onderwereld Maand van de van Rotterdam

Maand van de

onderwereld van Rotterdam

In Rotterdam wordt boven de grond veel gebouwd, maar wat weten we eigenlijk van de wereld onder onze voeten? Maak kennis met de onzichtbare kant van Rotterdam: de ondergrond. In de maand november lezingen, excursies, films en elke woensdag: voorleeshalfuurtje in de Centrale Bibliotheek in het thema van de Ondergrond.

activiteiten die het onzichtbare bovengronds brengen.

Thema Drukte in de ondergrond Datum 31 oktober 2014 Voor wie Publiek toegankelijk – vanaf 18 jaar Wat Bibliotheekcollege over de drukte in de ondergrond Beheren van de ondergrond: Jantien van den Berg van het COB (Centrum Ondergronds Bouwen) Centraal Station en omgeving: Barry Zuidgeest en Martin Hanning van de gemeente Rotterdam Rotterdam wordt steeds drukker. Om de stad aantrekkelijk te houden moeten we zorgvuldig met de beschikbare ruimte omgaan. Bovengronds, maar ook ondergronds! Er is een wereld in de ondergrond van onze stad die we sinds jaar en dag gebruiken om op of in te bouwen. Hoe en door wie wordt dat geregeld? Jantien van den Berg van het Centrum voor Ondergronds Bouwen en ondergronds ruimtegebruik verzorgt een lezing over ordening en ondergrond. Barry Zuidgeest en Martin Hanning van de gemeente Rotterdam vertellen vervolgens over de ondergrond rondom het Centraal Station, waar het een drukte van jewelste is met de nieuwe Kruispleingarage en fietsenstalling, maar ook met zaken uit het verleden: de resten van de oude diergaarde. Tijd 16:00 – 17:00 Locatie Bibliotheektheater Hoogstraat 110 3011PV ROTTERDAM Aanmelden Via [email protected]

Thema Daal terug de tijd in Datum 4 november 2014 Voor wie Publiek toegankelijk Wat De Tijdtrap is een nieuwe permanente tentoonstellingsruimte in het (rol)trappenhuis van De Markthal met de archeologische bodemvondsten die zijn opgegraven in de bouwput. Als je nu door de binnenstad van Rotterdam loopt kun je je nauwelijks voorstellen hoe de stad er in de Middeleeuwen heeft uitgezien. Toch bevinden zich meters onder straatniveau nog vele resten van gebouwen en vondsten uit die tijd. Beweeg met een roltrap letterlijk door de tijd heen en ervaar de geschiedenis van Rotterdam in beeld, geluid en originele objecten. Elke verdieping staat voor een eerdere periode in de geschiedenis van de stad en brengt je dichterbij de oorsprong van Rotterdam. Tijd 10:00 – 11:00 Locatie Trappenhuis parkeergarage Markthal – Etage -1 | ontvangst bij de Albert Heijn Aanmelden Via [email protected]

Thema ROTTA! Terug in de tijd met een archeoloog van 010 Datum Woensdag 5 november Voor wie geschikt voor kinderen vanaf 8 jaar Wat De onderwereld van Rotterdam: hoor, zie en beleef de geschiedenis van Rotterdam met een archeoloog van de stad Wist je dat Rotterdam heel lang geleden Rotta heette? En dat hier vlakbij resten uit de Middeleeuwen zijn gevonden? Bij het bouwen van de Markthal zijn er een heleboel voorwerpen gevonden die ons heel veel kunnen vertellen over de geschiedenis van Rotterdam. Als je benieuwd bent naar wat er allemaal onder de grond is gevonden moet je zeker naar ROTTA! komen. Een echte archeoloog vertelt je dan over de voorwerpen die zij hebben gevonden en hoe zij precies te werk gaan tijdens de opgravingen. Ook kun je de voorwerpen en het gereedschap van dichtbij bekijken. Na het verhaal van de archeoloog ga je ook op pad; in de Markthal kun je letterlijk terug in de tijd met een roltrap. Tijd Er zijn twee ROTTA! Excursies Om 13:30 – 14:30 en om 15:30 – 16:30 Locatie Bibliotheek -Marten Toonderzaal (1e etage) Hoogstraat 110 3011PV ROTTERDAM Aanmelden Via: [email protected]. Geef duidelijk aan voor welke tijd je je inschrijft.

Thema Excursie Basculekelder Erasmusbrug Datum Donderdag 6 november 2014 Voor wie Publiek toegankelijk (12.00-12.30 ) Alleen voor medewerkers gemeente Rotterdam (12.30-13.00) Wat Het beweegbare deel van de Erasmusbrug is uitgevoerd als een enkele basculebrug, de grootste en zwaarste van West-Europa. Een basculebrug is een brug die zich kan openen en sluiten door te draaien om het scharnierpunt, waar de brug (ongeveer) in evenwicht is tussen het gewicht van het brugdek en dat van het contragewicht. Aan het brugdek is een ‘staart’  bevestigd, een metalen arm met hieraan de ballastkist, die als contragewicht dient. Meestal draait deze ballastkist rond in de basculekelder, een grote ruimte onder het scharnierpunt van de brug. De afmetingen van de basculekelder van de Erasmusbrug zijn 26,8 m x 23 m x 23,6 m (l x b x h). Het contragewicht of ballastgewicht bedraagt 1.050 ton en bestaat uit beton en stalen ‘’korrels”. Tijdens de excursie kan u de basculekelder bezoeken. Een unieke belevenis! Jos Kamp en Helmer Helwig van de gemeente Rotterdam, Stadsbeheer, afdeling Civiele Kunstwerken leiden u rond. Tijd 12:00 – 12:30 (publiek toegankelijk) 12:30 – 13:00 (medewerkers gemeente Rotterdam) Max. 15 deelnemers per groep. Locatie Erasmusbrug – bij het uitkijkpunt aan de westzijde van de brug Aanmelden Via [email protected]

Thema Waar gaat dat water naar toe? – Ontdek en doe het zelf in het Waterlab Datum Woensdag 12 november Voor wie Kinderen vanaf 8 jaar

Thema Cinema Ondergronds Datum Dinsdag 11 november Voor wie Vanaf 18 jaar Wat Op twee dinsdagen in november worden in de filmzaal op de 4e etage films afgespeeld in het thema Ondergronds. Een medewerker van de gemeente Rotterdam start vooraf met een korte inleiding (5 minuten) over de wereld aan ondergrondse drukte in Rotterdam. Op 11 november een aflevering van de serie Cities of the Underworld Onder de grond waarop wij leven ligt een hele wereld verborgen.... In het eerste seizoen van ‘Cities of The Underworld’ nemen Eric Geller en Don Wildman je mee in de wereld onder metropolen als New York, Londen, Berlijn en Parijs. Verrassende ondergrondse ontdekkingen brengen het verleden weer tot leven! Tijd 15:00-16:00 Locatie Filmzaal Centrale Bibliotheek, op de 4e etage Aanmelden Vrije inloop

Wat Water is een van de belangrijkste elementen op aarde en voorwaarde voor het leven zoals wij dat kennen. We komen water overal tegen. Je kunt het drinken, er mee spelen, koken, wassen of er op varen. Je kunt met stromend water zelfs energie opwekken! Water is dus veelzijdig en heel belangrijk. Maar voor de meeste kinderen is water vooral heel gewoon en alledaags. Overal in school en in huis vind je water. In de wc pot, de kraan, de douche en de wasmachine. In de herfst komt water zelfs in grote hoeveelheden uit de lucht, in de zomer speel je bij de zee of bij een meer en in iedere supermarkt kun je het hele jaar door water in een flesje kopen. Water is overal, maar is al dat water hetzelfde en even schoon? En waar komt regenwater eigenlijk vandaan? Waar gaat het water naar toe na het douchen? En wat kan er gebeuren er als het in Rotterdam heel lang en veel regent? De kinderen gaan het zelf ontdekken. In Het Waterlab wanen de leerlingen zich in een waterlaboratorium, gewoon in de bibliotheek. Het Waterlab daagt de kinderen uit om in de schoenen van een wetenschapper te treden en mogen zelf proefjes uitvoeren. Zelf doen en ontdekken staan hierin centraal. Tijd 15:00 – 16:30 Locatie Bibliotheek – Marten Toonderzaal (1e etage) Hoogstraat 110 3011PV ROTTERDAM Aanmelden Via: [email protected]

Thema Maastunnel

Thema Daal terug de tijd in

Datum Donderdag 13 november 2014

Voor wie Publiek

Voor wie Alleen voor medewerkers gemeente Rotterdam

Datum Vrijdag 14 november 2014

Wat De Maastunnel is tussen 1937 en 1942 gebouwd. In de rivier zijn 9 rechthoekige tunnelstukken afgezonken. Het was de eerste keer ter wereld dat dit zo gebeurde. Behalve de twee autobuizen bevat het complex ook een fiets- en een voetgangerstunnel, die met roltrappen te bereiken zijn. Deze acht roltrappen, vier per oever, waren indertijd de hoogste, en intussen ook oudste roltrappen van Nederland. Het gehele Maastunnelcomplex is per maart 2012 een Rijksmonument.

Wat De Tijdtrap is een nieuwe permanente tentoonstellingsruimte in het (rol)trappenhuis van De Markthal met de archeologische bodemvondsten die zijn opgegraven in de bouwput.

Tijdens de excursie neemt u een kijkje onder de roltrappen, in de controlekamer, het ventilatiegebouw en volgt u de ventilatieschachten tot het diepste punt van de Maaastunnel.

Als je nu door de binnenstad van Rotterdam loopt kun je je nauwelijks voorstellen hoe de stad er in de Middeleeuwen heeft uitgezien. Toch bevinden zich meters onder straatniveau nog vele resten van gebouwen en vondsten uit die tijd. Beweeg met een roltrap letterlijk door de tijd heen en ervaar de geschiedenis van Rotterdam in beeld, geluid en originele objecten. Elke verdieping staat voor een eerdere periode in de geschiedenis van de stad en brengt je dichterbij de oorsprong van Rotterdam.

Tijd 15.30-16.30

Tijd 10:00 – 11:00

Locatie Maastunnel, ingang roltrappenhuis Noordzijde. Parkkade 30

Locatie Trappenhuis parkeergarage Markthal – Etage -1 | ontvangst bij de Albert Heijn

Aanmelden Via [email protected]

Aanmelden Via [email protected]

Thema Riolering, drainage, ingraven en begraven. Datum Zaterdag 15 november 2014 Voor wie Publiek Wat Oplevering hemelwaterriool Zuiderbegraafplaats In 2013 werd na een lange voorbereiding een start gemaakt met de vervanging van het hemelwaterriool en de drainage op de Zuiderbegraafplaats. De wijze van het aanleggen van drainage is uniek voor Rotterdam. Het gaat om 4 kilometer hemelwaterriool en 3,5 kilometer drainage wat wordt vervangen op een begraafplaats, geen alledaagse klus! De drainagevervanging is nodig om er in de toekomst voor te zorgen dat er voldoende drooglegging blijft bestaan voor het begraven in drie lagen. Om deze drooglegging te kunnen blijven garanderen is het noodzakelijk dat de drainage wordt aangebracht op een diepte van 3,25 meter. Om dit te kunnen doen is gebruik gemaakt van een drainagemachine die normaal gesproken alleen voor landbouw wordt gebruikt. Op 15 november zijn de werkzaamheden gereed en is de drainagemachine ook nog te zien. Bezoekers van de Zuiderbegraafplaats zijn van harte uitgenodigd om een kijkje te nemen en te luisteren naar het verhaal achter dit unieke project. Tijd 10:00- 12:00

Thema Ondergrondse waterberging Museumpark en Westersingel Datum Donderdag 20 november 2014 Voor wie Publiek toegankelijk (12.00-13.00 ) Alleen voor medewerkers gemeente Rotterdam (13.00-14.00) Wat Tijdens deze excursie bezoekt u de panoramazaal van de ondergrondse waterberging onder het Museumpark en de pompenkelder van het gemaal Westersingel. Medewerkers van de gemeente Rotterdam lichten toe hoe zij de binnenstad droog houden Tijd 12.00-13.00 (publiek toegankelijk) 13.00-14.00 (alleen medewerkers gemeente Rotterdam)

Locatie Zuiderbegraafplaats

Locatie Ingang Museumparkgarage tegenover het Nieuwe Instituut

Aanmelden [email protected]

Aanmelden Via [email protected]

Thema Opsporen en ruimen explosieven 2e WO in Rotterdam Datum Donderdag 20 november Voor wie Publiek Wat Presentatie over het opsporen en ruimen van explosieven uit de Tweede Wereldoorlog in Rotterdam. Iedere Rotterdammer heeft wel eens gehoord over het bombardement op Rotterdam van 14 mei 1940, maar weinigen weten dat Rotterdam in totaal meer dan 260 keer is gebombardeerd in de 2e WO. Een erfenis uit die tijd, waar we nog regelmatig mee geconfronteerd worden zijn de blindgangers, niet ontplofte vliegtuigbommen. Hoe gaat men daar mee om in Rotterdam. Joost Martens van de dienst Stadsbeheer vertelt er meer over. Tijd 15.30-16.30 Locatie Bibliotheek – Marten Toonderzaal (1e etage) Hoogstraat 110 3011PV ROTTERDAM Aanmelden Via [email protected]

Thema Wandeling ondergrond Rotterdam Datum Zondag 23 november Wat Rotterdam wordt steeds drukker. Om de stad aantrekkelijk te houden moeten we daarom efficiënt met onze boven- en ondergrondse ruimte omgaan. We gebruiken de ondergrond in onze binnenstad daarom niet alleen als fundament voor onze wolkenkrabbers, maar ook om te reizen met metro en trein, om onze auto te parkeren en om te winkelen. Om droge voeten te kunnen houden hebben we op diepte waterbergingen aangelegd en ook een gedeelte van onze duurzame energie komt uit de ondergrond. Het is een enorme uitdaging om alle functies op elkaar af te stemmen. Daarbij moet ook rekening worden gehouden met bijvoorbeeld archeologische vondsten in de binnenstad en de kabels, buizen en leidingen die het gebied doorkruisen. Dergelijke zorgvuldige afstemming vereist zowel kennis van technische aspecten van de ondergrond als bekendheid met grootstedelijke problematiek en bestuurlijke processen. Daarom beschikt Gemeente Rotterdam over een eigen Ingenieursbureau. Stadsambassadeurs Ignace van Campenhout, Martin Hanning en Freyre Hechavarria begeleiden je tijdens deze wandeling door het centrum van de stad. De heren zijn als ondergrondspecialist werkzaam bij het gemeentelijk Ingenieursbureau.Tijdens de wandeling krijg je inzage in de opbouw van de ondergrond van Rotterdam, zie je welke ingrepen er de afgelopen jaren hebben plaatsgevonden en maak je kennis met de manier waarop het Ingenieursbureau informatie over de ondergrond verwerkt in bijvoorbeeld kaarten en 3D-modellen. Tijd 10:00 - 11:30 Locatie Verzamelen voor de bibliotheek aan de Hoogstraat Aanmelden Via www.stadsambassadeurs.nl

Thema Cinema Ondergronds Datum Dinsdag 25 november Voor wie Vanaf 18 jaar Wat Op twee dinsdagen in november worden in de filmzaal op de 4e etage films afgespeeld in het thema Ondergronds. Een medewerker van de gemeente Rotterdam start vooraf met een korte inleiding (5 minuten) over de wereld aan ondergrondse drukte in Rotterdam. Op 25 november de film Yangtzehaven. In deze film aandacht voor de bijzondere ‘opgraving’ van BOOR in de Yangtzehaven, 17 meter onder het wateroppervlak. In opdracht van het Havenbedrijf Rotterdam en nauw samenwerkend met andere partijen zijn op deze plaats resten onderzocht van prehistorische jagers en verzamelaars van zo’n 9000 jaar oud. Een korte film die iets meer vertelt over de eerste resultaten en over de unieke werkwijze van dit onderzoek. Tijd 15:00-16:00

Thema Duurzaam – Energie uit de grond! Bibliotheekcollege Datum Vrijdag 28 november 2014 Voor wie Publiek Wat Het onderwerp van dit bibliotheekcollege is bodemenergie. Medewerkers van de gemeente zullen u informeren over verschillende moderne vormen van bodemenergie zoals koude warmte opslagsystemen en geothermie. Wat zijn de mogelijkheden en onmogelijkheden in Rotterdam? Er zijn voorbeelden en er is gelegenheid om vragen te stellen. Tijd 16:00 – 17:00 Locatie Bibliotheektheater Hoogstraat 110 3011PV ROTTERDAM Aanmelden Via [email protected]

Locatie Filmzaal Centrale Bibliotheek, 4e etage Aanmelden Vrije inloop

Maand van de

onderwereld van Rotterdam