Body of Knowledge & Skills sector HEO Domein Laws Versie 23 juni 2008
HBO-raad Den Haag
2 Ten geleide De wereld staat niet stil. Veranderingen voltrekken zich in een steeds hoger tempo en dat op mondiale schaal. De halfwaardetijd van kennis wordt steeds korter. Dynamiek is een constante geworden. Dat is het kader waarbinnen het hoger economisch onderwijs (22 hogescholen, 150.000 studenten) zijn opdracht gestalte geeft om meer (jonge) mensen hoger op te leiden, en dat in een continue interactie met ontwikkelingen in de samenleving en het werkveld. De samenleving verwacht van een afgestudeerde die de door hogescholen afgegeven graad bachelor of business administration bezit dat die graad op goede gronden is verleend en dat die graad inhoudelijk van een goed niveau is. Ook wordt verwacht dat een afgestudeerde met de graad bachelor of communications van een hogeschool in Noord-Nederland, in essentie dezelfde basiskennis en basiscompetenties bezit als een afgestudeerde met dezelfde graad van een hogeschool in ZuidNederland. Het is om die redenen dat hogescholen eigen in het werkveld gevalideerde landelijke opleidingsprofielen en landelijke domeincompetenties hebben (zie informatiebank opleidingscompetenties op www.hbo-raad.nl). Het hoger economisch onderwijs kent vijf clusters van opleidingen, vijf domeinen te weten Business Administration, Commerce, Communications, Economics en Laws1. Voor die domeinen bestaan landelijke domeincompetenties. Daarop aanhakend is nu per domein een eerste landelijke Body of Knowledge & Skills (BoKS) opgesteld. In een BoKS wordt per competentie dieper ingegaan op achterliggende basiskennis- en deskundigheidsgebieden. De ambitie is het bieden van landelijke transparantie. Een BoKS fungeert als collectief referentiekader voor de betrokken hogescholen. Verschillen tussen hogescholen in met name de aard van de regionaal economische bedrijvigheid kunnen een logische reden zijn voor verschillen in de eigen invulling van een BoKS. Bij de totstandkoming ervan is Bureau Berenschot ingeschakeld niet alleen voor de begeleiding van het proces maar ook voor de inbreng van inhoudelijke expertise. Elke BoKS is opgesteld door de opleidingen zelf waarbij vertegenwoordigers van het werkveld zijn betrokken. Kennis- en deskundigheidsgebieden zijn voortdurend in ontwikkeling. Een BoKS is dan ook nooit ‘af’ of ‘compleet’. Vandaar dat de titel nadrukkelijk de toevoeging ‘versie 23 juni 2008’ bevat. De kunst is een BoKS actueel te houden. De ambitie is rond een BoKS een kennisgemeenschap, een netwerk te vormen van zowel mensen uit de opleidingen (docenten, lectoren) als uit het werkveld. Gedacht wordt aan een wikipedia-achtige opzet via internet, mogelijk gefaciliteerd door SURF, het Nederlands computernetwerk voor hoger onderwijs en onderzoek. Wij hopen dat deze eerste BOKS-versie inspiratie biedt voor een duurzame, inhoudelijke interactie tussen opleidingen en werkveld, gericht op de verdere ontwikkeling ervan. Namens het Sectoraal Adviescollege Hoger Economisch Onderwijs van de HBO-raad, Ineke van der Linden, voorzitter.
1 Tot Business Administration worden gerekend opleidingen als Management, Economie & Recht, Facility Management, International Business and Management Studies, Hotelonderwijs, Toerisme, Logistiek, Vastgoed & Makelaardij, Personeel & Arbeid; tot Commerce opleidingen als Commerciële Economie, Small Business & Retailmanagement; tot Communications opleidingen als Communicatie, Hogere Europese Beroepen, Media & Entertainment Management, Journalistiek; tot Economics opleidingen als Bedrijfseconomie, Accountancy, Fiscale Economie, Financial Services Management en tot Laws opleidingen als HBO Rechten, Sociaal-juridische Dienstverlening.
3
Body of Knowledge & Skills sector HEO Domein Laws Versie 23 juni 2008 Domein Laws Het domein Laws bestaat uit twee opleidingen: • HBO-Rechten (HBO-R) • Sociaal Juridische Dienstverlening (SJD) De SJD opleiding bestaat al geruime tijd en heeft haar sporen verdiend. HBO-Rechten is een betrekkelijk nieuwe opleiding en bestaat sinds 2002. In 2006 kwamen de eerste HBO-Rechten afgestudeerden op de arbeidsmarkt. In dit document wordt bij de indeling een alfabetische volgorde tussen beide opleidingen gehanteerd. De opleidingen van het domein Laws worden aangeboden door 12 hogescholen in Nederland. Jaarlijks leveren zij binnen het domein zo’n 1500 afgestudeerde studenten af, die de internationaal erkende titel Bachelor of Laws mogen dragen. De opleidingen HBO-Rechten binnen het domein Laws leiden onder andere op tot Gerechtssecretaris, Parketsecretaris, Paralegal, Professional support Lawyer, Juridisch medewerker, Projectmanager, Informatiemanager, Juridisch adviseur. De opleidingen SJD binnen het domein Laws leiden onder andere op tot Sociaal raadsman/-vrouw, Jeugd-reclasseringswerker, medewerker WMO, Coördinator jongerenbeleid, Ombudsman/-vrouw, Bewindvoerder schuldhulpverlening, Buurtregisseur (SJD). Deze functies komen in uiteenlopende organisaties voor: Advocatenkantoren, Notariskantoren, Rechterlijke macht, Openbaar Ministerie, Bedrijfsleven, Rechtsbijstandverzekeraars, Centrale en decentrale overheid (HBO-R), en Jeugdreclassering, Sociaal Raadslieden, Raad voor de Kinderbescherming, Sociale zekerheid, Openbaar bestuur, Bedrijfsleven, Juridisch loket (SJD). Afgestudeerden van de opleidingen van het domein Laws spelen vooral een rol binnen organisaties met een primair juridisch proces, zoals juridische dienstverlening of in het publieke domein van rechterlijke macht en overheid, maar ook binnen andere organisaties waarin behoefte is aan juridische expertise. De HBO-jurist is een brede praktisch gerichte juridische professional die het recht in uiteenlopende situaties kan toepassen alsmede de toepassing van het recht weet te faciliteren. Belangrijke vertegenwoordigers uit het werkveld, zoals rechters, advocaten, deurwaarders en notarissen, geven aan dat er veel behoefte is aan juridisch geschoolde hbo'ers die het recht kunnen toepassen en aandacht hebben voor efficiëntie, zorgvuldigheid en kwaliteit. Zij verwachten een combinatie van: praktisch inzicht; efficiënt organiseren en ordenen zodat projecten en procedures goed verlopen; assertiviteit om teamleden aan te spreken op hun verantwoordelijkheden; zorgvuldigheid en deskundigheid in het omgaan met informatie en kennis van juridische (digitale) bronnen. Body of Knowledge & Skills De term Body of Knowledge & Skills (hierna: BoKS) staat voor het geheel van kennis, vaardigheden en attitudes van de beroepsbeoefenaar. Voor de domeinen binnen de sector HEO is deze BoKS verwoord in de zogenaamde domeincompetenties. Deze geven aan wat de bachelor of Laws moet kennen en kunnen om als professional succesvol in de beroepspraktijk te opereren: 1. Adviseren van klanten en opdrachtgevers bij juridische vragen en problemen.
2. Behartigen van de juridische belangen van klanten en opdrachtgevers, en het verlenen van rechtsbijstand. 3. Onderhandelen en bemiddelen in een geschil of conflict om tot een oplossing te komen.
4 4. Coördineren van werkprocessen binnen de organisatie en het daarbij bewaken van juridische en bestuurlijke procedures en termijnen. 5. Selecteren en analyseren van externe informatie op juridische en maatschappelijke relevantie. 6. Signaleren van effecten van (nieuwe) wet- en regelgeving voor klanten en voor de eigen organisatie, en voorstellen van verbeteringen in de werkprocessen of het beleid van de organisatie. 7. Beoordelen – binnen de expertise die op bepaalde gebieden is verworven – van uitkomsten van (wetenschappelijk) onderzoek op hun toepasbaarheid en vertaalt ze in een advies voor implementatie. Elke afgestudeerde bachelor of Laws bezit al deze competenties, maar er zijn accentverschillen per opleiding. De kenniscomponent van de domeincompetenties bestaat uit drie elementen: 1. Basics: de basiskennis waarover elke afgestudeerde HBO Bachelor of Laws beschikt. 2. Verdiepende kennis waarover elke afgestudeerde HBO Bachelor of Laws beschikt. 3. De vaardigheden die bachelor of Laws beheersen. Hieronder wordt een impressie gegeven van de basics per domeincompetentie en van enkele belangrijke visies en trends. Competentie 1 Competentie 2 Competentie 3 Competentie 4 Competentie 5 Competentie 6
Competentie 7
Adviseren van klanten en opdrachtgevers bij juridische vragen en problemen. Behartigen van de juridische belangen van klanten en opdrachtgevers, en het verlenen van rechtsbijstand. Onderhandelen en bemiddelen in een geschil of conflict om tot een oplossing te komen. Coördineren van werkprocessen binnen de organisatie en het daarbij bewaken van juridische en bestuurlijke procedures en termijnen. Selecteren en analyseren van externe informatie op juridische en maatschappelijke relevantie. Signaleren van effecten van (nieuwe) wet- en regelgeving voor klanten en voor de eigen organisatie, en voorstellen van verbeteringen in de werkprocessen of het beleid van de organisatie. Beoordelen – binnen de expertise die op bepaalde gebieden is verworven – van uitkomsten van (wetenschappelijk) onderzoek op hun toepasbaarheid en vertaalt ze in een advies voor implementatie.
5
Deskundigheidsgebied
Basics
Staatsrecht
Algemene beginselen van staatsvormen en het concept van Trias Politica, inrichting van het Nederlandse Koninkrijk en het land Nederland, wetgevende, uitvoerende en rechtsprekende organen van Nederland, ministeriele verantwoordelijkheid, processen van wet- en regelgeving, concept van decentralisatie, mandaat en attributie, provincies, gemeenten en waterschappen, kiesrecht, mensenrechten. Wetten: Grondwet, Provinciewet, Gemeentewet, Waterschapswet. Bestuursorganen, bestuurshandelingen, legaliteitsbeginsel, algemene beginselen van behoorlijk bestuur, verkeer tussen burgers en bestuursorganen, besluitvorming, handhaving. Wetten: algemene wet bestuursrecht.
Bestuursrecht
Verdieping HBO-Rechten
Verdieping SJD
Basisbegrippen in de praktijk en in de jurisprudentie, regelgeving, handhaving, mensenrechten, decentralisatie, bijzonder bestuursrecht: nationaliteit, ruimtelijke ordening, milieu, onderwijs, bijzondere voorzieningen, Wetten: Algemene wet bestuursrecht, Kieswet, Algemene wet gelijke behandeling, Rijkswet op het Nederlanderschap, Wet op de Ruimtelijke Ordening.
Algemene begrippen aangaande Vluchtelingen, Asielprocedure Inburgering, Mensenrechten, immigratie- en Naturalisatie, Verblijf, Illegaliteit, Tewerkstelling, Terugkeer, Bezwaar en Beroep. Wetten: Vreemdelingenwet en Wet Arbeid Vreemdelingen.
Bestuursprocesrecht
Organen belast met bestuursprocesrecht, algemene begrippen beschikking, besluit, algemeen verbindend voorschrift, termijnen, procedures rond bezwaar, procedures van beroep, hoger beroep, marginale en integrale toetsing. Wetten: algemene wet bestuursrecht.
Basisbegrippen in de praktijk en in de jurisprudentie, regelgeving, handhaving, mensenrechten, decentralisatie, bijzonder bestuursrecht: nationaliteit, ruimtelijke ordening, milieu, onderwijs, bijzondere voorzieningen, Wetten: Algemene wet bestuursrecht, Kieswet, Algemene wet gelijke behandeling, Rijkswet op het Nederlanderschap, Wet op de Ruimtelijke Ordening.
Privaatrecht
Algemene begrippen als persoon, rechtspersoon, vermogen, vordering, goederenrecht, vermogensrechten en verbintenissen, overdracht en vestiging rechten, bronnen van verbintenis, overeenkomsten, nakoming en wanprestatie, onrechtmatige daad, uitgangspunten burgerlijk procesrecht. Wetten: Burgerlijk Wetboek, Wetboek van burgerlijke rechtsvordering.
Basisbegrippen in de praktijk en in de jurisprudentie, zaken, vermogensrechten, beperkte rechten, zekerheden: pand en hypotheek, verbintenissen uit de wet en overeenkomst, (risico)aansprakelijkheid, betaling, schadevergoeding, verrekening, gemeenschap, hoofdelijkheid, bijzondere overeenkomsten: koop, opdracht, vaststellingsovereenkomst, huur, arbeid, borgtocht, internationaal privaatrecht, geharmoniseerd privaatrecht: Weens Kooprecht, EG-Verbintenissenverdrag, EU-Richtlijnen, Algemene en bijzondere procedures, bewijs, beslag, executie, naamgeving, afstamming, verzorging, huwelijk, scheiding, alimentatie, huwelijks vermogen, erfrecht: nalatenschappen, beheer, verdeling. Wetten: Burgerlijk Wetboek, Boek 5, 6 en 7, Burgerlijk Wetboek Boek 1 en 4, Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering.
Algemene begrippen als woonruimte, bedrijfsruimte, verplichtingen huurder en verhuurder, overgang huur bij overdracht, opzegging, beëindiging, medehuur, huurbescherming, onderhoud, schadevergoeding, verandering van de ruimte, huurprijzen, registers. Wetten: Burgerlijk Wetboek Boek 7, Huurwet. Algemene begrippen als algemene voorwaarden bij consumentenovereenkomsten, Consumentenkoop van roerende zaken, Koop van onroerende zaken, Koop-/aannemingsovereenkomst, Reisovereenkomst, Borgtocht, Verzekeringsovereenkomst, Warenwet, Misleidende reclame, Handelspraktijken, Geschillencommissies, Europees consumentenrecht. Algemene begrippen als geneeskundige behandelingsovereenkomst, bijzondere opneming psychiatrische ziekenhuizen, rechten en plichten van de patiënt, informatie en gegevensverstrekking, privacy, medisch dossier, beroepsgeheim, zwijgplicht, toestemming, behandeling, inzage dossier, seksueel misbruik, intimidatie, bezwaar, klachten, patiëntenvertrouwenspersoon. Wetten: WGBO, BOPZ en Wet BIG.
6 Deskundigheidsgebied
Basics
Sociaalrecht
Algemene begrippen als arbeid, loon, zeggenschap, medezeggenschap, sociaal vangnet, arbeidsovereenkomst, ontslag, uitkeringen, flexibele arbeidsrelaties, collectief arbeidsrecht. Wetten: Burgerlijk Wetboek Titel 6.10, WW, WWB, WIA, AOW, WOR, WCAO.
Verdieping HBO-Rechten
Strafrecht
Algemene begrippen als dader, medepleger, overtreding, misdrijf, straffen en internationale aspecten, legaliteitsbeginsel, actoren in het strafrecht, schuld en opzet, elementen van art. 348 Sv, elementen van art. 350 Sv. Wetten: Wetboek van Strafrecht.
Basisbegrippen in de praktijk en in de jurisprudentie, bijzondere misdrijven, terrorisme, economische delicten, bijzondere opsporingsmethodes, uitlevering, overlevering, wederzijdse rechtshulp, bijzondere straffen, tbs, Wetten: Sr, Sv, Wet BOB, WED, MOT, Penitentiaire wetten, Reclasseringsregels, Uitleververdragen.
Strafprocesrecht
Algemene begrippen competentie, vervolging, cautie, verdachte, rechtsbijstand, dwangmiddelen, opsporingsbevoegdheden, fases in een strafprocedure, elementen van art. 348 Sv, elementen van art. 350 Sv. Wetten: Wetboek van Strafvordering.
Basisbegrippen in de praktijk en in de jurisprudentie, bijzondere misdrijven, terrorisme, economische delicten, bijzondere opsporingsmethodes, uitlevering, overlevering, wederzijdse rechtshulp, bijzondere straffen, tbs, Wetten: Sr, Sv, Wet BOB, WED, MOT, Penitentiaire wetten, Reclasseringsregels, Uitleververdragen.
Bedrijfsrecht
Basisbegrippen en bedrijfsvormen in de praktijk, rechtspersoonlijkheid, medezeggenschap, vertegenwoordiging, (doorbraak van) aansprakelijkheid, insolventie. Wetten: Burgerlijk Wetboek Boek 2, 7 en 8, Wetboek van Koophandel, Faillissementswet.
Basisbegrippen in de praktijk en in de jurisprudentie, rechtspersoonlijkheid, besluitvorming, personen- en kapitaalvennootschappen, aandelen, bestuur, medezeggenschap, corporate governance, vertegenwoordiging, (doorbraak van) aansprakelijkheid, (publiek) mededingingsrecht, handelstransacties, bescherming uitvindingen en onderscheidingstekens, verzekering, vervoer, insolventie, corporate litigation. Wetten: Burgerlijk Wetboek Boek 2, 7 en 8, Wetboek van Koophandel, Faillissementswet, Rijksoctrooiwet, Auteurswet, Merkenwet, Handelsnamenwet, Mededingingswet.
Personen- en familierecht, Erfrecht
Algemene begrippen als burgerlijke stand, gezag, afstamming, minderjarigheid, huwelijk, echtscheiding, levensonderhoud, huwelijksvermogensrecht, erfopvolging en vereffening. Wetten: Burgerlijk Wetboek Boek 2 en 4.
Internationaal recht
Algemene beginselen van bronnen van recht, soevereiniteit, jurisdictie, verdragen, rechtsbescherming, individueel klachtrecht, vrede en veiligheid, sancties en geweld, internationale organisaties, mensenrechten en tribunalen. Wetten: Handvest Verenigde Naties, Weens Verdragenverdrag, Europees Verdrag van de Rechten van de Mens. Internationaal privaatrecht.
Basisbegrippen in de praktijk en in de jurisprudentie, handhaving vrede en veiligheid, Interne Europese markt, mededinging, EU buitenlands beleid, EU strafrechtelijke beleid. Wetten: EU-Verdrag, EG-Verdrag, Capita Selecta Verordeningen & Richtlijnen, respectievelijk de tweede en derde pijler instrumenten.
Europees recht
Algemene beginselen van communautaire rechtsorde, subsidiariteit, organen van de EU en de EG, besluitvorming, rechtsbescherming, beleidsterreinen. De invloed van het Europees recht op het Nederlands recht komt bij de behandeling van de diverse rechtsgebieden aan de orde. Wetten: EU-Verdrag, EG-verdrag.
Basisbegrippen in de praktijk en in de jurisprudentie, handhaving vrede en veiligheid, Interne Europese markt, mededinging, EU buitenlands beleid, EU strafrechtelijke beleid. Wetten: EU-Verdrag, EG-Verdrag, Capita Selecta Verordeningen & Richtlijnen, respectievelijk de tweede en derde pijler instrumenten.
Verdieping SJD Algemene begrippen inzake ziekte, loon, uitkering, re-integratie, ziekengeld, zwangerschap en bevalling, arbeidsongeschiktheid, werkeloosheid, bijstand. Wetten: WW, Abw, WWB, WMO, WVG. Algemene begrippen inzake (het opstellen van) arbeidsvoorwaarden, non-discriminatie, gelijke behandeling, recht op deeltijdarbeid, zwangeren ouderschapsverlof, binden en boeien van werknemers, ontslagtrajecten, ontslagtrajecten bij arbeidsongeschiktheid, ontbindingsprocedure, CAO-recht, algemeen verbindend verklaring, medezeggenschapsrecht, stakingsrechtbescherming en ARBO wetgeving. Algemene begrippen in de praktijk en jurisprudentie, slachtofferhulp, reclassering, halt, bijzondere straffen, tbs, vrijheidbeperkende maatregelen, rechtshulp en criminologie. Wetten: Sr, Sv, Reclasseringsregels.
Algemene begrippen inzake burgerlijke stand, gezag, afstamming, minderjarigheid, huwelijk, echtscheiding, levensonderhoud, huwelijksvermogensrecht, samenlevingscontracten, erfopvolging en vereffening, erkenning, adoptie, ouderlijke macht, voogdij, curatele, mentorschap, legitieme portie, beschermingsbewind, kinderbescherming en jeugdstrafrecht. Wetten: Burgerlijk Wetboek Boek 2, en 4.
Algemene begrippen inzake wonen, zorg en inkomen.
7 Deskundigheidsgebied
Basics
Ethiek
Rechtsfilosofie, sensitiviteit voor kloof tussen recht en rechtvaardigheid, tussen recht hebben en recht krijgen, tussen recht en politiek, sensitiviteit voor kloof tussen feit en fictie, beroepsregels, public governance / corporate governance codes en regels, belangenverstrengeling en integriteit. Sensitiviteit voor probleem van juridisch jargon en vertaling, basisbeginselen Engels (Anglo-Amerikaans) recht, basisbegrippen Nederlands recht in het Engels. Rechtsbronnen ontsluiten, zoekmethodes, citeren, werkwijze van juridische portals. Bestuursmodellen, management, leiderschap, delegatie, mandaat, groepsdynamica, beleidsvorming bij overheid, lobby, belangen, corporate governance, zelfreguleringsinstrumenten, maatschappelijke organisaties, rechtspsychologie.
Legal English Juridische informatiemethoden Bestuurlijke / organisatorische processen
Alle competenties Vaardigheden Basisvaardigheid Presenteren Socialeen vaardigheden
Specifieke vaardigheden HBO-Rechten
communicatieve
Professionele doelgroep- en resultaatgerichte gespreksvoering Vaardigheden op het terrein van Intake gesprek, motivering, verwijzen, advisering, rapporteren.
Taalvaardigheid Adviseren
Solliciteren Conflicthantering Projectmanagement Belangenbehartiging Onderhandelen en bemiddelen Onderzoeksvaardigheden Dossiermanagement Informatiemanagement
Specifieke vaardigheden SJD
Methodiek sociaal juridisch dienstverlening: Vaardigheden op het terrein van hulpverlening bij schulden (WSNP, minnelijk traject, schuldenregelingen, bewindvoering etc.), reïntegratie en trajectbegeleiding / case-management, uitkeringsverstrekking en opleggen boetes en maatregelen, signaleren en preventie alsmede het geven van voorlichting op deze terreinen.
(Proces)Vertegenwoordigen Reguleren Juridisch auditten Kwaliteitsmanagement
8
4. Maatschappelijke trends Dominante maatschappelijke ontwikkelingen zijn van invloed op het domein LL.B en zijn derhalve bepalend voor de keuze van de body of knowledge & Skills. We noemen er vier. Gesteld kan worden dat de samenleving ‘juridiseert’. Dat is geen beweging op zich, maar een uitvloeisel van enkele dominante maatschappelijke ontwikkelingen. Trefwoorden daarvan zijn: individualisering en internationalisering. (Groepen) individuen worden steeds mondiger. ‘Winnen’ lijkt belangrijker dan gemeenschappelijkheid. Tegelijkertijd neemt vanuit de samenleving de roep om verantwoording toe. Profit- en non-profit organisaties dienen zich in toenemende mate te verantwoorden. Vertrouwen is geen vanzelfsprekendheid meer, het moet ‘gewonnen’ worden, onder andere door openheid van zaken (‘transparantie’) over hoe wet- en regelgeving is nageleefd. In onderhandelingen is steeds meer behoefte aan zekerheid. Zaken worden vooraf tot in detail geregeld, geen risico of onduidelijkheid mag over het hoofd worden gezien. Het belang van conflictbeheersing en risicomanagement neemt dan ook toe. Dat geldt zeker in complexe situaties en in internationale context. Maar ook de verhoudingen in het maatschappelijke verkeer worden complexer: de vanzelfsprekendheid van ‘zo zijn de regels’ heeft plaats gemaakt voor onzekerheid over wat nu wel en niet kan. Nieuwe regelgeving is daarbij aan de orde van de dag. Bovendien wordt de regelgeving ingewikkelder, onder andere door het in elkaar haken van nationale, Europese en internationale wetgeving. In alle maatschappelijke geledingen neemt de behoefte aan juridisch advies en juridische dienstverlening toe. Bij bedrijven wil men – uit algemeen bedrijfsbelang – er zeker van zijn dat men aan geldende regelgeving voldoet (‘compliance’). Dit doet de vraag naar juridisch geschoolde medewerkers toenemen. Inmiddels is ook een tegenbeweging zichtbaar. Alles vooraf vastleggen en elk conflict via de rechter willen beslechten is ondoenlijk. Nieuwe vormen van ‘samen tot een oplossing’ komen dienen zich aan. Mediation, in ruime zin opgevat als de inspanning om een kwestie buiten rechte voor de betrokken partijen tot een aanvaardbare oplossing te brengen, is in opkomst. Daarbij wordt in toenemende mate op basis van signalering van maatschappelijke gedragingen, gevolgen of weerstanden preventief geprobeerd conflicten en ongewenste verschijnselen van regelgeving te voorkomen. Een oplossingsgerichte pragmatische casemanager op HBO-niveau, gewend aan het omgaan met agressie en weerstand, in staat overzicht te houden in ‘multiproblem’ situaties, met kennis van juridische posities en mogelijkheden, lijkt hierbij in toenemende mate een sleutelrol te gaan spelen. Parallel aan de geschetste maatschappelijke ontwikkelingen veranderen de juridische organisaties en afdelingen zelf. Belangrijke veranderingen hier zijn functiedifferentiatie en vergroting van doelmatigheid. Functiedifferentiatie is een algemeen herkenbare trend. Daarin past de vraag naar brede praktijkgerichte HBO-Juristen; de verwachting is dat deze vraag alleen maar zal toenemen. Vergroting van de doelmatigheid en beheersing van de kosten doen de vraag ontstaan naar medewerkers die juridische expertise combineren met expertise op het gebied van de administratieve organisatie en de daarbij behorende bedrijfsprocessen. Het onder mandaat afhandelen van zaken – zoals men dat van oudsher in het openbaar bestuur kent – is een voorbeeld van vergroting van doelmatigheid. HBOJuristen kunnen in die behoefte voorzien. Kennisdeling en -ontwikkeling is van vitaal belang voor alle organisaties in onze samenleving. Het vindt in toenemende mate plaats in (multidisciplinaire) netwerken. Ondersteuning door ICT is daarbij onmisbaar. Maar ook bij de dagelijkse ‘productie’ hangt het succes van de jurist in toenemende mate af van een innovatief gebruik van ICT. Het digitale dossier is er slechts een begin van. Bovendien wordt het recht steeds vaker geraadpleegd en geselecteerd via juridische databanken. Juristen worden daarom steeds vaker ingezet bij de totstandkoming en optimalisering van een juridisch informatiesysteem in de eigen organisatie. Beide ontwikkelingen zorgen ervoor dat de vraag naar juridische medewerkers met kwaliteiten op dit terrein stijgt.
