Heemsteedse wijken te kijk!

Hand-out bij ABC-wijk-te-kijk-tentoonstelling:

€ 2,(versie 120401)

‘Heemsteedse wijken te kijk!’ verleden-heden-toekomst van Haarlemse ‘buur’ belicht

1 april t/m 25 mei 2012

In deze hand-out zijn alle toelichtende teksten opgenomen die ook op de tentoonstelling in het ABC te lezen zijn. In sommige gevallen is enige aanvullende achtergrond informatie toegevoegd.

ABC Architectuurcentrum Haarlem – Groot Heiligland 47 – 2011 EP HAARLEM T. 023 534 05 84 - Website: www.architectuurhaarlem.nl

1

‘Heemsteedse wijken te kijk!’ verleden-heden-toekomst van Haarlemse ‘buur’ belicht Het ABC Architectuurcentrum Haarlem heeft een lange traditie opgebouwd met de zogenoemde wijk-te-kijk tentoonstellingen. Deze keer kijkt het ABC voor het eerst over de grens van Haarlem en is de blik gericht op de buurgemeente Heemstede. Op de expositie “Heemsteedse wijken te kijk!” wordt het verleden, heden en toekomst van de gemeente belicht. Daarbij ligt de nadruk op de architectonische-, stedenbouwkundige- en landschappelijke verschijningsvorm maar er is vanzelfsprekend ook aandacht voor de sociale aspecten. Startpunt van de tentoonstelling vormt het uitbreidingsplan dat nu precies honderd jaar geleden, in 1912, werd vastgesteld. Vanaf dat moment maakte Heemstede een stormachtige ontwikkeling door. Om het groen te sparen stagneerde later de groei en nu wordt de bebouwde kom van Heemstede niet verder uitgebreid. Wel vernieuwt Heemstede zich nog voortdurend met grotere en kleinere bouwprojecten. De tentoonstelling zoemt ook in op de landgoederen en de groengebieden, die een essentieel onderdeel vormen van het woon- en leefmilieu van Heemstede.

Zaal 1: 100 jaar uitbreidingsplan Heemstede rond 1900 een dorpje met lintbebouwing Rond 1900 telde de gemeente Heemstede zo’n 5000 inwoners en 1000 woningen. De bebouwing stond vooral langs een aantal doorgaande wegen als de Herenweg, de Glipperweg en de Binnenweg. Hier en daar waren er kleine concentraties van bebouwing, zoals bij de Blekersvaart, rond het Raadhuisplein en bij de kerk aan het huidige Wilhelminaplein. Van echte woonwijken was nog geen sprake. Bosch en Vaart en Zuiderhout, de eerste (ex)Heemsteedse wijken Tot 1927 lag de gemeentegrens van de gemeente Heemstede veel noordelijker dan nu. De hele Hout tot ter hoogte van de Pijlslaan en Schouwtjeslaan viel onder Heemstede. In dit noordelijkste deel van Heemstede kwamen rond 1900 de eerste geplande wijken tot stand, het Bosch- en Vaartkwartier en de Zuiderhout. Het Bosch- en Vaartkwartier kreeg een meer stedelijk karakter. De Zuiderhout werd gepland als groen villapark. In de wijk Zuiderhout bevindt zich Tuinwijk-Zuid van de architect Van Loghem, een in de architectuurwereld heel bekend complex.

Het uitbreidingsplan 1912 Dit jaar honderd jaar geleden, op 28 augustus 1912, stelde de gemeenteraad van Heemstede het uitbreidingsplan voor de gemeente vast. Het plan ging uit van een enorme groei van Heemstede. Aan het dorpje met lintbebouwing zouden vele nieuwe wijken worden toegevoegd. Volgens de toelichting bij het plan waren de omstandigheden voor het uitbreidingsplan ideaal gezien de nabijheid van Haarlem, de Haarlemmerhout en de buitenplaatsen. Het belangrijkste onderdeel van het plan was de grote plankaart, die aangaf welke gronden voor de aanleg van straten, grachten en pleinen werden bestemd. Het uitbreidingsplan was opgesteld door de architecten J.Th.J. Cuypers en J. Stuyt. De toelichting bij het plan gaat uitgebreid in op de hoofdverkeerswegen, de villakwartieren en de buurten voor de “arbeidende en neringdrijvende klasse”. Na 1912 zijn tientallen wijzingen op het uitbreidingsplan vastgesteld, waarbij het stratenpatroon en de bebouwing werden aangepast. Deze tentoonstelling laat de enorme invloed zien van het uitbreidingsplan op de ontwikkeling van Heemstede.


2

De razendsnelle groei 1912-1950 De opstellers van het uitbreidingsplan kregen gelijk: de jaren daarna bleken de omstandigheden inderdaad ideaal voor een snelle uitbreiding van Heemstede. Heemstede groeide de eerste helft van de twintigste eeuw van 5.000 naar bijna 25.000 inwoners. Dit ondanks de grenswijziging in 1927, waarbij 5.000 Heemstedenaren inwoners van de gemeente Haarlem werden. Het inwonertal van Heemstede vervijfvoudigde, terwijl het inwonertal van heel Nederland in die periode maar verdubbelde van vijf naar tien miljoen.

De Villaparken 1912-1950 Vanwege de nabijheid van Haarlem en de Haarlemmerhout was volgens het uitbreidingsplan 1912 het hele noordelijk deel van Heemstede zeer geschikt voor het maken van villaparken. Ook langs de aan te leggen Heemsteedse Dreef en rond het huidige Valkenburgerplein waren villa’s gepland. De villawijken moesten vooral bestaan uit alleenstaande grote woningen met zeer ruime tuinen. Uiteindelijk zijn er veel twee- en vier onder één kap en rijtjeswoningen gekomen op bescheidener kavels. Kenmerkend voor deze vooroorlogse wijken zijn de brede wegen, ruime plantsoenen en pleinen en open tot halfopen bebouwing. De ruime woningen hebben meestal twee bouwlagen en een kap. De bouwmaterialen zijn traditioneel: gevels van baksteen, kozijnen van hout en daken met gebakken pannen en soms riet. Balkons, erkers, ruime oversteken, kroonlijsten en ingangspartijen zorgen voor een aantrekkelijk aanzien. Door de oorlog stagneerde de bouw in de nog niet voltooide wijken. De na de oorlog in de open gaten gebouwde woningen zijn doorgaans kleiner en minder royaal afgewerkt. In het uitbreidingsplan 1912 werd een groot gebied gereserveerd voor de villaparken. Ondanks de vele nieuwbouw voor de oorlog was dit gebied, in 1950, nog lang niet met de geplande villa’s bebouwd. Na de oorlog zijn er weinig villaparken meer gebouwd. Schilderswijk In 1920 werden de plannen voor het gebied aan het Spaarne tussen de Crayenester- en de Bronsteevaart meer in detail uitgewerkt. Het aangepast plan vormt de basis voor de bouw van de Schildersbuurt in de jaren twintig en dertig. De N.V. Maatschappij tot Exploitatie van onroerende goederen “Bronstee” nam de aanleg van de straten voor haar rekening. De Rembrandtlaan en de Paulus Potterlaan tussen het Jozef Israëlsplein en het Jan Miense Molenaerplein vormen de centrale oost-westas in de wijk. Er zijn zowel vrijstaande-, dubbele- als meer onder één kap woningen. Bijna alle huizen hebben twee bouwlagen met een kap. Bloemenwijk In 1926 werd een herzien plan vastgesteld voor de wijk ten noorden van de Zandvoortselaan tussen de Leidsevaart en de Herenweg. In vergelijking met het Uitbreidingsplan 1912 werd het stratenpatroon flink aangepast. Het plan 1926 gaat uit van veel twee- en vier onder één kap woningen op smalle, diepe kavels. Deels voor- en deels na de oorlog is het Heemsteedse deel van het wijkje volgens het plan 1926 gerealiseerd. Met het plandeel, dat in 1927 bij de gemeente Haarlem werd gevoegd, liep het heel anders. Vanaf 1955 kwamen daar o.a. het Coornhertlyceum, flatgebouwen, kantoren, een zorginstelling en het laatste stuk van de Westelijke Randweg. De gemeentegrens tekent zich hier scherp af: een wijk met traditionele woonbebouwing in Heemstede naast grootschalige modernistische gebouwen in Haarlem. Het Grotstuk Het gebied op en rondom het Hugo de Vriesplein, ten zuiden van de Van Merlenlaan, staat bekend als “Het Grotstuk”. Het Grotstuk is aangelegd op glooiende duingrond: een overblijfsel van de oude strandwal. Volgens het oorspronkelijke plan van 1912 zouden in het gebied vier kleine landgoederen komen. Latere plannen gingen uit van meer bebouwing. Hoofdzakelijk staan er nu vrijstaande villa’s met royale tuinen. De architectonische verscheidenheid is groot. Naast monumentale vooroorlogse villa’s staan bungalows uit de jaren vijftig en zestig.


3

De toekomstwaarde van de oude villawijken Veel woningen in de Heemsteedse villawijken zijn meer dan 70 jaar oud. Desondanks blijven het wijken met toekomstwaarde. Deels heeft dit direct te maken met de kwaliteit van de oorspronkelijke plannen en gebouwen. Er is blijvende waardering voor de woning en de woonomgeving. De parkeerdruk kan goed worden opgevangen in de geplande brede woonstraten. De wijken danken hun toekomstwaarde echter ook aan de forse investeringen van de eigenaren in verbetering en aanpassing van de woning, Het gaat daarbij ondermeer om investeringen in dakopbouwen, serres, de aanleg van CV en het aanbrengen van dubbelglas.

Sociale woningbouw 1900-1950 In de 19e eeuw was er in Nederland veel armoede en de huisvesting was vaak erbarmelijk. In 1900 woonde de helft van de bevolking in slechte, benauwde, onhygiënische één of twee kamerwoningen. Ook Heemstede kende armoede en slechte huisvesting. Met de woningwet van 1901 kregen de gemeenten een duidelijk taak om de huisvesting van de lagere inkomens te verbeteren. In het uitbreidingsplan 1912 werd de kom rond Binnenweg, Raadhuisstraat en Wilhelminaplein aangewezen voor woningbouw in aaneengesloten huizenrijen voor de “arbeidende en neringdrijvende klasse”. Noordoostelijk van het Wilhelminaplein tot rond het huidige Hageveld werd een “arbeidswijk” gepland. Die arbeidswijk rond Hageveld is er nooit gekomen. De sociale woningbouw concentreerde zich rond de Binnenweg, de Raadhuisstraat en ten oosten van het Wilhelminaplein. Indische buurt en Bosboom Toussaintlaan De Indische buurt is opgezet als woonwijk voor de arbeiders- en middenstandsklasse. De wijk werd vanaf circa 1910 bebouwd met complexmatige woningen binnen een eenvoudig, rechthoekig stratenpatroon. De brede, groene Javalaan vormt een noordoost-zuidwest lopende as die het gebied in tweeën deelt. Veel woningen hebben nu een extra verdieping gekregen. Rond de Bosboom Toussaintlaan staan woningwetwoningen uit de jaren twintig. Het complex werd in opdracht van de woningbouwvereniging Heemstedes Belang als stedenbouwkundige en architectonische eenheid ontworpen. Het heeft kenmerken van een Engelse tuinstad. Haemstedeplein Het woningbouwcomplex aan het Haemstedeplein e.o is ontworpen door architect Herman van der Kloot Meijburg en in 1920-‘21 gerealiseerd. Het vertoont een sterke samenhang in stedenbouw en architectuur en heeft mede daardoor een bijzondere kwaliteit. De woningen zijn traditioneel met veel aandacht voor details gebouwd met natuurlijke materialen zoals rode baksteen, hout en gebakken pannen. In de knik van een huizenrij is een opvallend gemetselde poort gemaakt in de traditie van de Amsterdamse school. Res Novaplein In 1909 werden rond het carrévormig Res Novaplein arbeiderswoningen gebouwd naar ontwerp van de architecten Cuypers, Stuyt en Etmans. Opdrachtgever was de toen net opgerichte Woningbouwvereniging Berkenrode. “Res novae” betekent “nieuwe zaken” en verwijst naar de encycliek Rerum Novarum uit 1891 van paus Leo XIII, die handelt over de noodzaak de toestand van de arbeiders te verbeteren. Midden jaren ’80 is het complex gesloopt en vervangen door sociale nieuwbouw. De vooroorlogse voorzieningen Met de groei van de bevolking moesten er ook nieuwe voorzieningen komen. De nieuwe winkels concentreerden zich langs de Binnenweg, Raadhuisstraat, Zandvoortselaan en de Jan van Gooyenstraat. Meer verspreid kwamen andere voorzieningen als scholen en kerken tot stand. Net als de woningen werden voor de oorlog de voorzieningen in traditionele stijl gebouwd met stenen gevels, houten kozijnen en vaak grote schuine pannendaken. Veel voorzieningen hebben meer dan 70 jaar hun oorspronkelijke functie behouden.


4

Het verkeer in het uitbreidingsplan De verkeerswegen nemen in het uitbreidingsplan een zeer belangrijke plaats in. Volgens de toelichting moet “een goede en schoone ontwikkeling van de verkeerswegen hand in hand gaan met eene gezonde stelselmatige en dan ook schoone bebouwing”. Vooral een voldoende breedte van de wegen wordt van groot belang geacht. Op de kaart van het uitbreidingsplan zijn zeven typen profielen voor lanen en straten aangegeven. Voor de minst belangrijkste straten en wegen met betrekkelijk weinig verkeer wordt een breedte van 12 meter aangehouden. Voor gewone hoofdwegen met gewoon tramverkeer is de breedte gesteld op 24 meter en voor de meest belangrijke hoofdwegen op 32 meter. Brede lanen waren “niet alleen nuttig voor ’t verkeer van de bewoners, zij lokken den wandelaar uit het naburige Haarlem en verzekeren den bewoners bij betrekkelijke kleine tuin toch van een ruim uitzicht, overvloed van lucht en licht, die allereerste vereischten der gezondheid.” De architecten Cuypers en Stuyt wijzen er ook op dat “deze ruime afmetingen vooral ons de verzekering moeten verschaffen, dat het thans vast te stellen uitbreidingsplan voor eeuwen aan de behoefte zal kunnen voldoen.” Aan de sterk gegroeide behoefte van het autoverkeer kon ondanks de brede wegen in de praktijk toch niet worden voldaan. Al in de jaren zestig zijn plannen gelanceerd voor doorgaande autoroutes buiten Heemstede om. Van deze plannen is niets terecht gekomen waardoor het wegennet van Heemstede nu overbelast is. De drukke Heemsteedse Dreef Volgens het uitbreidingsplan 1912 was de noord-zuid route Bronsteeweg-Binnenweg-RaadhuisstraatCamplaan-Wilhelminaplein-Voorweg te smal om het toenemende tram- en autoverkeer te kunnen verwerken. Uitgebreide onteigeningen om deze route te verbreden achtte het uitbreidingsplan niet haalbaar. Het doorgaande verkeer moest een nieuwe route krijgen. Deze route Heemsteedse DreefValkenburgerplein-Valkenburgerlaan werd in fasen tussen 1918 en 1932 aangelegd. Langs de weg werden villa’s gebouwd, waarbij de grondeigenaren bijdroegen aan de kosten van de aanleg van de 32 meter brede weg. Rond 1995 heeft een reconstructie plaatsgevonden met gedeeltelijk vrije busbanen. Per dag passeren hier nu op werkdagen in beide richtingen samen 26.500 auto’s. De Heemsteedse Dreef wordt wel het drukst bezochte arboretum genoemd. Op de acht meter brede middenberm staan namelijk heel veel verschillende soorten bomen en heesters. Volgens de oorspronkelijke plannen had op de middenbaan een tram moeten lopen. De rustige Zandvoorter Allee - Laan van Rozenburg - Adriaan Pauwlaan Om het kruispunt Zandvoortstselaan/Herenweg te ontlasten is de route Zandvoorter Allee-Laan van Rozenburg-Adriaan Pauwlaan aangelegd. Op basis van de maatvoering in het uitbreidingsplan werd deze 32 meter breed. In de loop van de tijd is de route echter haar functie voor het doorgaande verkeer ontnomen. Zandvoortselaan/Herenweg blijft daardoor één van de drukste kruispunten van Heemstede, vlakbij de brede en verkeersluwe Zandvoorter Allee, Laan van Rozenburg en Adriaan Pauwlaan. De bebouwing langs deze route varieert van rijtjeshuizen tot twee-onder-eenkap en vrijstaande woningen. De nooit aangelegde route om de Glipperbuurt Voor het noord-zuid verkeer was de Glipperbuurt volgens het uitbreidingsplan te eng bebouwd. Het idee was hier de hoofdbaan aan de oostkant achter de huizen en tuinen om te leggen. Later zijn deze plannen concreet uitgewerkt. In Glip 1 is zelfs het eerste stuk van de weg oostelijk van de molen Höcker en Glip 2 aangelegd. De rest van de nieuwe route is er echter nooit gekomen. Nog altijd volgt het doorgaande verkeer over de Glipperweg nabij de Prinsenhof de route, die 100 jaar geleden al als te smal werd beoordeeld.


5

Uitbreidingsplan 1912, een product van zijn tijd Het voor Heemstede gemaakte uitbreidingsplan staat niet op zichzelf. Ook voor andere gemeenten zijn in die tijd ambitieuze uitbreidingsplannen gemaakt. Sinds de woningwet van 1901 waren namelijk veel gemeenten verplicht een uitbreidingsplan op te stellen. Met de woningwet kregen gemeenten meer mogelijkheden om regels te stellen en in te grijpen. Gemeenten konden woningen onbewoonbaar verklaren, eigenaren voor onderhoud aanschrijven, panden in het belang van de volkshuisvesting onteigenen en sociale huisvesting financieren. Samenhangend met de industrialisatie was er voor 1900 een grote trek ontstaan naar de steden. De volte maakte steden echter minder aantrekkelijk. De opkomende burgerij wilde comfortabel wonen en trok de stad uit naar de natuur. De komst van tram en fiets maakte dit ook mogelijk. Vanuit Engeland was het idee van de tuinstad overgewaaid. De voor Heemstede geplande wijken sluiten daarbij aan.

De naoorlogse wijken Na de oorlog zijn er in Heemstede hele wijken bijgekomen zoals de Provinciënwijk, de Verzetsheldenwijk, de Geleerdenwijk, de Rivierenwijk, de Glip en delen van de Componistenwijk. Voor de ruimtelijke ontwikkeling van Heemstede was na de oorlog het uitbreidingsplan 1912 niet langer sturend. Sommige wijken vielen nog wel binnen het bebouwde gebied van het uitbreidingsplan, maar sommige ook daarbuiten. Bovendien werd het straten- en verkavelingpatroon anders dan in de vooroorlogse wijken. Door de nieuwbouw verdubbelde weliswaar het aantal woningen, maar het inwonertal van Heemstede bleef steken op circa 25.000. Dit laatste had te maken met de geleidelijke afname van 4,7 naar gemiddeld 2,3 inwoners per woning. Aan het behoud van het groen werd steeds meer waarde toegekend en dit beperkte de bouwmogelijkheden. Heemstede kon niet meer in de eigen woningbehoefte voorzien en woningzoekenden weken uit naar ondermeer de Haarlemmermeer. Weinig naoorlogse villaparken Na de oorlog zijn er weinig echte villaparken meer gebouwd. Eigenlijk alleen de Verzetsheldenwijk rond de Kees van Lentsingel kreeg duidelijk het karakter van een villawijk. De dichtheid is laag en er is veel groen en waterpartijen. Bungalows en villa’s bepalen het beeld. Een heel verschil met de nabijgelegen, ook in de zestiger jaren gerealiseerde hoogbouw in de Provinciënwijk. Architectenbureau KPG ontwierp rond de Strawinskylaan een kleiner buurtje met geschakelde villa’s. Rivierenwijk Vanaf 1932 zijn rond de Rijnlaan de eerste woningen gebouwd. Tussen 1955 en 1995 volgden nog verschillende uitbreidingen van de Rivierenwijk. De verkavelingpatronen verschillen: de oudste delen hebben een traditioneel stratenpatroon met doorlopende wegen en de latere delen doodlopende woonerven. Er zijn vooral eengezinswoningen met tuin. Langs de randen van de wijk staan enkele flats. In totaal gaat het om 765 woningen, waarvan 70% koop en 30% huur. Merlenhoven Merlenhoven is een wijk uit de jaren tachtig met alleen maar laagbouw. In het zuidelijk deel staan vooral rijtjeswoningen met platte daken in carrés met een duidelijk scheiding van de openbare- en de privéruimte. Het noordelijk deel heeft veel rijtjeswoningen met lange schuine daken. Het centrale gebied in het noordelijk deel heeft de vorm van een ruit, waar rondom de woningen symmetrisch zijn gegroepeerd. De doodlopende woonerven takken van de ontsluitingswegen af. Naoorlogse flatbouw Het uitbreidingsplan 1912 zette zich af tegen de gestapelde woningbouw met drie of vier verdiepingen, die toen al in de steden plaatsvond. Heemstede moest louter laagbouw krijgen. “Elke woning moet haar tuin hebben, daar geen twee woningen boven elkaar worden aangelegd.” Volgens het uitbreidingsplan is de regel in Heemstede geen hogere woningbouw dan “eene eerste verdieping en daarboven den zolder”. Tot 1950 is er inderdaad alleen laag gebouwd. Vanaf 1950 kwam er ook in Heemstede middelhoog en hoogbouw. Deels gaat het daarbij om goedkopere huurwoningen, maar deels ook om duurdere luxe- tot zeer luxe appartementen op diverse landgoederen. In totaal telt Heemstede nu ruim 2500 appartementen en flatwoningen. De architectonisch meest opvallende hoogbouw is het complex Spaarneborgh bij de brug naar Schalkwijk van rond 1980. Vanwege de ABC Architectuurcentrum Haarlem – Groot Heiligland 47 – 2011 EP HAARLEM T. 023 534 05 84 - Website: www.architectuurhaarlem.nl

6

terrassen en de verspringende, schuin teruglopende voorgevels wordt het complex van architect Cees Koster in de volksmond vaak “De Apenrots” genoemd.

Gang: Binnenweg – Raadhuisstraat, het steeds vernieuwend hart van Heemstede Binnenweg en Raadhuisstraat maakten onderdeel uit van het historisch wegennet van Heemstede. Al voor 1900 stond er langs deze wegen lintbebouwing. Met het toenemend inwonertal in de eerste helft van de twintigste eeuw groeiden Binnenweg en Raadhuisstraat uit tot het centrum van Heemstede. Vooral in de jaren dertig werden woningen omgebouwd tot winkels, panden gesloopt en open ruimten opgevuld met winkelblokken. Ook later blijft het proces van sloop en nieuwbouw doorgaan. Daarbij treedt schaalvergroting op: kleinere, lagere bebouwing werd vervangen door grotere en hogere. Door de voortdurende vernieuwing vertonen Binnenweg en Raadhuisstraat nu een bond scala van bouwstijlen uit verschillende perioden. Deze tentoonstelling laat een aantal voorbeelden zien van recente vernieuwing en hergebruik. De voorbeelden zijn grotendeels ontleend aan het boek Binnenweg & Raadhuisstraat van de Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek. Het oude behouden Niet alle bebouwing van voor- en rond 1900 is de afgelopen eeuw gesloopt of drastisch aangepakt. Een bekend voorbeeld is het dorpscafé de 1e Aanleg bij de IJzerenbrug op de hoek RaadhuisstraatKerklaan. Het café werd in 1894 gebouwd naar ontwerp van de architect W.F. Doeglas en de gevel en het interieur zijn sindsdien grotendeels verschoond gebleven van moderniseringen. In 1911 werden door de aannemer W. van Amstel aan de Binnenweg 190-198 vijf burgerwoonhuizen gebouwd. Met eenvoudige middelen ontstond het beeld van landelijke woningbouw met een modieus Engels tintje. Het huis Van Beusekom uit 1875 op de hoek van de Binnenweg en de Havenstraat was oorspronkelijk symmetrisch van opzet met aan beide kanten van de voordeur twee ramen. In 1913 werden de twee ramen aan de linkerkant vervangen door één ruit omdat er een modewinkeltje werd geopend. Nu is het weer woonhuis. Raadhuis Voor het in 1907 gebouwde Raadhuis vonden de architecten J.Th.J Cuypers en J.Stuyt hun inspiratie e in het 18 -eeuwse patriciërshuis met een symmetrisch grondvlak, hoog schilddak en stompe hoekschoorstenen. De grandeur van de gevel weerspiegelde de trots van de gemeente met zijn buitenplaatsen en bollencultuur. In 1972 kreeg het raadhuis een vleugel ontworpen door architect Duintjer. In de twee lagen van de vleugel kwamen de raadzaal, de publiekshal, een burgerzaal en de secretarieafdelingen. Om alle gemeentelijke diensten onder één dak te huisvesten wilde de gemeente rond 2000 eerst het raadhuis aan de achterzijde sterk uitbreiden. Dit stuitte op veel bezwaren. De architect Marc a Campo koos er uiteindelijk voor aan het gebouw aan drie zijden enkele meters toe te voegen. In het centrum van het gebouw bevindt zich nu een lichte publiekshal met de gemeentekantoren in twee lagen in een schil eromheen. De gevel bestaat uit een met roodbruin metselwerk opgevulde donkergrijze staalconstructie. Raadstede en Heemveste Raadstede is in 1999 gebouwd op de hoek van de Raadhuisstraat en de Provinciënlaan op de plaats van de wasserij Van Houten. De omvang van het appartementenblok met beneden winkelruimte beantwoordde aan de wens van de gemeente om het begin van de winkelstraat te markeren met forse bebouwing. Direct naast de Raadstede staat oudere laagbouw. Op de andere hoek van de Raadhuisstraat en de Provinciënlaan zat vanaf de jaren zestig de Nissan- en Datsun garage van Gratema. De laagbouw van deze garage is in 2007 vervangen door een drie- en vierhoog bouwblok met 1000 m2 winkelruimte en 22 appartementen op een parkeergarage. Direct naast deze nieuwbouw staat het vroegere post- en telegraafkantoor, in 1889 gebouwd naar ontwerp van J. Wolbers.


7

Drie maal Raadhuisstraat toen en nu: • Raadhuisstraat 4-24: Alle gebouwen op de foto van rond 1935 van dit deel van de Raadhuisstraat staan er nog steeds. Wel worden de winkel- en bedrijfsruimten nu heel anders gebruikt. • Raadhuisstraat 33-53: Deze oude foto dateert van voor 1930. De kruidenierswinkel van J. Zijlstra Hzn met zijn karakteristieke keramieken pui moest toen nog gebouwd worden. Alleen het pand helemaal links op de foto staat er nu nog en is omgebouwd tot de slagerij van Ton de Wit. • Raadhuisstraat 67-73:In 1881 begon Zwarter aan de Raadhuisstraat met een handel in turf, kolen en bloembollen. Het bedrijf besloeg drie huisjes met schuren. In 1937 verrees het nu nog bestaande grote pand. Toen de klad kwam in de kolenhandel werden de bakens verzet en ging de familie open haarden, barbecues en tuinmeubelen verkopen. Op nummer 67 stichtte een familielid in 1900 een kruidenierszaak in koloniale waren, die later werd uitgebreid tot de gastronomie Leo Zwarter. Tegenwoordig is het een makelaarskantoor. De Pijp “De Pijp” aan de Raadhuisstraat was oorspronkelijk een tot winkel omgebouwde woning voor sigaren en tabak. Boeken en tijdschriften gingen een steeds belangrijker plaats innemen en aan de achterzijde werd de winkelruimte flink uitgebreid. In 2004 moest het lage winkelhuis het veld ruimen. Naast de winkelruimte kreeg de nieuwbouw ook twee riante bovenwoningen. De nieuwbouw is veel hoger dan de bebouwing aan weerszijden. Door kleurgebruik en afwisselende opbouw en geleding hebben HM Architecten de nieuwbouw gevoegd naar de omgeving. Herinrichting Binnenweg De Binnenweg is recent heringericht naar ontwerp van landschapsarchitectenbureau Sant en Co . Als reactie op de gevarieerde en levendige gevels van de bebouwing aan de Binnenweg is gekozen voor een rustige, eenduidige indeling van de openbare ruimte. De ontwerpers streefden naar een ingetogen chique, deftig dorpse uitstraling. Gekozen werd voor een klinkertapijt op één niveau, waarbij de rijbaan wordt gemarkeerd met brede natuurstenen banden. Bij de winkelgalerij in het midden van de Binnenweg is een ontmoetingsplein gecreëerd met plantenbakken, banken, terrassen en ruimte voor dorpsevenementen. Eenrichtingsverkeer voor de auto wordt gecombineerd met fietsen in twee richtingen. Voor deze laatste herinrichting was de indeling rommeliger, waren de voetgangersgebieden smaller en had het autoverkeer meer ruimte. Tot 1949 liep een tram door de Binnenweg. Minervatheater Zeventien jaar, van 1951 tot 1968, heeft Heemstede een echte bioscoop gehad, het Minervatheater. De Haarlemse architect Van Harreveld ontwierp een half modern, half traditioneel gebouw met een zaal met 600 plaatsen. De voor die tijd moderne, dun geprofileerde betonnen luifel op slanke kolommen is behouden. De vijf smalle, verticale raamopeningen boven de entree zijn vervangen door twee grote lichtopeningen. De begane grond is winkelruimte geworden, eerst voor ijzerhandel Van Zuijlen en nu voor de woonwinkel Sissy Boy Homeland. Boven de winkel zijn appartementen. Raifeissenbank Binnenweg Met de flat van de Raifeissenbank deed in 1966 de moderne tijd zijn intrede op de Binnenweg. Het gebouw werd ontworpen door het toen toonaangevende architectenbureau Maaskant (ondermeer verantwoordelijk voor Euromast, Pier van Scheveningen, Hiltonhotels Amsterdam en Rotterdam). De ontwerpers van de Raifeissenbank trokken zich in Heemstede niets aan van de omgeving. Ze gingen ervan uit dat deze bebouwing in de toekomst zou worden gesaneerd. Het gebouw is een goede illustratie van modernistische vormgeving. Oorspronkelijk zouden er boven de bank vijf woonlagen komen. Vanwege bezwaren vanuit de welstandscommissie werd dat beperkt tot drie. Nog steeds is het echter een groot, wat wezensvreemd element aan de Binnenweg. In de onderverdieping zitten nu het Kruidvat en de ABN-AMRO. Postkantoor Binnenweg In 1908 werd de buitenplaats Land- en Spaarnzicht gesloopt en bouwde de weduwe van een bollenkweker er een villa. Het rijk kocht de villa later aan voor de vestiging van een postkantoor, dat uiteindelijk in 1959 werd geopend. Naast een ruime, lichte hal had het ontwerp van architect Dick Greiner een grote bestellerszaal en kantoorvertrekken. Van de kunst aan het gebouw is op dit moment alleen nog het vierhonderd kilo zware bronzen sculptuur van Carel Kneulman aan de voorgevel te zien. De muurschildering van Jan Meyer en het kleurrijke glasraam van Mechtilt Meyer zijn verborgen ABC Architectuurcentrum Haarlem – Groot Heiligland 47 – 2011 EP HAARLEM T. 023 534 05 84 - Website: www.architectuurhaarlem.nl

8

achter schotten. Plannen tot sloop van het postkantoor voor nieuwbouw van de Vomar zijn door de gemeente afgewezen. Schaalvergroting in twee stappen Op de hoek van de Binnenweg en de Koediefslaan stond tot 1920 Café-restaurant Landzicht. Een eenvoudig pand van twee lagen onder een schuine kap met een serre. Na afbraak van Landzicht werd het terrein volgebouwd met een blok met winkel, woningen en bedrijfsruimte voor ondermeer Fiatdealer Rhee. Het blok bevatte twee bouwlagen met een afwisselend samengestelde schuine kap in Amsterdamse schoolachtige architectuur. Rond 2004 werd ook dit blok afgebroken en vond een tweede stap naar schaalvergroting plaats. Mawi-beleggingen liet naar ontwerp van SlangenHulsker Architecten twee blokken neerzetten met winkelruimte en twaalf appartementen. Het geheel telt drie lagen onder een gedeeltelijk gebogen kap. Appartementencomplex Bronsteeweg Vanaf 1956 tot 1999 zat boekhandel Blokker aan het begin van de Bronsteeweg. Lange tijd werd de boekhandel gecombineerd met een grote collectie handwerkboeken en handwerkmaterialen. Na de verhuizing van de boekhandel naar het midden van de Binnenweg werden de panden aan dit deel van de Bronsteeweg gesloopt en vervangen door nieuwbouw naar ontwerp van SlangenHulsker Architecten. Boven de winkel van Fixet bevinden zich vijf appartementen. AMRO-bank Bronsteeweg Jarenlang werd de winkelroute aan de noordkant afgesloten door het markante gebouw van de AMRO-bank op de hoek van de Bronsteeweg en Lanckhorstlaan. Oorspronkelijk had op deze plek huize “Lanckhorst” gestaan. In 2008 is het voormalige bankgebouw ingepast in een nieuw kantoorpand. Dit naar ontwerp van KPG Architecten. De uitbreiding heeft een gevel met glas en lamellen. De gevel opent zich bij bewolking en sluit zich bij te veel zonneschijn.

Zaal 2: Nieuw Heemstede Niet uitbreiden, maar vernieuwen Heemstede blijft ook nu groeien maar groeit wel anders dan voorheen. Het stedelijk gebied breidt zich niet langer uit en toch zijn er de laatste jaren honderden woningen bijgekomen. Dat komt door de vernieuwingslocaties. Bedrijven worden verplaatst, gebouwen voldoen niet meer aan de eisen van deze tijd, verliezen hun functie en worden gesloopt. Op de vrijkomende ruimte worden vaak woningen gebouwd. Dat heeft alles te maken met het aantrekkelijke woonmilieu en de financiële draagkracht van groepen woningzoekenden. In de nieuwe woonwijkjes zijn vooral appartementen gebouwd, deels ook in de sociale sector. Daarnaast worden soms dure eengezinswoningen in de marktsector gerealiseerd. De tuinen zijn klein, de dichtheden hoog. Projecten worden hierdoor financieel haalbaar en kunnen bijdragen aan de kosten van verplaatsing en nieuwbouw elders van de oorspronkelijke functie. Naast projecten met sloop en nieuwbouw hebben in Heemstede de afgelopen jaren ook renovaties plaatsgevonden. Renovatie Provinciënbuurt De gemetselde woningwetwoningen met schuine daken tussen de Friesland- en de Drenthelaan waren rond 1948 gebouwd. Oorspronkelijk was het plan er meer rijtjeswoningen te bouwen. Vanwege de woningnood kwamen er echter eind jaren zestig negen galerijflats met in totaal ruim 300 woningen. Het dorpsbeeld veranderde daardoor totaal. Op de voormalige bollengronden stond nu een flatwijk, die de aangrenzende straten letterlijk in de schaduw stelde. Rond 2005 hebben de gemeente en woningcorporatie Elan Wonen de buurt gerevitaliseerd. De laagbouwwoningen werden niet gesloopt, maar opgeknapt en uitgebreid. In de plinten van de hoogbouw zijn voorzieningen gekomen, zoals kinderopvang en praktijkruimten voor huisartsen en fysiotherapeuten. Ook de omgeving is opnieuw ingericht.


9

Renovatie molen van Höcker In 1651 kreeg de Glip een houten korenmolen, die in 1760 werd vervangen door een stenen exemplaar. Rond 1900 was H.H. Höcker de eigenaar. Omdat men van wind op stoom was overgegaan werden in 1936 de kap en de wieken verwijderd en bleef alleen de stenen molenromp staan. In de jaren tachtig werd de meelfabriek gesloten. Recent is de molen gerestaureerd en intern verbouwd tot kantoor- en showroomruimten. De voormalige bedrijfsgebouwen zijn verbouwd tot ateliers en woningen. Watertorenproject Het Watertorenproject is het grootste vernieuwingsproject van Heemstede. In 1906 kocht de gemeente grond aan de haven en liet er een steenkolengasfabriek, gashouders en een watertoren bouwen. In 1954 volgde het bejaardentehuis De olijftak. De gasfabriek en de gashouders werden rond 1965 gesloopt en vervangen door ondermeer een gemeentekantoor en een brandweerkazerne. Bij de herontwikkeling is nu weer veel gesloopt maar blijft de watertoren gespaard. In totaal komen er zo’n 570 koop- en huurwoningen. De eerste twee plandelen zijn klaar. Ondermeer zit daar de nieuwe Olijftak met 36 wooneenheden. Op de hoek van de Cruquisweg en de Heemsteedse Dreef is de derde fase in aanbouw, een ontwerp van architect Max van Aerschot. Het plan is in de toekomst nog een woontoren aan de van der Eijndekade te bouwen. Havendreef Het bedrijventerrein aan de Havenstraat en Kanaalweg aan de noordkant van de Heemsteedse haven is verouderd en rommelig. Ondermeer staat er een groot voormalig ziekenfondskantoor. De gemeente en de projectontwikkelaar HBB willen het gebied bestemmen voor wonen. Ook wordt gedacht aan horeca en een nieuwe bibliotheek. Door de projectontwikkelaar is eerst een plan ontwikkeld met een parkeergarage en een nieuwe watergang tussen de haven en de Zandvaart. Vanwege de ingekomen bezwaren en de gewijzigde marktomstandigheden werken gemeente en projectontwikkelaar nu samen nieuwe varianten uit. Of de eerst gedachte parkeergarage en de watergang er komen is onzeker. Mogelijk gaat het plan vooral eengezinswoningen krijgen. Spaarne Ziekenhuis, Watermuziek en Aurora Na lange discussie werd het Spaarne Ziekenhuis verplaatst naar Hoofddorp. De hoogbouw werd afgebroken en een deel van de laagbouw is omgebouwd tot dagkliniek. Volgens plan komen in het zuidelijk deel van het vrijgekomen gebied drie gebouwen met appartementen en op het noordelijk deel 41 eengezinswoningen. Kortgeleden is gestart met de bouw van een deel van de eengezinswoningen en met Aurora, één van de drie appartementencomplexen. Voor de eengezinswoningen in het plan “Watermuziek” gaat Inbo-architecten uit van klassiek vormgegeven, in baksteen uitgevoerde huizen met markante pannendaken, monumentale topgevels, brede overstekken en erkers. Aurora wordt gebouwd in opdracht van de woningcorporatie Ymere en bevat 8 koop- en 29 huur appartementen. Op de begane grond komen zorgvoorzieningen. Volmaackt Tussen de Bronsteeweg, Lanckhorstlaan en Heemsteedse Dreef ligt de bouwlocatie “Volmaackt”. Na sloop van boerderij de Bronstee opende in de jaren dertig automobielbedrijf van Lent er zijn deuren. De garage is verplaatst en het plan voorziet nu in de bouw van 22 luxe stadsvilla’s. Het ontwerp van SlangenHulsker Architecten bestaat voornamelijk uit 3-onder-1-kapwoningen van twee lagen met kap. Op dit moment zijn zes woningen in aanbouw. Zodra twee woningen van een blok van drie zijn verkocht zullen ook deze worden gerealiseerd. Vogelpark Het nieuwe wijkje Vogelpark ligt ten noorden van de Zandvoortselaan en ten westen van de spoorlijn. Al in het uitbreidingsplan 1912 was het opgenomen als woningbouwlocatie. Vlak voor de oorlog was gestart met de aanleg van wegen en de bouw van een rijtje huizen. Na de oorlog bleef het terrein echter grotendeels braak liggen totdat het tuincentrum van Intratuin verhuisde naar de Cruquius. Op basis van een nieuw plan hebben woningcorporatie Ymere en ontwikkelaar Synchroon enkele jaren geleden Vogelpark gerealiseerd. Vogelpark omvat in totaal 287 villa’s en appartementen in de huuren koopsector. Door de vele appartementen en de kleine kavels bedraagt de dichtheid van 45 woningen per hectare. In Vinex-wijken is een dichtheid van 30 woningen per hectare gewoon.


10

Slottuin Het voormalige Nova-college zal worden gesloopt. Woningcorporatie Elan en ontwikkelaar Pathos willen op het terrein 65 appartementen en 30 grondgebonden woningen realiseren. De appartementen komen langs de Cruquiusweg, de 30 eengezinshuizen zijn gepland aan de kant van het Oude Slot. De huidige sloot aan de oostkant van het terrein wordt vergroot tot een bredere waterpartij. Aan de waterkant komen elf grachtwoningen en twee appartementsgebouwen rustend op palen. Aan de overkant van de waterpartij komt volgens het plan een openbare waterspeelplaats. Het appartementsgebouw langs de Cruquisweg wordt drie en vier lagen hoog. De kelder van de school wordt omgebouwd tot parkeergarage. Architect van de Slottuin is Taneja-Hartsuyker. Merlestaete Aan de Van Merlenlaan werd in 2007 een bungalow uit de jaren vijftig gesloopt en vervangen door de appartementenvilla Merlestaete. De villa bevat vijf luxe appartementen en een parkeerkelder met tien plaatsen. Het gebouw is door SlangenHulsker Architecten ontworpen als één grote villa met een rieten dak, waarbij de dakvlakken en kappen verspringen. Het metselwerk is hier en daar met hout betimmerd. Getracht is aan te sluiten bij de architectuur van de grote vrijstaande huizen aan de van Merlenlaan. Blekersvaart Rond 2005 zijn aan de Blekersvaart naast elkaar twee appartementencomplexen boven een parkeergarage gebouwd. In Nova Arkadia kwamen 23 royale drie- en vierkamer appartementen. Het ontwerp was van KPG-architecten. De woningcorporaties Pré- en Elan Wonen lieten daarnaast 58 sociale huurwoningen bouwen naar ontwerp van Kokon Architecten uit Rotterdam. De nieuwbouw kwam in de plaats van een loodgieterwerkplaats en de wasserij Van Houten. Met Van Houten verdween het laatste overblijfsel van de blekers- en wasserij historie aan de Blekersvaart. Nieuwe Vomar Vomar wilde aanvankelijk een nieuwe supermarkt met bovenwoningen aan de Binnenweg gaan bouwen op de plek van het voormalige postkantoor en zes woningen. De gemeente was hier echter op tegen. Sinds 2010 is een andere mogelijkheid in discussie. De nieuwe Vomar zou kunnen komen op de binnenterreinen met bedrijfjes en garageboxen van het blok tussen Binnenweg, Julianalaan, Eikenlaan en Berkenlaan. Volgens de Vereniging Buurtgenot(en) Binnenweg Oost zou dit rampzalige gevolgen hebben voor de omliggende woonwijk en voor het hele centrum van Heemstede. Er zijn nog geen verdere beslissingen genomen. Station Heemstede-Aerdenhout In 1842 werd de spoorlijn Haarlem-Leiden geopend. Pas in 1927 kwam er een halteplaats Heemstede-Aerdenhout, waar toen 19 treinen per dag stopten. Oorspronkelijk lag de spoorbaan op maaiveldniveau. Door het toenemend autoverkeer ontstonden er in de jaren vijftig files voor de gesloten overwegbomen. In 1958 werd het huidige hooggelegen station met viaduct in gebruik genomen. Het station is een typerend voorbeeld van strakke architectuur uit de jaren vijftig. Later zijn ondermeer een onderbouw met winkelruimten en personenliften toegevoegd.

Opvallende Heemsteedse architectuur Gramophonehouse Omstreeks 1870 werd aan de Bronsteeweg de villa “Interlaken” gebouwd in Zwitserse chaletstijl. Lang is het privé bewoond. In de jaren vijftig vestigde de grammofoonplatenfirma Bovema zich er en kreeg het gebouw de naam Gramophonehouse. In de aanbouw kwamen geluidstudio’s. Opvallend is de hoge houten bovenbouw met een overstekend zadeldak. De Bulb Lange tijd heeft de bollenteelt in Heemstede een belangrijke rol gespeeld. De Maatschappij voor Bollencultuur gaf in 1924 de architect J. Zietsma opdracht een prestigieus bloembollengebouw te ontwerpen. Het kwam te staan aan de Leidsevaartweg in Heemstede op de grens van Bennebroek en werd in de volksmond “de Bulb” (bollenschuur) genoemd. De firma ging failliet. Het gebouw wordt nu als kantoorruimte gebruikt.


11

Het spookhuis In 1928 gaf de familie van Waveren architect C. Mesman opdracht een ontwerp voor een betonnen casco van een woonhuis te maken. Na oplevering van het casco werd het huis afgebouwd onder leiding van mevrouw Van Waveren, die een opleiding beeldhouwen had gevolgd. De villa heeft drie bouwlagen onder een rieten dak en maakt een ingewikkelde indruk. Er is een grote diversiteit aan bouwmaterialen gebruikt: rode en gele baksteen, hardsteen, hout, beton, riet, metaal en glas. Het huis staat aan de Tooropkade direct aan het Spaarne. Koninklijke Roei- en zeilvereniging Het Spaarne In 1885 werd de Roei- en Zeilvereniging Het Spaarne opgericht, die later het predikaat koninklijk kreeg. Het huidige clubgebouw aan het Marisplein en het Spaarne is in 1927 in gebruik genomen. Voor de strakke opbouw liet architect Klaas Jonkheid zich inspireren door de Amerikaan Frank Lloyd Wright. In 1961 werd de starttoren afgebroken en de oorspronkelijke roedenverdeling van de ramen is verdwenen. Toch blijft het een karakteristiek gebouw, ook door zijn ligging aan het Spaarne. Willem van der Veldekade 2 De beeldhouwer H.A. van den Eijnde ontwierp in 1921 zelf deze atelierwoning. Het heeft een nagenoeg vierkant grondvlak, een symmetrische indeling en een tentdak. Onder de dakrand bevinden zich enkele kalkstenen reliëfs. De gevel aan de noordelijke voorkant kreeg boven elkaar twee grote vensters van zijn ateliers. Le Tigre Voor de Tweewereldoorlog werd in Heemstede traditioneel met baksteen en schuine pannendaken gebouwd. Een van de weinige uitzonderingen is de woning Le Tigre op de hoek van de Herenweg en de Ritzema Boskade. De opdrachtgever was in 1935 net teruggekomen uit Nederlands Indië, waar de ideeën over het Nieuwe Bouwen ook al waren doorgedrongen. Kenmerkend is de toepassing van een staalskelet, vloeren van gewapend beton, grote glasoppervlakten in stalen kozijnen en witte bepleisteringen. De relingen van de dakterrassen verwijzen naar de scheepsarchitectuur.

Vervolg gang: Groen en Buitenplaatsen Landgoederen en groen De vele landgoederen en groengebieden maken van Heemstede een woongemeente met bijzondere kwaliteiten. De gemeente meet totaal 946 hectare, waarvan de helft (470 hectare) behoort tot de landgoederen en groengebieden. In Heemstede woont men daardoor als het ware altijd in of aan het groen. De gemeente wil de natuurlijke omgeving en natuurontwikkeling behouden en de openbare toegankelijkheid van de landgoederen vergroten. De exploitatiekosten van de landgoederen stijgen door hun omvang en complexiteit. Veel eigenaren willen het financiële draagvlak vergroten via functieverandering of uitbreiding van de bestaande bebouwing. Deze trend kent positieve (in stand houden landgoederen) en negatieve aspecten (te veel bebouwing). De gemeente heeft in één bestemmingsplan voor alle buitenplaatsen en groengebieden vastgelegd wat wel- en niet mogelijk is. 22 landgoederen en groengebieden Volgens een inventarisatie van de gemeente telt Heemstede maar liefst 22 landgoederen en groengebieden. Deze tentoonstelling spitst zich toe op de negen landgoederen en groengebieden, die hieronder vet zijn afgedrukt: 1. Leidsevaart omgeving 2. Berkenrode 3. Ipenrode 4. Manpadslaan tuinbouwgebied 5. Huis te Manpad 6. Hartekamp 7. Kennemeroord, Overbos, Kennemerduin – ’t Sorghbosch -. 8. Hageveld 9. Vrijheidsdreef weiland ABC Architectuurcentrum Haarlem – Groot Heiligland 47 – 2011 EP HAARLEM T. 023 534 05 84 - Website: www.architectuurhaarlem.nl

12

10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22.

Groenendaal Algemene begraafplaats Bosbeek Mariënheuvel Bollenvelden Kadijk Dennenheuvel en Bloemenoord Eikenrode Hertenduin Natuurgebied Eikenrode / Hagenduin / Linnaeushof Gliphoeve / de la Salle Gronden langs het Spaarne, Park Meermond Oude Slot e.o. Weilanden de Glip – Ringvaart

Huis te Manpad Dit huis dateert uit 1634. In 1742 werden de tuinen verfraaid en vergroot en de oude slotgracht tot een barokke waterpartij omgevormd. Naar het westen richting Leidsevaart loopt een historische laan die het parkbos nog altijd domineert. Behalve het landhuis vallen ook andere bouwkundige onderdelen onder de aanwijzing van rijksmonument, zoals het koetshuis, de tuinmanswoning, de kapel, de slangemuur, de ijskelder, de gedenknaald, de hekwerken en de beelden. Nieuwbouw of vervangende nieuwbouw is niet toegestaan. Eventueel kunnen delen van het complex in de toekomst wel een andere functie krijgen. Bosbeek In de 18e eeuw is het huidige landhuis Bosbeek gebouwd en de tuin aangelegd. Van 1784 tot 1873 waren Bosbeek en Groenendaal bezit van de erven van de bankier John Hope. In 1951 werd Bosbeek eigendom van de congregatie der zusters van de Voorzienigheid. Het hoofdgebouw en de na 1960 gerealiseerde uitbreidingen zijn nu in gebruik als rust- en verpleeghuis. Bosbeek heeft een symmetrische baroktuin met buxushagen, een begraafplaats, een beek, eikenbeukenbos en lindelanen. Het landgoed is niet voor publiek toegankelijk Groenendaal Het wandelbos Groenedaal is ontstaan uit de landgoederen Groenendaal en Meer en Berg. Landschapsarchitect Zocher vormde in de 18e eeuw Groenendaal om van een onbebost binnenduin tot een parkachtig en bebost gebied. In 1913 heeft de gemeente het landgoed aangekocht en opengesteld voor publiek. Aankoop van een landgoed door een gemeente was toen nog ongebruikelijk. De toenmalig burgemeester van Lennep vond dat dit landgoed midden in de gemeente voor de gemeenschap behouden moest blijven. Het wordt gezien als de belangrijkste aankoop die de gemeente ooit heeft gedaan. Wanneer de gemeente Groenendaal niet had gekocht was het misschien ontbost en ontzand en bollengrond geworden. In het voormalige koetshuis exploiteert de familie Uitendaal sinds 1917 een uitspanning en restaurant. Het Oude Slot Het Oude Slot werd gesticht in de tweede helft van de 13e eeuw en is sindsdien meerdere keren verwoest en weer opgebouwd. Vanwege het verval is Het Oude Slot in 1810 afgebroken. De toegangspoort, de ‘Pons Pacis’, de ‘Duivenpoort’ en het koetshuis met poort zijn wel bewaard. Tegenwoordig is Het Oude Slot in gebruik voor culturele bijeenkomsten, presentaties en restaurant. Naast Groenendaal wil de gemeente Het Oude Slot tot de tweede recreatieve uitvalsbasis van Heemstede maken. Het veenweidegebied naast Het Oude Slot is heringericht en voor wandelaars en fietsers ontsloten. Mozaïekkunstwerk De Heemsteedse kunstenares Annemarie Sybrandy heeft een object samengesteld opgebouwd met archeologische vondsten afkomstig uit de gracht van Het Oude Slot. Hageveld In 1921 gaf de bisschop van Haarlem architect Jan Stuyt opdracht het seminarie Hageveld te ontwerpen. Vroeger had op die plek al een klooster gestaan. Centraal kwam de kapel met een ovaal grondvlak en een enorme koepel. Het achterste deel van het gebouw is in 2001 verbouwd en uitgebreid voor de 1300 leerlingen van het Atheneum College Hageveld. Het voorhuis is door ABC Architectuurcentrum Haarlem – Groot Heiligland 47 – 2011 EP HAARLEM T. 023 534 05 84 - Website: www.architectuurhaarlem.nl

13

ontwikkelaar Synchroon met behoud van oude elementen verbouwd tot 52 luxe woningen en appartementen. Meest opvallend hierbij is de parkeergarage onder een ronde vijver op het voorplein, die veel architectuurbladen heeft gehaald. Rond het gebouw ligt 14 hectare landgoed. Gemeentelijke begraafplaats De landschappelijke opzet van de gemeentelijke begraafplaats aan de Herfstlaan is in 1828 ontworpen door landschapsarchitect J.D. Zocher. Bij de ingang van de begraafplaats staat een aula uit 1929 in Art Deco-stijl met bijzondere glas-in-loodramen. Bierman Henket architecten en Karres en Brands landschapsarchitecten hebben een plan opgesteld voor een nieuw uitvaartcentrum. Het nieuwe centrum komt los te staan van de bestaande aula in de oksel van een waterloop. De ovale vorm voegt zich naar de gekromde lijnen van het landschapsplan van Zocher. De Hartekamp e De Hartekamp is een instelling voor verstandelijk gehandicapten gevestigd op een 17 -eeuws landgoed aan de Herenweg. Beeldbepalend voor het landgoed zijn het markante hoofdgebouw, de bijbehorende orangerie en de Engelse tuin. De paviljoengebouwen uit de jaren ‘70 en ’80 zijn verouderd en worden nog dit jaar gedeeltelijk gesloopt. Inbo-architecten heeft een masterplan en een gebouwontwerp gemaakt met zorgondersteunende functies voor ruim 220 bewoners. De nieuwe woningen worden verdeeld over vijf gebouwen, die samen drie hoven vormen. Door de hovenstructuur ontstaat een afwisselend woon-zorgcomplex in een bosrijke omgeving. De Overplaats De Overplaats dankt zijn naam aan de ligging: het hoorde oorspronkelijk bij de Hartekamp aan de overkant van de Herenweg. Landschap Noord-Holland wil de Overplaats in oude luister te herstellen. Oorspronkelijk stond er een theekoepel op een heuvel in het hart van het gebied. De architecten Marjolein van Eig en Kevin Battarbee hebben zich voor een nieuwe blikvanger laten inspireren door de traditie van de theekoepel. De door hen ontworpen theekoepel sculptuur is aan de ene kant opengewerkt met een trap die naar een smal en hoog gat leidt met zicht richting de Haarlemmermeer. Aan de andere kant ziet de bezoeker het hoofdgebouw van de Hartekamp. Park Meermond Op de voormalige stortplaats van de gemeente Heemstede is Park Meermond aangelegd. NV Afvalzorg heeft een dikke leeflaag aangebracht van licht verontreinigde grond, waardoor contact met het verontreinigde materiaal in de stortplaats wordt voorkomen. Het terrein is beplant met bomen en struiken en er kwamen een uitkijkheuvel, een paddenpoel en een wand waar ijsvogels kunnen nestelen. Met participatie van kinderen is afgelopen jaar een plan gemaakt voor een speelbos op de weide naast het hoogste uitkijkpunt. Mogelijk wordt er nog deze zomer gestart met de uitvoering. Sorghbosch Kennemeroord, Kennemerduin en Overbos Veel landgoederen kregen een zorgfunctie. Tussen de Herenweg en de Burgemeester van Lennepweg stonden de tweede helft van de vorige eeuw zelfs drie verzorgingstehuizen: Kennemeroord, Kennemerduin en Overbos. Alleen Kennemerduin is nu nog een traditioneel verzorgingstehuis. Kennemeroord is gesloopt en vervangen door vier gebouwen met 38 luxe appartementen naar ontwerp van ZZZP Architecten. Het op dit moment lege verzorgingstehuis Overbos zal worden vervangen door nieuwbouw van Drost + van Veen Architecten. De rondingen, de gelaagdheid, de opdeling in drie torens en de witte tint moeten zorgen voor een vriendelijke uitstraling. Op de begane grond komen zorgvoorzieningen, op de eerste verdieping 42 wooneenheden voor psychogeriatrie en daarboven 97 huurwoningen.


14

‘Heemsteedse wijken te kijk!’ verleden-heden-toekomst van Haarlemse ‘buur’ belicht expositie 1 april t/m 27 mei 2012 in ABC Architectuurcentrum Haarlem Deze zogenoemde ‘ABC-wijk-te-kijk-tentoonstelling’ is tot stand gekomen door de steun en inzet van zeer velen. En ook deze ‘wijk te kijk’ is – als gebruikelijk – samengesteld door vrijwilligers van het ABC in nauwe samenwerking met buurtbewoners en vertegenwoordigers van verscheidene instellingen en organisaties uit Heemstede. Zo heeft het ABC voor het organiseren en samenstellen van deze expositie financiële bijdragen mogen ontvangen van: Gemeente Heemstede en het Stimuleringsfonds voor Architectuur Daarnaast hebben ook Heemsteedse bedrijven deze expositie ‘in natura’ gesponsord. Dat zijn Fixet Kort Klusmarkt en supermarkt Albert Heijn Bleekersvaart. Tevens hebben meerdere bruikleengevers het ABC in staat gesteld om maquettes, archief- en beeldmaterieel te tonen, zoals de gemeente Heemstede, de Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek, Jos Fielmich, John en Marjo Burke, Henk van Heezick, Hein Uitendaal, Thea Vendrik, het Noord-Hollands Archief en niet te vergeten diverse architectenbureaus, woningbouwverenigingen en bouwondernemingen.

Colofon Samenstelling, ondersteuning en uitvoering: Rolf Baron, Mirjam Bottelier, Robert Blom, Henny Brakel, Erica van Brussel, Kees Damave, Walther Eigeman, Tineke van den Essen, Bert Harmsen, Michaël Maas, Truus Penaat, Susi Spiessberger, Els Toeset, Bernadette Traïdia, Ko van der Veldt en Cocky van Wees, Organisatie en vormgeving: Erica van Brussel, Bert Harmsen, Susi Spiessberger Teksten: Bert Harmsen, Gabriël Verheggen (eindredactie) Adviezen: Bob ter Haak, Stedenbouwkundige afdeling Ruimtelijk Beleid, gemeente Heemstede Karen Sonneveld, communicatieadviseur gemeente Heemstede Saskia van Dijk, adviseur/ontwerper openbare ruimte gemeente Heemstede

@ ABC Architectuurcentrum Haarlem - NB. Bij het samenstellen van de expositie is zorgvuldigheid betracht. Zo is er geprobeerd namen van fotografen etc. zoveel mogelijk te achterhalen en te vermelden. Omissies kunnen worden gemeld bij het ABC. -


15

Heemsteedse wijken te kijk!

Recommend Documents