Harry Crielaars pleit voor slachtoffermaatwerk. Hét megaproces van de onderwereld. Rijk worden van het PGB van anderen

RELATIEMAGAZINE VAN HET OPENBAAR MINISTERIE | nr 03 | JAARGANG 19 | maart 2013

Harry Crielaars pleit voor slachtoffermaatwerk Hét megaproces van de onderwereld Rijk worden van het PGB van anderen

Minder schietincidenten door politie

Door vuurwapengebruik van de politie zijn vorig jaar bij 24 schietincidenten 19 mensen gewond geraakt en vijf personen overleden. Het aantal schietincidenten is gedaald, in 2011 waren het er dertig. Schietincidenten worden door de Rijksrecherche onderzocht. Die onderzoeken zijn van groot belang voor slachtoffers, nabestaanden en de betrokken politiefunctionarissen. Bovendien zijn ze essentieel voor het vertrouwen van de samenleving in een professionele politie en een integere overheid. De afgeronde onderzoeken naar schietincidenten in 2012 hebben niet geleid tot de beslissing een politiemedewerker strafrechtelijk te vervolgen. Maar nog niet 2|

alle onderzoeken zijn afgerond. Als voorzitter van de commissie vuurwapengebruik adviseert hoofdofficier Oost-Brabant Bart Nieuwenhuizen over de eventuele vervolging van agenten die hebben geschoten. ‘Als er gewonden of doden vallen, dan volgt er een onderzoek. De onderzoekers van de Rijksrecherche gaan daarbij niet over één nacht ijs. In Nederland hebben we een goede balans gevonden tussen het gebruik van het gewelds­ monopolie en de controle daarop.’ Foto: Elmer van der Marel/Hollandse Hoogte Opportuun 8 - augustus 2012 - In Beeld | 3

Het slachtoffer wil eigenlijk altijd

6

hetzelfde. Vanaf het moment van aangifte tot aan executie van de straf en soms nog ver daarna: goed geïnformeerd worden door de hele keten. Hij wil gewoon horen waar het op staat. En dat doen we steeds meer en beter, vindt de algemeen directeur van Slachtofferhulp Nederland. Maatwerk en echte aandacht voor de schade zijn volgens hem belangrijk. Interview met Harry Crielaars over ZSM

Winkeldiefstal

10 14

levert jaarlijks een schadepost van 700 miljoen euro op voor winkeliers. Supermarkten met hun extreem lage marges, worden er extra hard door geraakt. Logisch dat filiaalmanagers balen als zaken geseponeerd worden. Tijdens een avond in Utrecht laat het OM zien hoe je een goede diefstalzaak maakt. Over opzet, bewijs en straf van winkeldieven

Sammy was heer en meester

over het persoonsgeboden budget van haar cliënten. Deze kwetsbare groep in de samenleving ‘hielp’ ze bij het begeleid wonen. De duizenden euro’s die de cliënten maandelijks kregen uitgekeerd, gingen naar de bankrekening van Sammy. De gedupeerden bedreigde ze met huisuitzetting. Op het laatst had ze een vermogen van 2,5 miljoen opgebouwd. L  ees hoe twee OM’ers dit Rupsje Nooitgenoeg aanpakten

Passage, ultieme OM-professie

Inhoud

“Passage”, het proces over de liquidaties in de onderwereld, was in alle opzichten bijzonder. Een zaak als deze heeft het Nederlandse Openbaar Ministerie in deze omvang nooit eerder gehad. Liquidaties, dreigende liquidaties, en een deal met een verdachte die zelf had gemoord. Het is op de kop af vier jaar geleden dat de zaak voor de rechter kwam. Passage heeft een heel confronterend doorkijkje gegeven naar wat zich afspeelt in de wereld van de ondermijning en de zware criminaliteit. Het liet zien hoe noodzakelijk het is daarop langdurig en vasthoudend te investeren. Dat vraagt om mensen die daar gefocust en geconcentreerd mee bezig zijn. Die mensen hééft het OM. Jarenlang hebben professionals in Passage op de toppen van hun kunnen gewerkt. In deze Opportuun vertellen, op pp 28-34, drie officieren van justitie daarover. OM’ers geven zich zelf niet graag complimenten, dus doe ik dat graag. Deze professionals hebben zich met alles wat ze in zich hebben voor Passage ingezet. Het resultaat is er naar. Want zo bijzonder als de zaak is, zo bijzonder is ook het vonnis. Tegen meerdere verdachten zijn zware straffen opgelegd, en de deal met de kroongetuige is rechtmatig geacht. Met dit vonnis kan het OM op het terrein van deals en getuigen­ bescherming nieuwe stappen zetten. In Passage heeft iedereen één OM gezien. Een groot samenwerkend team officieren en ondersteuning, afkomstig van meerdere parketten. Op die gehele organisatie mogen we trots zijn. Er liggen meer ultiem zware zaken op ons te wachten. We hebben laten zien dat we daarvoor topkwaliteit in huis hebben. Herman Bolhaar, voorzitter van het College van procureurs-generaal

Passage is een megaproces waarin jarenlang

hard is gewerkt onder hoogspanning. Liquidaties in de Amsterdamse onderwereld. Een deal met een kroongetuige uit “het milieu”. Bescherming regelen. En dan afronden met elf veroordelingen waarvan drie keer levenslang.

28

D  rie collega’s vertellen openhartig over een slopende periode

En verder...

De zaak: Een agressieve dronk > 13 Het parket: IDV in Arnhem > 20 Kortom > 24 Jurisprudentie: Babbeltrucs > 26 Samenspel > 27 Column Jan Hoekman: Kyocera ZSM > 35 Gespot: Haiku’s > 36

OPPORTUUN | RELATIEMAGAZINE VAN HET OPENBAAR MINISTERIE | JAARGANG 19 | NUMMER 03 | maart 2013 Opportuun wordt gratis verstrekt aan de medewerkers van het OM en andere geïnteresseerden. Het magazine verschijnt twaalf keer per jaar. De redactie is verantwoordelijk voor de inhoud. Aan de in Opportuun verstrekte informatie kunnen geen rechten worden ontleend. Overname van artikelen met bronvermelding is toegestaan. Abonnementenadministratie Wijzigingen? Stuur de adresdrager met de aangebrachte wijzigingen naar het retouradres, of e-mail de wijzigingen naar [email protected]. Redactieadres Openbaar Ministerie, Parket-Generaal, afdeling Communicatie, Prins Clauslaan 16, Postbus 20305, 2500 EH Den Haag. Eindredacteur Pieter Vermaas, 070 - 3399840 of [email protected]. Plaatsvervangend eindredacteur Thea van der Geest, 070 - 3399825 of [email protected]. Foto omslag Robin Utrecht Bladformule en vormgeving Kris Kras Design Druk Tuijtel Oplage 8125

Opportuun 3 - maart 2013 - Inhoudsopgave | 5

Hij ziet voor slachtoffers alleen maar voordelen van de ZSMaanpak. ‘Slachtoffers zeggen: Wat me met ZSM nóu overkomen is!’ Algemeen directeur van Slachtofferhulp Nederland Harry Crielaars:

‘Om een goede bejegening zijn mensen je eeuwig dankbaar’

Crielaars over verbazing op verjaardagsfeestjes, roep om regeltjes en simpele slachtofferbehoeften.

‘We gaan ZSM nu Harry Crielaars, algemeen directeur Slachtofferhulp Nederland

wAArmaken’ ‘ZSM heeft voor iedereen alleen maar voordelen. En voor het slachtoffer zéker.’ Harry Crielaars (56) wil er geen misverstand over laten bestaan. De algemeen directeur van Slachtofferhulp Nederland maakt direct zijn punt in zijn werkkamer van het kantoor in UtrechtOvervecht. Een saai grijs gebouw? Ja, maar daar zit Crielaars niet mee. Hij kijkt om zich heen. ‘Saai, maar functioneel. Met veel lichtinval. Dicht bij trein en snelweg. En lekker goedkoop.’

hard voor werken, niet je handje ophouden. Dat is ook de filosofie van Slachtofferhulp Nederland. We gaan uit van de veerkracht van mensen. Wat slachtoffers zelf kunnen doen, moeten ze ook zelf doen. Slachtofferhulp Nederland geeft daar hooguit een zetje bij.’

Waarom bent u zo positief over ZSM? ‘Iedereen kent de verhalen van mensen die aangifte van vernieling hebben gedaan en nooit meer iets hoorden van politie of OM. Met ZSM loopt het bij dit soort veelBrabander Harry Crielaars komt uit voorkomende criminaliteit heel anders. Mits er een verdachte is een arbeidersnest. In zijn jonge jaren werkte hij als fabrieksarbeider die een beetje wil meewerken, heb je meteen boter bij de vis als de in een Helmondse ijzergieterij. Wel dader is opgepakt. Als je tot was hij toen al actief in politiek en overeenstemming komt, kan direct vakbond. Het “sociaal-betrokkene” schade worden vergoed. Dat dat kreeg hij van huis uit mee: de heel snel kan, al binnen drie uur samenleving is wél maakbaar, één bijvoorbeeld, daar zijn inmiddels man of vrouw kan het verschil talloze voorbeelden van. Het werkt maken, en opkomen voor zwakkeheel goed. Voor het slachtoffer is ren is vanzelfsprekend. ‘Maar ik allereerst al heel belangrijk dat hij leerde ook dat als je hard werkt, je goed mag verdienen. Je moet er zélf gehoord wordt. Nou, als hij dan ook

6 | Naam artikel - Opportuun 3 - maart 2013

nog snel wordt geholpen, er echt naar hem wordt geluisterd en hij meteen zijn schade vergoed kan krijgen! Waar is een slachtoffer het meest bij gebaat? Het klinkt misschien heel simpel wat ik nu zeg, maar: slachtoffers zijn gewone mensen. Ze zijn niet ziek. Ze zijn geen patiënt. Ze hebben dezelfde behoefte als wij. Zoiets “simpels” zegt u vast niet voor niks? Zeker. Want laten we het nu niet moeilijker maken dan het is. Wat wil je als slachtoffer? Als slachtoffer is je iets overkomen. Het is een ongewone situatie: je wordt niet elke dag beroofd, hè? Logisch dat je dan met vragen zit: “Als ik aangifte heb gedaan, wat gebeurt er dan?” “Wordt die dader ooit opgespoord, opgepakt?” “Weet hij eigenlijk wel wat hij me aandeed?” “Krijg ik de schade van die kapotte jas ooit ergens vergoed?” Allemaal heel normale vragen. Als ZSM daaraan

Opportuun 3 - maart 2013 - Interview | 7

een bijdrage levert, zie je dat slachtoffers ook al heel gauw heel tevreden zijn. In die zin heeft ZSM ook naar de maatschappij toe een heel goede werking. Ik weet dat mensen er op feestjes over vertellen: “Jongens, wat me nóu toch overkomen is. Er is een vernieling geweest. Ik heb aangifte gedaan. Ze hebben hem opgepakt. En sterker nog alles, inclusief schadevergoeding, is meteen afgehandeld.” Zo snel geholpen worden, dat gelooft helemaal niemand? Nee, dat gelooft in het begin helemaal niemand. En dat heeft te maken met de beeldvorming, en soms ook gewoon wel met de feiten van de afgelopen jaren. Maar nu, met ZSM, zetten we héle stappen vooruit. Dat wil het slachtoffer natuurlijk, maar dat is toch even wennen. Het is in meerdere opzichten een omslag die niet op zichzelf staat.

de politie spoort de boeven op, rekent ze in; het OM zorgt ervoor dat die boeven hun straf krijgen. Dat blijft natuurlijk hetzelfde. Maar het slachtoffer verwacht dat die politie ook vertelt wat er aan de hand is. Dat het OM hem niet alleen meldt wanneer de zaak op zitting komt, maar dat hij ook eens zijn verhaal kwijt kan aan de officier. Die trend, daar is ZSM een uiting van, en ik verwacht dat er nog meer van dat soort initiateven komen. Ik ben er honderd procent van overtuigd dat bij politie en OM die wil er nu is. Anders doe je dit soort dingen niet, dit kost veel investeringen in tijd en geld. En Slachtofferhulp Nederland wil ook dat dossiers snel, goed, en met goede dienstverlening worden afgehandeld, dus dat bindt ons allen.

Waar staan we volgens u nu met ZSM? In de fase dat we alles ook moeten wáármaken. Iedereen heeft zich erachter geschaard. We gaan het In welke opzichten? doen op de locaties die we hebben Ik zie ZSM als symptoom van een afgesproken. Samen. Dat is maatschappelijke trend, die ook allemaal in gang gezet. Nu zal het aansluit bij de slachtofferloketten. moeten worden doorontwikkeld. De Nog maar een keer: slachtoffers organisaties die in ZSM samenwerwillen goed én snel worden geholken, zullen nog wat meer geïntepen. Niemand accepteert in deze greerd moeten gaan worden. Als samenleving meer dat een dossier vijf, zes, zeven maanden op de plank een team gaan werken. Daar moeten nog een paar hobbels voor blijft liggen. Of dat men na aangifte worden genomen. Onze mensen, niks meer hoort. Mensen eisen van bijvoorbeeld, mogen nog steeds niet OM, politie en Slachtofferhulp in het BVH-systeem van de politie, Nederland gewoon een professiode Basisvoorziening Handhaving. nele ondersteuning, kláár. Goede Dat is niet acceptabel. Formeel mag informatie, een goede bejegening: dat is echt de trend. Dat is dus één. het niet, al is er hier en daar wel wat voor geregeld. En dat is best En twee is: de tijd is voorbij dat de een hick-up, terwijl je bij ZSM snel kolóm politie, de kolom OM en de en goed moet handelen. Daar moet kolom slachtofferhulp – ieder voor dus een mouw aan te passen zijn. zich, ieder op hun eigen manier – een aanbod deed aan slachtoffers. We wíllen toch ook niet dat politieHet is nu de tijd van de keten. Het informatie zo maar “op straat” slachtoffer wil ook vanaf het komt te liggen? moment van aangifte doen tot aan Zeker, en dat is ook terecht. Ik zeg executie van de straf en soms nog ver daarna door die hele keten heen ook niet: gooi maar op straat. Het is alleen voor mensen die ook echt hetzelfde: actief geïnformeerd iets met die informatie moeten worden; goed bejegend worden; doen. Ik ben bereid om iedereen van gewoon te horen krijgen waar het Slachtofferhulp Nederland daartoe op staat. De problematiek is ook niet meer zo eendimensionaal, van: te laten screenen. Voor mijn part

8 | Interview - Opportuun 3 - maart 2013

gaan we onder de politieregels vallen bij eventueel misbruik van gegevens, dat wil zeggen dat onze mensen in zo’n geval straf opgelegd krijgen. Het zal zo’n vaart niet lopen. We sturen al onze beste mensen naar de ZSM-tafel. Die er speciaal voor zijn geworven en aangewezen. De tijd dat Slachtofferhulp Nederland zich nog moest bewijzen, ligt wat dat betreft achter ons. Wij zijn niet “lief, klein en kneuterig”. We beschikken over veertienhonderd vrijwilligers en driehonderdvijftig betaalde krachten. Zestig procent van de vrijwilligers is van HBO- en universitair niveau. Onder hen voormalige advocaten, rechters en officieren, en CEO’s uit het bedrijfsleven. Er is een professionele staf met vakkennis en vaardigheden. Opgedaan in zware trainingen. Wat dat aangaat durven wij – binnen de goede verhoudingen die er tussen de ZSM-partners gewoon zíjn – bij kritiek op ons ook wel eens een robbertje te vechten en de spiegel om te draaien: “Doen júllie dan alles goed?” Het is allemaal mensenwerk, en daarin moeten we elkaars pijnpunten gewoon benoemen; daar leren we met zijn allen van. Wat acht u verder nodig de komende tijd? Het bewustzijn moet nog verder groeien dat schade net als slachtoffers geen routinezaak mag zijn. Je moet aan de ZSM-tafel een inspanning doen om te bepalen wat de wérkelijke schade is. Als Slachtofferhulp Nederland moesten we daar ook in groeien. Lieten we ons in het begin tussen politie en OM misschien wel eens ondersneeuwen. Nu trekken we aan de bel en dat hebben wij maar gewoon moeten leren. Je kunt zoiets niet in een business case regelen. Dat “zet zich” in de praktijk en partijen moeten daarin naar elkaar toegroeien. Als team dus. Medewerkers van Slachtofferhulp Nederland moeten zich ook niet alleen advocaat van het slachtoffer voelen, maar lid van het ZSM-team.

Hoe denkt u over mediation binnen ZSM? Mediation zou ook binnen ZSM moeten kunnen. Tot nu toe is ZSM er nog op gericht dat een dader snel een schadevergoeding geeft aan een slachtoffer. Maar soms is er meer aan de hand. Zoals bij bedreiging. Dan kan er, als beide partijen dat willen, beter bemiddeling worden aangeboden. Dat is beter voor het slachtoffer en ook voor de dader is het beter als hij geconfronteerd wordt met was hij heeft aangericht. Ook hier geldt mijn pleidooi voor maatwerk. Soms is het “enige” belang dat een slachtoffer van zijn angst wordt afgeholpen en dat de dader inzicht in zijn handelen krijgt. Dat is ook het doel van de slachtoffer-dadergesprekken waarbij de organisatie Slachtoffer in Beeld een rol speelt. Het kan voor een slachtoffer heel goed zijn dat hij na een incident een dader in het gezicht heeft kunnen kijken. Dan kunnen excuses van de dader voldoende zijn. En het slachtoffer is opgelucht en kan denken: “Wat een sul eigenlijk; dat ik voor hém zo bang was.” Dan hoeft er ook niks op papier te worden gezet. Ook kan een confrontatie verkeerde beelden bij het slachtoffer wegnemen. Een slachtoffer van verkrachting kan er achter komen dat het feit dat juist zíj slachtoffer van de dader werd, volstrekt toeval is geweest. Nog steeds pijnlijk natuurlijk, maar voor sommige slachtoffers is dat fijn om te weten. Mediation is wat dat betreft anders. Daarin zeggen de officier en rechter eigenlijk tegen het slachtoffer en dader: als jullie er samen uitkomen en duidelijk omschreven afspraken kunnen neerleggen, nemen wij dat mee in onze strafeis of vonnis. Dat scheelt tijd en werk. Beide moet in ZSM kunnen. Het ene slachtoffer wil alleen maar excuses en de relatie met de dader herstellen. Als mensen elkaar al kennen en elkaar nog vaak gaan tegenkomen, dan kan het goed zijn met elkaar in gesprek te gaan. En het andere slachtoffer denkt: “Ik wil je

als nummer ziet. Dat je ervoor zorgt dat nabestaanden bij een rechtszaak niet urenlang samen met de familie van de verdachte in één kamer moeten wachten. Het spreekt toch vanzelf dat zoiets niet kan? Hoe beoordeelt u de versterkte wet- Mensen vinden het fijn als een officier spontaan opbelt en zegt: en regelgeving voor slachtoffers? “Het dossier in uw zaak ligt al een Regels zijn belangrijk, maar regels half jaar bij ons. Ik kan u helaas zijn ook maar regels. Dat je de geen nieuws melden maar wilde u rechten en belangen van slachtoftoch even bellen.” Even bellen voor fers bij alles wat je doet dóórdenkt en meeneemt, is vooral een kwestie een toelichting. Even openstaan voor vragen. Nergens staat in een van cultuur. In de nog jonge “Wet protocol dat een officier dat moet versterking positie slachtoffers” staat dat slachtoffers goed bejegend doen, maar mensen zullen je voor moeten worden. “Wat een waanzin”, zo’n bejegening eeuwig dankbaar zijn. Omdat slachtoffers gewoon was mijn eerste reactie op die wet. mensen zijn. Je zult zien dat de “Dat we dát moeten gaan vastlegroep om meer regels dan vanzelf gen.” Eerlijk gezegd vind ik dat nog afneemt.’ steeds onbegrijpelijk. Hoewel ik tegenwoordig ook denk: nou ja, als je het vastlegt, moet je ernaar gaan Tekst: Pieter Vermaas handelen, he? Maar we moeten ons Foto: Robin Utrecht niet noodzakelijkerwijs focussen op meer regels. Het gaat erom dat je mensen beter bejegent als je ze niet verhaal helemaal niet horen en ik blijf je toch een rare man vinden – maar ik wil wél die schadevergoeding. Als je met die wensen rekening houdt, kun je maatwerk leveren, ook binnen ZSM.’

|9

Het gaat om vertrouwen Adviseur beleid en strategie Mieke Jansen, die de bijeenkomst organiseerde, is blij met de grote opkomst en de input van de super­ marktmanagers. ‘Dit is een goede manier om te luisteren naar de zorgen en wensen die er leven. We willen graag de goede dingen doen, en op deze manier weten we beter welke verwachtingen en problemen er in een sector zijn. Aan de andere kant hopen we dat de mensen voor wie wij het doen – en dat kan uiteindelijk iedereen zijn – begrijpen hoe wij te werk gaan. Vertrouwen in elkaar, daar gaat het om.’ De heer Kees de Reuver van de Jumbosupermarkten is het hier van harte mee eens. ‘Na mijn klacht is de hoofdofficier in mijn winkel geweest en hebben we een heel gesprek gehad. Wat uit de aangifte niet bleek was dat we de verdachte al heel lang in de gaten hielden en dat hij had bekend gestolen te hebben. Als dat er niet bij staat zien jullie een first offender. Ik begrijp nu beter wat voor informatie er nodig is en dat wij het beter moeten uitleggen. Al met al een hele positieve ervaring, zo’n bijeenkomst.’

In gesprek met su permarktmanagers Over draaideurbejaarden, lage rendementen en geweld

Beter toezicht na half tien ‘s avonds, meer aandacht voor geweld, een snelle en soepele aangifte van winkeldiefstal, directe ondersteuning bij aanhoudingen en dreigende situaties. Aldus het wensenlijstje van de supermarktmanagers die op dinsdag 22 januari bijeen waren in het Utrechtse Gerechtsgebouw. Het begon allemaal met een artikel 12 klacht van een Utrechtse supermarktmanager over een sepotbeslissing. Een klant met een scootmobiel had slechts een deel van de boodschappen afgerekend; de boodschappen in de tas tussen zijn voeten zou hij vergeten zijn. De klacht was ook een hartenkreet: hij deed altijd aangifte van winkeldiefstal zoals politie en OM hem op het hart hadden gedrukt. Maar als het OM dan steeds seponeert, houdt hij daar mee op. ‘Ik ben het vertrouwen in de rechtsstaat kwijtgeraakt, en dat terwijl we elkaar juist nodig hebben om winkeldiefstal te voorkomen en aan te pakken.’ Dat was aanleiding tot een persoonlijk gesprek. De manager in kwestie bleek veel vragen te hebben die het OM goed kan

10 | Actueel - Opportuun 3 - maart 2013

beantwoorden. En het OM kon weer veel van hem leren. Reden om Utrechtse supermarktmanagers uit te nodigen voor een informatieve bijeenkomst en deze samen met de gemeente en politie te organiseren. Zo’n veertig managers en beveiligers gaven gehoor aan de uitnodiging. Over en weer ging veel informatie over tafel. Na een welkomstwoord door plaatsvervangend hoofdofficier Roel Dona, legde officier van justitie Susanne Terporten uit wat de wettelijke mogelijkheden zijn, wanneer er sprake is van sluitend bewijs en hoe een aangifte het beste kan worden ingevuld om tot een “ronde zaak” te komen en dus tot vervolging en mogelijk een veroordeling. Cruciaal is dat de opzet te bewijzen is.

Verstrooidheid of kwade opzet Aan de hand van een aantal casussen nam parketsecretaris Hans van Beusekom de managers vervolgens mee in de afwegingen. Iemand probeert met artikelen in de hand langs de kassa te lopen. Houd je hem dan aan voor of na de kassa? En wat als alleen de bedrijfsleider dit heeft gezien: één bewijs is immers geen bewijs. En wat blijft er over van het bewijs als de klant zegt dat hij wel degelijk had willen afrekenen bij de kassa? Of de casus van de zelfscanner die “vergeet” de dure scheermesjes te scannen. Wat als hij geen documentatie heeft en verklaart het echt te zijn vergeten? Heb je dan wettig en overtuigend bewijs? Maakt het uit dat er een paar hele goedkope dingen in het mandje liggen die wel gescand zijn? Maakt het uit dat de klant de mesjes wel wil betalen zodra blijkt dat ze niet gescand zijn? Dat de verdachte in deze casus was vrijgesproken, kan rekenen op kritiek van de supermarktmanagers. Susanne Terporten: ‘Met alleen wettig bewijs ben je er niet. De rechter moet ook de overtuiging hebben dat de persoon die hij voor zich heeft erop uit was de artikelen te stelen.’ En dan is er de zaak van een bejaarde echtpaar (zie kader op p.12) dat maar een deel van de boodschappen op de band legt. Zij is aan de praat met de kassière en hij trekt de

halfvolle wagen naar het einde van de band en begint weer in te laden. Vergeetachtigheid, verstrooidheid of kwade opzet? In de casus gaat het over 125 euro aan niet betaalde boodschappen. Moet je dat niet zien en moet je niet aanvoelen dat het eindbedrag niet klopt met de hoeveelheied boodschappen?

Laag rendement, hoge beveiligingskosten De ondernemers herkennen de trucs. Een standaard werkwijze is artikelen onder een kratje bier leggen en deze in de kar laten staan. Ze hebben ook duidelijk de buik vol van zielige, oude mensen. ‘Vroeger geloofde ik die zielige verhalen wel over ziekte en in de war zijn”, vertelt een vrouwelijke manager, “maar het komt zo veel voor. De crisis slaat ook bij deze mensen toe. Om te beslissen wat ik zal doen, stel ik mezelf de vraag: wat zou ik doen als het om een jongen van 15 zou gaan. Nee, leeftijd is geen reden meer om mensen te laten lopen.’ Anderen herkennen dit en zien geen reden voor strafvermindering: ‘Jullie moeten ze geen taakstraf geven, ze hebben tijd genoeg en dan zijn ze er even lekker uit. Geef ze maar een boete, dat raak je ze in hun pensioentje.’ Niet alleen komt winkeldiefstal door bejaarden blijkbaar steeds meer voor, ook worden de winkels met hun lage rendement van 3 tot

| 11

Het bejaarde echtpaar Het bejaarde echtpaar verscheen de volgende dag op een taakstrafzitting. Ze komen al jaren bij dezelfde supermarkt, zijn first offenders, maakten zich niet snel uit de voeten, hebben beiden een SODA (St. Overlast DonAtie) (310 euro) betaald en een winkelontzegging gehad voor twaalf maanden. Ze wilden de boodschappen wel betalen en maakten na aangifte voor het eerste in hun lange leven kennis met de ophoudcel en het gerechtsgebouw. ‘In deze zaak zat voldoende bewijs voor een strafrechtelijke afdoening’, aldus Hans van Beusekom, ‘maar gezien alle omstandigheden en hun houding op de zitting, heb ik de zaak afgedaan met een voorwaardelijk sepot met een proeftijd. Op het eind van de zitting vroegen ze of ik hun oprechte excuses wilde overbrengen aan de kassière.’

komt kijken, is de impact veel groter. Daarom doet u er goed aan in dergelijke gevallen altijd 112 te bellen.’ Ook licht ze toe dat diefstal met geweld inzet van andere middelen rechtvaardigt en tot hogere straffen kan leiden. Dan zijn er de vragen over de SODA en de directe bekeuring. ‘Ondanks dat verdachten aangeven al een boete van 151 euro te hebben gekregen, houden we bij de strafrechtelijke afdoening geen rekening met de Stg. Overlast DonAtie. Dit is een landelijke afspraak’, vertelt Hans van Beusekom. ‘We moeten dit wel uitleggen want de doorsnee verdachte ervaart het als “dubbel gepakt worden”. En ja, bij first offenders kan de politie tot een bepaald bedrag aan gestolen artikelen direct een boete opleggen. ‘Voordeel daarvan’, legt hij uit, ‘is dat er geen procesverbaal hoeft te worden opgemaakt maar nadeel is dat de zaak dan mogelijk niet voldoende gedocumenteerd wordt. Vooral bij veelplegers adviseren we om geen bon te geven maar proces-verbaal op te laten maken zodat er justitiële documentatie kan worden opgebouwd.’

Eenvoudige aangifte 4 procent op de artikelen hard geraakt. Een omzet van 4000 euro is nodig om een winkeldiefstal van 125 euro goed te maken. Jaarlijks lijdt de sector 700 miljoen schade door winkeldiefstal en daarnaast zien de managers de kosten voor de beveiliging oplopen.

Grote wens van de ondernemers is een eenvoudige en snelle mogelijkheid om aangifte te doen. Het kost zoveel tijd om het goed op te schrijven en de aangifte af te handelen, brengen de supermarktmanagers naar voren. Je bent er zo een paar uur mee kwijt. Wij hebben nu eenmaal informatie op papier nodig, is het antwoord, en het hoeft Verharding niet juridisch als het maar duidelijk is. Als een van managers vervolgens uiteen zet wat de aanpak is in zijn winkel, valt op dat we ‘Probeer zoveel mogelijk uw waarnemingen op te schrijven’, legt Hans van Beusekom uit, het wel hebben over winkeldiefstal maar dat ‘ik zag, hoorde, voelde, merkte, rook..., dat is het grote probleem het geweld is dat ermee belangrijk.’ Afgesproken wordt een goed gepaard gaat. Hij signaleert een verharding. Bovendien zijn de winkels langer open en het voorbeeld van een aangifte te sturen en de suggestie wordt gedaan voor een instructie toezicht ’s avonds juist minder. Door dat “effectief aangifte doen”. geweld is er zorg om het personeel. In zijn Daarmee ligt ook de vraag op tafel naar een winkel is er een aantal vaste medewerkers vervolg. Daarover is unanimiteit: ja graag. - “rustige types, niet de jonge jongens” - die Want er valt nog wel door te praten over getraind zijn om de aanhoudingen te doen. wanneer wel of niet aangifte doen, preventie, Maar de focus ligt bij de preventie: aanspreoptreden tegen geweld, de strafmaat, de ken verdient de voorkeur boven aanhouden, samenwerking met politie en veiligheidsde veiligheid van het personeel staat voorop. maatregelen te treffen door de gemeente. Daarom mogen de medewerkers ook niet achter de winkeldief aanrennen, de winkel uit. Wordt vervolgd. ‘Als er een winkeldiefstal is geweest, moet Tekst: Mary Hallebeek het geweld ook worden meegenomen’, betoogt hij. ‘De impact daarvan is veel groter Foto: Foto: Vincent van den Hoogen/ Hollandse Hoogte en het is belangrijk dat ze ook daarvoor worden gestraft.’ Officier Terporten reageert: ‘Als er geweld bij

12 | Actueel - Opportuun 3 - maart 2013

Drank in de man Tumult op 10 kilometer hoogte

Vlucht HV6902 van Transavia hing op 5 november 2012 ergens boven Oost-Europa, toen er opschudding ontstond rond rij 19. Meneer A., zittend aan het raampje, had genoeg gedronken, vond het cabinepersoneel. Omdat hij maar niet stopte om meer drank te vragen, en vanwege de onrust die dat opleverde in zijn directe omgeving, kreeg hij een notice of violation uitgereikt: een briefje waarin stond dat hij zich gedeisd moest houden. Meneer A., die al op het vliegveld van Dubai was begonnen met drinken, had er geen boodschap aan. Hij verscheurde de brief eenvoudigweg, en al snel ging het van kwaad tot erger; duwen, trekken, schoppen. Er kwamen tie-wraps aan te pas. Toen zijn handen eenmaal waren gebonden, beet meneer A. zijn tong kapot en spuugde een steward van Transavia bloed in het gezicht. Alles bij elkaar duurde het meer dan een uur eer het tumult was bedaard. De gezagvoerder kwam zelfs uit de cockpit om poolshoogte te nemen, en even overwoog hij of hij een noodlanding moest maken in Praag. Nu, een paar maanden later, zit meneer A. bij de politierechter op Schiphol. ‘Laat ik eens beginnen bij wat u heeft verklaard bij de RC’, zegt de rechter. ‘"Ik heb spijt van wat er is gebeurd, ik schaam me kapot.” Waarom schaamt u zich?’

‘Ik ben vader van twee kinderen’, zegt meneer A. in gebroken Nederlands. ‘Ik heb nog nooit zoiets meegemaakt.’ Hij draait zich om naar de publieke tribune. Daar zitten de crew van het vliegtuig en familie van de steward. ‘Sorry. Ik wist niet wat is gebeurd, ik was te dronken.’ ‘De captain hoort in de cockpit te zitten’, zegt de rechter streng. ‘De veiligheid van het vliegtuig is in het geding geweest, want alle aandacht ging uit naar u, en daarmee niet naar de veiligheid van het toestel. Begrijpt u wat u heeft losgemaakt?’ Dat wordt niet helemaal duidelijk. ‘Ik wil u iets vragen’, zegt de verdachte. ‘Waar is mijn gebit?’ ‘Ik weet niet waar uw gebit is,’ antwoordt de rechter, ‘dat lijkt me iets dat u moet regelen buiten deze zitting.’ De steward die bloed in zijn gezicht gespuwd kreeg, maakt gebruik van zijn spreekrecht. ‘Ik ben meteen naar het ziekenhuis gegaan. Als voorzorg ben ik meteen begonnen met heel zware HIVremmers. Daardoor voel je heel erg beroerd. Ik ben nog steeds onzeker over een eventuele besmetting. 's Nachts word ik zwetend wakker doordat het verhaal zich steeds herhaalt in mijn hoofd. Ik kan nog steeds niet bevatten wat er toen is gebeurd.’ Hij werkt inmiddels in een winkel. Hij vertelt hoe er daar een tijdje terug een landgenoot van

meneer A. binnen kwam, en hoe hij toen, door paniek bevangen, maar even naar achter ging. De officier van justitie heeft geen goed woord over voor het gedrag van meneer A. ‘Meneer is door het lint gegaan. Hij heeft ervoor gezorgd dat de veiligheid van de andere passagiers in het geding was. Zij hebben doodsangsten uitgestaan. En iemand in het gezicht spugen nadat je je tong kapot hebt gebeten, dat is beneden alle peil. Dat het zo goed is afgelopen, is te danken aan het cabinepersoneel en medepassagiers; meneer A. heeft er met zijn gedrag geen enkele bijdrage aan geleverd. Ik vind dat meneer terug moet naar de gevangenis.’ Ze eist zes maanden, waarvan drie voorwaardelijk, met een proeftijd van drie jaar. De rechter beslist anders. ‘Niet omdat ik het feit niet ernstig vind. Maar als vader hebt u zorgtaken.’ Het vonnis: zes maanden voorwaardelijk met aftrek van zestien dagen voorarrest, een werkstraf van 120 uur en toekenning van een schadevergoedingsmaatregel van ruim 1800 euro. Tekst: Lars Kuipers Illustratie: Guusje Kaayk

Opportuun 3 - maart 2013 - De Zaak | 13



Duijts & Janssen:

‘Geen grenzen aan de gulzigheid’

Sociaal werkster Samantha P. was écht een Rupsje Nooitgenoeg. Jarenlang fraudeerde zij op grote schaal – hardnekkig en structureel – met pgbuitkeringen waarop de tientallen cliënten die onder haar supervisie “begeleid” woonden, waren aangewezen. Totdat twee openbare aanklagers de criminele directrice in een nieuwe, perfecte vorm van samenwerking een halt toeriepen.

PGB-fraude van “Rupsje Nooitgeno eg” Zaaksofficier Christian Janssen en afpakofficier Esther Duijts trokken samen op

14 | Naam artikel - Opportuun 3 - maart 2013

Druppelsgewijs kwamen er de afgelopen jaren bij het District Noord van de politie Flevoland klachten binnen over de Engels/Nederlandse Samantha P., directrice van drie bedrijven die zijn gespecialiseerd in hulpverlening op het vlak van begeleid wonen. Er zou worden gesjoemeld met pgb’s, persoonsgebonden budgetten waarop haar clientèle – een kwetsbare groep in de samenleving – was aangewezen en steeds weer opnieuw werd de charmante “grote baas Sammy” als de enige schuldige aangewezen. Deze nu 51-jarige sociaal werkster zou, zo werd verklaard, via oplichting en valsheid in geschrifte tientallen cliënten misbruiken om zichzelf te verrijken en daarbij dreigementen met bijvoorbeeld huisuitzetting niet uit de weg gaan. De in Manchester geboren vrouw, getrouwd met de Nederlander Jack S., bleek heer en meester te zijn over geld en spullen van haar bewoners, frauduleus verkregen bedragen wit te wassen en haar cliënten af te schepen met een grijpstuiver als zogenaamd leefgeld.

Opportuun 3 - maart 2013 - Alles afwegende | 15

Tegenover die "zakgelden" van haar mensen veelal met een sociale of psychische problematiek en met een laag intelligentieniveau – stonden maandelijkse pgb’s van vele duizenden euro’s per individueel geval.

Torenhoge voorschotten In december 2009 en januari 2010 begint de politie Flevoland een opsporingsonderzoek naar fraude met persoonsgebonden budgetten. Targets zijn Sammy P. en haar drie bedrijven ANSA bv, ANSA Onroerend Goed bv en ANSA Beheer bv. Opmerkelijk bij de aanvang van het fors opgezette speurwerk: er is becijferd dat hulpverleenster P. en haar man, een eenvoudige glazenwasser, al meer dan vijf miljoen euro aan omzet hebben vergaard. De politiemensen brengen een reeks delicten aan het licht, alle gepleegd tussen 1 november 2005 en 2 november 2010. Valsheid in geschrifte, oplichting en witwassen vormden de kern van de Tambala-case. Op grote schaal sjoemelde mevrouw P. met de pgb-uitkeringen. Zij vervalste indicatiestellingen, zorgtermijnen en –uren, liet haar bewoners blanco “Zorgovereen­komsten” tekenen en vulde persoonlijk de zogenaamde “Verantwoordings­ formulieren” van de cliënten in. Op die manier incasseerde zij van Achmea torenhoge pgb-voorschotten, waarmee zij onder andere luxe aankopen deed. ‘Mevrouw P. – roepnaam Sammy – was een manipulatieve, keiharde vrouw die was belust op macht. In haar leven wilde zij simpelweg rijker en rijker worden,’ karakteriseert ovj Christian Janssen van het parket Zwolle-Lelystad de directrice en enige aandeelhoudster van de ANSA-bedrijven. ‘Naar eigen zeggen dikte mevrouw P. verklaringen van cliënten aan. De mate waarin dat gebeurde daarover liep haar mening sterk uiteen met de mijne. Daarnaast vervalste zij facturen; zo liet zij haar privé-uit­ gaven door de bv’s betalen. Werknemers klaagden erover dat zij pensioenpremies van werknemers wel inhield maar die niet afdroeg. Misdadig… óók de wijze waarop zij haar mensen bedreigde met uitzetting uit de woning. Ik werd werkelijk woedend toen ik las dat zij zelfs spullen wegnam uit voedselpakketten van bewoners.’

Beroepsverbod De aanklager bracht Samantha P. in februari 2011 voor de rechter. Hij eiste vier jaar cel en ontzetting van de directrice uit een beroep in de zorgverlening. Na een serie zittingen vonniste de rechtbank in Lelystad op 23 maart 2012: dertig maanden gevangenisstraf en een beroepsverbod van vijf jaar.

16 | Alles afwegende - Opportuun 3 - maart 2013

En het OM was nog niet klaar met de chique, altijd onberispelijk gesoigneerde Sammy. Ovj Esther Duijts, afpakspecialist bij het Functioneel Parket (voorheen BOOM), die al vanaf de start van het opsporingsonderzoek als partner van Janssen fungeerde, eiste op 12 oktober 2012 in een ontnemingszaak ruim drie miljoen euro terug van de frauduleus opererende dame. Op 22 november 2012 honoreerde de rechtbank in Lelystad die eis. Mevrouw P. moet aan wederrechtelijk verkregen voordeel 3.104.004 euro (grofweg de gerealiseerde omzet met aftrek van gemaakte kosten) terugbetalen aan de staat, alsmede duizenden euro’s rente. ‘Ik zie dit als gerechtigheid,’ aldus de reactie van Esther Duijts na de uitspraak, ‘want het is verschrikkelijk dat iemand misbruik maakt van de pgbregeling en daar persoonlijk aan verdient. Juist het pgb maakt dat mensen die zorg nodig hebben in ons land zelfstandig kunnen functio-

Geldzucht In het dikke dossier met belastende verklaringen over Sammy P. vertelt een getuige expliciet over de niet aflatende geldzucht van de directrice. Zij had deze getuige voorspeld dat zij binnen een paar jaar ook riant miljonair zou zijn, naar het voorbeeld van haar zus in Engeland die als bankier ongelooflijke bonussen binnensleepte. Zelfs P.’s echtgenoot Jack S. ontkomt er in een van zijn verhoren niet aan aangaande de graaicultuur van Sammy met de beschuldigende vinger naar haar te wijzen. De man krijgt overigens, zoals ovj Janssen had geëist, de maximale taakstraf van 240 uur. “Om het de twee kinderen uit het huwelijk te besparen dat beide ouders achter de tralies belanden…” Foto: Anke Teunissen/Hollandse Hoogte

neren. Ik vind dat hier een belangrijke voorziening. Door het plegen van fraude krijgt het pgb een slechte naam.’ Op de locatie van het Functioneel Parket in hartje Amsterdam blikken Esther Duijts en Christian Janssen, specialisten in ontnemingszaken, met aanstekelijk enthousiasme terug op de Tambala-zaak. Het duo aanklagers benadrukt een aversie te hebben tegen borstklopperij, maar “gepast trots zijn wij als goede, succesvolle teamspelers” wel. De twee OM’ers zijn blij met de mooie reacties van collega’s op de strafmaat in de twee rechtszaken en op het feit dat daar nieuwe jurisprudentie uit voortkomt. Christian Janssen: ‘Dat alles dankzij onze nauwe samenwerking… vanaf het prille begin van mijn strafzaak. Mijn rechercheofficier selecteerde deze afpakzaak – hoogst actueel binnen het OM – en deponeerde die op mijn bureau. Normaal gesproken werkt een officier zo’n hoofdzaak zelf helemaal uit, maar ik wendde mij meteen tot de afpakspecialist van het FP. Vanaf dat moment hebben BOOM en parket de beslissingen samen genomen. Die verantwoordelijkheid samen delen, maakt dat wij tot een goed eindresultaat zijn gekomen. Precies trouwens zoals ook de tactische en financiële politiemensen dat deden in beide onderzoeken. Samen deden Esther en ik de zittingen en in de ontnemingszaak was ik er ook voor mijn collega op de achtergrond. Perfect, nieuw en… we hebben het totaal eenvoudig gehouden.’ (Zie ook kader Vernieuwende samenwerking op p18, red.)

OVER ESTHER DUIJTS (45):

Omvangrijke zwendel

binnengehaald als officier in het arrondisse-

‘Doorgaans wordt er bij pgb-fraude – die is nou eenmaal moeilijk te bestraffen – feitje voor feitje bekeken, maar wij gingen voor het grote geheel,’ neemt Esther Duijts vloeiend over. ‘Wij wilden niet de fraude bij de individuele cliënt uitrechercheren (ook in verband met geheimhoudingsplicht in de medische wereld), maar het grote verhaal van deze omvangrijke zwendel over de ruggen van tientallen in het algemeen zwakkere mensen hard maken. Want wat deed mevrouw P. structureel? Zij lichtte via haar cliënten het zorgkantoor massaal op. Wij konden aantonen dat alles wat zij jarenlang verdiende in de kérn fout was. Dus niks berekeningen maken per gedupeerde klant, wat tot dusver in de rechtspraak vaak gebeurde, maar de stukken laten spreken in deze twee toch bijzondere onderzoeken, waarvoor wij overigens de tijd kregen van het OM. Alles in de hoofdzaak en de ontnemingszaak werd op elkaar afgestemd: in de tenlasteleggingen, het eindprocesverbaal en de op zichzelf staande ontnemingsberekening.’

ment Zwolle-Lelystad. ‘Omdat ik lange tijd als

Toen Esther Duijts in Groningen strafrecht studeerde, voorspelden verschillende mensen haar dat zij op dat terrein nooit een baan zou krijgen. Razendsnel had de jonge vrouw echter een mooie betrekking. Zij werd advocaat strafzaken in Lelystad. Een kleine acht jaar verdedigde zij een hele reeks cliënten, totdat ze werd gevraagd over te stappen naar het OM. In 1999 werd buitenstaander Esther Duijts

advocate in Lelystad actief was geweest, werd met name “Zwolle” mijn werkterrein. In mijn portefeuille zaten mensenhandel, georganiseerde misdaad en diverse tgozaken en geleidelijkaan specialiseerde ik me als ontnemingsofficier.’ In 2005 ging zij fraudezaken doen bij het Functioneel Parket in Zwolle. Van daaruit verhuisde zij in 2008 naar Zutphen om bij dat parket als rechercheofficier op te treden. Ruim twee jaar later haalde het BOOM in Amsterdam, dat zich momenteel in het fusieproces met het Functioneel Parket bevindt, haar als ontnemings­officier binnen.

Opportuun 3 - maart 2013 - Naam artikel | 17

Beiden zijn nog onder de indruk van het gewetenloze misbruik van groepen nauwelijks weerbare mensen en misbruik van het vaderlandse sociaal systeem waaraan Sammy P. zich schuldig maakte. In zijn requisitoir in de strafzaak vergeleek ovj Janssen de directrice met Rupsje Nooitgenoeg uit het gelijknamige kinderboekje. ‘Want haar hebzucht, haar gulzigheid kende geen grenzen. Alle zorguitkeringen die binnenkwamen – via de bv’s of via de rekeningen van sommige, min of meer onder curatele geplaatste cliënten – werden onmiddellijk op de eigen rekening gestort. De mensen waren veelal niet op de hoogte van de vergoedingsbedragen. Van één cliënt bedroeg bijvoorbeeld het pgb maandelijks tussen de vijf- en zesduizend euro. Allemaal voor Sammy. Ja, ik ben daar ontzettend boos over geworden. Dit raakte mijn sociale kant zwaar. En eigenlijk was iedereen verontwaardigd. Het deed me dus deugd dat ik in mijn aanklacht kon stellen: Rupsje Nooitgenoeg werd een mooie vlinder, maar mevrouw Sammy P. brak in de pop.’ Ovj Duijts: ‘Theatraal, onecht en heel snel in tranen. Zo kwam zij op mij steeds over. Ik zag slechts toneelstukjes van haar tijdens de

zittingen. Zij liet geen gevoel zien richting haar omgeving. Mevrouw P. vond de hele gang van zaken niet ernstig voor de gedupeerden, maar achtte het heel erg voor haarzelf. Omdat zíj hier zat als verdachte. Ik vergeet nooit meer dat haar cliënten, van wie een enkeling haar altijd “een engel” had genoemd, soms op de publieke tribune zaten te schreeuwen tegen Sammy P. Woede, onmacht… Deze mensen werden zomaar geconfronteerd met de fraude; zonder dat zij door hebben gehad dat zij hier als een willoos werktuig voor gebruikt en misbruikt waren. Het kon zelfs gebeuren dat iemand van de ene op de andere dag geen dak meer boven zijn hoofd had.’ ‘Op een speciale slachtofferavond, waarvoor cliënten en ex-cliënten van ANSA waren uitgenodigd, proefde ik die onmacht en woede, die tristesse van de aanwezigen in m’n hele lijf,’ onthult Christian Janssen. ‘En in een van de zittingen vond ik het ook erg gênant dat de gedupeerden op de tribune moesten aankijken tegen het mooi gebruinde hoofd van mevrouw P. Zij was inmiddels uit voorarrest ontslagen en was, ondanks een beslaglegging van 2,5 miljoen, kennelijk heerlijk op vakantie naar de zon geweest.’

Vernieuwende samenwerking Door de intensieve samenwerking van de twee officieren in de PGB-fraudezaak konden de keuzes die voor de opsporing en vervolging in de hoofdzaak én de ontnemingszaak moesten worden bepaald ook samen worden gemaakt. Deze nieuwe werkwijze heeft als voordelen dat de tenlastelegging expliciet is afgestemd op de ontnemingsberekening, dat problemen die in de hoofdzaak zijn vermeden ook in de ontnemingszaak kunnen worden omzeild en dat de twee cases tegelijkertijd worden aangebracht. Dat laatste voordeel versnelt de rechtsgang en houdt tevens in dat hetzelfde rechtscollege op beide onderdelen tot besluitvorming komt. Bij deze fijnafstemming van de twee zaken werd, zoals Esther Duijts in het interview al aangeeft, ook gekozen voor de strategie een individuele pgb-toekenning van de cliënt niet uit te rechercheren. De ontnemingsofficier: ‘Dan krijg je vragen als: had deze persoon op het moment van aanvraag recht op een pgb en tot welke hoogte? Welke zorg is geleverd en welke niet? Welke zorg kreeg de cliënt terecht

18 | Alles afwegende - Opportuun 3 - maart 2013

en welke ten onrechte níet? Kortom, moeilijk om met complete antwoorden te komen dan. Want a. er is geen of alleen die valse, “kloppend” gemaakte administratie, zoals bij Sammy P., die die hoge pgb-gelden toch moest zien te verantwoorden; b. de clientèle zelf heeft niet het niveau om alles exact aan te geven (laag IQ en/of psychiatrische problemen); c. je bent in alle gevallen afhankelijk van medische gegevens en die krijg je door het verschoningsrecht van artsen, psychiaters en andere hulpverleners niet. Dus stelden we vast hoe de ANSA-directrice structureel tewerk ging. Wááruit bestaat de fraude? En uit dat grote geheel hebben we de feiten geplukt: valsheid in geschrifte, oplichting, witwassen en ook – vanuit de jaarstukken – de ontneming.’

Vindplaats van de uitspraken: rb Lelystad 23 maart 2012, LJN BV9758 (hoofdzaak) en rb Lelystad 22 november 2012, LJN BY8458 (ontnemingszaak).

Samantha P. heeft beroep aangetekend tegen de vonnissen van de rechtbank in Lelystad. De computers van haar bedrijven plus de administraties zijn verbeurdverklaard en op een zeer fors deel van haar bezittingen rust conservatoir beslag. Dat omvat met name zo’n tweeëneenhalve ton cash, sieraden ter waarde van vier ton – enkele maanden voor haar veroordeling was er nota bene bij een woningoverval ook al een kluis met waardevolle inhoud gestolen, red. – drie auto’s (Audi, Chrysler en Renault) en vijf woningen in Lelystad.

Huilerig pleidooi Aanklager Janssen: ‘Ik ben meegegaan in appel omdat in míjn ogen in het vonnis onvoldoende rekening is gehouden met het onvoorstelbare leed dat haar uiterst kwetsbare cliënten is aangedaan. Let wel: de celstraf die mevrouw P. kreeg, acht ik best pittig voor een vermogensdelict – al was die dan lager dan ik eiste – maar was de veroordeelde niet in beroep gegaan dan had ik ’t nog niet precies geweten… Door de bank genomen heb ik wel vrede met beide vonnissen.’ ‘Ik ben bepaald blij met de uitspraken van de rechters,’ reageert zijn collega Duijts. ‘Ik had een pleidooi gehouden voor ontneming van de totale winst aan P., omdat er sprake was van structurele fraude, waarbij de verdachte er niet voor koos daarin selectief te zijn. Daar was de rechtbank het mee eens: het betrof hier “één groot feitencomplex” waarin niet per cliënt hoefde te worden bekeken of er sprake was van fraude en men vond onze wijze van berekenen juist. Tot dusver heb ik in het algemeen weinig weerstand ondervonden in ontnemingszaken (die deels op schrift worden gedaan), maar in deze zaak viel me dat helemáál erg mee. Tegenover mijn verhaal stond slechts een zwak en huilerig pleidooi van de fraudeur. Zij vond het allemaal zo vréselijk gemeen van ons…’ Tekst: Gerard Trentelman Foto’s: Robin Utrecht

OVER CHRISTIAN JANSSEN (46): Na zijn pittige studies economie en rechten in Amsterdam ging Christian Janssen anderhalf jaar werken als belastingadviseur om vervolgens te kiezen voor de commercie. Hij vervulde tal van functies in de landelijke directies van multinationals, maar ging zichzelf steeds vaker de vraag stellen wat hij nou ’t líefst zou willen. ‘Ik zocht een intellectuele uitdaging… wilde eigenlijk – door mijn directheid en mijn overdreven eerlijkheid – graag rechter zijn. Ik werd dus raio.’ Deze opleiding doorliep hij in Haarlem om zich vervolgens in Lelystad verder te ontwikkelen als officier. Sinds januari 2012 is hij coördinerend afpakofficier van het parket Midden-Nederland. Christian Janssen koestert in zijn leven drie grote liefdes: ‘Mijn echtgenote – ik noem haar consequent de leukste vrouw van de wereld – mijn twee puberende kinderen en mijn beroep van aanklager.’

Wanneer komt de dader vrij?

Slachtofferbrieven

IDV informeert slachtoffers en nabestaanden over detentieverloop

Het Informatiepunt Detentieverloop (IDV) in Arnhem is een kleine afdeling met een grote verantwoordelijkheid. Ze verstrekken informatie aan slachtoffers en nabestaanden van ernstige delicten over het detentieverloop van veroordeelden. ‘We willen voorkomen dat slachtoffers of nabestaanden onverwacht worden geconfronteerd met de dader.’ ‘Soms levert een brief van het IDV heftige reacties op.’ Eva Magendans, IDV-medewerkster kan zich het nog goed herinneren. ‘De vader van een slachtoffer belde helemaal overstuur. Hij had een brief van ons ontvangen met de mededeling dat de TBS-veroordeelde binnenkort onbegeleid verlof zou krijgen. De vader zei dat hij niet voor zichzelf in kon staan als hij de man zou tegenkomen. Hij vertelde me wat er was gebeurd. Dat zijn dochtertje op straat speelde. Dat een man haar had aangesproken en meegenomen naar zijn huis. Tot in detail vertelde hij wat er boven voor vreselijks was gebeurd. Ik heb het verhaal van de vader aangehoord en mijn medeleven getoond. Maar ik

20 | Het parket - Opportuun 3 - maart 2013

heb hem ook gezegd dat zolang de TBS-gestelde zich aan de afspraken houdt de verloven zullen worden uitgebreid. Je moet wel eerlijk zijn en het brengen zoals het is. Ik heb de vader beloofd dat ik zijn zorgen met behandelaar van de TBS-kliniek zou delen. Dat stelde hem gerust.’

Twee kamers In de hoek van het gebouw van het arrondissementsparket Oost-Nederland, als de gang een bocht naar links maakt, liggen de twee werkkamers van het IDV. Een kleine kamer is gereserveerd voor Hans Jongman, coördinator van het IDV. Daarnaast bevindt zich een grotere ruimte voor de vijf medewerkstérs – het zijn allemaal

vrouwen – die door de beeldschermen op hun bureau van elkaar afgescheiden zijn. Eva Magendans zit met haar rug naar een van de archiefkasten met gifgroene, gele en rode hangmappen. De omslagen bevatten gegevens over gedetineerden in TBS-klinieken, jeugdinrichtingen (PIJ) en mediagevoelige zaken. ‘Zodra we een rode map zien zijn we extra alert. Informatie over een bepaalde moordzaak waarbij minderjarigen betrokken zijn, zitten in een rode map, omdat er buiten de informatieverstrekking aan nabestaanden ook informatie wordt gedeeld met betrokken hoofdofficieren’, legt ze uit.

12.500 Slachtoffers Het IDV is in 2012 ontstaan toen de Wet versterking positie slachtoffers in werking trad. Voor die tijd werd wel informatie aan slachtoffers verstrekt door het Landelijk Informatiepunt Justitieel Verlof (LIJV). Slachtoffers werden alleen geïnformeerd over gedetineerden in een TBS-kliniek of jeugdinrichting. Het IDV is voorgekomen uit het LIJV om slachtoffers en nabestaanden beter en uitgebreider te voorzien van informatie. ‘Het IDV heeft er ook het hele gevangeniswezen bij.’ Hans Jongman zoekt op zijn bureau naar de cijfers. ‘We bedienen 12.500 slachtoffers en

Het IDV stuurt brieven naar het slachtoffer of de nabestaande. Daarin wordt uitgelegd wat het IDV is, wat het doet en hoe het te bereiken is. Bij spoed wordt het slachtoffer telefonisch of via e-mail geïnformeerd. Ieder slachtoffer en iedere nabestaande krijgt informatie over het detentieverloop, totdat ze het zelf stop willen zetten. En als iemand na tien jaar stilte alsnog wil weten hoe het ermee staat, dan wordt die informatie natuurlijk ook verstrekt. De informatie wordt in de meeste gevallen per brief verstrekt. Aandacht voor de formulering van de brieven is bij het IDV groot. Bestaande teksten zijn in de loop van de tijd herschreven en getoetst door de proceskring Slachtofferzorg.

nabestaanden. We houden ruim 5.000 zaken bij, waarvan ongeveer de helft van de veroordeelden in een TBS of jeugdinrichting verblijft en de andere helft in de gevangenis zit.’

Informeren over detentieverloop Er zijn criteria gesteld aan de informatie die wordt verstrekt en aan wie. Slachtoffers en nabestaanden hebben recht op informatie bij een zogenaamd spreekrechtwaardig delict (als slachtoffers spreekrecht hadden tijdens de behandeling van hun strafzaak). Het gaat altijd om ernstige zaken als levensdelicten, zedenzaken of geweldszaken waarbij een gevangenisstraf langer dan acht jaar is opgelegd. Ook hebben slachtoffers recht op informatie over het detentieverloop van een PIJ-, TBS- veroor-

Coördinator Hans

IDV-medewerkster:

Jongman: ‘Als een zaak

‘Ieder slachtoffer krijgt de

bij ons komt dan helpen

informatie over het detentie­

we het slachtoffer zo

verloop, totdat ze het zelf

goed mogelijk.’

stop willen zetten.’

| 21

‘We bedienen ruim 12.500 slachtoffers en nabestaanden. We houden ruim 5.000 zaken bij’ deelde. Eveneens slachtoffers van ernstig huiselijk geweld of bedreiging, zaken waarop geen acht jaar gevangenisstraf staat, worden geïnformeerd. Het IDV verstrekt informatie over wanneer een veroordeelde wordt opgenomen in een kliniek en over de verschillende stadia van verlofmomenten. Gaat het over een TBS-gestelde of een jongere in een inrichting, dan krijgen slachtoffers elk jaar wel iets te horen. Bij gevangenisstraf wordt geïnformeerd over het eerste verlof en over het einde van de detentie. Eva Magendans: ‘Een paar keer per dag heeft het IDV contact met slachtoffers of nabestaanden. Het gebeurt relatief vaak dat iemand denkt dat de veroordeelde vrij is gekomen of in een winkelcentrum is gesignaleerd.’

IDV-waardige zaken Strafzaken moeten voldoen aan een aantal regels voordat de parketten ze kunnen over­dragen aan het IDV: De verdachte moet vastzitten, er kan geen sprake zijn van schorsing van voorlopige hechtenis. Het strafrestant moet meer dan 30 dagen zijn. Het betreft een spreekrechtwaardig

delict of er is een TBS- of PIJ-maatregel opgelegd. Als de zaak IDV-waardig is kan die binnen 28 dagen na het vonnis worden aangemeld. ‘En natuurlijk,’ verzekert Hans Jongman, ‘nemen we zaken ook daarna nog in behandeling. Maar we streven ernaar om dat binnen 28 dagen voor elkaar te krijgen.’ Eva Magendans benadrukt dat het IDV de klus uiteindelijk alleen kan klaren als de samenwerking met andere parketten gesmeerd verloopt: ‘We zijn afhankelijk van onze collega’s in het land, zij moeten de zaken aan ons overdragen.’ De slachtofferloketten zijn verantwoordelijk voor informatie aan slachtoffers en nabestaanden vanaf de aangifte tot de uitspraak (en geven informatie over verlengingszitting TBS- en PIJ-zaken, de uitspraak en beëindiging daarvan). Het IDV neemt de informatievoorziening na de uitspraak van de strafzaak over. Inmiddels is er een tool voor handen waarin parketten kunnen nagaan of strafzaken zijn overgedragen aan het IDV of nog niet. Die tool, Hans Jongman pakt een voorbeeld uit een stapel papieren op zijn bureau, is een geprinte lijst. ‘Sommige parketten draaien het document elke maand uit ter controle’, weet hij. Het IDV is niet alleen afhankelijk van de parketten voor de aanlevering van zaken, maar is dat ook van ketenpartners als DJI, de TBS- en PIJ instellingen en de Nationale Politie. Zij zijn verantwoordelijk voor het melden van bijvoorbeeld de verlofmomenten, onttrekkingen, overlijden en einde detentie. Jongman: ‘Wij willen natuurlijk geen informatie mislopen. Wij kunnen alleen ons werk doen als alle ketenpartners de relevante gegevens aan ons doorgeven.’

E-mailbox Eva Magendans opent op een van de computerschermen in de werkkamer de e-mailbox van het

IDV. Er staan vandaag veertien berichten in. Mutaties van de Dienst Justitiële Inrichtingen en de wekelijkse TBS-lijst met de nieuwe verlof statussen. Uiterlijk een week voor de wijzigingen wordt de melding aan het IDV doorgegeven, zodat er genoeg tijd is om slachtoffers of nabestaande te informeren. Dagelijks sturen de samenwerkende organisaties veranderingen over verlof naar het e-mailadres van de IDV. De vijf medewerksters houden de berichten bij en verwerken ze zo snel mogelijk. Eva opent een document en wijst naar de gegevens op het breedbeeld. ‘Deze meneer zit in een kliniek.’ Ze scrolt naar onder. ‘En hier zie je wat er gaat veranderen. Hij mag over twee weken voor het eerst met proefverlof.’ Er wordt gecheckt in het eigen systeem of het slachtoffer geïnformeerd wil worden en daarna wordt er digitaal een brief aangemaakt voor, in dit geval, een nabestaande. Als de zaak niet bekend is bij het IDV dan wordt het parket gevraagd om het slachtoffer te informeren en alsnog de zaak over te dragen.

Correcte informatie Zo werkt het in het algemeen, maar natuurlijk is er ook maatwerk. Bij TBS- en PIJ-zaken, waarbij sprake is van veel (verlof)mutaties, kunnen slachtoffers of nabestaanden in een intakegesprek aangeven of ze via een brief, telefoon, e-mail of contactpersoon geïnformeerd willen worden. Tijdens dit gesprek wordt ook ingegaan op bijvoorbeeld extra voorwaarden die aan het verlof gesteld zijn en waar slachtoffers belang bij hebben. Bijvoorbeeld als een gedetineerde geen contact mag opnemen met het slachtoffer, of de TBS-gestelde niet in een bepaalde woonplaats mag komen.

Bereikbaarheid Het IDV is overdag bereikbaar voor slachtoffers. Hans Jongman: ‘We kennen een piketregeling buiten kantooruren om slachtoffers en nabestaanden te informeren. Als bijvoorbeeld een TBS-gestelde na zijn verlof niet terugkomt of zich onttrekt aan zijn begeleiding dan krijgen wij binnen het uur een SMS-bericht van de politie via de pikettelefoon. Dat is vastgelegd in standaard protocollen. We komen dan direct in actie en zo nodig informeren we meteen het slachtoffer of de nabestaande.’

Eva Magendans trekt een hangmap uit de kast: ‘We vullen het archief nog steeds aan met brieven aan slachtoffers en verlofmutaties van de inrichtingen. We leggen heel veel vast, zodat de collega’s weten waar je mee bezig bent en wat je hebt gezegd. Het gaat erom dat we het slachtoffer correct informeren.’ De telefoon gaat over. Een IDV-collega neemt op, opent een document op een van haar twee schermen, scrolt door een tekst en moet iemand teleurstellen. Later zegt ze: ‘We geven alleen informatie over ernstige zaken waarbij de gedetineerde meestal tot meer dan acht jaar is veroordeeld.’ Tekst: Thea van der Geest Foto's: Robin Utrecht

Eva Magendans: ‘We zijn afhankelijk van onze collega’s in het land, zij moeten de zaken aan ons overdragen.’

22 | Het parket - Opportuun 3 - maart 2013

| 23

kortom

Kijk voor meer actueel nieuws op www.om.nl

Paslezer tegen witwassen Met onlangs verstrekte “paslezers” kunnen finan­ cieel rechercheurs en vermogens­traceerders snel de magneetstrips van (betaald)passen uitlezen. De paslezer is een apparaat dat ingezet wordt tegen witwassen. Opsporingsdiensten zien dat met name “prepaid stored value cards” in opkomst zijn. Dat zijn betaalpassen waarop vooraf geld is gestort. Vanwege de anonimiteit en de mogelijkheid om snel geld te verplaatsen, zien opsporingsdiensten de prepaid kaarten steeds vaker terugkomen in onderzoeken. Met een paslezer is gemakkelijk uit te lezen wat er op zo’n (betaal) kaart staat. Kim Tielbeek, werkzaam bij de Bovenregionale Recherche Noord- en Oost-Nederland: ‘Criminelen denken dat ze uit zicht zijn, omdat ze ervan uitgaan dat de politie de kaarten niet kent

Aanpak grensoverschrijdende criminaliteit in Limburg

en omdat de kaarten anoniem kunnen zijn.’ Prepaid cards Prepaid stored value cards zijn er in vele soorten en maten, en aan te schaffen op allerlei locaties, van tankstations tot warenhuizen. Er zijn anonieme, maar ook kaarten op naam, bepaalde kaarten kun je opladen en andere kaarten zijn voor eenmalig gebruik. Het geld staat niet op de kaart zelf, maar een pasnummer geeft toegang tot het saldo dat op een rekening staat bij de uitgever van de kaart. Airmiles en creditcards De paslezer kan ook ingezet worden voor het uitlezen van bijvoorbeeld creditcards of een Airmiles-passen. Want de buitenkant van de kaart hoeft niet overeen te komen met de informatie op de magneetstrip. Tielbeek: ‘Er zijn altijd sporen te vinden op (betaald)passen. Je kunt bijvoorbeeld via het kaartnummer nagaan waar een kaart is aange-

De Nederlandse, Belgische en Duitse parketten in de Euregio’s Maas-Rijn en RijnMaas-Noord gaan nog intensiever samenwerken in de bestrijding van grensoverschrijdende criminaliteit. schaft, maar ook waar er trans­ acties mee zijn gedaan. Daarvan kun je bijvoorbeeld de camera­ beelden opvragen.’ De paslezers zijn in gebruik genomen door Bijzondere Opsporingsdiensten, OM, Douane, Koninklijke Marechaussee en politie. Doorontwikkeling Het Ketenprogramma Afpakken, een samenwerkingsverband om crimineel vermogen af te pakken, heeft naar aanleiding van de vraag vanuit de keten de paslezers uitgereikt. Het Ketenprogramma is daarnaast druk bezig met de doorontwikkeling van de paslezers.

Ondersteuning voor slachtoffers Ondersteuning voor slachtoffers Ook slachtoffers van ernstige gewelds- en zedenmisdrijven krijgen voortaan ondersteuning van een casemanager van Slachtofferhulp Nederland (SHN). Momenteel komen alleen nabestaanden van slachtoffers van moord of doodslag in aanmerking voor een casemanager. Bij het Openbaar Ministerie wordt via de zogeheten zaakscoördinator sinds twee jaar ondersteuning verleend aan slachtoffers van deze misdrijven.

24 | KortOM - Opportuun 3 - maart 2013

Casemanagers zijn professionals die een slachtoffer direct na het misdrijf begeleiden in het hele opsporings- en strafproces, juridische bijstand regelen, begeleiding bieden in het trauma- en verwerkingsverlies en fungeren als intermediair naar justitiële organisaties, werk­ gevers en uitkeringsinstanties. Uit een meerjarige evaluatie van het casemanagement door Bureau Beke in opdracht van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum blijkt dat

nabestaanden zeer tevreden zijn over deze hulpverlening op maat. Sinds 2010 liep al een proef om casemanagement ook in te zetten voor slachtoffers van ernstige gewelds- en zedenmisdrijven. Met de structurele uitbreiding is zo’n twee miljoen euro gemoeid.

Tijdens een bezoek van de ministers van Justitie(en Veiligheid) van België, Nordrhein-Westfalen en Nederland aan het Bureau voor Euregionale Samenwerking te Maastricht werden - in samenspraak met PG Annemarie Penn – te Strake - prioriteiten vastge-

steld, te weten: rondtrekkende criminele groepen, woningin­ braken, drugscriminaliteit, mensenhandel, ‘car- and home­ jacking’ en criminele motorbendes. In deze grensregio wordt door de politie- en justitiediensten van de drie landen al intensief samengewerkt, mede dankzij het Bureau voor Euregionale Samenwerking (BES) van het Openbaar Ministerie. Met behulp van het BES kan op locatie intensiever met elkaar worden afgestemd, en informatie en ervaringen worden gedeeld om sneller en beter grensoverschrij-

dende criminaliteit aan te pakken. Daarnaast gaan er in de euregio jaarlijks vele duizenden rechtshulpverzoeken rond. De uitwisseling daarvan zal worden gedigitaliseerd. De regio leent zich volgens de ministers van de drie landen bij uitstek als de ideale proeftuin voor verdere grensoverschrijdende samenwerking.

Digitaal Opportuun is te downloaden via OM.nl - www.om.nl/opportuun. Ook voor de tablet.

Omgeslagen Fruit

Vrouw

‘Stel nu eens dat de politie rücksichtslos voor zoveel mogelijk opgespoorde feiten zou gaan, dan dreigt het gevaar dat uitsluitend het laaghangend fruit, de eenvoudig te achterhalen daders zouden worden gepakt en dat wat moeilijker is blijft liggen.’

‘Niet dat de mannen het slecht deden – dat wil ik absoluut niet beweren – maar ik dacht dat het voor mij als vrouw makkelijker was om de brug te staan naar de slachtoffers.’

Dato Steenhuis, voormalig procureur-generaal Openbaar Ministerie, Webblog Publiekrecht en politiek, 5 februari 2013

Fatou Bensouda, aanklager Internationaal Strafhof Den Haag, Frascati Magazine, februari 2013 (theater en dansvoorstelling: The International Criminal Court)

Opportuun 3 - maart 2013 - OMgeslagen | 25

Zeden en onrust

BABBELTRUCS EN

Recente jurisprudentie over oplichting

MALAFIDE KOPERS Het recht is er niet om dwazen te beschermen. Die gedachte ligt ten grondslag aan de wijze waarop oplichting strafbaar is gesteld. Volgens art. 326 Sr is er pas sprake van oplichting wanneer gebruik is gemaakt van een valse naam of hoedanigheid , ‘listige kunstgrepen’ of ‘een samenweefsel van verdichtsels’. Een enkele leugen volstaat in de regel niet voor een veroordeling. Van normale burgers mag in het maatschappelijk verkeer een gezonde dosis argwaan worden verwacht. De Hoge Raad kreeg onlangs de zaak te beoordelen van een man die in Brabant langs de deuren was gegaan met zemen en sponsen (LJN BX0806). Hij verkocht het poetsgerei zogenaamd voor een goed doel, bijvoorbeeld ‘voor kinderen’. Het hof Den Bosch had de man veroordeeld voor oplichting door middel van een ‘samenweefsel van verdichtsels’ en ‘het aannemen van een valse hoedanigheid’. De verdediging ging in cassatie en kreeg ten dele van de Hoge Raad gelijk. De enkele leugenachtige mededeling dat de opbrengst van de verkochte poetsmiddelen naar een goed doel zou gaan, was nog geen ‘samenweefsel van verdichtsels’. Dezelfde verdachte had nog een andere manier gevonden om geld te verdienen. Hij belde bij een 90-jarige aan en maakte haar wijs dat de elektriciteitsmeter vervangen moest worden en dat zij daarvoor een eigen bijdrage verschuldigd was. Dat vond de Hoge Raad wel een samenweefsel van verdichtsels, omdat de mededeling in meer dan een opzicht onjuist was. Beide babbeltrucs – die met de poetsdoeken en die met de elektriciteitsmeter – konden volgens de Hoge Raad gelden als ‘het aannemen van een valse hoedanigheid’ in de zin van art. 326 Sr. Verdachte had ‘op bedrieglijke wijze gebruik gemaakt van een in het maatschappelijk verkeer geldend patroon op grond waarvan de slachtoffers mochten verwachten dat de opbrengst van de verkoop daadwerkelijk ten goede zou komen aan een goed doel.’ Daarbij nam de Raad in ogenschouw dat alle slachtoffers bejaard waren. Blijkbaar hebben senioren eerder recht op strafrechtelijke bescherming tegen bedrog dan andere burgers. De ‘valse hoedanigheid’ uit art. 326 Sr kan ook een rol spelen wanneer iemand zich heeft voorgedaan als bonafide koper om zich zonder betaling goederen of diensten te laten leveren. Volgens vaste rechtspraak is dat nog niet genoeg voor ‘door het aannemen van een valse hoedanigheid bewegen tot de afgifte’. Verkopers dienen immers zelf enige professionele argwaan aan de dag te leggen in hun omgang met potentiële klanten. Het hof Amsterdam wees onlangs arrest in een zaak tegen een vrouw die zich via het internet van alles had laten leveren zonder te betalen (een high tea, ontbijten, jurkjes, een vliegreis naar Bali, een huurauto, sangria etc.) (LJN BY9049). Soms had zij daarvoor vervalste papieren gebruikt, maar in acht gevallen had de oplichting volgens de tenlastelegging vooral bestaan uit het zich voordoen als ‘bonafide/serieuze klant’. Het Hof achtte in een aantal van die gevallen oplichting bewezen. Het Hof vond dat verdachte door de goederen en diensten steeds op zeer korte termijn te bestellen de mogelijkheden van de slachtoffers had beperkt om betaling vooraf te verlangen. Aldus had zij ‘stelselmatig misbruik gemaakt van een in het handelsverkeer gebruikelijke mogelijkheid om betaling te voldoen na het moment van levering’. Onder die omstandigheden kon het zich voordoen als bonafide klant als oplichting worden aangemerkt. Tekst: Juriaan Simonis (WBOM)

26 | Jurisprudentie - Opportuun 3 - maart 2013

Foto: Anke Teunissen/Hollandse Hoogte

“

Kinderen die mogelijk slachtoffer van misbruik zijn. En de verdachte die een leerkracht, badmeester of voetbalcoach is. Dat schokt. Begrijpelijk dat er onrust ontstaat. Dan is het van belang dat er over hulp en voorlichting voor kinderen en volwassenen goede afspraken liggen: hoe informeren politie, OM, gemeente en GGD alle betrokkenen, zonder het strafrechtelijk onderzoek te hinderen? Die vraag is niet zo makkelijk te beantwoorden. Mensen willen natuurlijk informatie: “Wat is er gebeurd, is mijn kind ook slachtoffer geworden?” Toch is het goed als instanties uiterst zorgvuldig en soms terughoudend zijn in hun informatieverstrekking. Niemand is gebaat bij nog grotere onrust. De opsporing die zonder veel beïnvloeding een strafrechtelijk onderzoek wil starten, niet. De school of het zwembad waar het incident plaatsvindt, niet. De zorg niet. En ouders en kinderen niet. De ouder die voor een camera gaat staan, loopt het risico dat zijn kind gestigmatiseerd wordt. In de regio Amsterdam werken politie, OM, gemeente, hulpverlening en GGD al jaren met een “Scenario zedenzaken en maatschappelijke onrust”. Binnen het Amsterdamse parket zijn zedenofficier Henriette van Ooijen en beleidsadviseur Jacqueline Hirsch erbij betrokken. Door nauwe samenwerking kun je direct actie ondernemen, zoals bleek tijdens de “Amsterdamse Zedenzaak”. Meestal initiërenpolitie en OM de inzet van het scenario . Vooral de zedenpolitie weet veel. Daar komt de aangifte of

melding binnen. Zij hebben contact met aangevers, met de school, en met ouders. Zij weten hoe “groot” een zaak is. Mijn rol is dat ik binnen 24 uur na de start van het scenario de “coördinatiegroep” bij elkaar roep (soms ligt het voortouw bij de burgemeester, dan ben ik adviseur). In deze groep overleggen politie, de zedenofficier, de instelling, de GGD, jeugdzorg, en soms een jeugd- of schoolarts met elkaar. We bespreken vertrouwelijk wat er aan de hand is en wat de prioriteiten zijn. Juist omdat het belang van strafrechtelijk onderzoek niet altijd parallel loopt met het belang van zorg en van de gemeente, maken we afspraken. Want niets is bij ouders zo onrustverhogend als autoriteiten die het onderling niet eens zijn. We spreken dus af of we met de informatie naar buiten gaan. Hoe en wanneer. Wat we wel en niet kunnen zeggen. Elke tekst en brief wordt gespeld. Kunnen we, bijvoorbeeld, spreken van een “verdachte”? Vaak organiseert de coördinatiegroep voor ouders van leerlingen snel een bijeenkomt en een telefoonnummer voor informatie en hulpverlening. Meestal zit ik zo’n avond voor. De zedenofficier geeft daar uitleg over de procesgang en bewaakt dat informatieverstrekkinghet onderzoek niet schaadt. Tijdens die bijeenkomsten lopen emoties soms hoog op. Dat is niet erg, en in elk geval veel beter dan wanneer kinderen thuis zien dat hun ouders overstuur zijn. Voor ouders is het soms lastig om bij hun kind te achterhalen of dat ook

slachtoffer is geworden. Een kind dat, vaak sluipenderwijs, slachtoffer is geworden, schaamt zich vaak enorm en voelt zich klem zitten. Als het dan door ouders wordt “uitgehoord”, zal het instinctief vaak ontkennen. Het is het beste om een sfeer van vertrouwen te creëren en het initiatief bij het kind te laten. Met het scenario hebben alle partijen goede ervaringen. Mijn taak in de coördinatiegroep is om partijen bij hun eigen rol te houden. Burgemeesters moeten niet aan hulpverlening doen, en hulpverleners niet aan waarheidsvinding. Dat gebeurt allemaal met de beste bedoelingen, maar dan zeg ik: “Zullen we dat aan de politie en OM overlaten?” Het gaat erom complementair aan elkaar te zijn. Dat lukt vervolgens, want er is in Amsterdam vertrouwen in elkaars rol en deskundigheid.

”

Marianne van Staa, hoofd Steunpunt Seksueel Geweld, GGD Amsterdam

Vul deze nieuwe rubriek! Dit is de eerste bijdrage in de nieuwe rubriek Samenspel. Daarin vertellen “buitenstaanders” hoe zij samen met het OM een bijdrage leveren aan veiligheid. Denk jij: mijn eigen succesvol of leerzaam voorbeeld van dergelijk samenspel mag hier zeker niet ontbreken? Meld het dan bij Ellen Verbeem, zij werkt als raadsadviseur aan de praktische invulling van de ambitie van een omgevingsgericht OM. Zij is bereikbaar via: [email protected] of 06-29497033

Opportuun 3 - maart 2013 - Samenspel | 27

Het OM heeft bewezen dat het een megazaak als Passage (over de liquidaties in de onderwereld) kan aanpakken. Dat het verantwoord met getuigenbescherming omgaat. En dat het een betrouwbare contractspartner voor criminelen kan zijn. Dat zeggen officieren van justitie Betty Wind, Marjolein Verwiel en Sander de Haas na het vonnis in de zaak. ‘Het is de mooiste zaak die je kunt doen.’

De moorden. De getuige. De deal Officieren over “Passage”, het monsterproces over liquidaties

Onder hoogspanning hebben ze laatste jaren samengewerkt. Schouder aan schouder, maar regelmatig vanuit de eigen verantwoordelijkheid de ander juist onwetend latend. Zaaksofficier Betty Wind van parket Amsterdam. Officier team getuigenbescherming Marjolein Verwiel van het Landelijk Parket. En Sander de Haas, destijds CIE-officier in Amsterdam. Op het parket Amsterdam blikken ze terug op het proces “Passage”, over de liquidaties in de Amsterdamse onderwereld. Een belangrijke rol in hun proces speelde kroongetuige La Serpe, afkomstige uit “het milieu”. De rolverdeling binnen het OM daarbij, simpel gezegd: De Haas sloot met La Serpe een deal, Verwiel regelde zijn bescherming, en Wind (en vier andere zaaksofficieren) bouwde met zijn verklaringen bewijs op in de strafzaken tegen twaalf verdachten. Op 29 januari 2013 veroordeelde de rechtbank elf van twaalf verdachten. Drie verdachten kregen levenslang, een vierde kreeg dertig jaar. Het trio kijkt terug op een slopende periode. En vooruit: wat betekent het vonnis voor de bestrijding van zware criminaliteit? Het onderwerp en het hoger beroep dat nog volgt, noopt hen tot ernstig en voorzichtig formuleren. Maar regelmatig lachen ze ook tegelijkertijd. Bijvoorbeeld bij de vraag:

Enig idee hoe dit vonnis door de onderwereld is ontvangen? Marjolein Verwiel (MV): Volgens mij zitten ze allemaal nog te lezen. Betty Wind (BW): Ik hoop een beetje wit om de neus. Sander de Haas (SdH): Ik word plát gebeld met de vraag: “Wat betekent het precies?” Haha. BW: We kunnen er alleen naar raden. Ik denk dat er voor

28 | Expertise - Opportuun 3 - maart 2013

een deel een schok door de onderwereld is gegaan. Lang heeft de verdediging in de media het beeld uitgedragen dat de hele zaak onderuit zou gaan. Dat is bepaald niet gebeurd, er zijn heel forse straffen uitgedeeld. Een aantal kopstukken is toch vrijgesproken van de verdenking van uitlokking. In de onderwereld zal een deel daar blij mee zijn. Er zal ook een deel zijn, net als in de bovenwereld, dat niet blij is dat de uitvoerders en de tussenpersonen wel lange straffen kregen en dat vermeende opdrachtgevers de dans ontsprongen. Ik hoop dat het beeld nu is: niemand is onaantastbaar en justitie heeft een heel lange adem. Ik ben ook gelukkig met de strafmotivering van de rechtbank als het gaat om drie moorden uit 1993. De rechtbank heeft expliciet gezegd dat strafkorting enkel omdát die zaken al lang geleden zijn gepleegd, absoluut niet aan de orde moet zijn, integendeel. SdH: Hopelijk blijft ook hangen dat we als OM getoond hebben een betrouwbare contractspartner te zijn. Met alle incidenten die er zijn geweest, zijn we blijven staan voor de deal en de strafzaak, en in het vonnis van de rechtbank kun je gewoon teruglezen dat het OM op goede gronden de nodige ruimte heeft benut voor het voeren van vertrouwelijk overleg met de getuige en het sluiten van een verstrekkende deal. Dus, mensen uit het milieu die overwegen om zaken te doen met het OM: het kán. Wij kunnen vertrouwelijke overleggen voeren en in de meest gevoelige dealtrajecten de zaak tot een goede einde brengen.

Zijn jullie blij met hoe het Passageproces tot nu toe is geëindigd? BW: Ik weet niet of “blij” de juiste term is. Er is een zekere opluchting. Omdat het na zoveel jaren eindelijk

tot een vonnis in eerste aanleg is gekomen. Én omdat het tot op de dag van de uitspraak spannend is gebleven welke kant het op zou gaan. Over all kunnen we tevreden zijn. De rechtbank heeft de deal met de kroongetuige rechtmatig geacht. En zijn verklaringen zijn voldoende betrouwbaar gevonden om ze op veel onderdelen tegen veel verdachten als bewijs te gebruiken. Ontevreden ben ik over de vrijspraken die er ook zijn gevolgd. Dat moet wat mij betreft in hoger beroep anders uitpakken. MV: Het is natuurlijk een langdurig en grillig traject geweest en het vonnis geeft heel veel aanknopingspunten. In die zin heeft ook de rechtbank een monsterklus geklaard: al die verweren, van al die advocaten. Het vonnis bevat veel waarvan we vanuit getuigenbescherming wat mee kúnnen. Zo heeft de rechtbank de suggestie gedaan om eens te gaan normeren wat de afspraken zijn die je in het kader van veiligheid met een getuige kan maken. Dat willen wij ook graag, het is een steun in de rug als je dat in een vonnis terugleest. Dat de rechtbank zegt dat je in uitzonderlijke gevallen ook met iemand die zelf heeft gemoord afspraken mag maken, geeft ons een goede armslag in zware zaken. SdH: De Rechtbank heeft oog gehad voor waar het OM voor stond. Namelijk voor een getuige die, zonder dat hij op dat moment zelf in beeld was, vol in dat milieu zat. Die heel relevante verklaringen wilde afgeven over

liquidaties in het verleden. Over dreigende liquidaties in de nabije toekomst. En dan moet je als OM tot het uiterste gaan om daar iets aan te doen, verántwoord en daarover ook verantwoording afleggen. Passage is zo omvangrijk en complex, dat had de wetgever niet voor ogen toen zij destijds de juridische kaders daarvoor creëerde. Ik ben heel tevreden hoe we het hebben gedaan, hoe we daar vergaand transparantie over hebben afgelegd. Ik durf de discussie bij het Hof nog wel aan over die paar punten waarvan de rechtbank heeft gezegd: dat had anders gemoeten. Maar het is een goed gemotiveerd vonnis, daar kunnen we veel mee.

“Opgelucht”. Twijfelden jullie dan of je een goede zaak hadden? BW: Nee, maar we hadden, dat heeft de rechtbank ook onderkend, te maken met de “Wet toezeggingen aan getuigen”, die vrij summier en “open” is. Deze zaak was eigenlijk de eerste die onder die nieuwe wetgeving ging lopen. En als je steun wilde zoeken in de wetshistorie, merkte je dat door de jaren heen in de Kamer door dezelfde leden steeds wisselende standpunten zijn ingenomen. Dat maakt dat je moet pionieren en dat de uitkomst onzeker is. Verder heeft de verdediging enorm veel diepgaande verweren gevoerd, die als je niet beter weet, ogenschijnlijk plausibel tot een conclusie kwamen die niet de onze

| 29

was. Het was op voorhand niet zonneklaar. Het was niet zo zwart-wit. Maar wij zijn van het begin af aan zelf ervan overtuigd geweest dat we vochten voor een goede zaak. We hebben altijd gestaan voor hoe we het aangepakt hebben. MV: Zonder eenduidige wet of jurisprudentie moet je soms beslissingen nemen waarvan je alleen kunt zeggen: dit is op dit moment de meest verantwoorde beslissing. Zolang je maar altijd weet dat je jouw beslissing kunt uitleggen. SdH: Het wás ook echt heel complexe materie. Het OM had er bewust voor gekozen veel verdachten tegelijkertijd voor te brengen, omdat de verklaringen van La Serpe in onderling verband het beste beeld gaven over de waarde van zijn verklaringen en zijn eigen positie. Dat maakte het voor de rechtbank een logistiek heel lastig geheel. Maar ook een juridisch heel lastig geheel. Toen de deal werd verkend en gesloten, in 2006/2007 nam je als OM beslissingen in het moment waar je dán zit. Met die informatie. Met die veiligheidsrisico’s. En met die druk. En als vervolgens nog vier jaar in de zittingszaal met zestien advocaten daarover gesteggeld wordt, dan weet je wel dat het ingewikkeld ligt. Dan ben je toch wel enigszins opgelucht over het vonnis.

Waar ging dat gesteggel over? SdH: Bij herhaling ontstonden voor de rechtbank onduidelijkheden over het dealtraject en de getuigenbescherming, gecreëerd door ons, door de verdediging, of door La Serpe. Dan ben je als CIE-officier, TGB-officier en zaaksofficier, ieder met zijn eigen verantwoordelijkheden, wel op elkaar aangewezen om daar dan goed op te reageren. Want geen van ons kent het hele verhaal, maar samen, als OM, moeten we dat hele verhaal wel kunnen uitleggen. BW: Het gesteggel kwam er op neer dat La Serpe op verschillende momenten op de zitting ging ventileren wat zijn onvrede was over zijn contacten met getuigenbescherming en over wat getuigenbescherming in zijn ogen voor zijn toekomst moest betekenen. Daarmee schond hij zijn geheimhoudingsverplichting waarvoor hij had getekend. Op al die beweringen konden wij zaaksofficieren niet of in ieder geval niet onmiddellijk reageren. Want zaaksofficieren wéten niet wat er op het terrein van getuigenbescherming plaatsvindt. En rechters zitten dan ook met de handen in het haar: wat moeten ze daar mee? Iedere keer leverde dat weer impasses op waar je dan samen uit moet komen, en dat samen er uit komen betekent dan niet dat een TGB-officier een zaaksofficier eens even volledig gaat inlichten over hoe het nou zit. Integendeel, ieder zijn eigen tak van sport. Je moet je dan meer voorstellen dat een zaaksofficier aan een TGB-officier gaat vragen: dit en dat wordt beweerd, kun je daar iets over zeggen waarmee wij weer verder kunnen, waarmee wij uit de impasse komen? MV: Niet ik persoonlijk, maar de Staat heeft een geheimhoudingsverplichting. Want dat spreek je af met zo’n te beschermen getuige: in het kader van jouw

30 | Expertise - Opportuun 3 - maart 2013

veiligheid en de medewerkers van het Team Getuigenbescherming is het nodig dat een aantal dingen gewoon niet gemeld worden, die hóeven ook niet gemeld te worden. Op het moment dat een getuige zijn geheimhoudingsplicht met enige regelmaat schendt en daarbij ongelofelijk veel onwaarheden verkondigt, blijft de geheimhoudingsplicht aan onze kant bestaan, hoe graag je daarover ook iets meer duidelijkheid zou willen geven in deze specifieke zaak. Maar uiteindelijk is het hoofdbelang ervoor te zorgen dat die strafzaak tot een goed einde komt én dat getuigen veilig blijven. La Serpe is natuurlijk niet de enige getuige waar het team getuigenbescherming verantwoordelijkheid voor droeg; ook andere getuigen moeten er op kunnen vertrouwen dat de Staat de geheimhouding ter bescherming van hún belangen in acht neemt.

Jullie delen onderling die info niet? MV: Het kán niet. Omdat het te maken heeft met de veiligheid. Want dat is het primaire doel van getuigenbescherming: zorgen dat iemand veilig blijft, ook na afloop van zijn rol als getuige. Daar hoort een heel hoge mate van geheimhouding bij. Hoe minder aanknopingspunten de buitenwereld heeft om zo iemand weer terug te vinden, hoe veiliger. En wat heeft Betty aan informatie waarover ze niet transparant kan zijn? BW: Je hebt “need to know” en “nice to know” informatie, en nice to know deel je niet. En soms zelfs niet wat

‘Ik hoop dat de onderwereld het vonnis wit om de neus heeft ontvangen’ Betty Wind, zaaksofficier parket Amsterdam need to know is, en dan zit je als zaaksofficier in een behoorlijk rottige positie, want op zitting, ten overstaan van iedereen, word je geconfronteerd met dingen waarmee je ook even geen raad weet. Maar zo is deze “wereld” ingericht. De buitenwereld heeft er ontzettend moeite mee om dat te geloven. Advocaten hebben expliciet op zitting gezegd zich niet te kunnen voorstellen dat binnen het OM een TGB-officier dingen doet en weet waar anderen niks van weten, en dat een CIEofficier zo gesloten is als een oester over dat wat niet bij zaaksofficieren bekend mag worden uit vertrouwelijk

overleg met getuigen. Toch werkt het zo, binnen het OM is iedereen daarvan doordrongen. SdH: Het vergt professionaliteit en vertrouwen in de ander. Je moet dat gewoon niet willen weten, want als er uiteindelijk verantwoording over moet worden afgelegd moet diegene dat doen die daar ook echt over gáát. Als CIE-officier weet je vaak gewoon meer dan de rest, maar omwille van de afscherming van informanten vertel je dat niet. We gaan niet de ene moord oplossen door een informant op te offeren en daarmee weer een nieuwe moord te veroorzaken. Tegelijkertijd ken ik ook niet het hele plaatje, bijvoorbeeld over getuigenbescherming, dat kent alleen de getuigenbeschermingsofficier. Ik wíl dat ook helemaal niet weten, want ik wil er ook helemaal geen vragen over hoeven te beantwoorden. MV: Natuurlijk kan ik wel een aantal dingen met een CIE-officier delen omdat die hetzelfde afschermingsverantwoordelijkheid heeft. Dan kan je sparren: wat is nou verstandig, wat kunnen we nou wél brengen waar de zaaksofficier wat aan heeft, en wat niet? En uiteindelijk hebben we, deels gedwongen, behoorlijk wat processen-verbaal moeten schrijven en meer moeten prijsgeven dan we aan het begin ooit hebben gewild. We moeten ook oog blijven houden voor de belangen die iedereen heeft. Als wij alleen maar zeggen: “Njet, dat gaan we niet delen”, dan brengen we vijf zaaksofficieren in grote problemen. BW: In deze zaak is gebleken dat het wel heel verstandig is om de voorbereiding en de voorverkenning van zo’n dealtrajecttraject door de CIE-officier te laten verrichten. MV: Ja, dat denk ik ook. SdH (lachend): Ik ga dat hier niet zitten ontkennen. Maar ook de getuigenbeschermingsofficier en de rechercheofficier spelen bij de afwegingen wat je de zaaksofficieren wel en niet kan melden voortdurend een belangrijke rol. Zaaksofficieren moeten af en toe echt vragen beantwoorden die de rechtbank relevant vindt op het gebied van het voortraject van de deal, of op het gebied van getuigenbescherming. Dan moet je tot het uiterste gaan om te proberen daar aan tegemoet te komen en open staan voor zeer kritisch intern overleg daarover, ook over je eigen rol en beslissingen. Ik ben zelf meermalen als getuige gehoord op zitting en bij de RC, terwijl ik bij aanvang toch echt meende al vergaand verantwoording te hebben afgelegd door middel van een proces-verbaal van meerdere A4-tjes - nou, niet dus.

Werden jullie bij Passage geselecteerd op het goed met elkaar kunnen omgaan? BW: Nee. Het is volslagen toeval dat wij zo goed met elkaar door een deur kunnen. MV: Er was in het begin al zó ontzettend veel te bedenken, te overleggen en te beslissen, daar maakte het belang van een goede verstandhouding in het geheel geen deel van uit. Natuurlijk hadden ook wij in 2006/2007 er geen idee van dat het zó lang, intens en complex zou worden.

SdH: Maar reken maar dat er naar aanleiding van zittingsincidenten ook momenten van spanning zijn geweest. Want ik wil dat ook wel gezegd hebben: het is echt een heel grote uitdaging hoor, als zaaks-OM, om zo’n zaak op zitting te presenteren in de wetenschap dat je, als het gaat om het dealtraject of het getuigenbeschermingstraject, niet alles weet en van je collega’s moet aannemen : “we hebben er echt goed over nagedacht, dit is verantwoord”. Daar zijn die vijf zaaksofficieren wel voortdurend mee geconfronteerd op zitting. Voor je gevoel word je dan keer op keer verrast, terwijl je als zaaksofficier het liefst alle antwoorden al in je binnenzak hebt zitten. Dus dit vergde heel veel vertrouwen in elkaar om daar dan telkens weer uit te komen. Een belangrijk deel van het vonnis ging over kluisver­ klaringen. De rechter vond dat het OM de kluisverklaringen van La Serpe over de betrokkenheid van Willem Holleeder niet had mogen weglaten uit de Passage-processtukken. Daarom sloot de rechtbank die verklaringen van La Serpe uit van het bewijs tegen Dino S.

De rechtbank vond dat het OM een “onjuiste rechtsopvatting” had waar het OM stelde dat het die verklaringen niet hoefde te openbaren omdat die tot het vertrouwelijk overleg tussen OM en getuige behoorden. Hoe kijk je daar nu naar? BW: Dat vindt het OM nog steeds hoor.

De rechter zegt: waar die voorgesprekken tactische informatie betreffen, daar had het OM dat moeten melden SdH: We wisten dat dit ongemakkelijk was. Dat een rechter en een verdediging niet alle informatie kennen die het OM, of in elk geval de CIE-officier, wel kent. Ik vond het zelf ook ongemakkelijk: je wilt zo transparant mogelijk werken en de zaak in volle omvang presenteren. Goed, daar hebben we keuzes in gemaakt die we, zoals Marjolein zegt, zelf kunnen uitleggen, en dat heb ik de afgelopen jaren bij herhaling gedaan. Ik sta daar nog steeds achter, maar ik zie en begrijp de worsteling van de rechtbank. Maar ik ben het wat dat betreft niet eens met hun eindconclusie. De zware verantwoordelijkheid om in dit soort trajecten vertrouwelijk overleg te voeren is door de wetgever bij het OM neergelegd. Dat moet je ruim kunnen hanteren mijns inziens, omdat je alleen dan in staat wordt gesteld als officier en als potentiële getuige vrijelijk te spreken over de dingen waar het over moet gaan en waar het wellicht – om legitieme redenen zoals veiligheid – niet over moet gaan. Kader je dat aan de voorkant al te veel in – en dat lijkt de rechter nu wel te doen – dan kunnen een officier en de getuige en diens advocaat niet meer frank en vrij spreken. Als officier wil je niet tegenover een potentiële getuige zitten die heel berekenend slechts ten dele openheid van zaken geeft omdat hij

| 31

weet dat het OM anders gehouden is het in te brengen, zeker niet als het gaat om levensdelicten. Ik ben van mening dat de wetgever dat ook zo voor ogen heeft gehad, voor zover ze überhaupt al iets als Passage voor ogen hebben gehad. MV: In de onderwereld bestaat vertrouwen eigenlijk niet. Dus ís het voor zo’n getuige nogal wat om opeens je lot in handen leggen van wat altijd jouw tegenpartij is geweest. Dat is een heel precair proces om iemand zo ver te krijgen dat hij informatie geeft die wij nodig hebben om een zaak te kunnen doen. Daar gaat soms jaren overheen. BW: Voor het OM is het belangrijk het gehele verhaal van de potentiele getuige te horen. Dan kan je een zorgvuldige en goede afweging maken. Met wat de rechtbank nu voorstaat – is er een deal, dan wordt alles wat in kluisverklaringen staat processtuk – zal zo’n getuige door de bank genomen de neiging hebben heel terughoudend te zijn. Het is in feite ook een beetje krom he, want je zegt dan tegen zo iemand: “Oké, ik zeg jou toe: we praten vertrouwelijk, als jij het niet wilt, gaat niemand er ooit van horen.” Maar tegelijkertijd moet je dan zeggen: “Pas op, want alles wat je zegt kan straks tegen je gebruikt worden.” Dat is ongemakkelijk en het punt zal in hoger beroep opnieuw aan de orde komen. Voor de goede orde: als het OM het niet eens is met de beslissing van een rechter, respecteert het die beslis-

sing wel en gaat er wel naar handelen – voordat er een beeld ontstaat van: die officieren doen toch lekker waar ze zelf zin in hebben. Zo is het natuurlijk niet.

Ik hoop het MV: Nou zeg, daar spreekt ook niet veel vertrouwen uit.

Ik moet bekennen dat ik soms denk dat het OM goed wegkomt. Rechters die sowieso “opportuniteit” van het OM ruim uitleggen. Die bij OM-fouten zeggen: “het was niet goed, maar ik verbind er geen consequenties aan omdat de verdachte niet in zijn belang is geschaad.” Die bij nog ernstiger verzuimen zeggen: “ja, het is erg, maar ook weer niet zó dat elke officier hier had kunnen zien dat dit niet mocht” en een heel zware sanctie dan achterwege laten. MV: Maar dat is ook wat een rechter hoort te doen. Die kan wel achter zijn bureau gaan zitten kijken van: dit zijn de regeltjes en alleen zo hoort het spel te worden gespeeld. Maar je moet ook naar buiten kijken en een bijdrage leveren aan wat maatschappelijk relevant is. En dan vind ik dat ze dat met dit vonnis echt hebben gedaan. Ik vind wel degelijk dat ze ook kritisch zijn geweest naar alle dingen die in al die jaren zijn gebeurd.

Dat ze, ook in het vonnis, duidelijk oog hebben gehad voor de verweren van de verdediging. Dat hebben ze consequent gedaan en dat toch ook weer steeds in de grotere context geplaatst. BW: Deze rechtbank heeft het uitermate zorgvuldig op papier heeft gezet en zeker niet lichtvaardig het OM weg laten komen. Wat betreft de consequenties van vormverzuimen zit de rechtbank volledig op de lijn die de Hoge Raad al een aantal jaren voorstaat. MV: Foutloos of in ieder geval zonder incidenten en beschuldigingen van advocaten kan je dit soort trajecten nooit doen. Laat dat maar een waarschuwing zijn voor onze collega’s als ze met een dergelijk traject aan de gang willen: begin er dan maar niet aan, want dat kán gewoon niet. SdH: in Passage zit ook nog een andere getuige waarmee een begunstigingsafspraak is gemaakt. Die is heel eenvoudig, maar ook dáár laat de praktijk zien dat het gewoon ingewikkeld wordt gemaakt, en dat advocaten alles onder een vergrootglas leggen, ook wat je niet hebt gedaan. Dus in zoverre is het nooit goed. MV: En dan zijn wij weer iedereen aan het overtuigen dat je het wél vanuit alle integriteit en de beste bedoelingen hebt gedaan. De rechtbank stelt zich daar neutraler in op gelukkig. SdH: Als je vanuit een verantwoordelijkheid informatie achterhoudt, wordt dat door de verdediging snel vertaald als “iets te verbergen hebben”. Nou ja, we hebben ook wel iets te verbergen, omdat we vaak gewoon tot geheimhouding zijn verplicht… BW: Maar géén onoorbare dingen, en dat is het beeld dat wordt gecreëerd door de verdediging. SdH: Maar verweer je daar maar eens tegen, want je kan het dus niet uitleggen. De rechter moet het op een gegeven moment ook wel willen aannemen. En daar zit een spanning in, daar krijg je gegarandeerd mee te maken.

‘Hoe minder aanknopingspunten de buitenwereld heeft om een beschermde getuige te vinden, hoe beter’ Marjolein Verwiel, getuigenbeschermingsofficier Landelijk Parket

32 | Expertise - Opportuun 3 - maart 2013

MV: Vanuit mijn portefeuille ben ik wel heel blij dat de rechtbank heeft gezegd dat de getuige bij zijn verwijten aan getuigenbescherming evident leugens heeft verteld. Goed dat dat óók in het vonnis staat, want in het proces kun je je daar niet tegen verdedigen, anders dan dat je zegt dat het niet waar is. Dat is goed uit elkaar getrokken. Hij is een heel goede getuige geweest daar waar hij in de strafzaak over moest verklaren, maar hij heeft over andere dingen zoals getuigenbescherming ook veel onzin verkondigd; dat heeft hij op zitting zelf uiteindelijk ook wel toegegeven.

Over die vergoeding voor getuigen­ bescherming, denk je achteraf niet: we zijn een beetje royaal geweest? MV: Ik doe daar geen mededelingen over. Dat hebben we nooit gedaan. Wat ik al zei: je neemt beslissingen waarvan je weet: ik kan het uitleggen. En dat vind ik nog steeds, ja. BW: In het vonnis heeft de rechtbank gezegd: als de door de NOS genoemde bedragen zouden kloppen, dan komt het de rechtbank “wel royaal voor, maar…”, en dan komt er nog iets achteraan. Als zaaksofficieren hebben we het op zitting altijd zo verwoord dat wij concrete bedragen niet kunnen en niet willen bevestigen of ontkennen. Dat we het ook onverstandig vinden om door allerlei beweringen uit anonieme bronnen in de media op de zitting verplicht te worden om ineens veel meer opening van zaken te gaan geven. En dat het ook geen enkele zin heeft om concrete bedragen te ontkennen of bevestigen. De rechtbank kan daar toch niets mee als het niet het totaalpakket kent van wat er door wie waarvan bekostigd moet worden.

Zegt de rechtbank dan niet: geef ons maar inzicht in het totaalpakket, dan oordelen we daarna? BW: We hebben in ieder geval aangeboden, dat Marjolein via een afgeschermde procedure bij de rechter-commissaris, volledige openheid van zaken zou geven. We wilden laten zien: wij hebben niks onoorbaars te verbergen. De rechtbank nam dat voorstel niet aan. SdH: Dat past overigens ook niet in het huidige wettelijk systeem, dus de rechtbank heeft mijns inziens terecht dat voorstel niet aangenomen. Het OM voert die discussie nu ook met de wetgever. Wij zijn op zich best voorstander van een toetsingsmogelijkheid waar ook een rechterlijke autoriteit bij betrokken is. Vanwege de veiligheidsbelangen moet dat dan wel volstrekt helder, eenduidig en afgeschermd geregeld zijn. Dit onderwerp leent zich niet voor juridische experimenten.

Wat zou je anders doen, terugkijkend? MV: Het korter houden. SdH: We hadden, hoewel je niet alles met elkaar kunt delen, nog eerder met elkaar om de tafel kunnen gaan zitten. Met behoud van ieders verantwoordelijkheid, moet je weten wat er speelt. Niet dat ik als CIE-officier

| 33

‘Als de wetgever het regelt, kunnen we ook zaken doen met facilitators die “witte handen” hebben gemaakt’

bewust zijn van afbreukrisico’s en daar verantwoord mee kunnen omgaan en ook open staan voor toetsing. BW: De vraag is: is de inzet van zulke ingrijpende, afbreukgevoelige middelen nodig? Ik zeg: ja, dat is zéker nodig. Ik ben een jaar of acht officier zware criminaliteit in Amsterdam geweest en weet: er is criminaliteit waar je zonder dit soort vergaande middelen niet de vinger achter krijgt. Sommigen zeggen: het is hier geen Italië of Mexico dus is het niet nodig. Als je dat zegt moet je óók accepteren dat je nooit bij dat segment criminaliteit komt, en accepteren dat lieden die zich daarmee bezighouden steeds onaantastbaarder worden, met op alle fronten effecten op de nette bovenwereld. MV: Bij deals kunnen we nu 50% minder straf eisen. Nu Sander de Haas, voormaling CIEin het vonnis is bevestigd dat het OM een dergelijke deal kán sluiten, kunnen we misschien breder kijken, en officier Amsterdam (inmiddels meer mogelijkheden in die gereedschapskist stoppen Parket-Generaal) om boeven te vangen. Toezegging van immuniteit – “schuldig zonder straf” eisen – zou een optie kunnen zijn. We moeten nadenken over de consequenties: Gaat de inhoud van de getuigenbeschermingsbesprekingen iedereen dan voor immuniteit? Heb je dan nog een hoef te kennen, maar bijvoorbeeld om te weten: zitten jullie deze week met de getuige om de tafel of volgende onderhandelingspositie? SdH: Bij immuniteit denk ik dus niet aan “het type La week? Want dat is allemaal dynamiek waarmee ook de Serpe”, Maar denk aan toepassing van deals bij financiële ander geconfronteerd wordt. Als er spanningen fraude en witwassen. Aan facilitators die “witte handen” optreden in het ene domein, dan merk je dat in de hebben gemaakt. Met die mensen spreken we al. Als de strafzaak, dus je moet dat wel zien aankomen met zijn wetgever iets meer mogelijkheden geeft, zouden we daar allen, en ook weer zien op te lossen met zijn allen. Als ook zeker zaken mee kunnen doen. Dus we denken juist professionals weten we wat we wel en niet aan elkaar kunnen vragen. Dat zouden we bij een volgend vergelijk- niet alleen maar aan de liquidatie-industrie. baar traject nóg intensiever kunnen doen.

Grote belangen, iedereen die meekijkt, dan is samenwerking moeilijk?

Sloopt Passage een officier?

MV: Bij tijd en wijle zijn het slopende ervaringen, ja dat kan ik wel zeggen, af en toe kost het veel tijd. Sander zei MV: Ja, maar in je eentje red je het niet, dan houd je het dat hij er “na de zomervakantie” van 2006 aan begonnen niet vol en ga je de bietenbrug op. Met ons hebben velen was. Met andere woorden: daarna zijn er nooit meer zich gebogen over deze zaak, tot en met het College toe. vakanties geweest, haha. Ik ben zelf wel tijdens vakantie door Betty vanaf de zitting gebeld, van: “Ja, maar ik heb Administratie, secretarissen, mijn voorgangers-officieren getuigenbescherming, beleidsmedewerkers, WBOM nú een brief van je nodig”. Dan ga je dat regelen vanaf je vakantieadres, dat hoort er bij. Of zit je op een berg en landsadvocaat, die allemaal vanuit hun eigen telefonisch met de landsadvocaat te overleggen. professie een bijdrage hebben geleverd, en dat is ook SdH: Vorig jaar was ik een weekje met de motor weg. heel leuk. Maar wat we anders kunnen doen? We Moest ik om de drie kwartier gewoon even stoppen. De hebben op een gegeven moment binnen GTB een blackberry weer uit de motorjas halen en even alle wetenschappelijk onderzoek laten verrichten: hoe manage je een beschermde getuige vanuit een psycho- gemiste oproepen terugbellen. Altijd was er wel wat met logisch perspectief? Dat onderzoek heeft veel bruikbare deze zaak. Dat dynamische is tegelijkertijd heerlijk. Maar handvatten opgeleverd. In een volgende zaak kunnen we ook een slijtageslag. Ook voor advocaten, al kan het voor sommigen geloof ik niet lang genoeg duren. die kennis al aan het begin gebruiken. MV: Voor familieleden is dat niet altijd even leuk: dan gáát Kunnen we wat met deze zaak en dit von- die telefoon weer. Voor je zelf hoort het er gewoon bij. BW: Ach, als ze niet beter weten, dan wennen ze er nis in de komende jaren? vanzelf aan, haha. Voor mij was het zeker ook slopend in MV: Jazeker. Tot dit vonnis was het heel stil. Daarna een aantal opzichten, vooral qua duur. Tegelijkertijd is kwam iedereen in beweging. Kamerleden. PG Van het de mooiste zaak die je in deze tak van sport als Nimwegen in het NRC. Er wordt gedacht en gesproken officier kan doen. Waarbij ik er wel bij zeg: als het twee over nieuwe wetgeving. Dat vind ik positief. of drie jaar korter had geduurd, zou het óók de mooiste SdH: De discussie over de bruikbaarheid van deals, de zaak geweest zijn die je kan doen. inzet van burgers in de opsporing en de criminele burgerinfiltrant, is weer aangezwengeld. In Passage Tekst: Pieter Vermaas | Foto's: Judith Dekker hebben we veel geleerd, getoond dat we ons terdege

34 | Expertise - Opportuun 3 - maart 2013

ZSM

Kyocera ZSM In Den Haag stond ooit het roemruchte Zuiderparkstadion van ADO. Een ouderwets stadion in een volkse wijk. Groningen had dat ook. Het Oosterparkstadion. Beide stadions bestaan niet meer. Groningen is verkast naar de Euroborg, aan de rand van de stad. ADO balt in de schaduw van het Prins Clausplein in het Kyocera Stadion. Weg uit de wijk. Het OM wil juist de wijk in. In elk geval midden in de samenleving staan. Mooi dus, dat de Haagse ZSM-locatie is gevestigd in het politiebureau Zuiderpark. Naast het oude zwembad, de minitreintjes en de rijschoolhouder die reclame maakt met theorielessen in het Marokkaans. Van buiten oogt het bureau modern. Van binnen doet de huisvesting van ZSM toch wel wat denken aan een oud stadion. Knus, beetje te klein, niet van alle gemakken voorzien, maar o zo sfeervol. Of je wilt of niet, hier stroop je de mouwen op en ga je aan het werk. En het werkt. Niet volmaakt, maar het werkt. Er is nog geen mogelijkheid tot telehoren, in de avonduren schiet de bezetting tekort en niet altijd schuiven de ketenpartners aan. Het zij zo. ZSM moet groeien. En dat doet het ook. Het jasje van bureau Zuiderpark wordt dus te klein. Knus raakt uit de tijd. Er moet in meer gemakken worden voorzien. Alsof ik een voetbalbestuurder hoor praten over, pakweg, het Zuiderpark of Oosterparkstadion. ZSM Den Haag gaat verhuizen. De geschiedenis herhaalt zich. Allicht ging het vertrek van ADO uit het Zuiderparkstadion met meer emotie gepaard. Maar toch. Vanaf de nieuwe locatie zal ZSM Den Haag tot volle wasdom komen. En misschien ziet Kyocera wel iets in sponsoring. Tekst: Jan Hoekman, officier van justitie Foto: Ronald Fleurbaaij/VI-Images

Opportuun 3 - maart 2013 - Column | 35

Veel zeggen met weinig woorden Dichten als meditatie-oefening

GESPOT: in het klooster Zin aan de rand van Vught Naam : Ton Willemsen Leeftijd: 62 Functie: Advocaat-generaal, Ressortsparket vestiging ‘s-Hertogenbosch

Tekst: Thea van der Geest Foto: Patrick de Bruin

De naakte waarheid Als exhibitionist Geen geziene gast. Ton Willemsen leest zijn haiku voor. Een haiku is een Japanse dichtvorm waarbij je in zeventien lettergrepen één gedachte uitdrukt. ‘Met elk haiku probeer ik de achterkant van mijn ziel te laten zien’, zegt Ton. Het gedicht bestaat uit drie regels waarbij de eerste regel uit vijf, de tweede uit zeven en de derde weer uit vijf lettergrepen bestaat. Ton is met het schrijven van haiku’s begonnen nadat hij, jaren geleden, kennis maakte met meditatie. ‘De bedoeling van het mediteren was om mijn overvolle hoofd wat te legen. Dat viel niet mee. Probeer maar eens tien seconden helemaal nergens aan te denken.’ In gedachten was hij dan al vaak drie keer op en neer naar Tokyo geweest! De overgang van vol naar leeg bleek voor hem veel te groot. ‘Toen ontstond het idee om me te concentreren op één gedachte in plaats van op de leegte.’ Zo ontstonden zijn eerste haiku’s. In de loop der jaren heeft Ton er vele honderden gemaakt. ‘In plaats van met veel woorden weinig, probeer ik met weinig woorden veel te zeggen. Dat is overigens voor juristen sowieso een goede oefening!’ De brulkikker brult Iedereen zal mij horen De ooievaar ook.