Inhoudelijk verslag tentoonstelling / Karakter te Kijk
Inleiding Van 13 juni 2007 tot 5 januari 2009 was in het Universiteitsmuseum de tentoonstelling ‘Karakter te Kijk’ te zien. Deze tentoonstelling is tot stand gekomen in samenwerking met de faculteit Sociale Wetenschappen. Aan de hand van actuele wetenschappelijke inzichten werd bij het thema persoonlijkheid de zin van de onzin onderscheiden. Verschillende onderzoeken en experimenten toonden de relatie tussen ondermeer karakter, erfelijkheid en opvoeding. De geschiedenis van de persoonlijkheidsleer kwam aan bod. Interessante, maar achterhaalde theorieën als de knobbelleer en de grafologie werden kritisch bekeken. Een centraal element was de “big five”. Deze wetenschappelijk erkende persoonlijkheidstheorie is gebaseerd op de vijf dimensies neuroticisme, openheid, extraversie, altruïsme en consciëntieusheid. Bezoekers konden aan de hand van dit model hun eigen persoonlijkheid testen en die vergelijken met de persoonlijkheid van bekende Utrechters en andere bezoekers. Ook kon de bezoeker achterhalen of hij of zij in de wieg was gelegd voor een beroep als bijvoorbeeld soldaat, manager of componist. Naast de verschillende persoonlijkheidstesten kreeg de bezoeker informatie over een aantal arbeid- en organisatietests. De tentoonstelling ‘Karakter te kijk’ werd, wegens succes, verlengd tot 5 januari 2009.
1. Projectgegevens Projectteam: Barbara Allart (conservator Universiteitsmuseum), Joost Boudens (vormgeving), Eveline van den Heuvel (conservator psychologie), Aniek Bax (projectleiding) en Maria Splinter (adviseur wetenschapscommunicatie en alumni-relaties faculteit Sociale Wetenschappen) Adviseurs inhoud: Prof. dr. L.J.P. van Doornen (Klinische en Gezondheidspsychologie), prof. dr. M.A. van den Hout (Klinische en Gezondheidspsychologie) en dr. R.D. de Jong (Sociale en Organisatie psychologie) van de faculteit Sociale Wetenschappen, departement psychologie. Publieksoverdracht: Annebeth Felet (Universiteitsmuseum) Vormgeving:
Ruimtelijke & grafische vormgeving: ‘Tekst en Uitleg’, Haarlem Promotiemateriaal: ‘Tekst en Uitleg’, Haarlem
Deze tentoonstelling is mede tot stand gekomen met (financiële) steun van: Faculteit Sociale Wetenschappen Nederlandse stichting voor psychotechniek (NSvP) St. K.F. Heinfonds Nederlandse Instituut van Psychologen (NIP) Elise Mathilde Fonds Mondriaan Stichting Fonds Psychische Gezondheid (FPG) NWO Programma Cognitie Bruikleengevers: Universiteitsmuseum Groningen Archief en Documentiecentrum Nederlandse Psychologie (ADNP) UMC Utrecht Gert Germeraad 2. Organisatie en planning In juni 2006 werd de voorbereiding voor de tentoonstelling gestart. De eerste stap was het maken van een projectvoorstel met daarin de randvoorwaarden van het project, de doelstellingen en inhoudelijke en financiële vertaling daarvan. Voor het project moest extern financiering worden gevonden. Tussen september 2006 en mei 2007 zijn de sponsor- en subsidieverzoeken verstuurd. 3. De tentoonstelling 3.1 Doelgroepen & doelstellingen Doelgroepen De tentoonstelling richtte zich qua inhoud op de kerndoelgroep van het museum. De kerndoelgroep is het 30-50 jarig publiek met kinderen (in de leeftijd van 9-14 jaar), dat middenin de maatschappij staat, in Utrecht en omstreken woont, en geïnteresseerd is in de wereld om zich heen. De persoonlijkheid – waar het in deze tentoonstelling over ging – en dan met name de link met erfelijkheid maakten dit een onderwerp dat uitermate geschikt is voor een bezoek in familieverband. Wat is typisch een familietrek en lijk je meer op je vader of je moeder? Uiteraard zijn andere groepen ook welkom, maar voor de focus (tone of voice en vormgeving) houdt het Universiteitsmuseum een kerndoelgroep aan.
Karakter te Kijk
2
Het Universiteitsmuseum maakt onderscheid tussen kerndoelgroep, algemene marketingdoelgroepen en specifieke marktsegmenten. Algemene marketing doelgroep Families uit de wijde omtrek, die geregeld musea bezoeken Scholen Overige mensen uit de wijde omtrek die geregeld musea bezoeken Overige museumbezoekers Groepen met een beroepsmatige interesse Studenten en medewerkers faculteit Sociale Wetenschappen Studenten en docenten van pabo’s Studenten en medewerkers pedagogiek. Psychologen Studenten van volksuniversiteiten Mensen die met mensen werken (ziekenhuizen, bejaardenhuizen, leraren etc.) Geïnteresseerde ‘leken’ Abonnees Psychologie Magazine en vergelijkbare bladen Studenten en medewerkers UU Doelstellingen De tentoonstelling ‘Karakter te Kijk’ had een aantal doelstellingen. De bezoekers o o
o o o
inzicht geven in de aspecten die de persoonlijkheid vormen, in de individuele verschillen die er zijn op het gebied van de persoonlijkheid en hoe je deze kunt meten. laten verbazen over hoe de common sense verschilt of juist overeenkomt met bevindingen uit de wetenschap (demystificatie). Inzicht geven in de huidige kennis op het gebied van de persoonlijkheid. laten verwonderen over de veelheid aan aspecten die invloed hebben op de eigen persoonlijkheid. inzicht geven in de wetenschap die zich bezighoudt met het karakter. En een waarheidsgetrouw beeld geven van hoe de sociaal wetenschapper onderzoek doet. een positieve houding meegeven over de wijze waarop de psychologie bijdraagt aan onze kennis over de persoonlijkheid.
3.2 De inhoud Contentgerichte tentoonstelling De tentoonstelling had een contentgericht karakter. Het ging in verhouding tot een ‘klassieke’ tentoonstelling minder om het onder de aandacht brengen van specifieke objecten en meer om het vertellen van een verhaal. Bij het doorlopen van het verhaal passeerde de bezoeker 4 ruimtes die ieder een eigen functie hadden. Hieronder worden deze ruimtes toegelicht. A. De entree: Nieuwsgierig de zaal in. Het eerste wat een bezoeker zag bij het betreden van de eerste verdieping, was de entreetekst over de tentoonstelling. Links van de tekst hingen beeldschermen met personen die vragen stelden als ‘Lijk jij op mij?’, ‘Wie ben jij?’ en ‘Zijn we hetzelfde?’. Met behulp van deze middelen zetten we de bezoeker alvast in de juiste mode; we wilden de bezoeker nieuwsgierig maken naar de persoonlijkheid.
Karakter te Kijk
3
B. De hoofdzaal: Wat is persoonlijkheid en hoe ontstaat je persoonlijkheid? In dit gedeelte toonden we dat de bezoeker niet zo uniek is als hij denkt. Volgens wetenschappers is ieder karakter een samenstelling van vijf persoonlijkheidskenmerken. Deze staan beter bekend als de ‘big five’: openheid (ook wel creativiteit), consciëntieusheid (ook wel nauwkeurigheid), extraversie, aangenaamheid (ook wel vriendelijkheid) en neuroticisme (ook wel emotionele instabiliteit). In 5 banieren werd de ‘big five’ uitgelegd. Later in het Meetlab kon de bezoeker met een computertest uitvinden hoe hij/zij scoorde op deze vijf kenmerken. De 5 dubbele kubussen in de zaal toonden dat er verschillende factoren zijn die het karakter beïnvloeden. Eigenschappen worden voor zo’n 50% bepaald door genetische invloeden. Invloeden uit de omgeving, waaronder het gezin, school, vrienden, hobby’s en romantische partners, bepalen de rest. Genen en omgeving staan echter niet helemaal los van elkaar. De interacties tussen de twee hebben ook invloed op het karakter. De bezoeker kreeg daarnaast informatie over hoe de persoonlijkheid kan veranderen door bijvoorbeeld een hersenbeschadiging. En niet alle karakters zijn even ‘handig’ om te hebben. Mensen met een persoonlijkheidsstoornis lopen vast op bepaalde aspecten van hun leven. Een van de dubbele kubussen ging specifiek op dit onderwerp in. Via de lage kubussen namen we de bezoeker mee in de historie van de persoonlijkheidsleer. Welke theorieën zijn voorlopers van de ‘big five’? Hier ontdekte de bezoeker waarom Johann Lavater naar gelaatstrekken keek en William Sheldon naar lichaamstypes als ze probeerden het karakter van een mens te begrijpen. Of, wat dieronderzoek ons geleerd heeft over persoonlijkheid bij mens en dier. Zegt onze geboortedatum of maand echt iets over ons karakter? In verdiepingsteksten ontdekte de bezoeker welke theoriën uit het verleden ‘houdbaar’ zijn gebleken. Dat het karakter gedrag beïnvloedt is logisch, maar dat het ook invloed heeft op de voorkeur voor bepaald soort eten, kunst en inrichting van je huis klinkt misschien vreemd. Uit onderzoek blijkt persoonlijkheid echter wel van invloed te zijn op bepaalde voorkeuren. Aan de muur met voorkeuren kon de bezoeker checken in hoeverre hij/zij in een bepaald ‘hokje’ paste.
C. Het meetlab: Hoe kun je persoonlijkheid meten? Valide en achterhaalde persoonlijkheidstesten en arbeid- en organisatietesten. Hoe meet je wat voor karakter iemand heeft? In het meetlab, kon de bezoeker kennismaken met een aantal meer en minder geschikte persoonlijkheidstests. Bij het ontwikkelen van een test is het belangrijk dat deze zowel betrouwbaar als valide is. Er zijn helaas ook testen die ondanks hun geringe betrouwbaarheid wel in de praktijk gebruikt worden. Dit gedeelte van de tentoonstelling liet zien welke testjes zinnig zijn en welke onzinnig zijn. De eigen persoonlijkheid kon men meten met de BFI-test (big five inventory) en de uitslag kon in een sleutelhanger worden vastgelegd en meegenomen naar huis.
Karakter te Kijk
4
Toevoeging In april 2008 werd in overleg met de NSvP een toevoeging geplaatst, waarin werd ingegaan op de arbeid- en organisatie psychologie. Dit onderdeel, ontwikkeld in samenwerking met dr. Rendel de Jong van de Universiteit Utrecht, bevatte ondermeer filmmateriaal uit het programma 'Slag om Pampus' (NCRV). Een programma waarin met behulp van de assessment-methode een echtpaar geselecteerd werd om fortwachter te worden op het eiland Pampus. Uit dit onderdeel werd een rollenspel getoond van drie stellen met de vraag ‘Wie reageert volgens de bezoeker het best en wat zegt de expert, assessmentpsycholoog Bas Kok, erover?’ Daarnaast werden een aantal arbeid- en organisatietests toegelicht en kon de bezoeker met de BFI-score bij de hand, inzicht krijgen hoe bepaalde persoons-eigenschappen bevordelijk kunnen zijn voor de uitvoering van een aantal beroepen.
Karakter te Kijk
5
D. De nissen: BU-ers en hun persoonlijkheid In de nissen konden bezoekers hun eigen score uit de BFI (Big Five Inventory) vergelijken met die van 14 bekende Utrechters, waaronder Hans van Breukelen, Henk Westbroek en Claudia de Breij. De testresultaten waren, inclusief een persoonlijk interview over de uitslag, opgenomen in een fotogalerij.
4. Educatie Lespakketen middelbare school Het Universiteitsmuseum heeft bij de tentoonstelling ‘Karakter te kijk’ 2 lespakketten ontwikkeld. Het ene lespakket was voor klas 3 van het voortgezet onderwijs. Het andere lespakket richtte zich op de bovenbouw van het voortgezet onderwijs (biologie en maatschappijvakken) over de manier waarop onderzoek in de psychologie wordt gedaan. Het doel van de lespakketten was leerlingen inzicht te geven in het eigen karakter en reflectie hierop in het kader van studie- en beroepskeuze. De lespakketten zijn ook gebruikt door HBO studenten van de Pabo of van CMV. Spel voor basisscholen “Wie ben jij? Aan de buitenkant is niet te zien of je een driftkop of een pietje precies bent.” Leerlingen van de basisschool (groep 5, 6, 7 en 8) onderzochten in spelvorm wat persoonlijkheid is en ontdekten de rol van erfelijkheid. Ze bekeken in de tentoonstelling ideeën en experimenten van ‘vroeger en testten wie ze zelf zijn. Dat werd op school vastgelegd in een zelfportret. Eindtermen: oriëntatie op jezelf en de wereld.
Karakter te Kijk
6
5. Publiciteit & media 5.1 Strategie Voor de PR en communicatie heeft het museum intensief samengewerkt met de adviseur wetenschapscommunicatie van de faculteit Sociale Wetenschappen. Dat betekende dat niet alleen het persbestand van het Universiteitsmuseum, maar ook het uitgebreide mediabestand van de Universiteit Utrecht is benut. Er zijn aankondigingen op culturele agenda’s en op relevante websites geplaatst. Er zijn boemerangkaarten verspreid en advertenties geplaatst in de museumladder en het AD Utrecht. Als extra activiteit is een teaser verspreid met een link naar de museumwebsite. Mensen moesten bij de teaser aangeven op welke van 2 foto’s de eigen kamer het meest leek. Na de keuze kregen ze een uitslag over hoe consciëntieus ze waarschijnlijk zijn.
Wat er is uitgegaan – algemeen -
Uitnodiging voor de opening Ansichtkaarten ‘Karakter te kijk’ Persberichten (algemene media, vakbladen, websites, UU gerelateerde bladen) Websites: www.museum.uu.nl, www.uu.nl, www.fss.uu.nl UM-nieuws UniekUM Agendaberichten (VVV, stad Utrecht, Museumland, Uitloper Cultuuragenda e.d.) Banier aan de gevel van het museum Flyers voor de lezingenreeks ‘Kijk op karakter, blik op de wetenschap’ Twee-wekelijks een bericht in de ‘Media-mail’ van de Universiteit Utrecht. Aanschrijving van beroepsgroepen in het werkveld van de pedagogiek en de psychologie Aanschrijving van tijdschriften in het werkveld Aanschrijving van relevante HBO-opleidingen Aanschrijving van ziekenhuizen in de omgeving waaronder het UMCU, maar ook Altrecht.
Wat er is uitgegaan - scholen -
Mailing juni 2007 naar scholen van het voortgezet onderwijs in de regio Utrecht Vermelding in docentenfolder Universiteitsmuseum: educatief aanbod voor het voortgezet onderwijs 2007-2008. Nieuwsbrief voor schooldecanen in het voortgezet onderwijs UU Vermelding op website Universiteitsmuseum
Kortingacties Een aantal groepen heeft kortingsbonnen of een vrijkaartje gekregen: FPG (Fonds Psychische Gezondheid) heeft in haar nieuwsblad een kortingsbon van 50% geplaatst. Deze nieuwsbrief is in juli 2007 uitgekomen. Daarnaast zijn er naar de medewerkers van de faculteit Sociale Wetenschappen gratis gezinskaarten uitgestuurd. In het kader van de samenwerking met het Louis Hartlooper Complex kregen bezoekers van het museum 20% korting als ze naar ‘een film met karakter’ gingen en kregen de filmbezoekers 50% korting als ze naar het museum kwamen.
Karakter te Kijk
7
5.2 Bezoekersaantallen In de periode van 13 juni 2007 tot en met 5 januari 2009 hebben ruim 65.000 mensen het museum bezocht. In de bezoekersstatistieken wordt bijgehouden of mensen voor het museum in het algemeen komen of voor een specifiek onderdeel. 4452 mensen hebben aangegeven speciaal voor ‘Karakter te Kijk’ te komen. 5.3 Reacties pers op de tentoonstelling Een greep uit de reacties: Pers: Psychologiemagazine, Telegraaf Esta Reformatorisch Dagblad, NOS/Journaal op 3, BNN radio 1 Intermediair magazine, U-blad, NVOX NRC Handelsblad Algemeen Dagblad NRC Handelsblad
mei 2007 juni 2007 juni 2007 8 juni 2007 12 juni 2007 18 juni 2007 27 juni 2007 13 september 2007 oktober 2007 5 januari 2008 21 februari 2008 4 maart 2008
Websites: http://www.museum.nl www.ublad.uu.nl http://www.mijnnl.nl http://www.gryla.nl www.uit-in-utrecht.nl www.culturelezondagen.nl www.medischerfgoed.nl www.wetenweekparticipanten.net www.fondspsychischegezondheid.nl www.intermediair.nl www.kunstbus.nl www.louishartloopercomplex.nl www.sron.nl www.wegmetdekids.nl www.roulettefm.nl www.obesitasvereniging.nl www.bijvoet-center.nl 6. Nevenactiviteiten Lezingenreeksen i.s.m de faculteit Sociale Wetenschappen Bij de tentoonstelling is door de faculteit Sociale Wetenschappen de lezingencyclus ‘Kijk op karakter – blik op de wetenschap’ georganiseerd (oktober 2007 t/m maart 2008). Hierin deelden 8 Utrechtse wetenschappers hun kennis over de relatie tussen persoonlijkheid en gedrag. Onderwerpen: Prof. dr. Marcel van den Hout: Behandeling van emotionele stoornissen; doet persoonlijkheid ertoe? Prof. dr. Willem Koops: Zijn kinderen individuen? Prof. dr. Denise de Ridder: Eten mensen om hun emoties te bedwingen? Prof. dr. Marcel van Aken: Persoonlijkheid van kind tot volwassene Dr. Rendel de Jong: Persoonlijkheid, geluk en prestaties – tips voor leidinggevenden en andere werkers Prof. dr. Lorenz van Doornen: Bepaalde persoonlijkheid; bepaalde ziektes? ‘Over ratten, muizen, katten en mensen’ Dr. Liesbeth Woertman: Karakteristiek gezicht of botox kop? Prof. dr. Edward de Haan: Persoonlijkheid en het brein Karakter te Kijk
8
De lezingen, en daardoor ook de tentoonstelling, zijn goed bezocht door o.a. alumni en professionals. In totaal kwamen 926 mensen speciaal voor de lezingenreeks. Ook heeft de lezingenreeks een positieve spin-off gegenereerd op het gebied van media-belangstelling. De lezingen en daardoor ook de tentoonstelling zijn veelvuldig vermeld op de websites van beroepsverenigingen e.d. en opgepikt door kranten en agenda’s. In november en december 2008 organiseerde de faculteit Sociale Wetenschappen in samenwerking met het museum nog 2 middagen bij de tentoonstelling, gericht op de arbeid- en organisatiepsychologie. Deze ‘Dialoog tussen wetenschap en praktijk over HRM & Assessment’ werd uiteindelijk door 51 mensen bezocht. Centraal hierbij stond de relatie tussen iemands persoonskenmerken en het type werk wat daar het beste bij aansluit. Wat is daarbij het nut van testen en van assessment-methoden. De middagen werden geleid door Drs. Bas Kok (adviesorganisatie LTP) en dr. Rendel de Jong (UU). Culturele zondagen Op de Culturele zondag van 9 september 2007 is door Prof. dr. Lorenz van Doornen, hoogleraar psychologie aan de Universiteit Utrecht, 2 lezingen gegeven bij de tentoonstelling. Tijdens de nieuwjaarsduik op 6 januari 2008 waren er speedlezingen bij de tentoonstelling Karakter te Kijk. ‘In 10 minuten ben je weer helemaal bij!’ Jonge wetenschappers van de Utrechtse Universiteit vertelden bij de tentoonstellingen over hun onderzoek. Zo sprak communicatiewetenschapper Koos Zwaan over de succesfactoren die je nodig hebt bij een carrière als muzikant. Films met karakter: Het Louis Hartlooper Complex (filmhuis in Utrecht) programmeerde speciaal bij de tentoonstelling ‘Karakter te kijk’ 5 films met karakter. Iedere 1e zondagmiddag van de maand, tot en met maart 2008 draaide er een ‘Big 5’ film in een van de zalen. 1. Together (bij openheid) 2. Whisky (bij consciëntieusheid) 3. Sideways (bij extraversie) 4. As good as it gets (bij aangenaamheid) 5. Manhattan (bij neuroticisme) In totaal gingen 182 mensen naar een ‘Film met Karakter’. Vakantie-aktiviteiten 2007/2008 In de schoolvakantieperiodes bood het museum vakantie-aktiviteiten bij de tentoonstelling. De kinderen leerden over persoonlijkheid én ze bepaalden hun eigen persoonlijkheid. Dat laatste legden ze vast in een zelfportret.
Karakter te Kijk
9
7. Financiën Oorspronkelijk is voor de tentoonstelling Karakter te Kijk € 198.400 begroot, waarvan € 85.000 voor de out of pocket kosten. Middels sponsoring en subsidies werd € 61.000 bijeengebracht. Om het verschil te overbruggen besloot het Universiteitsmuseum de externe projectleider niet met fondsen te financieren, maar een interne projectleider aan te stellen en de kosten op te nemen in de personeelskosten (zie bijlage Financiële Afrekening). Op deze manier waren er voldoende middelen om de tentoonstelling te realiseren. In de afrekening is een verschuiving van de uitgaven te zien ondermeer van Objecten naar Opbouw/Inrichting. De post Objecten is namelijk lager uitgevallen, omdat er minder geschikte objecten waren voor de tentoonstelling dan in eerste instantie werd gedacht. Het resterende budget van Objecten is met name ingezet bij Opbouw/Inrichting om de zaal grafisch aansprekend te kunnen maken. De post Publieksoverdracht is lager uitgevallen doordat een deel van de PR door de faculteit Sociale Wetenschappen is verzorgd. De post Onvoorzien is hoger uitgevallen, omdat werd besloten ook de nissen te betrekken bij de tentoonstelling en hier Bekende Utrechters met hun BFI-score op te hangen. Dit heeft extra kosten met zich meegebracht. 8. Reacties Het museum en ook de faculteit Sociale Wetenschappen zijn zeer tevreden met de uitstraling van de zaal. De receptie heeft goede reacties ontvangen van de bezoekers en er was veel interesse voor de activiteiten die bij de tentoonstelling werden geoganiseerd. Een reactie uit de weblog van Jean-Paul Keulen, redacteur van het tijdschrift Kijk, geven we als afsluiter graag nog mee: ‘Gisteren dagje Utrecht, met als hoofdprogrammapunt Karakter te kijk, een tentoonstelling van het Universiteitsmuseum over de psychologie achter persoonlijkheid. Kort en duidelijk: leuk gedaan! Informatie gepresenteerd in makkelijk te verhapstukken brokken, wel multimedia maar niet té, en een goed gekozen omvang: genoeg te zien, maar ook weer niet zoveel dat je de tentoonstelling zat wordt voor je het einde ervan bereikt. Wat ook goed werkt, is dat je eerst - wanneer je nog fit bent - het theoretische deel bekijkt (ideeën over persoonlijkheid van heden en verleden in woord en beeld) en dan, als de aandacht een beetje begint te verslappen, de praktijkruimte betreedt met persoonlijkheidstestjes. En die laat natuurlijk niemand aan zijn neus voorbij gaan. Kortom: mijn complimenten voor de organisatie.’
Faculteit Sociale Wetenschappen en Universiteitsmuseum 2009
Karakter te Kijk
10
