HERBA. Driemaandelijks vakblad van de Vlaamse Herboristen Vereniging. April - Juni 2012 Nr jaargang - Nummer 2

HERBA

Afgiftekantoor : 1700 Dilbeek - Erkenningsnummer P309133 Verantwoordelijke uitgever : VHV vzw, Rosweg 59A, B-1750 Sint-Martens-Lennik

Driemaandelijks vakblad van de Vlaamse Herboristen Vereniging

April - Juni 2012 Nr. 66 - 20° jaargang - Nummer 2

België - Belgique P.B. - P.P. 1700 Dilbeek BC 1721

Afgiftekantoor : 1700 Dilbeek - Erkenningsnummer P309133 Verantwoordelijke uitgever : VHV vzw, Rosweg 59A, B-1750 Sint-Martens-Lennik

HERBA

Driemaandelijks vakblad van de Vlaamse Herboristen Vereniging

April - Juni 2012 Nr. 66 - 20° jaargang - Nummer 2

Inhoud

Inhoudstafel Editoriaal Meidoornbloesems, verhalen en verzinsels Taraxacum officinale W., beter bekend als de gewone paardenbloem Bloemen als boter Hydrolaat Taxus baccata Balsemien, voor springerige mensen? Bloemen in mijn bord: vlierbloesem Dagboek van een herborist Voorstelling Vakleden - Netelvuur Activiteiten en opleidingen Lidmaatschap VHV

Herba n° 66 Jaargang 20 - 2 April - Juni 2012

2 3 6 7 9 14 17 19 21 27 30 33

Prijs : Gratis voor leden VHV Niet-Leden : 5 € (excl. portokosten)

Redactiekern : Maurice Godefridi, Hilde Couckuyt, Erik Loosveldt Werkten mee aan dit nummer : Maurice Godefridi, Hilde Couckuyt, Ida Tuerlinckx, Marie-Anna Desmidt, Trees Vandenbussche, Christel Van Vooren

1

Herba 66

Editoriaal

Zeg het met bloemen

B

loemen zijn voor de meeste mensen vooral bedoeld om naar te kijken. Voor de plant zelf is een bloem ook een manier om de aandacht te trekken, niet alleen van de mens maar vooral van vlinders, bijen en andere insecten. Bloemen moeten er voor zorgen dat er bevruchting ontstaat waardoor de plant verder kan leven. In de kruidengeneeskunde kunnen we alle delen van de plant gebruiken en dus ook de bloemen. Sommige bloemen behoren zelfs tot de top twintig van geneeskrachtige kruiden, bijvoorbeeld echte kamille en goudsbloem. Het zijn echter niet alleen de éénjarige bloemen die gebruikt worden. Ook van struiken zoals meidoorn en zwarte vlier zijn het vooral de bloemen of bloesems die gebruikt worden. Ook zij behoren tot de top van onze geneeskruiden. Bloemen zijn vooral geschikt om als thee te gebruiken. Meestal lossen de werkzame stoffen gemakkelijk op in warm water en verder smaken bloementhees meestal aangenaam. Alleen het plukken van bloemen is nogal delicaat. Ze verkleuren gemakkelijk en moeten mooi uitgespreid en snel zonder veel warmte gedroogd worden. Calendula flos of flos sine calycibus: de gehele bloem, de hele bovengrondse bloeiende plant maar vooral de bloemblaadjes van Calendula officinalis L. en variëteiten. Beschrijving: geel, geel-oranje bloemblaadjes, iets glanzend, naar lichtgeel verkleurend. Het sterk gekromde zaad mag weinig of niet aanwezig zijn.

april - juni 2012

Lavandulae flos: de bloemen (bloemhoofdjes) van Lavandula officinalis CHAIX. In de zomer kunnen de net geopende bloemhoofdjes in kleine bosjes gedroogd worden. Beschrijving: buisvormige, blauwe, 5-tandige bloemkelkblaadjes met en ook veel zonder kroonblaadjes (deze vallen tijdens drogen en bewaren uit de kelkblaadjes). Chamomillae flos / Matricariae flos DAB 9 / F. Helv. VII: de bloemhoofdjes van Matricaria recutita L., ook van gecultiveerde rassen met grotere bloemhoofdjes, worden bij het begin van de bloei, geplukt met een speciale kam. Beschrijving: witte lintvormige straalbloemen en gele buisvormige schijfbloemen, op een kegelvormige holle bloembodem zonder stroschubben, zonder vruchtpluis. Sambuci flos: de bloemen (schermen) van Sambucus nigra L. geplukt tijdens het begin van de bloeitijd, zonder de stengels. Oogst: mei, juni. Voorzichtig plukken zonder kneuzen om bruinverkleuring te voorkomen. Drogen: zo snel mogelijk bij temperatuur tot maximum 30 °C. Droog en buiten invloed van het licht bewaren (maximum 3 jaar, liefst niet ouder dan 1 jaar). Bloemen zijn de zachte therapie uit de kruidengeneeskunde, niet alleen bedoeld om op te eten maar ook om als boeket aan vriend of vijand te geven en zo een emotionele, sociale en spirituele fytotherapie te beoefenen.

Maurice

2

Meidoornbloesems

Meidoornbloesems, verhalen en verzinsels

Maurice Godefridi

M

eidoorn en zijn bloesem behoren zonder meer bij de toptien van onze geneeskrachtige bloemen. Veilig, goed werkzaam, goed wetenschappelijk onderzocht, makkelijk te oogsten en te gebruiken voor ons geliefd hart. Meer dan genoeg redenen om deze bloesem te bewonderen en te waarderen. Niet te verwonderen dus dat er over de struik in het verleden ook vele verhalen verteld werden.

meidoornbloesem

Volgens een Teutoonse legende zou de meidoorn ontstaan zijn uit een bliksemschicht en daarom werd de heester vaak gebruikt voor begrafenisvuren. De kracht van de heilige rook zou de overledene rechtstreeks naar de hemel brengen. In het oude Griekenland en Rome gebruikte men de meidoorn vooral bij huwelijksplechtigheden, bij de Grieken was de meidoorn gewijd aan de godin Maia naar wie de maand mei genoemd is. In christelijke tijden werd de boom ook gekerstend en gewijd aan Maria. Meidoorns staan dan ook vaak bij Mariakapelletjes. Net als andere doornige struiken werd van de meidoorn gedacht dat hij de kracht had om bliksem en bozen te weren.

3

De meidoornbloesems symboliseren de ontluikende lente en de wedergeboorte van het leven. Onze voorouders omheinden hun heilige plaatsen met meidoornhagen terwijl de Romeinen de hagedoorn wijdden aan de beschermgodin van de ‘huisdorpels’. Een ander boek vertelt dat de Romeinen met de meidoorn op de proppen kwamen toen Christus het levenslicht nog moest zien. Zij plantten de meidoorn rond hun weiden om het Romeinse vee binnen de perken te houden. Toen de Christenen het voor het zeggen kregen, kwamen Mariakapelletjes wel eens naast of midden in een meidoornstruik terecht. Zo’n kapelletje moest de ‘heidenen” eraan herinneren dat ze voortaan gunsten moesten afsmeken bij Maria en niet langer bij één of andere heidense god. De bekendste heilige meidoorn is die van Glastonbury. Volgens de legende kwam Jozef van Arimathea in hartje winter van '63 na Christus naar dit plaatsje in Engeland. Hij stak zijn wandelstok in de grond. Toen gebeurde het grote wonder: de stok kreeg bloesems net alsof het lente was. Een wandelstok uit meidoornhout gemaakt, hielp niet alleen bij het wandelen maar maakte ook een beetje indruk. Hij beschermde, volgens de overlevering, de wandelaar tegen vermoeidheid. Ook voor de boeren, die net als Jozef de timmerman nogal last hadden van houtsplinters, kon de meidoorn een uitkomst zijn. Een papje van fijngestampte bessen en bladeren zorgde ervoor dat diepliggende splinters uit de huid loskwamen. De nabijheid van de meidoornstruik inspireerde op haar beurt ook de ‘Christelijke’ verhalen. Zo was het vlug algemeen aanvaard dat de meidoorn Christus’ doornenkroon symboliseerde. De meidoornbloesem met hun rode meeldraden, stelden dan weer zijn wonden voor. Herba 66

Meidoornbloesems

Beschermstruik Wie of wat er nu tussen zijn takken hing, een Christelijke kapel of een Romeinse vogel, het deerde de meidoorn niet. Hij bleef alles met veel liefde beschermen. De bliksem kreeg geen kans als er een meidoorn in de buurt stond. Maria kon zich in haar kapelletje veilig voelen. De reden voor de bliksemvriendelijkheid ligt voor de hand. Er zit namelijk niet veel vocht in de struik. Daardoor trekt hij de bliksem niet zo intensief aan. Een oude spreuk uit ‘De magische Kruidentuin’ van Scott Gunningham zegt het zo: ‘Pas goed op voor een eikenboom De bliksem zet je onder stroom Rust niet tegen een essenstam Die zet je hart in vuur en vlam Zit maar onder een meidoorn neer Hij is echt de beste beschermheer’

Je zorgt dus best voor meidoornstruiken rond je huis. Die waren trouwens ook voor andere dingen goed. Om te beginnen konden de heksen dan niet binnendringen om kwaad aan te richten. Dat was natuurlijk meegenomen. Zelfs als je met een heks getrouwd was, niet in heksen geloofde of geen meidoornstruiken naast je deur wilde, deed je er toch goed aan, tenminste toch een meidoorntak boven je deur te hangen. Dan was je huis beschermd tegen ziekten. Als je dan toch links of rechts door een microbe besmet werd, kon je nog altijd door een tunnel van meidoorntakken kruipen. Je beeldde je dan maar in dat je alle kwalen aan die takken liet hangen. Je kwam moreel gesterkt uit de tunnel te voorschijn. Als dat ook nog niet hielp, dan ging je best naar een tovenaar of kruidenvrouw die een meidoorntoverstok had. De toverstok zorgde ervoor dat kwade geesten, die voor ziekten en andere ellende zorgden, uit de buurt bleven. Soms verjoegen ze ‘het boze’ uit de stallen door bloesems samen met meidoornhout te

april - juni 2012

verbranden. De rook ontsmette de stal van het boze oog. Meidoornbladeren in een kinderwiegje joegen boze geesten weg en hazelaar- en meidoorntakken werden bij het bruidsbed geplaatst. In huis opgehangen, boden ze bescherming tegen blikseminslag.

Meistruik De Engelsen gebruikten meidoorntakken vol bloesems, geplukt op de vooravond van 1 mei. Tussen de takken staken ze blauwe en gele bloemen. In de periode voordat de aardappel het voornaamste voedingsmiddel werd, waren de koeien en hun producten speciaal beschermd. Kippen die zo vriendelijk waren een ei te leggen op Goede Vrijdag, kregen ook een vriendelijke tik op hun kop. Een tijdje later hingen ze die eieren in de meistruik. De versierde struik kreeg een plek voor het huis. Die voorkwam het bederf van room- en melkproducten. Werd de melk ondanks de struik toch zuur, dan moest er magie of een andere bovennatuurlijk kracht aan het werk zijn. Dan moest je je weiland beschermen door er takken lijsterbes tussen te steken. Die konden de eventuele zwarte magie breken. De meistruik bleef twee weken staan tot de bloesems helemaal verwelkt waren.

Liefdessymbool Als een meisje vroeger op 1 mei een meidoorntak voor haar deur zag hangen, ging haar hart sneller slaan. Ze wist dan dat een bedeesde minnaar haar het hof wilde maken. Als het meisje een blauw of wit lint aan de tak vastmaakte, mocht de jongen naar binnen komen. Soms gebeurde het wel eens dat een boze pa of ma de tak over de haag wierp en een gevarendriehoek in de plaats hing … Als je wat ouder werd, nog op liefdespad wilde, je huis vol witte en blauwe linten lag en er nooit een meidoorntak in de wijde omgeving te bespeuren viel, moest je, voor je schoonheid

4

Meidoornbloesems

door ouderdom verdween de wei in, want: ‘Als op 1 mei, een schone meid zich ’s morgens in het veld neervleit en zich baadt in meidoorndauw blijft ze een hemelschone vrouw’

Veel lieflijke, vreemde maar ook duidelijk verouderde verhalen zelfs wat met een seksistisch of discriminerend tintje. Verhalen zijn ook voor niks verhalen, verzinsels. Bedoeld om de mensen bezig te houden? Of mogelijk toch met een verborgen betekenis?

meidoornbloesems

Oproep tot e­mailadressen / Digitale Herba Van enkele leden hebben we het e-mailadres nog niet.

Indien u dit nog niet deed, vragen we u vriendelijk ons uw e-mailadres te bezorgen door het contactformulier in te vullen op onze website (www.herboristen.be/contactf.php). Indien u de Herba digitaal (in kleur) wenst te ontvangen, kan u dit ook via het contactformulier meedelen.

5

Herba 66

Taraxacum officinale W.

Taraxacum officinale W.

D

beter bekend als de gewone paardenbloem

e paardenbloem is een overblijvende plant uit de composietenfamilie. Met haar sterke karakter vindt men haar op de meest onmogelijke plekken en heeft ze een snelwerkend aanpassingsvermogen. Deze plant haalt met haar penwortel mineralen uit de diepere bodemlagen en brengt deze zo naar de oppervlakte om die te verrijken. Ze bevordert de groei van andere bloemen in haar buurt en stimuleert vruchten ertoe sneller te rijpen. Ook bijen en vlinders houden van de paardenbloem. De paardenbloem is een zonnekruid dat afgestemd is op de zonnetrillingen. Ze volgt de loop van de zon. Bij zonsopgang opent ze haar bloem en bij zonsondergang en donker weer sluit ze haar bloem.

Gebruik Alle delen van de plant kunnen zowel vers als gedroogd gebruikt worden. Ze werkt vochtafdrijvend, bevordert de galstroom, is versterkend voor de lever en bevordert de peristaltiek van maag- en darmwand. Tijdens de oorlogsjaren maakten de mensen hun koffie van de paardenbloemwortel. De wortels werden in de herfst van het tweede levensjaar uitgegraven, gewassen, gedroogd, klein gehakt, geroosterd en gemalen met de koffiemolen. Voor een kop ‘koffie’ overgiet je een eetlepel gemalen wortel met 25 cl water. Fijngesneden bladeren kan je toevoegen aan spetterende blokjes spek, net voordat je de pan van het vuur haalt. Fijngesnipperde stukjes paardenbloemblad kunnen samen met duizendblad en weegbree toegevoegd worden aan het deeg voor een pannenkoek. In het beslag voor een omelet meng je blaadjes en bloemblaadjes. april - juni 2012

Ida Tuerlinckx (Lavandula)

Als tinctuur voor de spijsvertering heeft paardenbloem een gunstige invloed op de spijsvertering, gal en lever. Ze werkt bloedzuiverend en wordt veel gebruikt bij vermoeidheid als gevolg van een luie lever. Er

is ook nog de gunstige invloed op de cholesterolspiegel. Paardenbloemthee: infusie gemaakt van de bladeren en bloemen Paardenbloemgelei: ieder jaar maak ik gelei van de bloemhoofdjes. Mijn recept: • ingrediënten: twee handen vol met bloemhoofdjes, één liter water, twee uitgeperste appelsienen en geleisuiker (in verhouding zoals aangegeven op de verpakking) • werkwijze: de hele bloemhoofdjes, in kookpot met deksel, in het water op kookpunt brengen. Als het kookpunt bereikt is, het vuur verlagen en een half uur laten sudderen. Van het vuur nemen en een halve dag laten trekken. Daarna het geheel filteren door een brandneteldoek en uitwringen in het aftreksel. Toevoegen van de uitgeperste appelsienen en verder afwerken met de geleisuiker (te volgen instructies op de verpakking). Het geheel warm in zuivere potten gieten en afsluiten met een schroefdeksel. En proeven maar! 6

Bloemen als boter

Bloemen als boter

O

ver boterbloemen had ik tot nu toe nog niets geschreven. Het verwondert mezelf ook maar dat komt waarschijnlijk omdat deze planten, omwille van hun giftigheid, weinig gebruikt worden. Toch vind je de boterbloemen wel besproken in oude kruidenboeken.

Maurice Godefridi

sloten, vaarten, kanalen en plassen worden aangetroffen zoals de vrij zeldzame grote boterbloem. Zij valt niet alleen op door haar grote bloemen, tot 4 cm in doorsnede, maar ook door haar niet ingesneden lancetvormige bladeren. Ook de bladeren van de op de hoge zandgronden zeer algemene egelboterbloem zijn gaafrandig. De bloemen van deze soort zijn echter aanmerkelijk kleiner. Alle andere boterbloemen hebben ingesneden bladeren. Ze zijn soms zo diep ingesneden dat de bladschijf uit verschillende losse blaadjes is samengesteld. In dit typische boterbloemblad zag men vroeger enige gelijkenis met een vogelpoot, vandaar de volksnamen kraaienpoot en hanenvoet. Onder de laatste naam die al in de middeleeuwen werd gebruikt, is de boterbloem in Duitsland bekend als Hanenfusz. De kruipende boterbloem en de scherpe boterbloem zijn de meest algemene soorten in ons land en lijken wel enigszins op elkaar. De kruipende boterbloem blijft meestal lager en heeft lange, op de knopen wortelende, uitlopers. De scherpe boterbloem heeft een rechtopstaande stengel die tot bijna één meter hoog kan worden en heeft geen wortelende uitlopers.

Dodoens over de boterbloemen Botanisch en etymologisch De wetenschappelijke naam van de boterbloemen is Ranunculus, afgeleid van het Latijnse Rana, dat kikvors betekent. De planten zijn kennelijk vernoemd naar de dieren, die veel in hun omgeving voorkwamen, de kikkers. De echte gele boterbloemen zijn meestal landplanten. Enkele soorten kunnen aan de oevers van

7

Dat zo'n algemene plant door de mens weinig gebruikt is, kan verwondering wekken. Dat heeft natuurlijk met de giftigheid van de plant te maken. Toch wordt hij al in oude kruidenboeken vermeld. Dodoens noemt ze ook ‘hanenvoeten’ en schrijft: 'Die bladeren oft wortelen van hanenvoeten ghestooten ende op eenighe ghesonde plaetse des lichaems gheleyt, bijten die huyt ende dat ghesont vleesch open ende maken bleynen, roven ende gaten ende sijn mits dien goet op die quade swerende naghelen ende wratten of af te doen

Herba 66

Bloemen als boter vallen. Oock machmen die bladeren van hanenvoeten tot seer quade ruydicheyt ende scorftheyt des hoofts ende andere quade crauwagien/ ende om die letteeken uut te doene ghebruycken/ alsmense ghestooten daer op leyt/ ende niet langhe daer op en laet ligghen/ maer terstont afneempt. Item die wortelen van hanenvoeten ghedroocht/ ghepoedert/ ende in die nuese ghesteken doen niesen.’ Vooral uitwendige toepassingen worden dus vermeld. Niet verwonderlijk omdat de plant zoals veel ranonkelachtigen ook irriterende stoffen bevat. De naam blaartrekkende en scherpe boterbloem zegt genoeg. In de Flora Batava schrijft men over de scherpe boterbloem 'deze heeft zulk een scherpte, dat zij als Spaansche vlieg kan gebruikt worden'. In het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde uit 1963 lees ik dat een wetenschapper Krapf in 1776 op zichzelf een proef met het eten van boterbloem heeft genomen. In een verslag over de proef staat '... na het inslikken van een fijngemaakte bloem voelde hij hevige pijn en kramp in de maagstreek. Hiermee niet tevreden, slikte hij enkele druppels perssap in. Nog steeds niet voldaan, nam Krapf de dikste en sappigste

bladeren en kauwde deze fijn.’ Dit werd 'beloond' met een hevige stomatitis. Krapf ondervond geen blijvende schade van zijn heldhaftige proeven wordt laconiek geconcludeerd. Dat waren nog eens wetenschappers! Ondertussen blijft de boterbloem vrolijk de wegkanten en weilanden versieren tot genoegen van kinderen en herboristen, maar gebruiken doen we ze gelukkig nog steeds niet veel.

Namen van de boterbloem Nederlandse oude namen: Hanevoet, Gelving, Jeukkruid, Jichtkruid, Schalkcruyt (scelerata), morsus diaboli (Duivelsbeet) Engels: Crowfoot, Cuckoo Buds, Frogsfoot, Frogwort, Goldcup, King's Cup, Meadowbloom, Pilewort Duits: Scharfer Hahnenfuss, Wasserepffe Frans: Renoncule acre, Renoncule bulbeuse, Bassinet d'eauë, Grenoillette, Grenoillette aquatique, Pieds de coq

Voor verder onderzoek • Kelch WJ, Kerr LA, Adair HS, et al. Suspected buttercup (Ranunculus bulbosus) toxicosis with secondary photosensitization in a Charolais heifer. Vet.Hum.Toxicol 1992;34(3):238-239. View Abstract • Mares D. Antimicrobial activity of protoanemonin, a lactone from ranunculaceous plants. Mycopathologia 1987;98(3):133-140. View Abstract • McGovern TW, Lawarre SR. Botanical briefs: buttercup Ranunculus species L. Cutis 2002;69(3):171-172. View Abstract

april - juni 2012

8

Hydrolaat

Hydrolaat

H

ydrolaat, een ijzeren hand in een fluwelen handschoen: hypergevoelig (vooral aan warmte, licht en vervuiling), hyperzacht en bovenal hyperbruikbaar!

Oorsprong De Egyptenaren waren de eersten die hydrolaten gebruikten voor de ontwikkeling van parfumerie, antiseptische bewaarmiddelen en het balsemen van overledenen. In de VIIde eeuw destilleerden de Arabieren reeds kruiden om de verborgen kracht vrij te krijgen, de geest van de plant, de ‘spiritus’, het deel dat niet dood gaat na het overlijden. Het was Avicenna die rond het jaar 1000 de destillatietechniek verbeterde met een efficiënt koelingssysteem waardoor de kwantiteit en de kwaliteit van de destillaten sterk verbeterde. Door een vernuftig decanteringssysteem bekwam hij na afkoeling van gedestilleerde stoom, een zuivere olieachtige vloeistof die de essentie van de plant werd genoemd. In de middeleeuwen was de waterdestillatie ook bekend met als doel het vervaardigen van aromatische waters ten behoeve van de dames uit de adel en de welgestelde kringen. Aan de kostbare etherische oliën die hierbij eveneens vrij kwamen, werd geen aandacht besteed en die werden onbenut gelaten. Wel werden de etherische oliën gemacereerd in plantaardige olie. Pas in 1507 schrijft Hiëronymus Brunschwig het “Liber De Arte Distillandi” over vier etherische oliën. De etherische oliën waren in opkomst en de hydrolaten verdwenen naar de achtergrond. Ze werden beschouwd als afvalproduct van de destillatie en de toepassingsmogelijkheden waren niet (meer) bekend.

9

Marie­Anna Desmidt en Trees Vandenbussche

In de landen rond het Middellandse Zeegebied, in Noord-Afrika, in Turkije en in Iran zijn hydrolaten altijd blijven deel uitmaken van het dagelijks leven. In Iran is het zelfs gebruikelijk om de smaak en de kwaliteit van een hydrolaat te testen, zoals hier gebruikelijk voor de wijn. In de westerse landen wordt, naast essentiële oliën, ook weer meer gebruik gemaakt van hydrolaten. Vermits ze niet als bijproduct gemaakt worden bij de productie van essentiële oliën, maar als zelfstandig hydrolaat worden gedestilleerd, bevatten ze alle volwaardige inhoudsstoffen van de planten, inclusief de etherische oliën, zonder dat deze verwijderd worden.

Wat is een hydrolaat Het woord hydrolaat: hydro (water) en -laat (late: lait/melk). Bij destillatie is het hydrolaat licht melkachtig maar na een tijdje wordt het kleurloos. Een hydrolaat is het product van een stoomdestillatieproces en bevat wateroplosbare, vluchtige plantcomponenten die het product vaak de geur geven van de essentiële olie, maar niet zo sterk zijn. Hun samenstelling is anders dan die van een essentiële olie. Hydrolaten zijn rijker aan wateroplosbare bestanddelen en - zo goed als Herba 66

Hydrolaat vrij van lipofiele substanties zoals terpeenkoolwaterstoffen.

tegelijk gedestilleerd versterkten nogal dikwijls de werkzaamheid.

Na extractie moet de essentiële olie nog aanwezig zijn. Een hydrolaat is geconcentreerd wanneer de actieve en geurige moleculen duidelijk aanwezig zijn.

Inhoudsstoffen

Door hun lage zuurtegraad, meestal pH tussen 3 en 7 (appelsap heeft een pH van 3), bezitten hydrolaten een bijzonder zachte en herstellende werking op de huid. Dit betekent dat ze zeer goed verdragen worden en ook antiseptisch en ontstekingsremmend werken. Het is eigenlijk een geconcentreerd extract, 20-30 maal sterker dan een kop kruidenthee. Verse hydrolaten zijn zuiver en bacterievrij doch in tegenstelling tot de etherische oliën is de houdbaarheid beperkter, van enkele maanden tot 1 à 2 jaar. Eenmaal geopend, worden ze best bewaard in de koelkast. Anders dan essentiële oliën vormen ze de ‘fingerprint’ van de plant zelf: zij bevatten niet alleen geurige vluchtige componenten maar ook wateroplosbare componenten en vormen normaal gezien geen enkel risico in gebruik (zowel in- als uitwendig). Uiteraard kunnen essentiële oliën en hydrolaten perfect samen gebruikt worden. Alle hydrolaten hebben een sterk genezende werking en soms wordt de therapeutische werking van de essentiële olie overtroffen. Door de zachte, subtiele werking zijn ze zeer geschikt bij de behandeling van kinderen, zwangere vrouwen en ouderen. De meeste kruiden kunnen worden gedestilleerd: zowel de aromatische (met essentiële oliën, werking zoals in aromatherapie), de lichtaromatische (de essentiële olie is gering aanwezig, werking gedeeltelijk zoals zowel in aromatherapie als in fytotherapie) als de niet-aromatische kruiden (werking zoals in fytotherapie). We kunnen zowel enkelvoudige als samengestelde hydrolaten produceren. Verschillende kruiden

april - juni 2012

Hydrolaten bevatten volgende inhoudsstoffen: Essentiële oliën: voor zoverre

deze in de plant voorkomen: deels wateroplosbare en deels olieachtig Heterosiden:

suikers worden opgesplitst of tot kleine suikermoleculen gereduceerd, meestal glucose. Het niet-suikerdeel (aglycon of genine) versmelt en ondergaat bij afkoeling een herschikking van moleculen. Op de vrije OH groep binden zich ofwel suikers ofwel delen van slijmstoffen en gommen en worden zo opnieuw wateroplosbaar. Daardoor zijn de meeste hydrolaten weer volkomen helder. De werkzaamheid van de oorspronkelijke heterosiden wordt op die manier gereconstrueerd. Dit verklaart bijvoorbeeld de bewaarde adstringerende werking van hamameliswater. Andere inhoudstoffen zijn kapot gekookt en bevinden zich niet in hydrolaat: alkaloïden, slijmstoffen, carotenoïden (bv. carotenoïden zijn kleur, waarvan de chemische structuur een zeer lange alifatische keten is, bestaande uit voortdurend afwisselende dubbele en enkele bindingen). Dat deze stoffen kapot gekookt zijn is duidelijk. Hydrolaat is kleurloos (bv. goudsbloemwater van de lintblaadjes is kleurloos maar wel ontsmettend en wondhelend). De stoffen hebben een nieuwe vorm aangenomen met behoud van de oorspronkelijke werkzaamheid, de fingerprint blijft aanwezig. Ook de toxiciteit van deze stoffen is verdwenen. Water: gedestilleerd water.

10

Hydrolaat

Applicatie Hydrolaten kunnen onverdund op de huid gebruikt worden. Hydrolaten worden heel dikwijls verwerkt als grondstof in zowel cosmetische als dermatologische bereidingen onder de vorm van crème, gel, huidlotion, gezichtswater, shampoo, lichaams- of massagemelk. Hydrolaten zijn dan ook bij uitstek geschikt als gelaatslotion na een wasbeurt om de hardheid van leidingwater te milderen. Bovendien zijn zij zeer verdraagzaam voor het oognetvlies en dus gemakkelijk toepasbaar in de vorm van oogkompressen. Als mondspoelwater of als neusspray hebben hydrolaten ook al hun belang bewezen. Ook als haarspoelmiddel, ontsmettingsmiddel of in een babybadje zijn ze een werkzaam middel tegen kleine kwaaltjes, irritaties, wondjes, ... Gezien de lage concentratie van essentiële olie kunnen hydrolaten ook inwendig gebruikt worden. Verder kunnen ze evenzeer verwerkt worden in een siroop of een gelei. Hydrolaten zijn niet te verwarren met aromatisch water en bloemenwater. Deze bevatten dikwijls synthetische geurstoffen. Bloemenwaters worden soms ook gemaakt door enkele druppels etherische olie samen met een emulgator aan bronwater toe te voegen. Dit zijn bewerkte geurwaters.

Korte schets van diverse hydrolaten Aromatische kruiden Melissa officinalis Folium Inwendig: indigestie, nausea, buikpijn, nerveuze maagkrampen, zwangerschapsbraken, zenuwachtigheid, slapeloosheid bij kinderen, hartkloppingen Uitwendig: reinigende lotion voor alle huidtypes, mugafwerend, ontzwellend bij insectenbeten, ontstoken eczeem, antiallergisch Citroenmelisse

11

Mentha piperita Folium Inwendig: spijsverteringsstoornis na rijkelijk eten, nausea door reisziekte, buikpijn, moeheid, asthenie, anemie, concentratiestoornissen, hoofdpijn, migraine Uitwendig: warmteopwelling met roodheid, jeuk, ideaal als aftershave, huidirritaties ORL: mondspoeling, neusspray, gorgelmiddel bij keelpijn, onfrisse adem, ontsmettingsmiddel bij pijnlijke en prikkelende zenuwaandoeningen Pepermunt

Matricaria chamomilla Flos Inwendig: spijsvertering, maagzweer veroorzaakt door stress, krampen, buikpijn, gastroentestinale ontstekingen. Bedarend middel voor kinderen die moeilijk in slaap geraken, vaak wakker worden en dromen Uitwendig: allergie, eczeem, ontsteking op de huid met zwelling, roodheid, pijn en warmtegevoel. Urticaria, schimmelinfecties, voor in babybadje, huidreiniger voor acne, vette huid, ontstoken huid Wilde kamille

echte kamille Steranijs Illicium verum Fructus Inwendig: krampen en spasmen: buikpijn, winderigheid, spijsverteringsstoornis maar ook voor astma, astmatische bronchitis, spastische hoestbuien Vrouwen: PMS, menstruatiestoornissen Uitwendig: oestrogene en dus antitetosterone plant ideaal voor acne, zowel als lotion en als stoombad

Herba 66

Hydrolaat Elettaria cardamomum Semen Inwendig: alle spijsverteringsstoornissen, nausea, braken, maag-, lever- en galongemakken Ideaal bij griep, verkoudheden en ORL aandoeningen, slijmproducerende bronchitis (familie van de gember) Uitwendig: kompres op het voorhoofd of op de slapen om hoofdpijn te doen wegebben. EHBO, verzacht alle pijnen, heelt brandwonden, tempert zenuwpijn en spierpijn Kardemomme

Niet-aromatische kruiden Berkenblad

Inwendig: algehele zuivering als voorjaarskuur en zuiveringskuur Bloedzuiverend, ontsmet urinair systeem: blaas, nieren, maar ook reuma en jicht, oedeem, hoge bloeddruk Uitwendig: transpiratieregulator, lotion bij haaruitval, cellulitis Erysimum officinale Herba De plant voor de zangers, gorgelmiddel Inwendig voor de stem: keelontsteking met stemverlies, vermoeide stembanden, chronische bronchitis Uitwendig: voor haarlotion bij haaruitval, schilfertjes, haarveerkracht Steenraket

Polygonum persicaria Herba Inwendig: bloedstelpend Geeft een speciaal smaakje aan sausjes, versterkend bij anemie en gebrek aan eetlust Uitwendig: verwondingen, wondhelend, huidverjongend, verwijderd oude huidcellen. Voor het wegtrekken van rimpeltjes in een dagcrème. Perzikkruid

Bewegingsstelsel (ontstekingswerend), valkruid (bloedsomloopbevorderend), witte wilg, rozemarijn, laurier en pepermunt (pijnstillend), nootmuskaat (sterk pijnstillend), zwarte peper (anti-inflammatoir), zwarte aalbes en dennennaalden (stimuleren bijnier), Duivelsklauw

april - juni 2012

madeliefje (cortisonewerking), moerasspirea, jeneverbes en

gember, populier (pijnstillend en ontstekingswerend), walstro (reuma), cayenne peper (pijnafleidend)

Ademhalingsstelsel Tijm,

bonenkruid (antibiotica), klaproos (hoest en slijmvervloeiende werking), hyssop (luchtpijpverwijdend), pepermunt (pijnstillend), eucalyptus (hoeststillend, ontsmettend, bacteriedodend, virusdodend), ijzerhard (koorts- en ontstekingswerend), gemberwortel (antigriep), salie (keel), anijs (pijn), steenraket (stem)

Bloedsomloop Toverhazelaar en wilde kastanje (samentrekkend), wilde kamille (ontstekingswerend), kleine maagdenpalm (bloedsomloop in hersenen en kleine haarvaten), marjolein (vasodilatator), akkerhoningklaver (bloedverdunnend), onzelievevrouwbedstro (bloedverdunnend), safloer (vetoplossend), meidoorn (hart-

versterkend)

Verzorgingsproducten Grove den:

aftershave

deodoriserend en jeukstillend,

Duizendblad:

verkoelend, antiseptisch, ontstekingswerend bij een probleemhuid, beschadigde huid door zon en wind Hamamelis:

samentrekkend, antiseptisch en ontstekingsremmend. Als aftershave en toiletwater Jeneverbes:

stimuleert de doorbloeding, geschikt voor vette huid Roomse kamille:

kalmerend en verzachtend. Door de lage pH is het niet geschikt voor droge huid maar wel goed voor acne. Ontstekingsremmend bij gevoelige en ontstoken huid

12

Hydrolaat Korenbloem:

voor droge en oudere huid, werkt kalmerend, verkoelend en zuiverend. Oogkompressen Lavendel:

voor alle huidtypes ontspannend, verkoelend, herstellend, jeukstillend, bij verbrande huid, bij insectensteken, als aftersun, reinigingscrème Lindebloesem:

werkt bij alle huidtypes ontspannend, kalmerend en verzachtend Oranjebloesem:

niet voor droge huid door de samentrekkende werking. Verfrissend, verzachtend, kalmerend, lekker geur. Het versterkt de elasticiteit. Pepermunt:

verkoelend, jeukstillend, verfrissend, voor acne en vette huid. Als voetspray en bij mond- en tandverzorging Roos:

alle huidtypes, vooral als gezichtsverzorging, verfrissend, verkoelend, verzachtend en ontspannend Rozemarijn:

tonicum, bevordert de doorbloeding. Niet gebruiken bij couperose. Opwekkend, verfrissend, samentrekkend. In shampoo voor vet haar Driekleurig viooltje:

eczema

ontstekingswerend en jeukstillend. Voor gevoelige huid en babyhuid Echte

kamille:

Kaasjeskruid:

soepel

verzachtend, houdt de huid

Strobloem:

samentrekkend bij couperose, wondhelend. Als aftershave Wijngaardstok:

bij cellulitis en couperose omwille van samentrekkende werking Haarverzorging Brandnetel:

tonicum, bij haaruitval, verstevigt de haarwortel en bevordert de haargroei Driekleurig viooltje:

eczematische hoofdhuid

Kamille:

shampoo voor blond haar, haarspoelmiddel Lavendel:

helend

jeukstillend, kalmerend en wond-

Pepermunt:

vet haar in shampoo en als haarspoelmiddel Oost­Indische kers: Raket:

roos

Rooibos: Berk:

glans

vet haar, glans

Smalle weegbree: Rozemarijn: Salie:

roos

roos

bloedcirculatie

futloos haar

Geraadpleegde literatuur • Syllabus Hydrolatentherapie (apotheker Philippe Gerard, onderricht en advies in de Emoconie, Liconie, Fytotherapie, Aromatherapie en Herboristerie) • Hydrosols – The next aromatherapy (Suzanne Catty) • Ma bible des huiles essentielles (Danièle Festy)

13

Herba 66

Taxus baccata

Taxus baccata Taxusfamilie – Taxaceae

V

anaf 15 juni wordt in verschillende steden en gemeenten opnieuw taxussnoeisel opgehaald. Een gelegenheid om de struik van wat dichterbij te bekijken. De taxus heeft in de volksmond de weinig flaterende naam ‘venijnboom’. Deze heeft hij te danken aan het feit dat al zijn onderdelen giftig zijn met uitzondering van de felrode zaadmantel. Zowel mens als dier gaan beter omzichtig om met de taxus.

Botanisch Deze traag groeiende conifeer, die best gedijt in enigszins kalkhoudende grond, behoort samen met de jeneverbes tot de inheemse naaldboomsoorten. Ze worden niet echt bij de familie van de coniferen ingedeeld omdat ze geen kegels dragen maar wel zogenaamde schijnbessen. De taxus is een van de weinige echt wintergroene struiken en bomen van onze streken. Hij verdraagt zelfs strenge vorst, al is een beschutte plaats tegen oostenwind aan te raden.

Hilde Couckuyt

jaar. In februari worden ze geel en laten dan grote wolken stuifmeel vrij. Vrouwelijke bomen hebben kleine, alleenstaande, groene bloemen. De bloemen zijn moeilijk zichtbaar tot de vlezige zaadrok opzwelt en in de loop van september helder rood wordt. Typisch is dat de top van het zaadje niet omsloten wordt door de zaadrok. De zaadjes zijn blauw-violet. De taxus komt van nature voor in Europa en Noord Afrika. Hij is zeldzaam geworden in het wild en is daarom beschermd. Hij is echter des te meer aanwezig in tuinen en parken als solitaire of als haagplant. Redenen hiervoor zijn het feit dat hij altijd groen blijft, weinig last heeft van ziekten en gemakkelijk te snoeien is. Hij laat stevige snoei toe en zelfs voor vormsnoei leent hij zich heel goed. Over de hoogte en stamomtrek van de taxus worden nogal uiteenlopende cijfers gepubliceerd. De hoogte kan variëren van 1 tot 40 meter en de boomstammen kunnen een doorsnede tot 4 meter bereiken. Hij houdt van schaduw. Zo kan hij het perfect vinden onder een beuk. Taxus kan heel oud worden. Er zijn exemplaren gekend van meer dan 1000 jaar oud. Hoe oud ze precies zijn is moeilijk te zeggen omdat de meeste oude exemplaren holle stammen hebben en een betrouwbare telling van de jaarringen dus niet mogelijk is.

Etymologie naalden van de taxus

De naalden van de taxus zijn donker-groen, glanzend langs boven, stevig en slank. Ze zijn breder en zachter dan die van sparren. Taxus is tweehuizig. De bloemen van mannelijke bomen zijn klein, bolvormig en bevinden zich aan de onderzijde van scheuten van het vorig april - juni 2012

De naam Taxus zou afgeleid zijn van het Griekse ‘taxon’ of ‘toxo’ wat ‘boog’ betekent. Andere bronnen vermelden dat de naam van het Latijnse ‘texo’ afkomstig is. ‘Texo’ betekent weven wat zou verwijzen naar het feit dat taxusbast vroeger gebruikt werd voor weef- en vlechtwerk. Baccata verwijst naar de rode schijnbessen. Het woord ‘toxisch’ zou een afgeleide zijn van taxus.

14

Taxus baccata

Volksgebruik Het zeer buigzame, taaie hout werd gebruikt voor vlecht- en snijwerk en voor het maken van bogen en schilden. Caesar zou opdracht gegeven hebben om Duitse taxusbossen te kappen omdat hij het hout nodig had om voldoende bogen te maken. Ook de Kelten maakten hun bogen en pijlen van taxushout. Ze doopten daarbij hun pijlen in taxus-as om de vijand dodelijk te treffen. Ze gebruikten de boom ook bij massale zelfdoding bij verlies in de oorlog.

venijnboom voor een aantal mensen weer hoop op leven!

Taxine

Taxus werd vroeger veel aangeplant bij kerkhoven en bij pastorijen. Hij is het symbool van dood en rouw maar ook voor onvergankelijkheid. Deze schijnbare tegengestelde symboliek zit in het feit dat de boom heel giftig is maar zelf altijd groen en dus ‘levend’ blijft.

Medicinaal Een belangrijk moment in het ‘venijn’ imago van de taxus kwam er in 1962 toen dokter A. Barclay van het Amerikaanse “National Cancer Institute” de schors van de Taxus brevifolia onderzocht naar nieuwe medicijnen tegen kanker. In 1967 slaagden de onderzoekers erin om minieme hoeveelheden Paclitaxel te isoleren. De hoeveelheid Paclitaxel beter gekend onder de merknaam ‘Taxol’ - die kan gewonnen worden uit de schors van de Taxus brevifolia is echter zeer klein. Toen bleek dat de taxus effectief werkzaam was tegen een aantal vormen van kanker, waaronder borst- en eierstokkanker, kwamen de natuurlijke bossen van die plant aan de Amerikaanse Westkust onder druk te staan. De traag groeiende bomen sterven immers af als ze ontschorst worden. Daarom ging men op zoek naar een alternatief. Dit vond men in de naalden van onze venijnboom die baccatine bevatten. Baccatine kan na chemische bewerking omgezet worden tot een actief bestanddeel van Taxol. Zo geeft de zo giftige 15

Paclitaxel

Inhoudsstoffen Taxine: alle delen van de boom bevatten deze alkaloïde, behalve de zaadmantel. Dit giftige bestanddeel blijft ook werkzaam na koken, drogen of bewaren van het plantenmateriaal. De naalden hebben het hoogste taxinegehalte en dit neemt toe met het vorderen van de seizoenen. Jonge lente- en zomerscheuten zijn dus minder gevaarlijk. Zaden bevatten ook taxine. Als er op de zaden gekauwd wordt, komt de taxine vrij en kan dit fatale gevolgen hebben voor zowel mens als dier. Bij vogels gaan de zaadjes in hun geheel door het spijsverteringsstelsel en veroorzaken voor hen daardoor geen kwalijke gevolgen. Paclitaxel : in de schors van de Taxus brevifolia Baccatine : in de naalden van de Taxus baccata Herba 66

Taxus baccata

Werking De alkaloïde taxine werkt in op het hart en het ademhalingsstelsel, eerst stimulerend daarna verlammend met mogelijks de dood als gevolg. Paclitaxel en baccatine worden gebruikt in de chemotherapie onder andere onder de merknaam Taxol als cytostatica. In elke cel bevinden zich microtubuli. Dit zijn kleine, buisvormige structuren die de cel zelf aanmaakt en onmisbaar zijn voor de celdeling. Taxol verstoort de celdeling enerzijds door de aanmaak van microtubuli aan te wakkeren en anderzijds door te verhinderen dat de bestaande microtubuli worden afgebroken. Hierdoor stikt de cel als het ware in de eigen microtubuli en wordt een normale celdeling onmogelijk gemaakt.

snoeisel niet langer dan zes uur opgestapeld zit in een zak en breng het zeker binnen de 12 uur naar de inzamelplaats. Hoe verser, hoe beter. De baccatine verdwijnt namelijk na enige tijd uit het snoeisel. Heb je een taxushaag, neem dan zeker deel aan de inzamelactie. Uw taxushaag is namelijk een zeer belangrijk wapen in de strijd tegen kanker en elke kilogram taxussnoeisel is uiterst waardevol. Kleine hoeveelheden snoeisel kan u selectief kwijt in de containerparken. Grotere volumes hoeft u niet eens zelf te scheren of weg te brengen. Uw taxushaag wordt in dat geval voor u gesnoeid of opgehaald. De inzamelactie loopt nog tot 7 september.

‘Vergroot de hoop’ Je zal er ongetwijfeld wel ergens over horen: de inzameling van het taxussnoeisel. Alleen Vlaanderen en Zuid-Nederland hebben de traditie om taxus als haagplant te gebruiken. We zijn dus belangrijke leveranciers van grondstof voor de chemotherapie in de wereld. Het snoeisel van een taxushaag van 50 meter levert de nodige hoeveelheid grondstof voor één kankerpatiënt. Hoe klein de haag ook is, elke kilo snoeisel vergroot de ‘hoop’. Om bruikbaar te zijn, moet het snoeisel wel aan enkele voorwaarden voldoen. We zetten ze even op een rijtje. De beste periode om te snoeien is van juli tot eind augustus. Enkel éénjarig snoeisel komt in aanmerking. Het is dan ook belangrijk dat het verzamelde snoeigroen afkomstig is van hagen die jaarlijks gesnoeid worden. Takken die langer zijn dan 30 centimeter bevatten maar weinig baccatine. Zorg ervoor dat het snoeisel droog, zuiver en vers blijft, anders is het onbruikbaar voor verwerking. Snoei dus niet na een regenbui en gebruik een zeil om het snoeigroen op te vangen. Zorg ervoor dat het april - juni 2012

Bronnen • www.vergrootdehoop.be • nl.wikipedia.org • www.poisoncentre.be • www.borstkanker.net • commons-wikimedia.org • kruidenencyclopedie – Nico Vermeulen

16

Balsemien

Balsemien, voor springerige mensen?

A

ls we door de nauwe, schaduwrijke straatjes van Chatillon en Diois in de Franse Drômestreek flaneren, vinden we niet alleen de klassieke stokrozen die tussen muur en straat groeien maar ook de teer uitziende maar uitbundig bloeiende springzaden. Met hun wit-rozebloemen vrolijken ze oude nauwe steegjes helemaal op.

Impatiens

Het blijkt een balsemiensoort uit de Himalaya te zijn die blijkbaar net zoals zijn grote broer, de reuzenbalsemien, nu ook begonnen is aan zijn verovering van de wereld. Zijn officiële naam is Impatiens balfourii of tweekleurig springzaad en hij wordt in het Engels ook wel Kashmir balsam genoemd. De naam springzaad en Impatiens hebben ze niet gestolen want de rijpe zaden springen met enige kracht uit de lange, hangende zaaddoosjes. Impatiens, ongeduldig lijkt het hele plantje wel te zijn: beweeglijk bengelende bloemen en zaaddoos, springende zaden, snel groeiend en zich massaal verspreidend. Op de koop toe wordt de Impatiens walleriana, die veel als sierplant gebruikt wordt, ook nog het vlijtig liesje genoemd.

17

Maurice Godefridi

Bachbloesem Impatiens Vanuit de signatuur, het beeld van die plant, heeft Dr. Bach van de bloesemtherapie geconcludeerd dat balsemienen vooral goed zouden zijn voor mensen die snel handelen en denken en niet van uitstel houden. Wanneer ze ziek zijn, willen ze vlug genezen. Daarom is het voor hen moeilijk om geduld te hebben met mensen die van nature wat langzamer zijn. Het balsemientype heeft last van nerveuze trekjes en kan snel rood aanlopen. Spiertjes spannen zich in het gezicht of in de nek, die dan soms ook plotselinge krampaanvallen kunnen veroorzaken. Uiterlijk kunnen deze mensen razendsnel vuurrood of lijkbleek worden. De gemoedstoestand die volgens Bach hoort bij de Impatiens is ongeduld. Ook in het eerste hulpmiddel Rescue remedy wordt Impatiens verwerkt samen met Star of Bethlehem (vogelmelk) tegen shock en verdoving, Rock Rose (zonneroosje) tegen doodsangst en paniek, Cherry Plum (Prunus cerasifera) tegen de angst je (zelf)beheersing te verliezen en Clematis (Bosrank) tegen de neiging tot bewustzijnsverlies. In de bloesemtherapie is het wel de Impatiens grandiflora die gebruikt wordt. Dat is ook een balsemiensoort uit de Himalaya die - hoe kan het ook anders - zich uitbundig uitzaait, zelfs als een woekerend onkruid beschouwd wordt en dus blijkbaar bestreden moet worden.

Toch nog ergens in gebruik Balsemiensoorten zijn niet direct de meest gebruikte medicinale planten maar in Amerika wordt het Jewelweed, Impatiens biflora en Impatiens pallida, al honderden jaren gebruikt tegen irritatie en eczeem veroorzaakt door de

Herba 66

Balsemien Gifsumak. Deze werking wordt wetenschappelijk wel niet bevestigd. Uit onderzoek bleek dat Jewelweed niet beter werkte als een placebo. Bij de Apatani-volkeren in het Himalayagebied van India wordt het blad van Impatiens latifolia en Impatiens racemosa tegen hoofdpijn en spijsverteringsklachten gebruikt. Belgische balsemienen bestaan er ook. Ze groeien meestal op vochtige plaatsen en in de lichte schaduw bij beekjes. Vooral de

Impatiens noli-tangere, het groot springzaad, en Impatiens parviflora, klein springzaad, komen we in de Ardennen nog regelmatig tegen. Zelf heb ik geen behoefte om deze planten, om wat voor reden dan ook, op te eten. Voor mij zijn het vooral mooie, wilde planten die volwassenen en kinderen een beetje vreugde verschaffen met hun vrolijk bengelde bloemen en hun verrassend beweeglijke zaden. Dat ze ook een verhaal te vertellen hebben, is mooi meegenomen.

Namen Engels: Balsam-Weed, Garden Balsam, Herbal Impatiens Balsamihal, Impatiens, Jewel Balsam Weed, Quick-In-The-Hand, Silverweed, Slipper Weed, Speckled Jewels, Spotted Touch-Me-Not, Touch-Me-Not, Wild Balsam, Wild Celandine, Wild Lady's Slipper Latijns: Impatiens pallida, Impatiens balsamina, synonyms Balsamina foemina, Impatiens giorgii, Impatiens capensis, synonym Impatiens biflora Nederlands: Springbalsemien, Groot springzaad Duits: Impatiens, Springkraut, Fleissiges Lieschen Frans: Impatiens, Balsamie de l'Himalaya

Voor verdere studie • Guin JD, Reynolds R. Jewelweed treatment of poison ivy dermatitis. Contact Dermatitis 1980;6(4):287-288. View Abstract • Long D, Ballentine NH, Marks JG Jr. Treatment of poison ivy/oak allergic contact dermatitis with an extract of jewelweed. Am J Contact Dermat. 1997;8(3):150-153. View Abstract • Zink BJ, Otten EJ, Rosentha M, et al. The effect of jewel week in preventing poison ivy. J Wilderness Medicine 1991;2:178-182 • Ethnomedicinal botany of the Apatani in the Eastern Himalayan region of India. Chandra Prakash Kala GB Pant Institute of Himalayan Environment & Development, Kosi-Katarmal, Almora, Uttaranchal- 263 643, India. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine Volume 1

april - juni 2012

18

Bloemen in mijn bord

Bloemen in mijn bord: vlierbloesem

Maurice Godefridi

Bloemenazijn - een oud Engels recept Neem twee delen vlierbloesem en telkens één deel rode rozenblaadjes, lavendelbloemen en rozemarijnblaadjes, enkele kruidnagels, wat nootmuskaat en een stukje pijp-kaneel. Leg dit in een glazen stopfles of weckpot en vul deze bij met wijnazijn. Reken ongeveer twee liter azijn op 200 g vlierbloesem. Laat de azijn op een zonnige vensterbank ongeveer een maand trekken. Pers dan de bloemen goed uit in de azijn en laat dit nog enige tijd staan tot het bezinksel is gezakt. Schenk dan de azijn schoon af in flessen. Variaties zijn mogelijk: minder vlierbloesem of andere specerijen gebruiken. Je kan dit alles ook korter laten trekken of appelazijn gebruiken.

Rabarber-vlierconfituur Snijd één kilo rabarber in stukjes en leg deze in een kom. Bind een vlierbloesemtros zonder steel in een net. Roer door de rabarber één kilo suiker en hang het net met de vlier erin. Laat dit afgedekt een hele dag staan, roer goed om en laat het dan nog een nacht rusten. Schep de rabarber met het uitgelopen vocht in een flinke pan met dikke bodem en hang het net met de bloemen er weer in. Verwarm dit zachtjes tot kookpunt. Laat het dan weer afkoelen en weer een dag en een nacht staan. Neem de bloemen eruit, voeg een eetlepel citroenrasp toe en het sap van een citroen. Breng dan alles aan de kook en laat het zachtjes doorkoken tot een druppel op een koud bord niet meer uitvloeit. Zorg dat de potjes goed schoongemaakt, omgespoeld met heet sodawater en schoon heet water, klaar staan en vul ze met warme confituur. Daarna de potjes goed afsluiten.

Vlierbloesempunch Leg in een kom zes trossen vlierbloesem en twee flinke theelepels citroenrasp. Giet er ¾ liter kokende melk op en laat een kwartiertje staan. Zeef de melk, voeg er twee lepels dunne honing aan toe en twee lepels cognac. Laat de melk geheel koud worden. Serveer deze punch - die smaakt naar alle zoetheid van de zomer - gekoeld in grote glazen, bestoven met wat nootmuskaat en met een trosje vlier aan de rand van het glas.

Vlierbloesembeignets Maak een klassiek beignetbeslag. Dompel verse vlierbloesemtrosjes in het beslag en laat die omhulde trosjes in hete olie even frituren. Eventueel bestrooien met bloemsuiker om dan zo van de steel af te knabbelen. De steel niet opeten want die smaakt wat bitter.

Kruisbessen met vlierbloesem Kruisbessen rijpen als de vlier in bloei staat. Wie zal zich erover verwonderen dat vlier en kruisbessen het goed samen kunnen vinden? Wie kruisbessenjam of kruisbessencompote maakt, kan aan elk potje confituur wat vlierbloesem toevoegen en vlierbloesem strooien over de compote.

19

Herba 66

Bloemen in mijn bord

Zoet broodbeleg met platte kaas en vlier Roer een zachte crème van 100 g platte kaas, één losgeklopt ei, een snufje kaneel en een scheutje rozenwater en voeg er wat afgestroopte vlierbloesem aan toe. Strijk dit uit over dunne boterhammetjes en strooi er basterdsuiker op of giet er een dun straaltje honing over.

Vlierflensjes Roer een glad pannenkoekenbeslag van 200 g bloem, drie eieren, snuifje zout en een l/2 liter melk. Giet hiervan telkens een flinke lepel in de hete koekenpan met wat boter en leg er een lepel afgestroopte vlierbloesem op. Bak de pannenkoeken aan weerskanten bruin, sprenkel er citroensap op en giet er acaciahoning over.

vlierbloesem

april - juni 2012

20

Dagboek van een herborist

Dagboek van een herborist DINSDAG, MEI 15, 2012 Kruidenstage: bezoek siroperie Over de bergen van de Drôme naar Saou en naar Marie-Claire, visite van Le Panicaut siroperie. Altijd leuk om een nog steeds enthousiaste en efficiënte Marie-Claire bezig te horen en te zien. Elk jaar ook weer een kleine nieuwigheid, nu geen extra kruidensiropen maar wel een zuiveringsinstallatie en een nieuwe aanplant van Menthe verte en Menthe bergamot. Als muntsoorten, die zelf ook stevig groeien met hun wortelstokken door grassen en andere woekeraars geinfiltreerd worden, kun je beter een nieuw veld aanleggen. Dat heeft ze dan

Maurice Godefridi

Les sirops de plantes biologiques du Panicaut sont fabriqués dans le Val de Drôme sur une ferme familiale de moyenne montagne en polyculture-élevage. Adhérent à l'association des Simples et contrôlé par l'organisme certificateur Qualité France, nous avons à coeur de vous proposer des produits qui nous l'espérons sauront vous satisfaire autant pour leurs qualités gustatives que médicinales. Au coeur des Préalpes, entre Vercors et Provence prend sa source le Roubion au bord duquel se perche le petit village de Francillon sur Roubion. A 600 m d'altitude, dominant le village, se trouve la ferme de Lagier , bâtisse en pierres dont les premières fondations datent du XVe siècle. Située face à la forêt de Saoû célèbre pour son synclinal perché, la ferme bénéficie d’une vue extrordinaire dans un site remarquable et préservé.

bezoek siroperie

ook gedaan. De siropen die zij maakt kunnen als lekkernij en als medicijn gebruikt worden, al mag ze dat niet zeggen. Soorten zijn lavendel, munt, tijm, rozen, brandnetel, venkel, rozemarijn, kastanjebloemen, citroenmelisse en anderen. http://www.siropsdeplantes-lepanicaut.fr/ L'EARL du Panicaut vous propose des sirops de plantes issues de cueillette sauvage et de culture biologique et vous invite à découvrir le plaisir du goût associé aux bienfaits des plantes.

21

Cueillette sauvage et plantes cultivées Sur les 14 plantes entrant dans la gamme de nos sirops, 7 sont issues de cueillette sauvage : le romarin, les bourgeons de pin sylvestre, le thym, les fleurs de sureau, les fleurs de châtaignier, les fleurs de tilleul, la lavande fine. A l'exception du romarin qui en culture n'a pu s'adapter à notre versant nord trop froid en hiver, toutes sont cueillies sur la ferme et ses alentours et sur le massif du Couspeau (900m d'altitude). En cueillette sauvage il est indispensable que la cueillette soit faite avec respect pour les sites, grâce à une bonne connaissance du cycle de la plante et de la botanique. La sauge officicale, la menthe verte, la menthe bergamote, la mélisse, le fenouil, la sarriette et bien sûr les 80 pieds de roses anciennes à parfum sont cultivés selon le principe de l'agriculture biologique. Herba 66

Dagboek van een herborist

VRIJDAG, MEI 25, 2012 Over peterselie Onderzoekers van de universiteit van Missouri hebben de effecten van 'apigenine', een actieve stof in peterselie, op borstkanker bestudeerd en ondervonden dat het zeer effectief is bij tumoren die gelinkt worden aan progestageen. Dit hormoon wordt samen met oestrogeen gebruikt bij hormoonsubstitutietherapie voor vrouwen in de menopauze en staat bekend voor het vergroten van het risico op borstkanker. Voor deze studie werd gewerkt met speciaal gefokte muizen waarbij borstkankercellen geïmplanteerd werden. Sommige van deze diertjes kregen een type progestageen toegediend (MPA of medroxy progesteron acetaat). Vervolgens kreeg een deel van de behandelde muizen ook apigenine. Resultaat? Bij de muizen die enkel MPA kregen, waren de tumoren gegroeid, terwijl de beestjes die ook apigenine hadden gekregen opvallend kleinere tumoren hadden. De actieve stof uit peterselie had de groei van de kanker daadwerkelijk afgeremd. We weten dat apigenine de progressie van de menselijke borstkankercellen vertraagt op drie manieren: het bevorderen van celdood, het voorkomen van celdeling en het onderdrukken van een gen dat geassocieerd wordt met kankergroei. Bovendien verkleint apigenine ook de diameter van de bloedvaten die verantwoordelijk zijn voor het voeden van kankercellen. Hierdoor krijgen tumoren slechts een beperkte stroom van voedingsstoffen waardoor de kanker als het ware verhongerd en zich moeilijker kan verspreiden. En wat zegt Dodonaeus in zijn CruydtBoeck uit 1554 over de Cracht ende werckinghe van de 'ghemeyne peterselie'? • Die ghemeyne Peterselie met andere spijse

april - juni 2012

inghenomen es der maghen seer goet ende bequaem/ ende doet die spijse verteeren/ ende maeckt lust ende begheerte om eten/ ende doet water maken. • Die wortelen van dese Peterselie in water ghesoden ende ghedroncken openen die verstoptheyt van der levere van den nieren ende van allen den inwendighen leden/ ende doen die urine lossen/ ende den steen ende dat graveel rijsen ende afgaen. Ende wederstaen alle fenijn. • Tot den selven es oock dat saet seer goet ende beeter dan die wortelen/ dat niet alleen die verstoptheden opent ende den fenijne wederstaet/ maer oock alle winden ende opblasinghe doet sceyden. Ende daer om worddet in die Teriakel compositien vermenght. • Tselve saet es oock seer goet tseghen den hoest/ in alle Electuarium ghedaen die daer toe dienstelick sijn. • Die bladeren van dese Peterselie met broot vermenght/ ghenesen die roode gheswollen ooghen/ ende die sweerende borsten die met gheclontert soch verladen sijn.

DINSDAG, MEI 29, 2012 Vlierbloesem plukken Sambuci flos, zo beschrijven de oude apothekersboeken, de bloeiwijze van vlier. Deze bloesems worden medicinaal gebruikt omwille van hun zweetdrijvende en immuunversterkende werking bij virusinfecties met koorts, vooral bij verkoudheid en griep. De bloemtrossen kunnen nu, bij het begin van de bloei, geplukt worden. Ze worden achter de groene hoofdstengel afgeknipt en zo in trossen opgehangen en gedroogd. Na het drogen kun je eventueel de bloemen van de stengels afritsen om zo een smakelijker product te verkrijgen. Het plukken en drogen moet zonder kneuzen verlopen omdat anders de witgele bloempjes bruin worden en gedeeltelijk hun waarde verliezen.

22

Dagboek van een herborist

Sambucus nigra (Drôme) Vlierbloesem kunnen we niet alleen als medicijn gebruiken maar we kunnen er ook een smakelijke limonade van maken, gedroogd in cake, koek of brood verwerken en de bloesems frituren als beignets. Elder flower has been traditionally used against catarrhal conditions (especially in the upper respiratory tract), such as the flu, colds and sinusitis (Madaus 1938; Hänsel et al. 1994; Braun 1997; Fleming 2000; Weiss and Fintelmann 2000; Bisset and Wichtl 2001; Barnes et al. 2002; WHO 2002; Valles et al. 2004; Guarrera 2005; Mills and Bone 2005). Use as expectorant (Grieve 1931; Chiej 1984; WHO 2002) and use in chest complaints (Grieve 1931; Chiej 1984) are also reported. http://www.ema.europa.eu/docs/en_GB/docu ment_library/Herbal__HMPC_assessment_report/2009/12/WC5000 18238.pdf

WOENSDAG, MEI 30, 2012 Nog over vlier en broeder Aloysius Nog over vlier. Bij Broeder Aloysius vind ik het volgend vlierrecept om de ogen te verzorgen. 'Vlierbloemen in melk gekookt,

23

daarin een brok wittebrood geweekt en dit tusschen dunnen linnendoekjes op branderige oogen gelegd, trekken spoedig allen brand eruit; ook oogwar wordt daardoor snel opgelost en genezen', schrijft hij. Zowel het woordgebruik als het recept is voor verantwoordelijkheid van Broeder Aloysius. Toch lijkt mij dit een goed, leuk, eenvoudig recept dat gemakkelijk te maken is en wel degelijk algemeen verzachtend is.

VRIJDAG, JUNI 01, 2012 Boterbloem Toch maar eens wat schrijven over de boterbloem. Omwille van de lichte giftigheid houden herboristen zich er meestal niet mee bezig. Toch kleuren zij nu de wilde weilanden botergeel en beïnvloeden op die manier ook ons gemoed en dat is toch ook een vorm van psychofytotherapie. Liggend onder die gele glimmende bloemen maken ze alle grote en kleine kinderen gelukkig. Wat werd er vroeger in de kruidenboeken over deze ranonkelachtige verteld? De Flora Batava (1800) vermeldt over Ranunculus repens: “De plant schijnt hierin

Herba 66

Dagboek van een herborist

van alle de Ranonkel-soorten onderscheiden te zijn, dat zij geheel geene scherpte heeft, onschadelijk voor het vee, en zelfs een aangenaam voeder voor hetzelve is, terwijl zij in tijd van nood door den mensch, gekookt, kan genuttigd worden, Mattuschka. Brugmans had hiervan zelfs eene groote hoeveelheid gebruikt, zonder eenigen hinder te ondervinden. Zie zijne 'dissertatio de plantis inutilibus et venenatis' (**) p. 47, schoon hij ze onder de onkruiden der weiden opnoemt, zoo als ook Beckmann. Volgens de Pan Suecus, zouden paarden en geiten dit alleen gebruiken. Door de voortlopende ranken, is het een waar onkruid op moeslanden en akkers.” (**) Brugmans schrijft: "Primo omnes, si Polyanthemon et Repentem excipias, homini noxii deprehenduntur. Hos enim magna satis dosi licet sumpserim, nullos inde sensi effectus noxios." Vrij vertaald geeft dat: "Ten eerste zijn alle (Ranunculus soorten), als je de Polyanthemus en Repens buiten beschouwing houdt, giftig voor de mens. Deze twee heb ik echter in grote mate verorberd en ik heb er geen schadelijke effecten van gevoeld."De volledige titel van de dissertatie luidt: "Dissertatio ad quaestionen ab Academia regia scientiarum divionensi propositam, quaenam sunt plantae inutiles et venenatae, quae prata inficiunt, horumque diminuunt fertilitatem; quaenam porro sunt media aptissima illis substituendi plantas salubres ac utiles, nutrimentum sanum ac abundans pecori praebituras?" Groningen 1783. Referenties naar de dissertatie luiden meestal: "Dissertatio de plantis inutilibus et venenatis(quae prata inficiunt, horumque diminuunt fertilitatem, et de mediis aptissimis illis substituendi plantas salubres ac utiles, nutrimentum sanum ac abundans pecori praebituras.)" Over de knolboterbloem Huishoudelijk Gebruik, 'De Wortel kan zeker Meel of Styfzel opleveren (Parmentier.) Alle delen der Plant trekken blaren als Spaansche Vliegen,

april - juni 2012

(Dodonaeus) en kunnen volgens Kropf tot dit oogmerk nog beter dienen dan Spaansche Vliegen. Van het blaartrekken der Bladeren heb ik een voldoende proef dit voorjaar gezien. — Een schadelyk onkruid in de weiden, (Beckman, Brugmans) waar van zelfs Paarden en Koeijen een afkeer hebben. (Linn. Bulliard.) Inzonderheid nadeelig voor het Vee, wanneer het groen op de Weiden wordt gegeten; doch minder schadelyk, wanneer het tot Hooi gedroogd wordt.'

ZONDAG, JUNI 03, 2012 Kruidtuin Leuven In de kruidtuin Leuven met de herboristen in spe. Verkleumde mensjes bij frisse plantjes. In een hoekje van de tuin vinden we een aantal Siberische ginsengstruiken. Zoals de naam al aangeeft, zijn het Russische planten met een ginsengachtige werking. Zo te zien kunnen een aantal herboristen dat versterkend kruid op dit moment wel gebruiken. We vinden hier een overvloed aan planten, ook aan geneeskrachtige planten, volgens familie gerangschikt: lipbloemigen (o.a. munt, salie, tijm), schermbloemigen (zoals venkel, dille, engelwortel), giftige en hallucinerende nachtschade-achtigen (wolfskers, bilzekruid, bitterzoet) en eetbare ganzenvoetachtigen (brave hendrik bijvoorbeeld).

DINSDAG, JUNI 05, 2012 Oogsttijd voor herboristen: echte kamille Het is nu wel dé oogsttijd voor heel wat geneeskrachtige kruiden.Vooral bloemen en bloesems moeten nu geplukt worden. Om de voornaamste te noemen: echte kamille, korenbloem, vlierbloesem en vele soorten geurende rozen. Over de echte kamille / Matricaria recutita Het zijn hoofdzakelijk de bloemen die in juni tijdens het begin van de bloei geplukt worden. Bij de inzameling in het wild moet worden 24

Dagboek van een herborist gelet op verwarring met andere, er op gelijkende composieten als Anthemis arvensis L., valse kamille en Anthemis cotula L., stinkende kamille (allebei met stroschubben en een gevulde bloembodem). Ook Matricaria maritima L., zeekamille en Matricaria perforata L. [M. inodora L. = Tripleurospermum inodorum (L.) Schultz Bip.], de reukloze kamille, waarvan de bloemen een pappus hebben, hebben ook een gevulde bloembodem en geuren niet. Verder is er ook nog Matricaria discoidea DC = M. suaveolens Buch], de schijfkamille (een soort zonder lintbloemen, met gele vier-tandige buisbloemen). Deze plant geurt wel en heeft ook een holle bloembodem zoals de echte kamille, maar geen witte lintbloemen. Al deze planten leveren ook een echte kamille vluchtige olie maar zonder azuleen, een van de werkzame stoffen van de echte kamille. Hier wat professionele info over de bacteriedodende werking van Matricaria zoals beschreven in de monografie van Natural Standard http://www.naturalstandard.com/ Antimicrobial effects: Antimicrobial activity of chamomile has been studied in vitro and the results have been encouraging; however, human data remains lacking. Chamomile oil is actively antibacterial and fungicidal at concentrations of at least 25mg/mL, as is the chamomile constituent bisabolol at concentrations of at least 1mg/mL. Alpha-Bisabolol, luteolin, quercitin, and apeginin have been theorized to possess antibacterial properties. The coumarin constituent, hernearin, may also have antibacterial and antifungal properties in the presence of ultraviolet light. High molecular weight polysaccharides with immunostimulating activity have been isolated from German chamomile. Two such studies demonstrated that gram-positive bacteria were more susceptible than gram-negative bacteria to chamomile oil. It was most effective against Staphylococcus aureus, Streptococcus mutans, and Streptococcus salivarius; with also Bacillus megatherium, Leptospira icterohaemorrhagiae, and Trichomonocidal bactericidal activity. It was also found to be somewhat effective as a fungicidal against Candida albicans. Concentrated chamomile extracts also inhibited the growth of several strains of fungi. The hydro-alcoholic extract of chamomile completely inhibited growth of group B Streptococcus. Two additional in vitro studies showed that chamomile blocked the aggregation of Helicobacter pylori and numerous strains of Escherichia coli. Methanol extracts of Matricaria recutita flowers had a MIC >100mcg/mL against 15 Helicobacter pylori strains in vitro. Chamomile methanol and chloroform extracts have also shown strong activity against several strains ofArcobacter. An ethanolic extract of the entire plant has been reported to inhibit the growth of poliovirus and herpes virus. The volatile oil of chamomile also inhibited Bacillus subtilis in vitro. German chamomile esters and lactones showed activity against Mycobacterium tuberculosis and Mycobacterium avium. Another in vitro study found that chamomile tea contains no flavonoids and are inactive against Bacillus cereus (strain RM3190) incubated at 21°C for 3, 15, 30, and 60 minutes. Chamazulene, alphabisabolol, flavonoids, and umbelliferone displayed antifungal properties against Trichophyton mentagrophytes and Trichophyton Rubrum . 25

Herba 66

Dagboek van een herborist

Enkele wetenschappelijke onderzoeken: • Wagner, H., Proksch, A., Riess-Maurer, I., Vollmar, A., Odenthal, S., Stuppner, H., Jurcic, K., Le Turdu, M., and Fang, J. N. [Immunostimulating action of polysaccharides (heteroglycans) from higher plants]. Arzneimittelforschung 1985;35(7):1069 • Aggag, M. E. and Yousef, R. T. Study of antimicrobial activity of chamomile oil. Planta Med 1972;22(2):140-144. • Cinco M, Banfi E, Tubaro A, and et al. A microbiological survey on the activity of a hydroalcoholic extract of camomile. Int.J.Drug.Res. 1983;21(4):145-151. • Annuk, H., Hirmo, S., Turi, E., Mikelsaar, M., Arak, E., and Wadstrom, T. Effect on cell surface hydrophobicity and susceptibility of Helicobacter pylori to medicinal plant extracts. FEMS Microbiol.Lett. 3-1-1999;172(1):41-45. View Abstract • Turi, M., Turi, E., Koljalg, S., and Mikelsaar, M. Influence of aqueous extracts of medicinal plants on surface hydrophobicity of Escherichia coli strains of different origin. APMIS 1997;105(12):956-962. • Mahady, G. B., Pendland, S. L., Stoia, A., Hamill, F. A., Fabricant, D., Dietz, B. M., and Chadwick, L. R. In vitro susceptibility of Helicobacter pylori to botanical extracts used traditionally for the treatment of gastrointestinal disorders. Phytother Res 2005;19(11):988-991. • Cervenka, L., Peskova, I., Foltynova, E., Pejchalova, M., Brozkova, I., and Vytrasova, J. Inhibitory effects of some spice and herb extracts against Arcobacter butzleri, A. cryaerophilus, and A. skirrowii. Curr Microbiol. 2006;53(5):435-439. • Friedman, M., Henika, P. R., Levin, C. E., Mandrell, R. E., and Kozukue, N. Antimicrobial activities of tea catechins and theaflavins and tea extracts against Bacillus cereus. J Food Prot. 2006;69(2):354-361.

Oproep voor artikels: De volgende Herba komt uit op 15 september 2012 en heeft als thema "Winterkwalen". Indien u een artikel wil schrijven voor deze Herba, dan kan u dit uiterlijk op 15 augustus 2012 mailen naar [email protected]. Andere artikels zijn ook altijd welkom. In 2012 komt in het winternummer het thema 'wortels' aan bod.

april - juni 2012

26

Voorstelling Vakleden - Netelvuur

Christel Van Vooren

Ons bedrijf Netelvuur is een pioniersbedrijf (° 3 april 2002) gevestigd in Oostwinkel (Zomergem). Het is als eerste in Vlaanderen gestart met de stoomdistillatie van aromatische planten tot essentiële oliën en hydrolaten. Netelvuur teelt en verwerkt aromatische en medicinale planten. Het ganse proces gebeurt biologisch (controle BE-BIO-02). Netelvuur heeft het totaal productieproces in handen beginnend bij de aanplant, teelt en oogst van medicinale en aromatische planten en eindigend bij een hoogwaardig chemisch gedefinieerde olie of hydrolaat.

Het productieproces Voor het distilleren van plantenmateriaal beschikt Netelvuur over drie professionele distillatieketels waarvan twee in inox en één in glas. De essentiële oliën worden gewonnen met een grote ketel (1000 l). Deze heeft een capaciteit van + 200 kg plantmateraal per batch. De kleinere laboratoriumketel (60 l) wordt vooral gebruikt voor het distilleren van hydrolaten en het uitvoeren van experimenten op laboratoriumschaal. De glazen distilleerkolf wordt uitsluitend gebruikt voor de productie van 100 % zuiver rozenwater (Rosa damascena).

27

Herba 66

Voorstellling Vakleden - Netelvuur

Onze producten Netelvuur heeft zowel het teelt- als het productieproces in handen waardoor het bedrijf garant staat voor een 100 % zuiver product. Netelvuur legt zich toe op de selectie en de extractie (stoomdistillatie) van cultivars die hier in ons klimaat biologisch geteeld kunnen worden en dit op een ecologische verantwoorde wijze. Ons assortiment is derhalve beperkt tot een 9-tal essentiële oliën die een weerspiegeling zijn van het kruidig potentieel van Vlaanderen. Onze producten dragen momenteel het Europees bio-label. Voor alle essentiële oliën is een GCMS-analyse beschikbaar.

Productassortiment • 100 % zuivere en biologische hydrolaten Enkelvoudige hydrolaten:

Samengestelde hydrolaten:

april - juni 2012

28

Voorstelling Vakleden - Netelvuur • 10 logische essentiële oliën

Bedrijfsbezoeken, workshops, cursussen Naast teelt en productie wil Netelvuur een open huis zijn voor groot en klein, leek en professional. Jaarlijks wordt een opleiding aromatherapie georganiseerd. Na een stevige inleiding (module I) worden een 200-tal essentiële oliën besproken (module II). Vervolgens wordt ingegaan op diverse toepassingen: dermatologie, luchtwegen, spijsvertering, ... (module III). Een aantal gastcolleges staan tevens op het programma. Uniek aan deze opleiding is de combinatie van de theorie met de praktijk. De opleiding bevat een aantal effectieve praktijklessen (rond thee en infusies, personenverzorging, massage, culinaire aromatherapie) die ook afzonderlijk kunnen worden gevolgd (module IV). Uitsluitend voor zorgprofessionals worden opleidingen georganiseerd rond complementaire aromazorg in de zorg (palliatieve sector, psychogeriatrische sector en pediatrie). Voor wie zelf wil leren distilleren is er de jaarlijkse hydrolatendriedaagse (eerste maandag, dinsdag en woensdag van juli) en tot slot is er ook jaarlijks een opendeurdag, dit jaar een feesteditie vermits Netelvuur 10 jaar bestaat! (programma en info : zie www.netelvuur.be) Iedereen welkom dus op zondag 24 juni.

29

Herba 66

Activiteiten en opleidingen

Activiteiten Hier volgt een opsomming van enkele activiteiten van onze vakleden tijdens de komende maanden. Voor meer gedetailleerde informatie en inschrijvingen verwijzen we naar onze website www.herboristen.be Zaterdag 16 en zondag 17 juni 2012 13u00 tot 18u00: Opendeurdagen / Herboristerie Helianthus Zondag 24 juni 2012 10u00 tot 17u30: Opendeur ter ere van Sint Jan of Zomerzonnewende of Lavendelfeest / Netelvuur Zondag 19 augustus 2012 13u30 tot 17u30: Druïdemengsels / De Druïde meer informatie: • De Druïde, Jan Van Avondtstraat 25, 3012 Wilsele Putkapel, http://www.dedruïde.com • Herboristerie Helianthus, Brembosstraat 40 1800 Vilvoorde, http://www.herboristje.be • Netelvuur, Netelvuur, Veldhoek 33 te 9931 Oostwinkel, http://www.netelvuur.be/Opendeurdagen.html

Opleidingen

Kruidige kruiden

Lavend'an

10, 17 en 24 september - 1 en 8 oktober van 19u30 tot 21u45 Je komt er alle kruidengeheimpjes te weten, hoe ga je kruiden bewaren, waarom ga je kruiden drogen, hoe verwerk je kruiden,... Over een heel aantal boeiende kruiden vertel ik je graag het belangrijkste. Elke avond is er een stukje theorie, een stukje praktijk, er valt iets kruidigs te proeven,... Je krijgt een uitgebreide lestekst, met vele receptjes. Uiteraard krijgen jullie veel foto's te zien en kruiden te voelen, ruiken, proeven,... De lessen gaan door in SKLO, Baron Descampslaan 105 te Wijgmaal. De prijs voor deze reeks bedraagt € 110. Inschrijven via e-mail [email protected]

april - juni 2012

30

Activiteiten en opleidingen

De geur van kruiden – Aromatherapie 26 november - 3 en 10 december van 19u30 tot 21u45

Lavend'an

We bespreken de oorsprong van etherische oliën, wat zijn etherische oliën, hoe worden ze gemaakt, welke inhoudstoffen hebben ze, wat zijn chemotypes, wat zijn hydrolaten? Hoe ga je etherische oliën gebruiken, welke invloed hebben ze op het lichaam? Welke oliën zijn goede EHBO-oliën, of welke gaan je huis lekker doen ruiken,... Elke les is er zeker een praktijkmoment voorzien, waarin we een geurend voetbadje nemen, we een ontspannen handmassage leren geven en we proeven dat je 1 druppeltje olie zelfs proeft in voeding. Uiteraard gaan we vele oliën leren ruiken en gebruiken. De lessen gaan door in SKLO, Baron Descampslaan 105 te Wijgmaal. De prijs voor deze reeks bedraagt € 66. Inschrijven via e-mail [email protected]

Herboristenopleiding 2012­2013

Dodonaeus

We starten in het najaar van 2012 met een herboristenopleiding die gegeven wordt in 4 weekends van 2 dagen, 4 seizoensdagen, info en opdrachten via mail, een stageweek in Frankrijk en een afsluitende dag of weekend. Een unieke gelegenheid om op een snelle en praktische manier een herboristenopleiding te volgen. Praktische informatie over deze 27ste opleiding voor herboristen nieuwe stijl Begin van de opleiding: eerste weekend 3 en 4 november 2012 daarna over het jaar verdeeld vier seizoensdagen (data samen af te spreken) en info en opdrachten via internet. De stageweek kan apart gevolgd worden. Cursuskosten: € 400 voor de hele opleiding (4 weekends, 4 seizoensdagen, documentatie via mail) + cursusboek € 50. De opleiding zal waarschijnlijk doorgaan in het Leuvense. Kosten voor de stageweek: cursisten € 100, voor niet cursisten € 150. Inschrijven kan door het storten van € 50 op rekening van Maurice Godefridi BE09 0010 5818 8457 (BIC code GEBABEBB) met vermelding herborist 2012 - 2013 Voor info via mail: [email protected], GSM 0499 635589

Kruidenstage Frankrijk Herboristerie Brighid nodigt u uit om het natuurpark "Causses du Quercy" te komen ontdekken, een plek in het Zuiden van Frankrijk, zuiver en ecologisch evenwichtig, waar de natuur overheerst. Om door te dringen in dit kruidenparadijs biedt herboristerie Brighid u een kruidenstage aan. Info: www.herboristeriebrighid.com

31

Herba 66

Activiteiten en opleidingen

Stage Hydrolatentherapie Hydrolatentherapie is een relatief recente strekking binnen de aromatherapie waarbij hoofdzakelijk met aromatische waters wordt gewerkt. Tijdens deze driedaagse wordt de theorie gekoppeld aan de praktijk. Iedere dag is op dezelfde wijze opgebouwd: bespreking – theorie (2u), oogsten en distilleren (2u), toepassingen (2 u). De bespreking omvat volgende thema’s: definitie hydrolatentherapie, kwaliteitseisen, productie, eigenschappen, gebruik, bespreking van enkele enkelvoudige en samengestelde hydrolaten. De deelnemers bepalen voor een groot stuk wat er geplukt en gedistilleerd wordt. Iedere deelnemer ontvangt per hydrolaat een persoonlijke batch. De namiddag is meestal gewijd aan de toepassing van hydrolaten. Zowel het gebruik in de persoonsverzorging als het culinair gebruik komen hierbij aan bod. Praktisch: Kostprijs : € 270 (ingrediënten, grondstoffen, syllabus en hydrolaten inbegrepen) Aanvang : 9u00 – 12u00 u en van 13u00 tot 16u00 Inschrijven uiterlijk vóór 16 juni 2012 door overschrijving op rekening 735-0060638-01 met vermelding van ‘uw naam + telefoonnummer + hydrolatendriedaagse’.

Jaaropleiding Aromatherapie: start op zaterdag 29 september 2012

De jaaropleiding die Netelvuur inricht, is een vorming met bijzondere aandacht voor essentiële oliën én hydrolaten: aromatherapie inclusief hydrolatentherapie. Behalve theorie (3 modules) is er een module die uitsluitend bestaat uit effectieve praktijksessies: demonstratie van diverse distilleertechnieken en zelf distilleren van kruiden met een kleine glazen distilleerkolf, culinaire aromatherapie, aromatische massage, gebruik van essentiële oliën en hydrolaten in de persoonsverzorging, zelf synergiën van essentiële oliën maken… Er wordt beroep gedaan op diverse externe docenten o.a. Apotheker Philippe Gerard, Michel Vanhove, …). Praktisch: Bijeenkomsten op zaterdag van 09u00 tot 16u00 of in geval van enkel voormiddag: van 09u00 tot 12u00. Kostprijs 4 modules: € 480 (koffie/thee, ingrediënten, grondstoffen & syllabus inbegrepen). Bij inschrijving én betaling vóór 1 september 2012 betaalt u slechts € 450. Afzonderlijke modules: Module I: € 120 /Module II: € 200 /Module III: € 100 /Module IV: € 150 Inschrijven uiterlijk vóór 15 september 2012 door overschrijving op rekening 735-0060638-01 met vermelding van ‘uw naam + telefoonnummer + Module(s)’ Uw plaats wordt slechts gereserveerd na ontvangst van uw saldo op rekening. Max. 16 deelnemers Meer informatie: www.netelvuur.be

april - juni 2012

32

Lidmaatschap VHV

Lidmaatschap VHV Lid worden of lidmaatschap vernieuwen De Vlaamse Herboristen Vereniging (VHV) is een vereniging voor herboristen en kruidenliefhebbers en wenst op een professionele manier kruiden met raad en daad terug in het dagelijks leven te brengen. Kruiden, als basis voor een gezonder leven. De VHV streeft dan ook naar: • het bevorderen en verspreiden van degelijke kennis over geneeskrachtige planten en kruiden en hun toepassingen • het verenigen van alle kruidenliefhebbers • het verenigen van alle herboristen (en fytotherapeuten) • de herwaardering en de erkenning van het beroep "herborist" De VHV voorziet haar leden van volgende activiteiten: • het verstrekken van goede informatie over medicinale planten, vakliteratuur en tijdschriften, cursussen en vakopleidingen • het uitgeven van een vakblad "Herba" dat 4 maal per jaar verschijnt • het organiseren van informatiedagen, excursies en kruidenwandelingen, het bezoeken van botanische tuinen en kruidenverwerkende bedrijven Door lid te worden van onze vereniging steunt u ons bij de verwezenlijking van onze doelstellingen.

Hoe lid worden Leden in België: overschrijven van het lidgeld (zie volgende pagina) op rekening 979-6515256-62 van de Vlaamse Herboristen Vereniging vzw, Rosweg 59A te 1750 Sint-Martens-Lennik. Leden in België kunnen opteren om de Herba in digitaal pdf-formaat te ontvangen. Leden in het buitenland: overschrijven van het lidgeld (zie volgende pagina) op IBAN BE51 9796 5152 5662 en BIC-code ARSP BE22 van de Vlaamse Herboristen Vereniging vzw, Rosweg 59A te 1750 Sint-Martens-Lennik. Leden uit het buitenland betalen bij de hernieuwing van het lidmaatschap ook de portkosten (€ 12,50) voor het versturen van de Herba naar een adres in het buitenland. Buitenlandse leden kunnen echter verkiezen de Herba in digitaal pdf-formaat te ontvangen en vermijden op die manier de extra portkosten.

Gelieve bij elke overschrijving van lidgeld de mededeling "Nieuw Lid" te gebruiken bij nieuwe leden en "Lidmaatschap + lidnummer" voor bestaande leden. Het lidnummer vindt u op het adreslabel van deze Herba.

33

Herba 66

Lidmaatschap VHV

De formules Vaklid: € 25 per jaar Vakleden hebben een herboristenopleiding gevolgd en/of zijn professioneel bezig met kruiden. Alle personen die in het bezit zijn van de nodige beroepskennis, ervaring en/of opleidingsgraad kunnen vaklid worden. Om een idee te krijgen van de kwalificaties van haar vakleden, vraagt de VHV dat vakleden het informatieformulier op de website invullen en doorsturen naar de vereniging. Vakleden hebben stemrecht en kunnen mee bepalen wat er in de vereniging gebeurt. Vakleden krijgen op de website ruimte voor een korte voorstelling van hun professioneel bezig zijn, de aankondiging van hun eigen activiteiten en kunnen activiteiten mee organiseren met de vereniging. De VHV heeft een lidmaatschap bij de American Botanical Council (ABC). De website van ABC (http://abc.herbalgram.org) bevat interessante informatie over medicinale planten. Vakleden kunnen, indien bepaalde artikels hen interesseren, via de VHV elektronisch artikels uit HerbalGram opvragen. Een mailtje naar [email protected] met verwijzing naar het bewuste artikel volstaat hiervoor. Tot slot genieten zij ook de voordelen die gelden voor de gewone leden. Gewoon lid: € 15 lidgeld per jaar Alle personen die belangstelling hebben voor kruiden. Leden ontvangen vier maal per jaar het ledentijdschrift Herba en kunnen, afhankelijk van de activiteit, aan een voordeliger tarief of gratis deelnemen aan een aantal activiteiten georganiseerd door de VHV. Steunend lid: minimaal € 50 lidgeld per jaar Steunende leden genieten dezelfde voordelen als vakleden. • Het lidmaatschap telt voor het hele gezin op eenzelfde domicilieadres. • Leden die de Herba digitaal wensen, sturen een mailtje naar [email protected]. • Eventuele (email)adreswijzigingen geeft u best zo spoedig mogelijk door aan onze ledenadministratie op [email protected] om correcte verzending van de Herba te garanderen. Op het adreslabel van deze herba vindt u uw lidnummer gevolgd door een jaartal. (Vak)Lid nr.1 2012 Dit jaartal geeft aan tot wanneer uw huidig lidmaatschap loopt. Als het jaartal 2012 is, bent u reeds lid tot het eind 2012. Indien dit niet het geval is en u onze vereniging nog verder wil steunen, dan dient u nu uw lidmaatschap hernieuwen.

april - juni 2012

34

Onze Steunende leden: • Kruidentheek en theehuisje De Druïde, Jan Van Avondtstraat 25, 3012 Wilsele, www.dedruïde.com

Onze Vakleden: • Almanto, afdeling van Larcosan GCV, Jozef Jennesstraat 41, 2900 Schoten, www.almanto.be • De Druïde, Jan Van Avondtstraat 25, 3012 Wilsele, www.dedruïde.com • Ecoflora, Ninoofsesteenweg 671, 1500 Halle, www.ecoflora.be • Herboristerie Helianthus, Brembosstraat 40, 1800 Vilvoorde, www.herboristje.be • Kruiden Pervisum, Staatsbaan 2 C, 8610 Kortemark, kruidenpervisum.europaweb.be • Kruidenkwekerij Duizendblad, Ternatstraat 11, 1742 Sint-Katherina-Lombeek, www.duizendblad.be • Kruidotheek, Minderbroedersstraat 4 , 1500 Halle, www.kruidotheek.be • Lavandula, Privateweg 7, 2240 Viersel, www.lavandulashop.com • Lavend'an, J. Persoonsstraat 11, 3012 Wilsele, www.everyoneweb.be/lavendan • Lieve Mornie, Peerstraat 148, 9000 Gent • MaCos biocosmetica, Ledebergstraat 36, 9550 Hillegem, www.macosbiocosmetica.com • Maurice Godefridi, Jean d'Ardennelaan 5B, 8420 De Haan aan Zee • Netelvuur, Veldhoek 33, 9931 Oostwinkel, www.netelvuur.be • Primrose Academy, Warschaustraat 22, 8400 Oostende, www.primroseacademy.be • Reynaerts Kruidenhaag, Hanenberg 60, 3272 Testelt, www.reynaertskruidenhaag.be

In de Herba publiceren we enkel onze steun- en vakleden nadat we uitdrukkelijk toestemming hebben gekregen van deze leden om hun naam en adres te publiceren. Bij deze een oproep aan onze steun- en vakleden : indien u akkoord gaat om uw naam en adres te vermelden in de Herba, gelieve dan een mailtje te sturen naar [email protected]

Maatschappelijk zetel: Vlaamse Herboristen Vereniging Rosweg 59A B-1750 Sint-Martens-Lennik Website : www.herboristen.be / [email protected]

Voorzitter: Maurice Godefridi Jean d' Ardennelaan 5/1 B-8420 De Haan aan Zee