Handreiking homo-emancipatie
Ondernemerschap in homo- en lesbische organisaties
Ondernemerschap in homo- en lesbische organisaties Overheden verwachten van belangenorganisaties steeds meer dat zij zich opstellen als maatschappelijke ondernemingen. Dit betekent dat lokale homoen lesbische organisaties zich opnieuw op hun positie moeten oriënteren. Ook moeten ze nadenken over de manier waarop zij hun basistaken uitvoeren. Ondernemerschap kan een goed hulpmiddel zijn.
Van exploitatiesubsidie naar projectsubsidie
keren achter elkaar. Men kan wel meerdere projectsubsidies
In de jaren ’80 en ‘90 hebben Nederlandse homo- en lesbische
achter elkaar aanvragen, maar dan moeten die projecten op
organisaties vette jaren meegemaakt. Overheden erkenden dat
elkaar voortbouwen en iedere keer nieuwe resultaten bereiken.
homo-emancipatiebeleid belangrijk was. Ze gaven belangenen gezelligheidsorganisaties geregeld zogeheten exploitatie-
Sommige homo- en lesbische organisaties zijn erin geslaagd
subsidies voor hun basisfuncties. Maar de laatste jaren is daar
om zichzelf bij de gemeente te presenteren als een aanbieder
steeds minder geld voor beschikbaar. Gemeenten zijn boven-
van structureel aanbod dat niet door reguliere organisaties kan
dien minder bereid geld uit te geven zonder concrete eisen te
worden geboden. In dat geval krijgt de organisatie een struc-
stellen aan de te behalen resultaten.
turele status. De organisatie kan dan via een convenant of contract afspraken maken over een aantal te leveren producten.
Traditioneel heeft een lokale homo- of lesbische organisatie
Denk bijvoorbeeld aan ‘twee gespreksgroepen per jaar met
vijf functies:
minimaal tien deelnemers’, of ‘vijftig voorlichtingen op scholen
1. informele ontmoeting in de vorm van huiskamerbijeen-
voor voortgezet onderwijs’. Helaas lukt dat nog niet heel vaak.
komsten, een bar of soms een disco; 2. informatie en opvang, vaak via een website en een telefoon-
Strategische analyse voor financiering
nummer, maar soms ook in de vorm van een informatie-
De overheid vindt dat maatschappelijke groepen hun eigen
winkel of koffieshop;
activiteiten moeten financieren. De overheid wil haar priori-
3. een groepsaanbod voor persoonlijke empowerment, in de
teit leggen bij de zorg voor mensen die (bijna) uitvallen. Die
vorm van coming-outgroepen of minder specifiek gerichte
‘lokale zorgplicht’ willen gemeenten het liefst concentreren in
‘kringen’;
één instelling per beleidsterrein. Alleen projecten die niet in
4. voorlichting over homoseksualiteit, meestal gericht op het voortgezet onderwijs;
dit stramien passen, komen in aanmerking voor een opdracht of subsidie.
5. collectieve belangenbehartiging, meestal gericht op het beleid van de grotere gemeente waar de organisatie gevestigd is.
Diversificatie in de activiteiten Omslag naar projectmatig werken
In de afgelopen jaren is binnen de basisfuncties van
De gemeente wil steeds minder exploitatiesubsidies verstrek-
lokale homo-organisaties steeds meer diversificatie
ken, maar is vaak wel bereid om relatief kortlopende projecten
opgetreden. Niet langer is elke activiteit op álle homo’s
te ondersteunen die concrete resultaten bereiken. Hoe gaan
en lesbo’s gericht, maar ontstaan er specifieke versies
lokale homo- en lesbische organisaties met deze omslag om?
van het aanbod voor vrouwen, jongeren, ouderen,
In de praktijk lukt dat niet zo goed. In veel organisaties leidt
allochtonen of gehandicapten. Die ontwikkeling is nog
de noodzaak om financieel te overleven tot een nadruk op het
niet afgelopen. Er zijn bijvoorbeeld al subactiviteiten
instandhouden en winstgevend maken van de bar of disco.
voor minderjarige jongeren, 30+ vrouwen en diverse
Andere functies die minder of geen geld opleveren, worden
culturele groepen. Het is voorstelbaar dat er in de toe-
vaak het kind van de rekening. Soms proberen lokale organi-
komst ook aanbod komt voor biseksuelen, transgenders
saties om hun structurele activiteiten te benoemen als project.
en andere groepen met eigen behoeften.
Dat lukt doorgaans maar voor één keer, niet voor meerdere
Het Anna Blaman Huis, het Friese deel van het Internationaal Homo- en Lesbisch Informatiecentrum en Archief (IHLIA), heeft zich in de provincie Friesland een stevige plaats veroverd door een coalitie van lokale homo- en lesbische organisaties te organiseren.
Met dit uitgangspunt zou het bestuur van een lokale homo- en
kunnen (deels) uit drankopbrengsten worden betaald. In de
lesbische organisatie zichzelf de volgende strategische vragen
praktijk zijn homo- en lesbische organisaties niet altijd gewend
kunnen stellen:
zo te werken. Het betekent dat je een berekening maakt van
• Welke activiteiten zijn intern (op leden) en welke extern
de totale kosten en die deelt door het aantal deelnemers of de
gericht?
verwachte inkomsten.
• Hoeveel van de interne activiteiten kan ik financieren uit de contributie van de leden? • Welke andere inkomsten kan ik daarvoor genereren, bijvoor-
Sommigen beweren dat het maken van een dergelijk miniondernemingsplan niet past bij het ‘ideologische’ karakter van
beeld uit drankverkoop, introductiekaarten, fondsenwerving
de activiteiten. Dit is echter een drogredenering. Het feit dat
voor specifieke activiteiten?
je een maatschappelijke organisatie bent, betekent niet dat de
• Welke externe activiteiten kan ik benoemen als diensten en
maatschappij daar klakkeloos geld voor geeft. Je moet kunnen
tegen kostprijs, of misschien zelfs met een kleine winst, ver-
aantonen dat je activiteiten organiseert waar behoefte aan is,
kopen?
en dat de gebruikers er naar vermogen aan willen bijdragen.
• Welke externe activiteiten zijn verliesgevend? Hoe kunnen
Bekruipt je nu de vrees dat je iets organiseert en dat er te wei-
we die ombouwen tot populaire diensten of producten die
nig mensen op af komen? Dat is het risico van ondernemen!
wel wat opbrengen?
Mensen zullen alleen op je activiteit afkomen als die écht
• Als de afnemers de verbeterde diensten of producten niet (geheel) kunnen betalen, hoe kunnen we die dan laten
aan hun behoeften voldoet en als je er goede pr voor hebt gemaakt.
(co)financieren? Veel zelfhulp- of ontmoetingsactiviteiten worden door de
Interne projecten
jaren heen exact hetzelfde aangeboden. Dat is geen goed
In principe zal een strategische analyse opleveren dat de
idee; het concept raakt dan sleets en er komen geen nieuwe
interne, op leden gerichte activiteiten zichzelf moeten kunnen
mensen op af. Het is dus nodig om niet goed lopende interne
betalen. De meeste homo’s en lesbo’s zijn ook prima in staat
activiteiten geregeld aan te passen aan de tijdgeest en aan
om de onkosten van leuke activiteiten op te brengen, of ze
nieuwe potentiële afnemers.
• het verhogen van de tolerantie en acceptatie; • het verminderen van discriminatie; • het bewerkstelligen van homo- en lesbospecifieke aandacht in reguliere organisaties; • het ontwikkelen van homo- en lesbospecifieke diensten en producten door reguliere organisaties. De traditionele externe functies van lokale homo- en lesbische organisaties zijn voorlichting en collectieve belangenbehartiging. Voorlichting is gericht op het bevorderen van individuele acceptatie. Belangenbehartiging gaat over homospecifieke aandacht en diensten, zowel van overheden als van reguliere organisaties waar homo´s en lesbo´s gebruik van maken. Naast deze traditionele externe functies kunnen homo- en lesbische organisaties overwegen hun aanbod uit te breiden naar bijvoorbeeld lichte vormen van hulpverlening of preventieprojecten. Bij hulpverlening kun je denken aan het opvangen en begeleiden van mensen die (nog) niet terecht kunnen bij de reguliere hulpverlening. Of aan een buddyformule naast professionele hulpverlening. Hiervoor moet je wel goed opgeleide vrijwilligers of professionals inzetten. Bij preventieprojecten gaat het om projecten die sociale uitsluiting en discriminatie structureel voorkomen. Het gaat dan dus niet meer om voorlichting die gericht is op individuele tolerantie, maar om activiteiten die scholen, verzorgingstehuizen, de politie of het welzijnswerk mobiliseren om zélf de verantwoordelijkheid te Empowerment Lifestyle Services is in de afgelopen 13 jaar ontwikkeld van een kleine vrijwilligersgroep tot een kenniscentrum voor homo-emancipatie in het onderwijs. Het ondernemerschap van Empowerment komt voort uit een systematisch opgebouwde inhoudelijke deskundigheid en advisering over mainstreaming.
nemen en een plan van aanpak te maken. De meeste extern gerichte activiteiten hebben pas op een langere termijn meetbare resultaten. Het werkelijk voorkomen van homonegativiteit lukt immers niet binnen een korte periode, zeker niet als het gaat om het aanpassen van diensten van een
Een dergelijke innovatie zou je overigens wel als een project
organisatie. Het is daarom zaak om zorgvuldig te bedenken
kunnen benoemen. Een ‘opfrissingsproject’ is immers een soort
via welke kleinere stappen en met welke tussenresultaten je
methodiekontwikkelingsproject. Mogelijk kun je de gemeente,
de langetermijndoelen kunt bereiken. Elk tussenresultaat zou
de provincie of een fonds ervan overtuigen dat die vernieuwing
een projectdoel kunnen zijn. Het langetermijnplan is dan in
een prikkel kan gebruiken. Een andere vorm van methodiek-
feite een programma, dat een reeks van projecten met elkaar
ontwikkeling is het proef- of pilotproject. In dat geval gaat het
verbindt.
om het ontwikkelen van een geheel nieuwe dienst of product. Zowel bij opfrissingsprojecten als bij proefprojecten is het
Mainstreaming
essentieel dat je aangeeft hoe de methodiek na het project
Soms is het beter als een homo- of lesbische organisatie het
doorloopt als reguliere en kostendekkende activiteit. Houd
aanbod niet (helemaal) zelf ontwikkelt. In dat geval werk je
hier dus al tijdens de ontwikkeling rekening mee.
binnen een project samen met een organisatie die het aanbod daarna gaat overnemen. Dit noem je mainstreaming:
Externe projecten
homospecifieke aandacht wordt integraal onderdeel van het
Activiteiten die niet gericht zijn op eigen leden of bezoekers,
aanbod van een reguliere organisatie. Als het ontwikkelen en
maar op heteroseksuelen of reguliere organisaties, kun je heel
mainstreamen veel tijd of geld kost, en als projectfinanciering
goed als project opzetten. Bij zulke activiteiten gaat het bijna
beperkt is in budget of tijd, kun je de ontwikkelfase en de
altijd om:
mainstreamfase benoemen als aparte projecten.
Homoprojecten in de Wmo Een kans om zowel interne als externe projecten gefinancierd
Voorbeeld van mainstreaming
te krijgen, ligt in aansluiting op de Wet maatschappelijke
In Nijmegen, Rotterdam en Amsterdam worden scholen
ondersteuning (Wmo). Deze wet die het lokale welzijn regelt,
met gemeentelijke financiering op maat begeleid bij
beschrijft negen prestatievelden waarop de gemeente iets
het integreren van homo-emancipatie binnen het vei-
moet doen. In zes van deze velden zit ruimte voor homospeci-
ligheidsbeleid. Lokale homobelangenverenigingen heb-
fieke aandacht.
ben gepleit voor dergelijke aandacht en voor projecten die dat konden bereiken. De gemeente gaf vervolgens
1. Sociale samenhang en leefbaarheid in wijken, buurten en
opdracht voor projecten waarin gesprekken met school-
dorpen. Het aanknopingspunt voor homo-emancipatie is dat
leiders en een begeleidings- en trainingsaanbod op
homo’s en lesbo’s het nu eenmaal minder prettig hebben in
maat centraal staan. In Amsterdam is voorgesteld dat
sommige wijken waarin zij leven. Daar zou de gemeente iets
vrijwilligers in hun voorlichting ook aandacht besteden
aan moeten doen.
aan de rol en verantwoordelijkheid die jongeren zelf hebben in het schoolklimaat. Op die manier past de
2. Preventieve ondersteuning van de jeugd. Het gaat hier om het voorkomen van uitval of van psychische en sociale pro-
voorlichting nog beter in een integrale aanpak die alle geledingen van de school mobiliseert.
blemen bij jongeren. Hier zouden ook homojongeren onder moeten vallen, bijvoorbeeld allochtone homojongeren of homotieners.
Om dat goed te kunnen doen, moeten gemeenten hun con tact met maatschappelijke organisaties op een goede manier
3. Informatie en ondersteuning voor cliënten. De gemeente
organiseren. Daarbij zou ook aandacht voor homospecifiek
heeft een loket waar zorgcliënten terechtkunnen voor hun
aanbod door welzijns- en gezondheidsorganisaties aan de
zorgbehoeften en voor maatschappelijke ondersteuning.
orde kunnen zijn. En bijvoorbeeld het maken van een roze sociale kaart. Als er lacunes in het aanbod zitten – en dat is ongetwijfeld het geval – kan dat aanleiding zijn voor aanvul-
Een onderwijsprogramma
lende maatregelen.
Een voorbeeld van een meerjarig preventieprogramma op het gebied van onderwijs zou de volgende projec-
4. Ondersteuning van mantelzorg en vrijwilligers. Om de zorg
ten kunnen omvatten:
goedkoper te maken, worden steeds meer zorgtaken afge-
1. verkenning naar stand van zaken op scholen;
wenteld van professionele hulpverleners naar vrijwilligers
2. agendasetting bij schoolleiders door gesprekken
of mantelzorgers. Ook homoseksuelen worden al op tal van
en een verkenning per school; 3. ontwikkelen ondersteuningsaanbod voor scholen en opfrissen voorlichtingsaanbod;
punten door vrijwilligers en mantelzorgers ondersteund, denk aan buddy’s en maatjesprojecten. Homo- en lesbische organisaties verrichten vaak mantelzorgtaken of kunnen
4. uitvoeren docententrainingen en coaching;
deze ontwikkelen, als aanbieder of als makelaar. Je moet
5. scholen ondersteunen bij het betrekken van leer-
er wel rekening mee houden dat als de overheid aan man-
lingen en beleidsontwikkelling; 6. een helpdesk voor scholen die bij hun kwaliteitsbe-
telzorg denkt, men vooral familie en buren op het netvlies heeft. Homoseksuelen hebben echter niet altijd een weder-
leid van tijd tot tijd advies en ondersteuning nodig
zijds ondersteunend contact met familie of buren. Het is dus
hebben.
zaak om het homo- en lesbische perspectief op dit onderwerp te bewaken.
Financiering van elk van deze projecten is apart vaak makkelijker te vinden dan voor een groot en duur
5. Het bevorderen van de deelname aan het maatschappelijk
meerjarenproject. Maar schets zeker ook de grote lij-
verkeer van mensen met psychosociale problemen. Ook bij dit
nen. Het presenteren van een visie en een structurele
prestatieveld kunnen we denken aan bepaalde subgroepen
aanpak kan namelijk soms juist aanleiding zijn voor
onder homo’s en lesbo’s: denk aan allochtonen en gehan-
de gemeente of provincie om eens stevig te investe-
dicapten. In een aantal regio’s zet men ontmoetingsgele-
ren. Mainstreaming is de ruggengraat van meerjarige
genheden of opvangpunten op. Dat kan in de vorm van een
programma’s. Structurele samenwerking met reguliere
gespreksgroep of thema-avond. Maar denk ook aan innova-
organisaties is dus in alle gevallen essentieel.
tieve vormen, zoals een telefoonlijn, een chatroom, een digitale huiskamer of netwerken van vertrouwenspersonen.
Het Pink Point in Amsterdam is ruim tien jaar geleden ontstaan als vrijwilligersinitiatief. Tijdens de Gay Games organiseerden vrjwilligers een informatiepunt in de vorm van een ijscokar. Het initiatief was zo succesvol, dat zij steeds verder professionaliseerden. De ijscokar werd een container en later een professioneel vormgegeven kiosk. Pink Point is inmiddels zelfvoorzienend door de verkoop van souveniers.
6. Opvang na huiselijk geweld. Ook onder homoseksuele en
De eerste vier paragrafen vormen de pilaren waarop het plan
lesbische stellen komt huiselijk geweld voor. Opvang en
rust. De andere vier zijn praktische uitwerkingen, die de uit-
hulpverlening staan echter nog in de kinderschoenen, omdat
voering controleerbaar maken. In de praktijk heb je bij de start
het probleem vaak niet herkend wordt.
van een project meestal nog geen volledig beeld van hoe je alle vier pilaren moet invullen. Doorgaans heb je wel een idee
De ontwikkeling van een projectvoorstel
voor een van de pilaren.
De meeste lokale homo- en lesbische organisaties hebben nog niet veel ervaring met projectontwikkeling. Een goed project-
Op het terrein van onderwijs zien we bijvoorbeeld dat orga-
voorstel bestaat doorgaans uit acht paragrafen:
nisaties vaak wel een beeld van knelpunten hebben, maar
1. schets van knelpunten en behoeften (probleemanalyse)
moeite hebben om aan te geven wat de eerste stap zou moe-
2. doelen
ten zijn om die knelpunten op te lossen (projectdoelen). Ook
3. doelgroepen
vindt men het vaak ingewikkeld om te beslissen wie wat zou
4. aanpak of methode
moeten doen voor wie (doelgroepen) en welke methode het
5. producten
meest geschikt is. Hier ligt dan een uitdaging: de ontwikkeling
6. resultaten en evaluatie
van een goed project begint met het invullen van alle vier de
7. planning
pilaren. Zoiets doe je het beste stap voor stap.
8. begroting
Stappenplan voor een project Stap 1 Een project ontwikkelen begint vaak met een brainstorm. Het maakt bij een brainstorm nog niet uit met welk idee je in je hoofd zit: een knelpunt, een doel, een doelgroep of een concrete, leuke activiteit. Zet het idee gewoon in trefwoorden op papier en begin dan vrij te associëren rond dat idee. Laat je gedachten de vrije loop! Stap 2 Schrijf dan de acht kopjes van een projectvoorstel op, en neem alle woorden die je in de brainstorm heb opgeschreven over in de relevante paragrafen. Dus: onderzoeksgegevens of anekdotes onder ‘probleemanalyse’, ideaalbeelden van wat je wilt bereiken onder ‘doelen’, mogelijke betrokkenen en bereikbaarheid onder ‘doelgroepen’ en ideeën over uitvoering onder ‘aanpak of methode’. Op deze manier heb je al een eerste grove opzet voor een project. Vat het samen op één A4 en doe het zo dat je anderen ermee enthousiast kunt maken. Werk dit eerste concept nog niet meteen uit en bijt jezelf er ook nog niet in vast. Het voorstel gaat zeker nog veranderen als je er
De Stichting L.A. Ries Huis ontstond om homospecifieke aanleunwoningen te laten bouwen in Amsterdam. Toen dit gerealiseerd was, kwam de stichting met het idee om een Roze Makelaar op te richten. De Roze Makelaar bemiddelt tussen homo- en lesbische ouderen en zorgaanbieders om te zorgen dat de ouderen een op hun toegesneden aanbod krijgen.
met anderen over praat! Stap 3
Stap 4
In de derde stap inventariseer je waar je nog kennis en ideeën
De vierde stap is om de ontbrekende gegevens bijeen te zoe-
mist. Maak een actielijstje waarin ook staat waar of bij wie je
ken. Dit is ook een geschikt moment om te praten met poten-
meer informatie of steun gaat verzamelen.
tiële samenwerkingspartners, waaronder mogelijke financiers. Zij weten vaak meer dan jij! Nu is het idee nog zo open dat anderen – ook samenwerkingspartners met mogelijk afwijken-
Risico: eenzijdige focus op een product
de ideeën – nog gemakkelijk kunnen aanhaken.
Op de terreinen van ouderen, tieners en allochtone jongeren zien we dat een organisatie vaak ‘iets’ wil met
Stap 5 tot en met 8
een doelgroep. In de praktijk weet men vaak niet echt
Als alle pilaren zijn ingevuld en je over de inhoud overeen-
wat de behoeften van die doelgroep zijn. Ook is het las-
stemming hebt met je partners, vloeit de rest daar logisch uit
tig om te bedenken wat men precies zou willen verbete-
voort. Producten, planning en begroting volgen immers uit
ren (doel) en hoe men dat wil aanpakken (methode).
de centrale pilaren. Dit wil niet zeggen dat deze ‘uitwerkfase’
Wel is er meestal een concreet idee voor een product of
geen inspanning meer kost. Nu moet je immers heel concreet
activiteit, bijvoorbeeld om een festival te organiseren,
maken welke stappen je gaat zetten, wie wat gaat doen en
of een wedstrijd, of een boekje of een ander concreet
welke kosten dat met zich meebrengt. Dat proces kan nog wel
product. Dat alles is echter ‘alleen maar’ een invulling
het nodige aan nadenken, overleggen en onderhandelen met
van de methodiek. Door het enthousiasme over dat con-
zich meebrengen. Soms leidt dat ertoe dat bij nader inzien het
crete product vergeet je soms om voldoende na te den-
hele plan bijgesteld moet worden, bijvoorbeeld omdat je eer-
ken over de andere pilaren onder een project. Bijvoor-
ste ideeën te ambitieus blijken voor het beschikbare budget.
beeld om uit te zoeken of een website, een brochure of een outreachgesprek eigenlijk wel het de juiste voorlich-
Een belangrijke tip voor de begroting: maak ook financieel
tingsinstrument is voor allochtone jongeren. Of kritisch
zichtbaar welke eigen bijdrage je levert. Bijvoorbeeld door
te onderzoeken of een praatgroep of een inlooppunt
uren vrijwilligerswerk op te nemen als kostenpost onder ’uit-
wel tegemoet komt aan de behoefte van holebi-tieners.
gaven’, maar tegelijkertijd deze uren ook te noteren als eigen bijdrage onder ’inkomsten’. Neem jezelf als organisatie daarin
serieus. Maak met de vrijwilligers die aan het project gaan
Meer informatie
meewerken concrete afspraken over hun taak en rol. Via een
Kijk op www.homo-emancipatie.nl, website van MOVISIE over
project ga je immers extern verplichtingen aan; dan mag je ook
homo-emancipatiebeleid. Voor advies en ondersteuning bij
intern wel enige structuur aanbrengen. Amnesty Nederland is
het professionaliseren van je organisatie of bij projectontwikke-
een voorbeeld van een organisatie die werkt met vrijwilligers-
ling, neem je contact op met MOVISIE Training & Advies,
profielen en vrijwilligerscontracten. Dat geeft ook de vrijwil-
telefoon 030 789 22 22 of e-mail
[email protected].
ligers duidelijkheid en het idee dat zij en hun werk echt serieus
worden genomen.
Colofon Deze publicatie is mogelijk gemaakt door
Homobeweging moet professionaliseren
financiering van het ministerie van VWS.
Na een homoprojectenatelier dat COC Nederland en het Kenniscentrum Lesbisch en Homo-emancipatiebeleid (nu
Auteur Peter Dankmeijer
MOVISIE) in 2005 organiseerden, werd geconcludeerd
Eindredactie Marc van Bijsterveldt
dat de lokale homobeweging moet gaan professionali-
Vormgeving CASE, Kees Wagenaars, Breda
seren. In het verslag van de bijeenkomst staat daarover
Drukwerk Em. de Jong bv
het volgende: ’Lokale organisaties hebben steun nodig
Bestellen Downloaden via www.homo-emancipatie.nl
om de markt te verkennen, hun positie te analyseren en
of www.movisie.nl. Meer exemplaren zijn te bestellen
een ondernemingsplan te maken. De homo- en lesbische
via
[email protected].
organisaties moeten duidelijk maken welke concrete resultaten ze willen boeken, wat dat kost en wat zij zelf
© MOVISIE, kennis en advies voor maatschappelijke ontwikkeling,
financieren. Alleen dan zijn zij in staat om daar verant-
april 2008
woord een financiële bijdrage voor te vragen. Ondernemerschap in belangenbehartiging, dát is nodig.’
Postbus 19129 * 3501 DC Utrecht * T 030 789 20 00 F 030 789 21 11* www.movisie.nl *
[email protected]
