om wormbesmetting te voorkomen. Mest trekt immers vliegen aan. De ruif in de stal moet gevuld zijn met hooi en er moet altijd fris water voorhanden zijn. Daarnaast kun je een liksteen in de stal ophangen. Dan krijgt het dier de nodige mineralen.
hek
Zet geen prikkeldraad om de wei. Een ezel reikt graag over het hek, omdat het gras aan de andere kant altijd groener is. Het dier kan zich lelijk bezeren aan prikkeldraad. Een hek moet zeker één meter vijftig hoog zijn, afhankelijk van de grootte van de ezel. Voor één ezel is ongeveer vijftien à twintig are weide voldoende en voor drie ezels is circa vijfendertig are voldoende. Eén are is 100 m2.
gezelschap
Een ezel mag je niet alleen houden. Zorg daarom altijd voor gezelschap. In principe kun je allerlei combinaties maken met ezels van beide geslachten. Enkel een combinatie met een hengst kan problemen opleveren. Een hengst moet in wezen alleen in de wei staan, maar wel met zicht op andere ezels. Wanneer je geen soortgenoot kunt vinden, dan kan een geit ook redelijk goed gezelschap zijn voor je ezel.
Ezel in de wei
OPMAAK OPZOEKBOEKDIER_DEF_XP5
06-12-2005
11:40
Pagina 13
ezel
Voeding sober
Een ezel is een sober dier. Dit betekent dat een ezel maar weinig voer nodig heeft. Gras en hooi zijn voldoende. Een schrale wei is erg goed voor een ezel. Het is zelfs mogelijk dat de wei te véél voedingsstoffen bevat en dus eerst gehooid moet worden. De periode om te maaien is juni-juli. Behalve gras en hooi kun je hem ook voederbieten, voederwortelen, pulp en haver te geven. Geef deze voedingsmiddelen in beperkte mate. Er is ook speciaal ezelvoer te verkrijgen. Dit is aangepast aan de sobere behoeftes van het dier. Als beloning of begroeting kun je de ezel een wortel of een appel geven. Zorg dat het dier altijd vers drinkwater heeft en geef nooit beschimmeld hooi. Wat je geeft en hoeveel je geeft, hangt af van de inspanning die de ezel moet verrichten voor arbeid of dracht. In de winter hebben de dieren vanwege de kou over het algemeen ook iets meer voer nodig. Een ezel mag niet te dik worden. Daar kan hij gezondheidsproblemen van krijgen zoals hyperlipemie, aantasting van de lever en nieren en hoefbevangenheid. Een ezel van rond de 1,10 meter mag rond de 170 kilo wegen.
Hanteren halster
Een ezel kun je net als een paard of pony meenemen aan een halster. Het benaderen doe je in principe ook net als bij een paard of pony. Zie hiervoor het hoofdstuk ‘Het paard’. Het grote verschil tussen een paard en een ezel is dat de ezel meestal een stuk rustiger en geduldiger is. Zeker als het dier goed is opgevoed. Wat wel lastig kan zijn, is de koppigheid van de ezel. Maar als geduld jouw goede eigenschap is, komt het best goed.
Voortplanting fokken
Om te fokken moet een merrie minstens vier jaar oud zijn. Je kunt met een merrie fokken tot ze vijftien jaar is. Een merrie is vruchtbaar wanneer ze hengstig is. Hengstig wil zeggen gewillig. Als een ezelin niet gewillig is maar de hengst wel, dan zal ze hem met een paar flinke trappen op afstand houden.
dracht
De dracht van een ezel duurt ongeveer twaalf maanden. Ongeveer drie dagen voor de geboorte beginnen de tepels van de ezelin te zwellen. Ze wordt ook wat onrustiger. De geboorte vindt meestal ’s avonds of ’s nachts plaats. In de meeste gevallen verloopt de geboorte zonder problemen. Toch moet je het goed in de gaten houden. Schakel als het niet goed gaat de dierenarts in. Ezels krijgen in principe één jong per dracht. Ongeveer drie uur na de geboorte gaat het veulen drinken. Let er goed op dat het veulen goed functioneert. Bel anders de dierenarts.
geboorte
13
OPMAAK OPZOEKBOEKDIER_DEF_XP5
14
06-12-2005
11:40
Pagina 14
ezel
Een veulen moet altijd minimaal zes maanden bij de moeder blijven. Daarna kun je het in twee maanden rustig afspenen. Wees voorzichtig met het breken van de moeder-kindband. Je kunt een hengstenveulen eventueel nog voor het eerste levensjaar laten castreren.
Ezelveulen
Veel voorkomende ziektes Je voorkomt al veel aandoeningen door juiste voeding, juiste huisvesting en een goede verzorging van vacht en hoeven. Een ezel moet eens in het jaar worden ingeënt tegen tetanus en influenza. Ook moet je een ezel ontwormen: minimaal twee keer per jaar, vier keer per jaar wordt aangeraden. De normale lichaamstemperatuur is 37,1°C. De lichaamstemperatuur van een veulen ligt iets hoger namelijk 37,6°C. Een zieke ezel kun je met suikerbietenpulp helpen weer een beetje op krachten te komen. Dieren die geforceerd moeten eten krijgen slobber. Dit bestaat uit lijnzaad, grasbiks en maïsmeel. De aandoeningen die ezels krijgen zijn vergelijkbaar met die van paarden of pony’s. Hierover lees je in het hoofdstuk ‘Het paard’. Specifiek voor de ezel is dat hij echt niet te dik mag worden. Dat kan namelijk erg gevaarlijk zijn. Hij kan er hyperlipemie van krijgen (zie tabel). Als je ezel moet vermageren, mag het niet te snel gaan. Twee kilo per maand afvallen is het maximum. Het afvallen kan het beste gebeuren onder begeleiding van een dierenarts. Dan voorkom je dat het dier bezwijkt aan zijn dieet. Een ander probleem dat bij ezels vaker voorkomt dan bij paarden is hoefbevangenheid.
OPMAAK OPZOEKBOEKDIER_DEF_XP5
06-12-2005
11:40
Pagina 15
ezel
Zieke / Aandoening
Symptomen
Oorzaak
Voorkomen
Genezen
Hyperlipemie Het dier wordt (=stofwisselingsziekte) slomer gedurende twee tot tien dagen, verliest eetlust, kan uiteindelijk zelfs in coma raken. Soms gaat het dier daarbij kwijlen en snotteren.
Stress in combinatie met overgewicht. Andere oorzaken worden nog onderzocht. De diagnose kan gesteld worden door middel van een bloedonderzoek.
Op gewicht letten, voeding aanpassen aan behoefte van het dier, stress voorkomen. Stress-situaties zijn bijvoorbeeld verandering van leefomgeving, spenen, pijn, transport etc.
Hoefbevangenheid
Het dier loopt kreupel als gevolg van een ontsteking aan de hoeflederhuid.
Sober dieet Wei maaien Hoeven goed verzorgen
Wormen
Achteruitgang van de conditie
Overige parasieten
Kale plekken Onthaarde huid met aan de zijkant haren die gemakkelijk loslaten Bij ringworm ontstaan ontstekingen
Een te eiwitrijke voeding, bijvoorbeeld een dieet van veel en met name jong gras (in het voorjaar) Longwormen, lintwormen, maagdarmwormen, ringwormen, spoelwormen Luis. Uiteindelijk kan bloedarmoede optreden. Mijt
Meer dan negentig procent van de dieren met deze aandoening sterft wanneer er niets ondernomen wordt. De behandeling bestaat uit het toedienen van glucose, zink en insuline. De ezel wordt door middel van slobber gestimuleerd te eten. Laten behandelen door dierenarts en hoefsmid
Eczeem als gevolg van overgevoeligheid voor bloedzuigende insecten Ringworm
Omgeving vliegenvrij houden Eventueel bij hoge nood alleen ’s nachts laten grazen Ontwormen
Ontwormen
Dierenarts. Vaak krijgt dier een extra hoge dosering.
Luizenmiddel
Wassen Eventueel injectie
Wassen Eventueel scheren
Veel voorkomende ziektes
Poitou-ezel De schofthoogte varieert van 1,36 tot 1,57 meter. Zijn vacht is zwart, lang en viltachtig. De vacht is rond de ogen, neus en buik grijswit. De Poitou-ezel wordt veel gebruikt voor het fokken van muildieren.
Poitou-ezel
15
OPMAAK OPZOEKBOEKDIER_DEF_XP5
16
06-12-2005
11:41
Pagina 16
ezel
Grand Noir du Berry De schofthoogte van deze Franse ezel varieert tussen de 1,35 en 1,45 meter. De vacht is bruin tot zwart en rond de neus en ogen grijswit. Hij wordt vooral gebruikt als lastdier.
Grand Noir du Berry
Mini-ezel Deze ezeltjes komen oorspronkelijk uit Sicilië en Sardinië. De schofthoogte is minder dan de 91 centimeter. Een hoogte van 74 centimeter is niet ongewoon. Het dier heeft een fijn en kort hoofd. De rug is kort en de achterhand vol.
Mini-ezel
