HARTSLAG. december e jaargang nummer 4 KRAAMKAMER VOOR TECHNOLOGISCHE HOOGSTANDJES U HEEFT EEN PRIMA HART MEVROUW IK KAN WEER GENIETEN

HARTSLAG december 2014 36e jaargang nummer 4 KRAAMKAMER VOOR TECHNOLOGISCHE HOOGSTANDJES

‘U HEEFT EEN PRIMA HART MEVROUW’ ‘IK KAN WEER GENIETEN’

Kwartaalblad voor de regio Gelderland

```````````````````````` ```````````````````````` ```````````````````````` ```````````````````````` ```````````````````````` ```````````````````````` ```````````````````````` ```````````````````````` ```````````````````````` ```````````````````````` ```````````````````````` ```````````````````````` ```````````````````````` ```````````````````````` ``````````````

INHOUD

2

Agenda Van de redactie

6

Doe de zoutquiz!

8

Zijn hart stond even stil

10

Info pacemaker en ICD

13

Slingeland ziekenhuis de beste van 2014

15

Fijne feestdagen

16

Toepasselijke apps voor uw zelfzorg

18

Kookgenoten

20

Winnaar vakantieverhaal: STEENTJES

22

Vera’s column

29

Smakelijk eten

32

Colofon Contact met de regio

Kraamkamer

3

voor technologische hoogstandjes

‘U heeft een 23 prima hart mevrouw!’

26

‘Ik kan weer genieten!’

1

AGENDA

in 2014 iedere eerste dinsdag v.d. maand

VAN DE REDACTIE Beste lezer,

Hartcafé Café Goossens Grote Markt 31 Nijmegen

Zo aan het einde van het jaar hebben we nog een mooie Hartslag kunnen samenstellen. U leest hierin veel over door ingenieurs bedachte flexibele en vooral dunne draadjes, over sinusknopen en of u niet teveel zout eet. We feliciteren het Slingeland ziekenhuis in Doetinchem met de eer om het beste ziekenhuis van 2014 te zijn en Ineke van Heusden met haar vakantieverhaal. En we zien hoe belangrijk het is om te weten hoe anders vrouwenharten zijn en hoe belangrijk psychologische hulp bij de hartrevalidatie. En dit keer een column van Vera, partner van een hartpatiënt.

N.B.: in 2015 gaan we het op een nieuwe manier opzetten!

Voor meer info zie de website van de Hart&Vaatgroep: www.hartenvaatgroep.nl

Kortom, veel leesplezier.

Will Peters Jan Jansen Rob Steenhuis

2

KRAAMKAMER VOOR TECHNOLOGISCHE HOOGSTANDJES research op de tu Delft interview met prof. dr. Jenny Dankelman Jenny Dankelman is hoogleraar BioMechanical Engineering. Ze is niet zomaar een hoogleraar: ze bruist van enthousiasme en is buitengewoon praktisch ingesteld. Ze gebruikt duidelijke taal en gaat recht op haar doel af. Je ziet aan haar dat ze vaak denkt ‘dit moet toch makkelijker kunnen’. Het bijzondere is dat ze dat ook voor elkaar krijgt.

aan technische onderzoekers op universiteiten en met name technische universiteiten zoals de TU Delft.

Patiënt minimaal belasten Jenny Dankelman en haar onderzoeksgroep zijn buitengewoon geïnteresseerd in het ontwerpen van instrumenten die de patiënt minimaal belasten. Ze noemt dit ‘instrument design for minimally invasive techniques’. Een voorbeeld daarvan is de op afstand bestuurbare naald die biopten (stukjes weefsel) kan wegnemen terwijl de patiënt in het MRI-apparaat ligt. Het grote voordeel is dat zo’n biopt uiterst nauwkeurig weggenomen kan worden waardoor diagnoses juister gesteld kunnen worden. Bijzonder aan dit apparaat is dat er geen metalen delen aan zitten. Metalen mogen niet want de sterke magnetische straling van het MRIapparaat trekt metalen aan. Achteraf lijkt zoiets simpel maar je moet maar op het idee komen om zoiets te ontwikkelen.

De werkkamer van Jenny Dankelman verraadt meteen haar praktische insteek. Waar bij veel hoogleraren stapels papier liggen, zijn er bij Jenny prototypes om medische apparatuur aan te sturen en hightech katheters. Als door klinische studies is aangetoond dat een bepaalde behandeling effectief is voor een groep, haalt dat meestal de voorpagina. Zonder aan het belang hiervan iets af te doen, wordt vaak vergeten dat behandelingen niet uitgevoerd kunnen worden zonder medische hulpmiddelen. Deze medische hulpmiddelen worden steeds beter en slimmer. Dat is primair te danken

3

Jenny laat me vervolgens een chirurgisch tangetje zien. Een handvat, een stalen steel en aan het eind een naar alle kanten wendbaar ‘happertje’. Op mijn vraag ‘wie zo’n apparaat gaat gebruiken’ antwoord Jenny: ‘De orthopeed bij kijkoperaties in de knie. De knie is een gecompliceerd gewricht. Als er een stukje loszittende meniscus verwijderd moet worden dan heeft de orthopeed daarvoor meer dan tien tangetjes tot zijn beschikking. Ieder tangetje heeft een verschillende werkingshoek. Soms worden er wel zes van deze tangetjes gebruikt die allemaal de knie in en uit gaan. Dit apparaat vervangt al die tangen. Minder belastend voor de patiënt en gemakkelijker voor de orthopeed.’

twee jaar kost. Uiteindelijk zal er een groot bedrijf in geïnteresseerd moeten zijn om zo’n apparaat in massaproductie te maken’.

Natuur als inspiratie Jenny vertelt ‘De onderzoekers uit onze groep halen hun inspiratie voor een deel uit de natuur. De vormen en bewegingen die in de natuur voorkomen hebben een ontwikkeling doorgemaakt van

Wanneer komt zo’n slimme tang op de markt? Jenny: ‘Dit is een prototype, een speciaal bedrijf

miljoenen jaren. Je kunt ervan uitgaan dat die vormen en bewegingen vrijwel optimaal zijn. Wij waren gefascineerd door de beweeglijkheid van de bek van een vogel. Dat vormde de basis voor het ontwikkelen van het orthopedisch tangetje dat zo ongeveer tien andere tangen vervangt. Paul Breedveld werd bijvoorbeeld geïnspireerd door de tentakels van een inktvis. Hoe kunnen die tentakels zo beweeglijk zijn? Het blijkt dat een tentakel is opgebouwd uit twee soorten spieren. Spieren die in de lengterichting liggen en spieren die een lange spiraal

ontwikkelt dit verder zodat zo’n apparaat op grote schaal geproduceerd kan worden. We moeten toch denken dat dit een tot

vormen. De eerste zorgen voor de bewegingen en de tweede set voor de stevigheid. De lengte-spieren

4

schuiven als het ware over de spiraalspieren heen. Dat principe hebben we gebruikt voor de ontwikkeling van nieuwe betere katheters’.

beter en nauwkeuriger te plaatsen omdat er ook meer aangedane plekken bereikt kunnen worden. Patiënten hebben direct voordeel door deze nieuwe apparaten. De ontwikkeling heeft ongeveer 4 jaar geduurd. De huidige prototypes zijn handgemaakt. Ook zoals bij het door ons ontwikkeld orthopedisch tangetje, gaat een klein bedrijfje deze katheter verder ontwikkelen zodat massaproductie mogelijk wordt, Er is nog heel veel onderzoek nodig voordat hart- en vaatchirurgen deze katheters kunnen gaan gebruiken’. ♥ Jan Jansen

Dunne flexibele katheters Jenny laat een katheter zien die 1 mm dik is. De kop van de katheter is uiterst beweeglijk. ‘We kunnen de kop verschillende voorkeursvormen geven waardoor veel meer plaatsen in het lichaam gemakkelijk bereikt kunnen worden. Je kunt dus bijvoorbeeld op plaatsen komen rondom het hart die voorheen moeilijk bereikbaar waren. We hebben een katheter ontwikkeld die vormen van drie verschillende katheters in zich heeft, waardoor minder katheterwisselingen nodig zijn. We hebben dat uitgetest op

Prof. dr. Jenny Dankelman is hoogleraar BioMechanical Engineering aan de Technische Universiteit van Delft.

schaalmodellen in ons laboratorium. Hiermee wordt het bijvoorbeeld mogelijk om stents

5

Zout is een belangrijke 6. Zoete drop bevat minder zout dan smaakmaker in onze voeding. zoute drop. Waar, of niet waar? Maar teveel zout verhoogt de bloeddruk. En een hoge bloeddruk verhoogt de kans op het krijgen van een hartinfarct of een beroerte. Wat weet u over zout? 1. Het meeste zout dat u dagelijks binnenkrijgt, komt van bewerkte voedingsmiddelen uit de winkel, en niet uit het zoutvaatje in de keuken of aan tafel. Waar, of niet waar? 2. Natrium en zout zijn hetzelfde. Waar, of niet waar?

Test uw kennis! 1. Waar. De gemiddelde Nederlander krijgt 9 tot 10 gram zout per dag binnen. Driekwart hiervan komt uit vleeswaren, kaas, brood,

3. U kunt beter mineraalzout met kalium gebruiken in plaats van keukenzout. Waar, of niet waar?

soepen, kant-en-klaarmaaltijden, pizza’s, visproducten en snacks. Uw lichaam heeft aan 1 tot 3 gram zout al voldoende. De Hartstichting adviseert maximaal 6 gram per dag.

4. Kant-en-klare kruidenmengsels bevatten veel zout. Waar, of niet waar? 5. Jonge kaas bevat bijna geen zout Waar, of niet waar?

2. Niet waar. Keukenzout bestaat uit natrium en chloride, en natrium

6

verhoogt de bloeddruk. 1 gram natrium komt overeen met 2,5 gram zout. Staat op het etiket het natriumgehalte? Vermenigvuldig dit dan met 2,5 om het zoutgehalte te krijgen.

kaassoorten te koop, zoals Maaslander en Milner. 6. Niet waar. Alle soorten drop bevatten zout, ook zoete drop en Engelse drop. Daarnaast bevat drop de stof glycyrrhizinezuur, die de bloeddruk ook verhoogt. Als u een hoge bloeddruk heeft, kunt u daarom het beste voorzichtig zijn met het eten van elke soort drop.

3. Waar. Kalium verhoogt de bloeddruk niet. Zoutsoorten waarin natrium voor een deel is vervangen door kalium zijn JOZO Bewust en LoSalt. Deze soorten bevatten ook jodium voor een goede schildklierwerking. Nierpatiënten moeten aan hun arts vragen of zij zout met kalium mogen gebruiken. Zeezout bevat evenveel zout als keukenzout.

Hoeveel antwoorden heeft u goed? ♥ 5-6 vragen. Gefeliciteerd, u weet veel over zout. ♥ 3-4 vragen. U weet voldoende over zout.  2 vragen of minder. Uw kennis over zout is onvoldoende. ♥ Koos van Staveren

4. Waar. Kruidenmengsels, zoals gehakt- of viskruiden, bevatten veel zout. Net als bouillonblokjes, ketjap, maggi, aromazout, mosterd, sambal, juspoeder, nasi- en bami kruiden. Gebruik voor uw maaltijd liever natuurlijke smaakmakers zoals verse en gedroogde kruiden en specerijen.

Wilt u meer weten over gezonde voeding? Kijk dan op: www.hartstichting.nl/Gezondleven U vindt daar ook de digitalezoutwijzer. Of bel met de Infolijn Hart en Vaten: 0900 3000 300 (ma t/m vrij van 9.00 tot 13.00, lokaal tarief).Meer informatie vindt u in: “Alles over lekker eten met minder zout” van het Voedingscentrum: www.voedingscentrum.nl

5. Antwoord: Niet waar. Jonge én oude kaas bevatten veel zout, omdat kaas bij de bereiding in een zoutbad wordt gelegd. Daarna moet de kaas rijpen. Jonge kaas rijpt 4 weken en oude kaas wel 10 maanden. Langer rijpen maakt de kaas droger en zouter. Er zijn ook minder zoute

7

ZIJN HART STOND EVEN STIL over de zieke sinusknoop interview met Dr. Lucas Klein ‘Een niet goed werkende sinusknoop (sick sinus syndrome of sinusknoopdisfunctie) is goed te behandelen met een pacemaker’ zegt Lucas Klein overtuigend. Hij voegt er aan toe ‘Niet behandelen kan behoorlijk gevaarlijk zijn’.

De armstoel bracht geluk ‘Recentelijk kwam er een patiënt bij mij die me het volgende verhaal vertelde. “Ik had ontbeten, de tafel afgeruimd en zat aan tafel in mijn stoel met armleuningen de krant te lezen. Plotseling werd het heel erg licht voor mijn ogen en het was net of ik zweefde. Ik weet niet hoe lang dat geduurd heeft. Waarschijnlijk niet lang want toen ik weer op aarde terug kwam zat ik nog steeds aan tafel maar wel een beetje schuin weg gezakt tegen de

De sinusknoop is een soort bougie ‘De bougie in de motor van je auto genereert met een constante regelmaat vonkjes die er voor zorgen dat de motor regelmatig loopt. Als de bougie niet in orde is, dan loopt de motor onregelmatig. Geen vonkjes? Dan loopt de motor niet. In de rechterboezem van je hart ligt de sinusknoop die een elektrische puls afgeeft. De hartspier trekt samen en er wordt bloed gepompt. Als de pulsjes onregelmatig zijn dan is er een onregelmatige hartslag; soms snel, dan weer langzaam of soms even niet. Dat kan best gevaarlijk zijn’.

armleuningen aan”. Bij nader onderzoek bleek dat bij deze man de sinusknoop niet meer goed werkte. Het hart heeft letterlijk even stil gestaan. Waarschijnlijk zo’n 15 seconden, lang genoeg om je bewustzijn even te verliezen. Door de armleuningen is hij niet van zijn stoel gevallen. Maar stel je voor als zoiets gebeurt als je de trap op loopt

8

of achter het stuur van je auto zit. Deze man heeft nu een pacemaker’.

Altijd een pacemaker? ‘Niet altijd maar wel vaak. Het is afhankelijk van de symptomen. Indien de patiënt veel last heeft dan plaatsen we een pacemaker anders stellen we plaatsing uit. We proberen dan eerst met medicijnen te behandelen om het hartritme te reguleren.’

Waarom werkt een sinusknoop niet goed? ‘Goede vraag. Meestal komt het voor bij ouderen. Het hart raakt in een minder goede conditie. Bij bezoek aan onze poli vertellen ze dat ze spontaan gevallen zijn. Niet eenmaal maar verschillende keren. Ze zijn duizelig geworden; je zou ook kunnen zeggen dat ze heel kort hun bewustzijn verloren hebben. Vooralsnog zijn er geen aanwijzingen dat sinusknoopdisfunctie erfelijk is, wel familiair. Waarschijnlijk is er een erfelijke afwijking waardoor er overmatig collageen in de sinusknoop aangemaakt wordt. Collageen geleidt geen elektrische prikkels, maar of overmatige collageenvorming de oorzaak is, weten we nog niet. Als gevolg van een hartinfarct kan de bloedtoevoer naar de sinusknoop verstoord zijn. Ook dan werkt de sinusknoop niet goed meer’.

‘Blij met mijn pacemaker’ ‘Niet al te lang geleden kwam iemand bij mij op de poli met sinusknoopdisfunctie. Erg veel last had hij niet, wel zo nu en dan wat moe. Hij is een enthousiast wandelaar. In eerste instantie voelde hij weinig voor een pacemaker “Het gaat toch goed?” Het advies was ‘Denk er eens over na. Als je tijdens lange wandelingen duizelig wordt en valt dan kan dat erg vervelend zijn; zeker op plaatsen waar je weinig mensen tegen komt”. Een tijdje later heeft hij een pacemaker gekregen. Hij liet me weten dat “hij zich beter voelde dan voorheen”. Een pacemaker maakt je niet onsterfelijk maar je voelt je wel stukken beter’.

9

Pacemakers zonder draden? ‘Die zijn er wel maar we plaatsen ze nog niet. De draadloze pacemakers worden als het ware aan de binnenkant in de hartspier gedraaid. Wij kunnen het risico van loslaten nog niet inschatten. We volgen de ontwikkelingen. Bij personen met een niet goed werkende sinusknoop plaatsen we een 2-draads pacemaker: een draad naar de boezem en een draad naar de hartkamer. Dat doen we om er voor te zorgen dat de puls vanuit de boezem altijd resulteert in een volledige hartslag. Als de puls uit de boezem de kamer niet bereikt dan stuurt de pacemaker een puls naar de kamer. De nieuwe ontwikkelingen richten zich op kleinere pacemakers met een langere batterijduur’. ♥ Jan Jansen

Dr. Lucas Klein is cardioloog in het St Jansdal Ziekenhuis te Harderwijk. Speciale aandachtsgebieden zijn echocardiografie, CT, MRI en pacemakers.

aanvullende informatie Drs. Richard Derksen

Een draadje in of op het hart. Wat is het verschil? Bij hartfalen kan gekozen worden voor implantatie van een speciale pacemaker of ICD die ook de linkerkamerfunctie ondersteunt. In plaats van het bevestigen van een pacemakerdraad aan de binnenzijde van het hart wordt hierbij soms gekozen voor een draad die op het hart wordt geschroefd. Waarom doet men dat? Of wat is het verschil? Hartfalen is een complex ziektebeeld. Complex, omdat allerlei factoren een rol kunnen spelen. Het is niet de bedoeling om al die factoren in dit artikel te bespreken. Maar één wel: de elektrische activatie van het hart. Normaal loopt er van boven tot onder een stroompje door het hart. In het midden splitst dit stroompje zich in tweeën naar de linker- en rechterbundeltak. Dit elektrische stroompje geeft aan het hart de opdracht om zich samen te trekken. Eerst passeert het de beide boezems die daardoor samentrekken. Terwijl het stroompje door de bundeltakken loopt, gebeurt er vervolgens even niets. Daarna laat het de kamers samentrekken. Wat op een ECG of

10

elektrocardiogram wordt vastgelegd, is in feite dit stroompje. Nu kunnen er ook fouten of veranderingen in de loop van het stroompje ontstaan. Stel dat een van de bundeltakken, bijvoorbeeld de linker, het stroompje niet meer doorlaat. Alle stroom gaat dan via de rechtertak en komt veel later aan in de linkerhartkamer. Men noemt dit een linkerbundeltakblok. Omdat de hartkamers daardoor niet mooi synchroon of gelijktijdig samenknijpen, kan dit tot een belangrijke conditievermindering leiden, met name bij mensen die sowieso al niet zo'n goede pompfunctie hebben. Het is enigszins te vergelijken met het niet goed afstellen van de ontsteking van de cilinders van een auto. Daardoor wordt de trekkracht van de auto minder.

belangrijke conditieverbetering betekenen. De pacemakerdraad naar de linkerkamer brengen is een kunst op zich. Vanuit de kamers van het hart lopen er bloedvaten over het hart die het bloed weer terugvoeren naar de rechterboezem. Dit zijn niet de kransslagaders want die voeren het bloed naar de delen van het hart toe, maar de afvoerende bloedvaten of venen. Deze lopen op de hartspier aan de buitenkant van het hart. Nu kan de pacemakerdraad, vanuit de rechterboezem tegen de stroom in, via deze bloedvaten naar een bewuste plaats worden gebracht. Inmiddels weten we welke plaatsen daarbij de voorkeur hebben om de stimulatie het beste te laten werken. Strikt genomen prikkel je de hartspier door het bloedvat heen. Dit kan zonder problemen.

In dit geval kan er gekozen worden voor een speciale pacemaker, al dan niet met ICD-functie, waarbij ook een pacemakerdraad richting de linkerkamer wordt gebracht. Omdat er bij een pacemakerimplantatie altijd een pacemakerdraad in de rechterkamer wordt gebracht, kun je nu zowel de linker- als de rechterkamer stimuleren en wel tegelijkertijd. Hierdoor gaan de hartkamers of delen daarvan weer synchroon samentrekken en knijpen. Dat kan een

De aanleg van de aders of venen is per patiënt verschillend. Het kunnen er veel zijn maar ook weinig. Ze kunnen dik zijn of juist erg dun. Kortom, soms lukt het niet om de pacemakerdraad naar de juiste plaats te brengen en zal via deze weg geen optimale pacemakerfunctie worden verkregen. Een alternatief is dan om in plaats van deze lead in de venen in te brengen, via een heel andere techniek een speciale

11

pacemakerlead op de buitenkant van het hart te plaatsen, in de hartspiergebieden tussen de bloedvaten in. Dit kan met een zogenaamde VATS-techniek (Video Assisted Thoraco Scopie). Dit is een chirurgische techniek waarbij je met drie tot vier kleine sneetjes in de borstwand instrumenten (soort pijpjes) in de borst kunt. Via het ene instrument kun je in de borst kijken en het hart zien. Met het andere schroef je de pacemakerdraad op het hart. Uiteindelijk wordt deze draad aan de pacemaker verbonden en kan de pacemaker goed functioneren.

In het juni nummer van de Hartslag staat onduidelijk weergegeven wanneer u behoort tot degenen die het Metabool Syndroom hebben. Als u uit het onderstaande lijstje 3 van de 5 elementen met “ja” beantwoordt dan heeft u het metabool syndroom:

Drs. Richard Derksen, cardioloogelektrofysioloog, Ziekenhuis Rijnstate, Arnhem

Het gevolg van overgewicht is een verhoogd risico op atherosclerose en trombose door een stapeling van risicofactoren als diabetes, hoog cholesterol en hoge bloeddruk. Het syndroom wat hier mee samenhangt wordt het Metabool Syndroom genoemd. Indien u het Metabool Syndroom heeft dan komt u daar van af door o.a. een regelmatig dag- en nachtritme, voldoende bewegen (2,5 uur/week), regelmatig voldoende en gezond te eten, geen tussendoortjes, weinig of niet te snoepen, geen of zeer weinig alcohol. Ga naar uw huisarts voor advies!

12

R E C T I

F

I

C A T I E

metabool syndroom

 Bloeddruk  Triglyceriden  HDL man vrouw  Taille man vrouw  Glucose

˃ 130/85 mm Hg ˃ 1,7 mmol/l ˂ 1,0 mmol/l ˂ 1,3 mmol/l ˃ 102 cm ˃ 88 cm ˃ 5,6 mmol/l

SLINGELAND ZIEKENHUIS MEEST PATIËNTVRIENDELIJK enquête ZorgkaartNederland.nl Het Slingeland ziekenhuis in Doetinchem is het meest patiëntvriendelijke ziekenhuis van Nederland! Deze publieksprijs is een initiatief van ZorgkaartNederland.nl, de grootste reviewsite voor de zorg. De waarderingen op deze site vormen de basis voor de uitslag. Tweede in de lijst van ziekenhuizen is het Máxima Medisch Centrum in Eindhoven/Veldhoven, derde het Pasana ziekenhuis de Sionsberg in Dokkum. Maar de verschillen in de top drie zijn klein. Goede behandeling en vriendelijke en betrokken medewerkers zijn belangrijk, blijkt uit de waarderingen. De prijs voor het meest patiëntvriendelijke ziekenhuis werd overhandigd tijdens het Zorgkaart Nederland relatie-event door Gerdi

Verbeet, voorzitter van de Raad van Toezicht van Patiënten federatie NPCF.

Winnaars Vorig jaar won het SJG Weert de prijs voor meest vriendelijke ziekenhuis. Dit jaar bestond de top tien (in alfabetische volgorde) uit: • Deventer Ziekenhuis (Deventer) • Havenziekenhuis (Rotterdam) • Maxima Medisch Centrum (Eindhoven) • Onze Lieve Vrouwe Gasthuis (Amsterdam) • Pasana ziekenhuis de Sionsberg (Dokkum) • Rijnstate (Arnhem) • Sint Maartenskliniek (Ubbergen) • SJG Weert (Weert) • Slingeland ziekenhuis (Doetinchem) • St. Jansdal (Harderwijk)

13

jury op dat alle ziekenhuizen het goed doen. Gemiddeld krijgen ze een 8,5 van de patiënt. En van elke 100 patiënten zeggen er 90 dat ze het ziekenhuis aanbevelen bij anderen. Dat komt vooral omdat patiënten heel tevreden zijn over de zorgverleners in de ziekenhuizen. Ze luisteren goed, geven veel informatie en nemen doorgaans ruim de tijd voor de patiënt.

Waarom het Slingeland? Patiënten waarderen vooral het Slingeland ziekenhuis erg hoog. Afspraken worden nagekomen, het personeel is vriendelijk, er wordt telkens goed uitgelegd wat er gaat gebeuren en de artsen en verpleegkundigen luisteren goed naar de patiënt. Alleen de accommodatie blijft iets achter vergeleken bij andere ziekenhuizen. Uit het juryrapport: 'Bij het Slingeland ziekenhuis valt op dat patiënten worden gerustgesteld en dat de behandeling vaak pijnloos is geweest. Dat laatste heeft een groot verband met de hoge scores van het ziekenhuis." Beoordelingen Alle ziekenhuizen met meer dan 100 waarderingen (vanaf juni 2013) op ZorgkaartNederland.nl maakten kans op de prijs van Meest Patiëntvriendelijke Ziekenhuis van Nederland. Bij de beoordeling is gekeken naar aspecten als de accommodatie, de informatievoorziening en de behandeling. Zowel de beoordelingen voor het ziekenhuis zelf als voor de artsen die er werken zijn meegeteld. De uitslag is vastgesteld in samenwerking met MarketResponse. Alle ziekenhuizen scoren goed Bij de waarderingen valt volgens de

ZorgkaartNederland.nl is een initiatief van Patiëntenfederatie NPCF. Met maandelijks meer dan 950.000 bezoeken, 3,4 miljoen pageviews en meer dan 187.000 waarderingen is ZorgkaartNederland in 4 jaar tijd uitgegroeid tot de grootste waarderingssite voor de zorg. ZorgkaartNederland biedt daarmee het meest complete en onafhankelijke overzicht van het zorgaanbod in Nederland. Alles staat op één plek. Zorgconsumenten hoeven dus niet langer op verschillende websites te zoeken naar de zorg van hun keuze ♥ Koos van Staveren

14

Het regioteam Gelderland wenst u een gezond 2015 15

Tien toepasselijke apps

voor uw zelfzorg

1: 2: 3: 4: 5: 6: 7: 8: 9:

www.fysiotherappy.nl www.gezondheidsplein.nl www.rodekruis.nl www.hartstichting.nl www.memomedic.nl www.voedingscentrum.nl www.moetiknaardedokter.nl www.zorgkaartnederland.nl www.umcutrecht.nl/nl/Ziekenhuis/Centra,poliklinieken-en-afdelingen/Hart-envaatcentrum/ 10: www.healthcareappstore.com/item/triviahart-en-vateneditie

16

17

KOOKGENOTEN over wat gezond is beloftes of waarmakerij In aansluiting op de vorige Kookgenoten, waarin werd aangestipt dat we snel kritisch zijn op ons voedsel en zeker dat uit de ‘fabriek’, kortom de voedingsindustrie, wil ik in deze aflevering kijken naar wat nu werkelijk gezond is. Daartoe heb ik onder andere het boekje ‘Wat is nu gezond’ van Martijn Katan gelezen. En om met de deur in huis te vallen zegt hij, dat ons lichaam zo in elkaar zit dat het vanzelf alle mogelijke verdedigingsmechanismen inzet tegen foute stoffen en alles doet om de goede stoffen effectief op te nemen. Hij zegt dat ‘ontgiften’ flauwekul is, want dat doet je lichaam zelf al en daarmee reageert hij met name op de ontgiftingshypes, zoals je lever opschonen, ontzuren etc.

U bezorgd? Wij €! Hoe kan het dan toch dat er zo’n gezondheidsindustrie bestaat, die ook een miljardenomzet heeft met spullen die beloven dat je nooit meer ziek zal zijn en als je dat al bent subiet zal genezen. Zeker is

18

dat je er erg veel geld mee kan verdienen. Waarmaken hoef je het nooit, want de dader…. In dit verband is er ook het mooie boek van Ivan Wolffers, ‘het gezonde lifestyleboek’. Op subtiele wijze speelt hij de gezondheidsgoeroe, maar neemt ons meteen mee naar de wereld die graag van twee walletjes wil eten. Voor de centen naar de buurtsuper en voor ons gevoel naar de biosuper of de supplementenboer. Eén ding hebben beide boeken gemeen: ze zeggen dat we gewoon moeten doen, eten wat we zelf samenstellen op basis van een gezond dieet en ons lichaam doet de rest. Vanzelf en gratis en voor niets. Ons lichaam is een fantastisch fenomeen dat zich allang heeft ingesteld op die merkwaardige manier van voeden van ons in 2014: veel teveel calorieën, teveel vet, teveel suiker, te weinig beweging. Wolffers zegt laten we het omdraaien: we gaan eerst veel meer bewegen, dan krijgen we dus gezonde honger en

dan gaan we met frisse, herkenbare voedingsmiddelen zelf aan de slag. Dat is meteen goed voor je geest, want dan ben je, net als met bewegen, even uit je wereld van de zorgen. En die hebben wij als hartpatiënten en onze partners/ vrienden zeker.

Biologisch?! En als je dan toch meer beweegt en lekkerder kookt, probeer dan eens biologische voeding. Los van het feit dat je je misschien onterecht zorgen maakt over het supermarktvoedsel, mag je er bij biologische voedingsmiddelen vanuit gaan dat ze in ieder geval niet voorzien zijn van natuurvreemde stofjes. Meestal zitten er geen onnodige toevoegingen in en soms smaakt het beter. Maar daarmee is nooit gezegd, dat al het andere fout is. En dan ben ik weer bij de boeken terug die zeggen: je bent écht zelf verantwoordelijk voor je gezondheid. Niet de super, niet de gezondheidsindustrie, niet de minister. Alhoewel die laatste wel wat stimulerender mag zijn. ♥ Rob Steenhuis Eens of niet eens: [email protected]

19

aan de beklimmingen en afdalingen te beginnen.

Vakantieverhaal In Hartslag 2 (juni 2014) hebben wij u gevraagd uw vakantiebelevenissen als hart- of vaatpatiënt naar ons toe te sturen. De redactie heeft een aantal inzendingen ontvangen. De redactie was unaniem van mening dat “STEENTJES”, van Ineke van Heusden het leukste en meest aansprekende verhaal was. Het gezonde kookboek is inmiddels bij Ineke bezorgd. We wensen Ineke veel kookplezier toe en de lezer genoeglijke leesmomenten.

Hij fietst, ik word geacht te wandelen om aan de conditie te werken. De eerste dag daal ik monter af naar het strandpad. Ik voel me beschermd door de ICD en de penning van het Witte Kruis met o.a. de mededeling dat ik bloedverdunners gebruik. Al gauw zijg ik neer op een bankje met het excuus: even genieten van het uitzicht en wennen aan de zeelucht. Naast mij komt een dametje zitten. Ze

STEENTJES Met mijn zoon ga ik de laatste jaren in april naar Mallorca. Hij traint daar op zijn racefiets voor de diverse toertochten, die hij in de zomer wil rijden. Iedere morgen hijst hij zich in zijn strakke fietspak om vervolgens

draagt een bloemetjesjurk met een bijpassend hoedje. Haar stok rust tussen ons in. Ze vertelt me dat ze iedere dag heen over het strandpad loopt

20

en terug langs de vloedlijn, waar ze steentjes zoekt in de vorm van een hartje. Na een tijdje nemen we afscheid. Er zijn drie baaien. Ik besluit bij baai 1 te beginnen. Erg aangenaam is het vandaag niet. Op het strand wordt het wier opgeruimd, dat zich in de loop van de winter heeft verzameld. Het is bruin geworden en verspreidt een doordringende geur. Maar ja het moet wel gebeuren. De Goede Week staat voor de deur en dan gaan veel Spanjaarden op stap en willen een schoon strand. Op de terugweg zie ik iemand zwaaien op het strand. Ik kijk eens goed. Is dat niet het vrouwtje dat naast mij zat op het bankje? Ze staat tot aan haar enkels in het wier. Ik ren met een wild kloppend hart naar haar toe en roep :

”Gooi de stok maar naar mij dan trek ik U eruit”. Dat lukt, zo erg was het nu ook weer niet. Ze

had gedacht wel door die “ hobbel” heen te kunnen lopen. Hijgend staat ze naast mij. “ Muchas gracias” zegt ze met trillende stem. Als ik even later met haar in een barretje een cafe con leche bestel schuift ze iets naar mij toe. Inderdaad: een steentje in de vorm van een hartje. Ik heb het altijd in mijn tas.

Ineke van Heusden. Zomer 2014.

21

V E R A

LOTGENOTEN Als ik het woord lotgenoot in het woordenboek opzoek, lees ik de volgende uitleg: ‘iemand in dezelfde vervelende situatie als iemand anders’. De Dikke van Dale laat zelfs een lange rij woorden zien waar het woordje ‘lot’ in voorkomt. Enkele ervan zijn: lot of lootje, loterij, lotgenoot, lotgeval en de beladen woorden noodlot en lotsbestemming. Toch raar! Het woord lot klinkt in mijn oren negatief en onomkeerbaar. Iets overkomt je. Bijvoorbeeld, je man krijgt een hartinfarct. Het overkomt hem, maar ook jou als partner en lotgenoot. Wij waren verbonden in het lot. Het woordenboek zegt zo mooi: ‘lotsverbondenheid’. Het lijkt alsof het lot willekeurig is. Want hoe kan het gebeuren? Iemand die rechtop door het leven ging en fluitend de trap op en afliep? Ik lees verder in de van Dale en zie dat het woord lot ook anders bekeken kan worden: een lot = een kans. Nadat de eerste schrik gezakt was, grepen wij, mijn man en ik, de kans aan om ons leven eens goed op een rij te zetten. Waren we wel zo gezond bezig, met eten, bewegen en stress vermijden? We konden zeker nog heel veel punten op de i zetten! Samen zijn we aan de slag gegaan en hebben er een sport van gemaakt om gezonde maaltijden te bereiden, meer te bewegen en stress te vermijden. Ja, ook hier is in de van Dale een mooi woord voor: ‘lotsverbetering’. Niet alléén je lot ondergaan, maar er sámen een actieve rol in spelen. Trek je het lot aan van anderen, stimuleer elkaar, luister naar elkaar en wees bijvoorbeeld actief als vrijwilliger. Lotsverbondenheid, lotgenoten…..een kans! ♥ Vera Tak

22

‘U HEEFT EEN PRIMA HART MEVROUW’ niet veel later een hartinfarct interview met Maria Gijsbers Maria Gijsbers (52) is een doener. Dat zie je meteen: hoe ze je begroet, hoe ze je de hand schudt, hoe ze hond Sammie in de kraag grijpt, en nog veel meer van die kordate momenten. Maria had al langer last van pijn onder het borstbeen. Ze dacht dat ze last had van haar hart en liet zich onderzoeken. De cardioloog vertelde haar ‘Mevrouw, u heeft een prima hart. Niets mis mee!’. Een half jaar later kreeg Maria een hartinfarct. Dit is een bizar verhaal. Iemand die met potentiële hartklachten bij de cardioloog komt, zich laat onderzoeken, de boodschap krijgt ‘er is niets mis met uw hart’ en dan een hartinfarct krijgt. De vraag die iedereen dan stelt is ‘Hoe kan dat?’. Maria zoekt nog steeds naar dat antwoord.

ik bejaardenverzorgster geworden. De waardering is groot. Dat maakt dit beroep zo geweldig. Tot mijn grote spijt heb ik daar mee moeten stoppen vanwege borstkanker aan beide borsten. Na de bestralingen, de revalidatie en alles wat er nog verder bij komt, kon ik het lichamelijk niet meer opbrengen om mijn beroep nog uit te voeren. Toch wilde ik weer wat doen waar ik voldoening in kan hebben. Ik heb zelf het initiatief genomen om bij een zorgboerderij aan te kloppen. Het klikte meteen. Ik vond het geweldig om met zwak begaafden boodschappen te gaan doen, te strijken, te koken en schoon te maken. Kortom, het doet je goed als je ziet hoeveel plezier deze mensen hebben als je ze op deze manier begeleidt. De ellende die ik zelf meegemaakt heb, vergeet je dan helemaal’.

De eerste mokerslag

Nieuwe klachten

Maria vertelt: “Stil zitten is niets voor mij. Ik wil bezig zijn, dat zit nu eenmaal in mijn aard. Mijn passie is om mensen te helpen. Daarom ben

‘Zo midden 2012 kreeg ik wat vage klachten. Wat pijn onder het borstbeen dat naar je schouderbladen en kaken trekt en

23

uitstraalt naar je armen. Je hebt het gevoel zware armen te hebben. In het begin was het zo nu en dan. Het verdween van zelf weer. Dan denk je ‘ik zal wel een verkeerde beweging gemaakt hebben’. Toen deze klachten wat frequenter optraden, ben ik naar de huisarts gegaan die me doorstuurde naar het ziekenhuis. Van mijn hart is een echo gemaakt en ik heb een fietstest gedaan. Ik kreeg te horen dat er niets aan de hand was. Maar de klachten bleven. Werden heviger. Daarom terug naar de cardioloog. Weer een fietstest. Ook werd er een hartkatheterisatie uitgevoerd. Dat was in januari 2013. De cardioloog vertelde me ‘Mevrouw, u heeft een prima hart, niets mis mee’.

De klachten werden steeds erger. Wel tien keer op een dag pijn onder mijn borst dat uitstraalt naar de schouderbladen, kaken en armen. Op een zaterdagmorgen in september 2013 was de aanval zo hevig dat ik misselijk werd. Ik was zelf zo overtuigd dat de klachten niet van mijn hart afkomstig konden zijn dat ik geen dokter belde. Mijn echtgenoot belde ’s avonds de huisartsenpost. De ambulancebroeders zagen meteen op het hartfilmpje dat het mis was met mijn hart. Ik zei nog tegen hen ‘Mijn hart kan het niet zijn!’. Met loeiende sirenes naar Nijmegen. Daar werd vastgesteld dat ik ’s morgens een hartinfarct gekregen had. Ik werd meteen gedotterd en er werd een stent geplaatst’.

Mokerslag twee

Stent verstopt

‘Je gaat dan naar huis in het volste vertrouwen dat er met je hart niets aan de hand is. Natuurlijk, alle onderzoeken hebben immers uitgewezen dat mijn hart in orde is. Maar de klachten bleven; werden erger en erger. Ik was zelf in de veronderstelling dat het aan de hormonen lag die ik moet slikken als gevolg van mijn borstoperaties. Je komt namelijk eerder in de overgang en zweten is dan niet ongebruikelijk.

‘Na de hartrevalidatie bleef ik moe. Weer een hartkatheterisatie. Het bleek dat de stent verstopt zat. In eerste instantie werd me verteld dat ze niets meer voor me konden doen. Toch hebben ze in juni van dit jaar een oplosbare stent in mijn bestaande stent geplaatst’.

Niet meer energiek En hoe gaat het nu met Maria? ‘Je kent wellicht het spreekwoord “een jas uitdoen”. Dat is helemaal

24

op mij van toepassing. De oude ben ik niet meer. Als gevolg van het infarct pompt het onderste puntje van mijn hart niet meer. De pompfunctie is verminderd. Ik kan daardoor niet meer snel de trap op. Sjouwen, wat ik gewend was, kan ik niet meer. Wandelen, heuveltje op en af, gaat ook niet meer. We hebben inmiddels onze caravan verkocht. Met vakanties blijven we dicht bij huis. Ik wil zo snel mogelijk in het ziekenhuis zijn als er iets mis gaat. Laat ik duidelijk zijn: ik wil nog 30 jaar mee. Ik hoop dat ik weer wat terug krijg van mijn energiekheid. Daar heb ik alles voor over!’

Impact op gezin ‘Dat viel reuze mee. We waren al heel wat gewend door mijn borstoperaties. Mijn man en zoon zijn erg praktisch en helpen me waar nodig. Geweldig is dat. Sammie kijkt me vaak aan met een blik ‘kan ik iets voor je doen?’ Zoiets doet je echt goed. Ik vertel hem dan mijn verhaal maar weer.

Hij luistert aandachtig. Dat doet me echt goed.’

Vrouwenhart Bekend is dat hartklachten zich bij mannen anders voordoen dan bij vrouwen. Mannen hebben meestal pijn op de borst. Bij vrouwen is het vaak pijn in de bovenbuik, pijn tussen de schouderbladen en misselijkheid. Vrouwen denken eerder dat de klachten met de overgang te maken hebben en gaan dan niet naar het ziekenhuis. Maria heeft juist gehandeld. Ze is op tijd naar ziekenhuis gegaan. De testen wezen uit dat er niets aan de hand was. Maar was dat wel zo? We weten inmiddels dat hartklachten bij vrouwen zich manifesteren in de kleine vaten van het hart. Die zijn met de huidige apparatuur in het ziekenhuis niet te zien. Daardoor lijkt het vaak net alsof er niets aan de hand is. In Hartslag 2 staat hierover een artikel door prof. Angela Maas. ♥ Jan Jansen

uit: Happinez

25

IK KAN WEER GENIETEN! psychologische hulp tijdens de hartrevalidatie interview met Simone Traa Een jonge ondernemer kreeg een hartinfarct en volgde hartrevalidatie. Tijdens dit traject bleek dat hij te veel hooi op zijn vork had genomen. Hij kreeg psychologische ondersteuning om orde en regelmaat in zijn leven aan te brengen. Een paar maanden later kwam ik hem weer tegen. Het eerste wat hij zei was ‘Geweldig, ik kan weer genieten!’

meestal even belangrijk is. Datzelfde geldt voor het verminderen van angst. Veel patiënten hebben angst om bijv. een tweede hartinfarct te krijgen of denken dat ze hun oude baan niet meer aankunnen. Werken aan het verminderen van de angst is ook één van de taken van de psycholoog. De psycholoog heeft tegenwoordig een vaste plek in het hartrevalidatie begeleidingsteam en helpt mee om de noodzakelijke leefstijl aanpassingen vorm te geven. De patiënt moet weer plezier in z’n leven krijgen’, zegt Simone.

Simone Traa begeleidt patiënten die hartrevalidatie ondergaan omdat ze bijv. een hartinfarct gehad hebben, hartfalen geconstateerd is of een Haalbare doelen maken de dotter- of stentbehandeling gehad hebben. Ze werkt samen in een team patiënt vrolijk dat bestaat uit een verpleegkundige, ‘De grootste fout die je kunt maken, diëtist en fysiotherapeut. is om binnen korte tijd iets te willen bereiken. Een voorbeeld: indien een Conditie en plezier gaan patiënt 10 kg afvalt in 4 weken dan hand in hand moet zijn eetpatroon behoorlijk ‘Voorheen draaide alles om veranderd zijn. We weten inmiddels conditieverbetering. Hartrevalidatie dat zoiets niet levenslang vol te was vergelijkbaar met gymlessen houden is. Binnen korte tijd is de met als doel de conditie van de patiënt weer op zijn oude gewicht patiënt te verbeteren. Dat is absoluut terug. De beste benadering is om belangrijk maar het blijkt dat samen met de patiënt uit te zoeken verandering in het leefpatroon wat haalbaar is. Dat is afhankelijk

26

van o.a. de thuissituatie, de lichamelijke conditie en werkomgeving. Mijn rol is om doelen te definiëren waar de patiënt zelf in gelooft en die ingepast kunnen worden in de leefsituatie. Dat motiveert waardoor het met de patiënt lichamelijk beter gaat, en dat werkt door op de thuissituatie. Iedereen wordt vrolijker, het plezier keert terug.’

bijv. de kans op een tweede hartinfarct zo klein mogelijk wordt. Ze hebben een gezin en een inkomen is nodig. Samen maken we dan een plan om het risico zo laag mogelijk te krijgen. Leefstijlveranderingen zoals minimaal 2 uur per week sporten, voeding met weinig zout en een laag vetgehalte worden geïntegreerd in het dagelijks leven. Dat is niet gemakkelijk maar het lukt omdat de wil er is. Zo’n plan maken we samen met de partner en eventueel kinderen.

Iedere patiënt heeft er baat bij ‘Bij mij komen ook patiënten die moeilijk te motiveren zijn. Wat we ook doen, we zien nauwelijks vooruitgang. Meestal zijn andere factoren dan de hartziekte daar bij betrokken, bijvoorbeeld de thuissituatie. Laten we deze patiënten vallen? Nee, ze krijgen meer behandelingen en we proberen met andere hulp, bijvoorbeeld een maatschappelijk werker de thuissituatie te normaliseren. Uiteindelijk kunnen ook deze mensen er baat bij hebben.’

Bij ouderen ligt het accent meestal niet op werk en inkomen. Wat ze wel willen is zo lang mogelijk en zo gezond mogelijk kunnen leven. Meer lopen en wandelen en gezonder eten zijn dan simpele aanpassingen die men kan volhouden en vooral resultaat opleveren omdat men zich beter voelt.’

Een kleine verandering met groots resultaat

Jongeren hebben andere doelen dan ouderen ‘Opvallend maar ook logisch is dat jongere patiënten andere vragen hebben dan ouderen. Voor iemand van veertig-vijftig is het belangrijk dat

‘Onlangs kwam een man van middelbare leeftijd bij mij. Hij had een hartinfarct gehad. Hij was veel buitenshuis voor zijn werk. In eerste instantie dachten we dat we moesten proberen om de stress weg te nemen. Na doorvragen bleek dat er sprake was van zeer ongezond en onregelmatig voedingspatroon.

27

Gedurende het behandelingstraject kreeg deze man kennis over voeding door de diëtist. Samen hebben we een plan gemaakt om meer regelmaat in zijn leven aan te brengen. Het gaat nu weer goed met hem. Zijn conditie is behoorlijk verbeterd. De boodschap die ik iedereen wil meegeven is: een psycholoog is niet eng. Die probeert je te helpen zodat je er levenslang plezier van hebt.’

‘Ik wil heel graag zeggen: schrik niet als iemand een hartstilstand krijgt. Loop niet weg. Bel in ieder geval 112. Maar het mooist is als mensen leren hoe ze hartmassage en mond-opmond beademing kunnen toepassen en een AED gebruiken. Het kan echt levens redden. Daarom is het goed dat de Hartstichting mensen oproept een reanimatiecursus te doen. Ik ben zo ontzettend blij dat ik er nog ben en dat mijn lieve vrouw en mijn vader zo goed hebben gehandeld.’

♥ Jan Jansen Andé de Bodt, hartpatiënt, werd in 2010 getroffen door een hartstilstand.

Simone Traa werkt als gezondheidszorg-psycholoog in opleiding tot klinisch psycholoog in het Máxima Medisch Centrum te Eindhoven

Uit: ‘Recht uit het hart’, magazine ter ere van vijftig jaar strijd tegen hart- en vaatziekten (2014)

28

SMAKELIJK ETEN heerlijke viscurry laag zout en vet

In het volgende nummer van Hartslag (jaargang 37 nr. 1, maart 2015) gaan we in op de verrassende eigenschappen van vis. En dan niet meteen vissticks, maar de echte, uit de zee of rivier, zelf klaargemaakt. Maar eerst een lekker recept van viscurry.

Ingrediënten (4 personen): - 500 gram Tilapia filet / pangasius - 1,5 eetlepel rode curry pasta - 1 blikje/ pakje kokosmelk van 400 ml (let op de verpakking, kies die met de minste energie). - 2 eetlepel olijfolie - 1 broccoli - 1 rode paprika - 1 grote prei of 2 kleinere preien

29

-

300 gram zilvervliesrijst of meergranenrijst Peper Tijm

Bereidingswijze 1. Zet voor de rijst en broccoli 2 kookpannen op met water en breng aan de kook. Bereid de rijst volgens de gebruiksaanwijzing van de verpakking. 2. Was in de tussentijd de broccoli en snijdt in kleine roosjes. De stronk kan mee gesneden worden (eerst schillen en dan in kleine blokjes, anders wordt het niet gaar). Kook de broccoli ongeveer 5 minuten.

30

3. Snijdt de prei in ringen en verwijder het vuil (bijvoorbeeld met behulp van een vergiet). 4. Was de rode paprika, verwijder de binnenkern en snijdt de paprika in blokjes. 5. Verhit de olijfolie in een hapjespan of wok. Voeg de prei toe en roerbak ca. 3 minuten. Voeg daarna de broccoli en paprika toe. Schep de rode currypasta erdoor. Roerbak dit ongeveer 5 minuten op middelhoog

vuur. Voeg de kokosmelk toe, zet het vuur laag. 6. Snijdt de vis in stukken.

 

waarvan verzadigd (g): 9 Voedingsvezel (g): 8 Natrium (mg): 272

7. Breng de saus aan de Tip: kook, schep de stukjes - Houd je niet van kokos, vis erdoor, dek de wok af gebruik dan kookroom en stoof het gerecht light  Heleen Landsheer, diëtist verder zachtjes gaar in de saus in ca. 5 minuten. 8. Kruid met peper en tijm naar wens en serveer met de rijst.

Tilapia

Voedingswaarde (per persoon):  Energie (kcal): 575 kcal  Eiwit (g): 31  Koolhydraten (g): 61  Vet (g): 21;

Pangasius

31

COLOFON

CONTACT MET DE REGIO

Het kwartaalblad HARTSLAG is een uitgave van



Voorzitter: Joost Eijkhout

Hart&Vaatgroep regio Gelderland Postbus 6501 6503 GA Nijmegen 024-356 77 28 [email protected]



Vicevoorzitter: Jan van Heusden



Secretaris: Leonie Eppenga [email protected] 0317 357 109



Penningmeester: Math Jacobs



Patiëntenbegeleiding: Koos van Staveren 0318 620 766

Redactie: Will Peters, Jan Jansen, Rob Steenhuis Redactieadres: Hatertseweg 705 6535 ZR Nijmegen 024-323 69 84 [email protected]

 o

De redactie is niet verantwoordelijk voor de inhoud van de advertenties en artikelen met bronvermelding. Overname van artikelen is slechts toegestaan na toestemming van de redactie.

o

Rekeningnummer: NL19 ABNA 0624 743 268 t.n.v. Hart&Vaatgroep Gelderland

32

Activiteitencommissie: Theo Bosmans [email protected] 024-3556143 Ger Winters en Riet Winters [email protected] 024-844344

__________________________________________________ Dit is een uigave van De Hart&Vaatgroep regio Gelderland. Deze regio is onderdeel van de Hart&Vaatgroep gevestigd in Den Haag. De Hart&Vaatgroep is de patiëntenorganisatie van en voor mensen met een hart- of vaatziekte. Er wordt zowel landelijk als op regionaal nivo gewerkt aan informatievoorziening, lotgenotencontact, leefstijlbegeleiding en collectieve belangenbehartiging . De Hart&Vaatgroep is opgezet voor en door mensen die zelf een hart- of vaataandoening hebben of hun naasten. En heeft u een vraag, bel dan de Infolijn Hart en Vaten: 0900 3000 300 Lid worden van De Hart&Vaatgroep: Door uw steun kunnen wij ons inzetten voor hart- en vaatpatiënten. Kijk voor meer informatie over De Hart&Vaatgroep, het lidmaatschap (€ 20,-) of het donateurschap op onze website www.hartenvaatgroep.nl of bel met het secretariaat in Den Haag 088-11 11 600. ________________________________________________ Retouradres: De Hart&Vaatgroep regio Gelderland Postbus 6501 6501 GA Nijmegen