ARMOEDE- SIGNAAL 2011 HANDREIKING VOOR LOKALE KERKEN EN DIACONALE ORGANISATIES

ARMOEDESIGNAAL 2011

HANDREIKING VOOR EN DIACONAL LOKALE KERKEN E ORGANISATIE S

ArmoedesIgnAAl 2011

2

colofon

September 2011

/E

Ka

e

redActIe Peter de Bie Theo Collet Hub Crijns Jan Willem Menkveld Carla van der Vlist

Ar m

Dit document is alleen te downloaden: www.kerkinactie.nl www.armekant-eva.nl www.raadvankerken.nl www.rkdiaconie.nl

VA

Deze handreiking voor lokale kerken en diaconale organisaties is een uitgave van Kerk in Actie, de werkgroep Arme Kant van Nederland/EVA, de Raad van Kerken in Nederland en het Landelijk Katholiek Diaconaal Beraad.

nt v

a n N e d er l

an

d

InHoud

3

InleIdIng - ArmoedesIgnAAl 2011 .............................................................................................................................................. 4 Armoedepeiling .......................................................................................................................................................................... 4 Handreiking ................................................................................................................................................................................. 4 de gezichten van armoede ........................................................................................................................................................ 5 WerkloosHeId, Armoede en scHulden................................................................................................................................. Armoede in cijfers ...................................................................................................................................................................... Werkloosheid in cijfers .............................................................................................................................................................. kinderen in armoede .................................................................................................................................................................. meer werkende armen ................................................................................................................................................................ migranten en niet-westerse huishoudens in armoede ............................................................................................................ meer huishoudens in de problemen ......................................................................................................................................... Waar komen de subsidies terecht? .......................................................................................................................................... perspectief in de nabije toekomst ............................................................................................................................................ Armoede en diaconale hulp ....................................................................................................................................................... Wie worden vooral door kerken geholpen? .............................................................................................................................

6 6 6 6 6 7 7 8 8 8 9

voorgenomen WetsWIjzIgIngen en bezuInIgIngen ....................................................................................................... 10 Wet Investeren in jongeren (WIj) verdwijnt .......................................................................................................................... 10 Wijziging Wet Werk en bijstand (WWb) ................................................................................................................................. 10 Wet voorzieningen Arbeid en zorg Alleenstaande ouders (vAzAlo) ................................................................................ 10 Wet werken naar vermogen (WWnv) ..................................................................................................................................... 10 Wet Werkloosheid (WW) ........................................................................................................................................................... 11 zorg ............................................................................................................................................................................................. 11 kinderen .................................................................................................................................................................................... 12 belastingen ............................................................................................................................................................................... 12 onderwijs .................................................................................................................................................................................. 12 AoW ........................................................................................................................................................................................... 12 betrokkenHeId vAn plAAtselIjke kerkelIjke orgAnIsAtIes ................................................................................... 13 verdiep de bronnen van je geloof ........................................................................................................................................... 13 geloof in het goede .................................................................................................................................................................. 13 vergroot de alertheid in de gehele geloofsgemeenschap .................................................................................................... 13 zoek medestanders .................................................................................................................................................................. 13 richt een comité van waakzaamheid op ................................................................................................................................ 13 voor kleine groepen en gemeenschappen ............................................................................................................................. 14 blijf dichtbij mensen ................................................................................................................................................................. 14 creëer en versterk ontmoetingsplaatsen ............................................................................................................................... 14 denk creatief ............................................................................................................................................................................. 14 spreek je uit over het onrechtvaardige van de bezuinigingen ............................................................................................. 14 verstevig de invloed op plaatselijk beleid .............................................................................................................................. 14 steun diaconale projecten ....................................................................................................................................................... 15 start nieuwe projecten of doe mee met bestaande projecten .............................................................................................. 15 volg landelijke ontwikkelingen en sluit aan bij (inter)nationale actiemomenten ............................................................... 15 InformAtIe .................................................................................................................................................................................... Armoedegrenzen ..................................................................................................................................................................... literatuur ................................................................................................................................................................................... Algemene webadressen ........................................................................................................................................................... Webadressen in verband met schuldhulpverlening .............................................................................................................. Webadressen in verband met caritas, diaconie en diaconaat ..............................................................................................

16 16 16 17 18 18

Inleiding - Armoedesignaal 2011

Sinds het aantreden van het huidige kabinet-Rutte en de aangekondigde plannen om de bezuinigingen in te vullen staat de positie van mensen in een kwetsbare financiële positie nog meer onder druk. Dit veroorzaakt in de eerste plaats onzekerheid en onrust onder betrokkenen zelf. Elk negatief inkomens­effect grijpt in op het dagelijks leven. Het verkleint de mogelijkheid om financieel rond te komen, met alle gevolgen van dien. Ook veranderingen op de terreinen van zorg, onderwijs, wonen en welzijn kunnen verschil maken of je eigen regie kunt blijven voeren op je dagelijkse activiteiten of dat je meer afhankelijk wordt van externe ondersteuning door instellingen, familie, vrienden of buren. Diaconale organisaties die deze medemensen ondersteunen of met hen optrekken krijgen ook te maken met minder inkomsten.

Armoedepeiling Verontrustende signalen en noodkreten die bij ons als landelijke kerkelijke organisaties terechtkwamen waren de aanleiding om in het voorjaar van 2011 een ‘armoedepeiling’ te houden onder diaconale organisaties. Het doel was signalen te verzamelen over welke hulpvragen diaconale organisaties krijgen vanwege de stapeling van effecten van de kredietcrisis en de economische crisis, de prijsstijgingen, gemeentelijke bezuinigingen, stijging van ziektekosten, woonkosten, levensonderhoud en afkalving van de voorzieningen. Het doel was ook inzicht te krijgen op welke terreinen (wonen, zorg, levensonderhoud, participatie of onderwijs) mensen om financiële ondersteuning vragen. Op de online-enquête reageerden 69 organisaties uit de protestantste en rooms-katholieke achterban, waaronder Vincentiusverenigingen. Theo Collet, vrijwilliger bij Kerk in Actie verzamelde al deze informatie en maakte hiervan een overzicht. Een paar opvallende zaken uit deze peiling: • De financiële bijdragen die verstrekt worden hebben grotendeels te maken met kosten voor wonen en levensonderhoud. • Er waren zowel meldingen van een toename van aanvragen als van een afname. In een aantal situaties was sprake van een forse stijging van het totaalbedrag aan financiële hulpverlening. Daar staan incidentele dalingen tegenover. • Als er projecten, activiteiten en samenwerkingsinitiatieven bij opgeteld worden, dan is er sprake van toename. De toename is dan te vinden in solidariteitsfondsen (25% meer), in kerstpakketacties (25% meer) en in voedselbankhulp (25%

meer). Ook is er toename in schuldhulpverlening, o.a. door de initiatieven vanuit SchuldHulpMaatje (25% meer). • De belangrijkste oorzaken waardoor de hulpvragers in de problemen komen: het moeten rondkomen van een laag inkomen, schuldenproblematiek, bureaucratie van overheidsinstanties en onvoorziene uitgaven. Alarmerend is het feit dat het bij deze aanvragen draait om primaire levensbehoeften als wonen, het verkrijgen van een inkomen, en levensonderhoud. Deze signalen bevestigen uitkomsten van het eerder gehouden onderzoek Armoede in Nederland 2010 dat georganiseerd was door Kerk in Actie, de Rooms-Katholieke Kerk, de Arme Kant van Nederland/EVA, in samenwerking met andere kerkgenootschappen. Voor meer informatie hierover zie www.kerkinactie.nl/armoedeonderzoek. De invullers van de armoedepeiling 2011 gaven ook suggesties of deden een oproep. Een selectie hieruit: • Verhoog de bijstandsnorm als er kinderen in het spel zijn. • Bezuinigingen niet doorschuiven naar de onderkant van de samenleving. • Administratieve rompslomp c.q. bureaucratie terugdringen. Laat mensen snel weten waar ze aan toe zijn en maak beter bekend waar de potjes zijn. • Organiseer hulp in een vroege fase. Privacywetgeving werkt remmend en staat signaleren en samenwerken in de weg. • Vaste kosten van gas en licht omlaag brengen. De armoedepeiling 2011 onderstreept de noodzaak om plaatselijk en landelijk als kerkelijke organisaties alert te zijn. Welke mensen worden getroffen door deze maatregelen en wat betekent dit voor hun leefsituatie en perspectief op een menswaardig bestaan? Hoe kunnen we hen ondersteunen om hun positie en situatie te verbeteren? Welke mogelijkheden hebben we hiervoor en met wie kunnen we hierin samenwerken?

Handreiking Deze handreiking geeft hiervoor informatie en suggesties. Allereerst worden de belangrijkste kengetallen en conclusies gegeven van relevante onderzoeken op het terrein van werkloosheid, armoede en schulden. Daarna volgt een weergave van de aangekondigde maatregelen en plannen van dit kabinet en

4

5

Geld voor nieuwe kleren, voor aparte dingen is er niet. Zo zal ik nooit een kop koffie in de stad drinken, want ‘dat zijn twee broden’. Uit interview met Cindy in ‘De Boodschappenmand’ een korte beschrijving wat dit betekent voor de reële situatie van betrokkenen. Hoe kerkelijke organisaties hier lokaal alert op kunnen reageren wordt geschetst aan de hand van een aantal invalshoeken met een actuele agenda van activiteiten waar kerken zich bij aan kunnen sluiten in het komend najaar. Als afsluiter wordt verwezen naar bronnen waar meer achtergrondinformatie over alle ontwikkelingen te vinden is. We hopen en rekenen erop dat deze handreiking zijn weg vindt binnen kerkelijk organisaties en dat het mensen stimuleert tot alertheid en acties, zodat de kwetsbaren onder ons gezien en gehoord worden en dat opgekomen wordt voor hun rechten. Peter de Bie, Werkgroep Arme Kant van Nederland/EVA Theo Collet, Kerk in Actie Hub Crijns, Landelijk Katholiek Diaconaal Beraad, Jan Willem Menkveld, Kerk in Actie, Carla van der Vlist, Kerk in Actie

Als die mensen van de regering eens wisten hoe het werkelijk zit met ons op de sociale werkvoorziening! Wij snappen ook wel dat ze ons niet meer nodig hebben. En heel veel collega’s van mij leven met de angst dat ze straks niet meer mogen werken en zelfstandigheid moeten inleveren. Uit interview met Leonie in ‘De Boodschappenmand’

de gezIcHten vAn Armoede Armoede heeft vele gezichten, ook in Nederland, in elk dorp, elke plaats. Schrijnend zichtbaar zijn de ontheemden en verwarden die wij vaak op straten van grotere steden tegenkomen. Of de gezichten van bedelaars, die op straat wat proberen te verdienen. Soms ervaren wij hun aanwezigheid als overlast. Even schrijnend zichtbaar zijn de 120 voedselbanken en de 20.000 huishoudens, die daar eind 2010 gebruik van maken. Het is opvallend hoeveel mensen elk jaar gebruik moeten maken van dit vangnet onder alle voorzieningen. Minder zichtbaar is de stille armoede, die zich afspeelt achter de voordeuren van mensen in alle delen van Nederland, die er op het eerste gezicht vaak niet arm uitzien. Het zijn de gezichten van alleenstaande vrouwen, vaak met jongere kinderen. Het zijn de gezichten van ouderen, vaak vrouwen met een AOW. Het zijn de gezichten van mensen met een chronische ziekte of een handicap. De gezichten van allerlei uitkeringsgerechtigden, die een verschraling van de voorzieningen hebben meegemaakt en weer moeten meemaken. Die gezichten hebben allerlei etnische kleuren en ook hier zijn het vooral vrouwen. Het zijn ook de gezichten van betaald werkende mensen, die ondanks hun ploeteren in verschillende baantjes, op of onder de armoedegrens leven. Heel vaak zijn dit ook zelfstandige ondernemers zonder personeel of kleine familiebedrijven. Eén ingrijpende gebeurtenis kan mensen naar het bestaansminimum duwen en zelfs erover heen. Denk aan echtscheiding, overlijden van de partner met baan en inkomen, verlies van de baan (vooral nu de wereldwijde kredietcrisis zichtbaar wordt), te hoge woonlasten. Het zijn de gezichten van werklozen en mensen die daardoor problemen met de hypotheekaflossing krijgen. De vele gezichten van mensen met schulden laten vermoeden dat dit steeds vaker voorkomt. De gezichten van jongeren zonder vaste verblijfplaats, baan, inkomen of scholing komen soms in beeld. De gezichten van vluchtelingen, illegalen, arbeidsmigranten, Roma en Sinti zijn ook zichtbaar her en der. In al die huishoudens die worstelen met armoede en schulden groeien kinderen op. Hun gezichten laten meestal de zorgen van armoede niet zien, maar ze maken wel die levenservaring mee. Het tekent hun leven.

Werkloosheid, armoede en schulden

6

In 2010 worden de gevolgen van de economische crisis in ons land zichtbaar. Een ingrijpend gevolg van de crisis is voor veel mensen de toename van de werkloosheid geweest, de toename van de armoede en de toename van het aantal huishoudens met schulden.

Werkloosheid in cijfers

Armoede in cijfers

De hoogste werkloosheid zit in 2010 in de provincie Drenthe met gemiddeld 6,9%, gevolgd door de provincie Flevoland met 6,5%. De provincie Utrecht heeft met gemiddeld 4,6% de laagste werkloosheid. Van de grote steden scoort Rotterdam met gemiddeld 8,8% het hoogst en Utrecht met gemiddeld 5,2% het laagst. (zie tabel)

Nederland telt eind 2009 15.698.000 mensen, die leven in 6,9 miljoen huishoudens. Nederland hanteert in het armoedeonderzoek vier verschillende soorten armoedegrenzen (zie later bij informatie). Volgens het Armoedesignalement 2010 leven eind 2009 531.000 huishoudens (7,7%) onder de lageinkomensgrens. We hebben het dan over 1.090.000 personen. In 2009 leefden 164.000 huishoudens al vier jaar of langer onder de lage-inkomensgrens. Dat komt overeen met 2,6% van alle huishoudens. Als de beleidsmatige armoedegrens (105% van het sociaal minimum) erbij gepakt wordt, blijkt dat in 2009 in totaal 482.000 huishoudens (7,0%) in armoede leven. Van deze huishoudens leven zes op de tien met bijstand als belangrijkste inkomensbron. Het sociaal minimum is in 2010 voor een alleenstaande 917 euro per maand (inclusief vakantietoeslag), voor een gezin (ouders, twee kinderen) 1450 euro. In 2009 leeft volgens de niet-veel-maar-toereikendarmoedegrens 6,2% van de huishoudens onder deze grens. Dat zijn 971.000 personen in 453.000 huishoudens. Het aandeel personen dat tenminste drie jaar onder deze grens leeft is gestegen van 2,0% tot 2,2%. De strengere basisbehoeften-armoedegrens levert in 2009 een nog lager aantal armen op: 4,4% van alle Nederlanders, ofwel 684.000 personen in 315.000 huishoudens.

Werkloosheid Nederland x 1.000

Bevolking van 18-65 jaar

Beroepsbevolking

De werkloosheid in Nederland kent in 2010 een dalende tendens. Hoewel veel andere indicatoren van de economie op rood staan vanwege de doorwerking van de economische crisis, is de trend van de werkloosheidscijfers juist andersom.

Kinderen in armoede Het aandeel kinderen van 0-17 jaar in armoede is in 2009 gestegen. In 2009 zijn dat er volgens de lageinkomensgrens 331.000 (9,9%), waarvan 108.000 langer dan vier jaar. Ruim vier op de tien van hen groeit op in een bijstandsgezin. Deze jonge mensen worden geconfronteerd met problemen op verschillende terreinen: sociaal-emotionele ontwikkeling, onderwijs, gezondheid, inkomen. Een kwart van de gezinnen op het minimum eet niet elke dag een warme maaltijd, omdat het geld ontbreekt.

Meer werkende armen Het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) beschouwt een betaald werkende als arm indien hij of zij onder de armoedegrens zit en werkend is, en het inkomen uit werk het grootste bestanddeel is van het totale inkomen. Het aantal werkende armen is in 2010 gestegen tot 576.000. De verslechtering ligt vooral Werkzame Beroeps-bevolking

Werkloze Beroepsbevolking

Percentage

Kwartaal I

11.014

7.780

7.312

467

6,0

Kwartaal II

11.016

7.807

7.370

437

5,6

Kwartaal III

11.018

7.866

7.455

410

5,2

Kwartaal IV

11.020

7.816

7.426

390

5,0

Totaal

11.017

7.817

7.391

426

5,4

7

Dat is iets wat altijd in je hoofd zit als je een uitkering hebt: als er maar niks gebeurt, want ik heb er geen geld voor. Vlees eten, dat bestaat niet meer. Daar heb ik geen geld voor. Elke dag een warme maaltijd eten is er niet bij. Uit interview met Leonie in ‘De Boodschappenmand’ aan de economische crisis. Hierdoor hebben veel flexwerkers en zzp’ers hun werk verloren. ‘Werkende armen’ maken een groeiend deel uit van de totale groep arme huishoudens; hun aandeel neemt het afgelopen decennium toe van 50% naar 59%.

mIgrAnten en nIet-Westerse HuIsHoudens In Armoede Het armoederisico van mensen van Turkse, Marokkaanse of overig niet-westerse herkomst is eind 2009 18-22%. In 2009 heeft bijna een kwart van de huishoudens met een niet-westerse hoofdkostwinner een laag inkomen. Dit is ruim driemaal zo veel als gemiddeld en vier keer zo veel als onder autochtonen. Bij niet-westerse huishoudens heeft het lage inkomen bovendien vaker een aanhoudend karakter: bij hen komt een langdurig laag inkomen daardoor bijna vier keer zo veel voor als gemiddeld. Huishoudens waarvan de hoofdkostwinner uit Marokko afkomstig is, zijn in 2009 met 13,6% het meest getroffen door een langdurig laag inkomen. Onder Surinaamse huishoudens komt een langdurig laag inkomen in 6,7% van de gevallen voor.

Dat zie je bij alle mensen die schulden hebben: de schaamte en de vernedering. Dat staat los van geld. Het gevoel dat je je constant moet verantwoorden. Wat kan het hen schelen dat je met maar 30 euro moet rondkomen en dat je geen vlees eet. Uit interview met Mirjam in ‘De Boodschappenmand’

De dynamiek van werk naar uitkering en omgekeerd is bij niet-westerse Nederlanders groter dan bij Nederlanders, vooral bij jongeren. In economisch slechte tijden (2005 en 2009) neemt het percentage met een laag inkomen sterker toe, in goede tijden (2006-2007) sterker af dan voor de totale groep huishoudens.

meer HuIsHoudens In de problemen Het aantal huishoudens met problematische schulden is verontrustend gegroeid de afgelopen drie jaar. Volgens CBS-cijfers van 200.000 in 2005 via 350.000 in september 2008 naar 500.000 eind 2008. Het onderzoek Huishoudens in de rode cijfers uit oktober 2009 meldt dat 700.000 huishoudens kampen met problematische schulden en 250.000 huishoudens hebben financiële problemen vanwege hun koophuis. Volgens het Armoedesignalement 2010 hebben arme huishoudens in 2009 volgens alle armoedegrenzen vaker financiële problemen dan huishoudens met een hoger inkomen. Uit de Monitor Betalingsachterstanden 2010 komt naar voren dat bij alle huishoudens alle onderscheiden vormen van betalingsachterstanden ten opzichte van de Monitor 2009 zijn toegenomen. Met inbegrip van de 32.000 trajecten voor de Wet Schuldsanering Natuurlijke Personen (WSNP) zijn er einde 2010 in Nederland ruim 1,89 miljoen huishoudens met diverse vormen van betalingsachterstanden. Dat is van de 7,1 miljoen huishoudens (CBS-Statline) 26,7%. In 2009 is dit op 6,9 miljoen huishoudens 24,8%. Op 11 april 2011 meldt ‘Trouw’ dat in de stad Amsterdam in 2010 ruim 12.500 gezinnen en alleenstaanden zich aangemeld hebben voor schuldhulp. Dat is 13% meer dan in 2009. In vier jaar tijd hebben ruim 40.000 huishoudens zich voor schuldhulpverlening aangemeld in de stad Amsterdam. Het bedrag aan schuld per huishouden neemt elk jaar toe in die laatste vier jaar: van 19.000 naar 27.000 euro gemiddeld. Het aantal schuldeisers stijgt ook: van gemiddeld 6,5 naar 9. De Nederlandse Vereniging van Kredietbanken meldt eind april 2011 in het Jaarverslag 2010 dat zich in 2010 in totaal 80.000 huishoudens hebben aangemeld voor schuldhulpverlening, ruim 25.000 meer dan in 2009.

8

Waar komen de subsidies terecht? Nederland hanteert voor het inkomensbeleid heffingskortingen en toeslagen in de belastingsfeer en keert aan personen en huishoudens subsidies uit. Het onderzoek Minder voor het midden over het jaar 2007 leert dat de middeninkomens minder profijt hebben van overheidsvoorzieningen dan lage en hoge inkomens. Zo ontvangt de laagste inkomensgroep gemiddeld voor een waarde van 7.700 euro aan overheidsvoorzieningen, de middelste inkomensgroep voor 6.600 euro en de hoogste inkomensgroep voor 11.500 euro. De lage inkomens hebben vooral profijt van de huursubsidie, de zorgverzekering, kwijtscheldingsregelingen, de thuiszorg en de Wmo-voorzieningen. De hoge inkomens hebben vooral profijt van de fiscale behandeling van de eigen woning, het hoger onderwijs, de kinderopvang en de uitvoerende kunst.

Perspectief in de nabije toekomst De gevolgen van de kredietcrisis, economische crisis, eurocrisis en bezuinigingscrisis in 2010 en 2011 zijn nog niet verwerkt in de landelijke cijfers over armoede. Gedeeltelijk wel in de cijfers over schulden. De verwachtingen zijn, mede als het onderzoek naar diaconale hulp door kerken Armoede in Nederland 2010 als mede-indicator gebruikt wordt, dat de armoede in kwantitatieve zin zal toenemen. Vooral de mensen met minder kansen op de arbeidsmarkt zullen in de armoede blijven. Temeer omdat door de bezuinigingen de hoogte van de uitkeringen behoorlijk zal gaan dalen. Waarschijnlijk komt er een toename naar 9 of zelfs 10% van de huishoudens. Een kwantitatieve benadering van armoede is één manier van kijken. De kwalitatieve manier van kijken leert iets over wat armoede betekent voor mensen. Het niet volop mee kunnen doen in de samenleving, het tekort aan inkomen, het telkens moeten zorgen voor de dag van morgen: dat alles tekent mensen. Armoede heeft grote invloed op het leven van mensen, de relaties die ze aan kunnen gaan, de identiteit. Vooral huishoudens die al vier jaar of langer onder de beleidsmatige armoedegrens moeten leven hebben het moeilijk. Ouders blijken zichzelf weg te cijferen om hun kinderen betere kansen te geven. Het moeilijkste is de uitzichtloosheid, het verlies aan toekomstperspectief.

In onze samenleving is veel krom gegroeid. De bonussencultuur, de rijken die steeds rijker worden en nooit genoeg schijnen te hebben. Als mijn zoon 18 wordt moet hij het huis uit, want dan wordt hij voordeurdeler. Als hij bij mij blijft wonen raak ik mijn huursubsidie kwijt omdat hij dan inkomsten heeft uit de studiefinanciering. Het voelt niet goed, het is krom, dat het in onze samenleving zo moet. Uit interview met mw. Zeinstra in ‘De Boodschappenmand’

Armoede en diaconale hulp In 2010 hebben vijftien kerken en bisdommen de resultaten bekend gemaakt van een onderzoek naar de financiële hulp die Parochiële Caritas Instellingen (PCI), diaconieën en andere kerkelijke instellingen geven aan individuen in nood. Het onderzoek Armoede in Nederland 2010 is op 4 november gepresenteerd (Alle resultaten en de teksten staan op www. armekant-eva.nl en op de website: www.kerkinactie. nl/armoedeonderzoek). Ruim driekwart van de kerken geeft aan betrokken te zijn bij diaconale hulp, zowel aan individuen als door middel van collectieve projecten. Het aantal hulpvragen is in het crisisjaar 2009 gestegen. Binnen de Protestantse Kerk in Nederland is het aantal de hulpvragen verdubbeld van 7.623 in 2008 naar

Het laatste jaar hebben we als PCI veel meer aanvragen gekregen dan voorgaande jaren. En het gaat ook om grotere bedragen. We hebben het idee dat de crisis begint door te werken. Het blijkt dat ze ons steeds beter weten te vinden ook omdat we meer bekend raken. Uit interview met Mirjam in ‘De Boodschappenmand’

9

15.852. Bij de Rooms-Katholieke Kerk is het aantal met ruim 20% gestegen van 9.809 in 2008 tot 11.911 aanvragen om hulp in 2009. Dat is ook het beeld bij de andere deelnemende kerken. De totaalcijfers laten zien dat een diaconale organisatie gemiddeld 11,2 aanvragen per jaar ontvangt. Gemiddeld besteedt een diaconale organisatie een bedrag van 4.058 euro aan individuele financiële hulpverlening. Omgezet in totaalcijfers komt het erop neer dat de diaconale organisaties 12.327.739 euro aan individuele hulpverlening hebben besteed. Naast individuele hulp ondersteunen de diaconale organisaties ook collectieve initiatieven van armoedebestrijding, zoals noodfondsen, voedselbanken of andere diaconale doelen, die zich op groepen richten, zoals jongeren, vrouwen en ouderen. Daarmee is een bedrag gemoeid van 12.206.330 euro. Dit optellend bij het eerder genoemde bedrag voor individuele hulp en de specifieke middelen die besteed worden om de situatie van mensen te verlichten via kerstpakketten, te weten 3.369.915 euro, en ondersteuning via inloophuizen, te weten 1.715.562 euro, is met de diaconale hulp een totaalbedrag gemoeid van 29.619.546 euro.

WIe Worden voorAl door kerken geHolpen? De kerken helpen geen andere groepen dan in reguliere onderzoeken rond armoede van het SCP en CBS naar voren komen. Vooral alleenstaande ouders worden geholpen (51,8%), direct gevolgd door mensen zonder betaald werk (48%). Volgens de gegevens van de kerken zijn dit niet samenvallende groepen. Andere veelvoorkomende groepen zijn ouderen, asielzoekers en mensen met psychische beperkingen. Diaconale organisaties geven aan dat hulpvragen vooral nodig zijn vanwege schuldenproblematiek of dat men lang met een laag inkomen moet rondkomen. De derde veel genoemde oorzaak is de onbekendheid met regelgeving en de bureaucratie. Ook incidentele hoge uitgaven waarvoor op een andere manier geen voorzieningen voorhanden zijn, veroorzaken dat mensen hulp moeten vragen bij een diaconale organisatie. De belangrijkste conclusie zit op het einde van alle cijfers. Grote groepen burgers zijn langdurig afhankelijk geworden van diaconale hulp. Hun positie is dermate kwetsbaar dat hun recht op het opbouwen van een zelfstandig economisch bestaan teniet is gedaan. De zorg- en beschermingstaak van de overheid blijkt te kort te schieten. Dat is iets wat de kerken tegen de borst stuit. Dit onderzoek zal daarom niet alleen in eigen kring besproken moeten worden, maar hoort vooral thuis op de tafels waar het gesprek

Het is wel jammer dat er geen geld overschiet, bijvoorbeeld ook om eens mee te gaan naar de kroeg na een vergadering. Dat heeft ook gevolgen voor je sociale contacten. Je merkt dat mensen het niet begrijpen en soms irritant vinden. Mijn man komt uit een familie waar ze allemaal een koophuis hebben. Dat is dan de norm. Het zelfde geldt voor op vakantie gaan, kleding kopen, nieuwe meubels aanschaffen. Mensen snappen meestal niet dat je dat niet kunt. Uit interview met Merel in ‘De Boodschappenmand’ wordt gevoerd met de lokale en landelijke overheid, overige partijen en organisaties. Zeker nu het gevaar dreigt dat de financiële draagkracht en ondersteuning van deze groepen door bezuinigingen nog meer onder druk komen te staan. De diverse onderzoeken en de ervaringscijfers van de kerken leren dat de situatie in Nederland erger is geworden. De armoede is gegroeid en daarmee samenhangend de huishoudens in schulden. Er is alle aanleiding om waar dat kan hulp in te zetten. Dat kan onder de noemer van barmhartigheid en dan wordt vooral noodhulp en incidentele ondersteuning ingezet. Onder de noemer van gerechtigheid is ook betrokkenheid nodig: met structurele maatregelen is armoede ook te bestrijden voor grotere groepen. Daar is inzet van iedereen voor nodig en die gevraagde solidariteit door en voor iedereen maakt het spannend omdat het dan gaat om politieke argumentatie en strijd.

Tips vanuit de diaconale organisaties: • Vooral éénoudergezinnen zijn de dupe. • Gezinnen met sociale achterstand vormen een bron van zorg. • Ambtelijke informatie voor hulpverleners en voor hulpverkrijgen den moet helder en duidelijk geschreven zijn en niet in ambtelijke taal (juridisch).

Voorgenomen wetswijzigingen en bezuinigingen Bij het schrijven van deze handreiking zijn nog niet alle overheidsplannen definitief bekend, en ze zijn nog niet behandeld in het Parlement. Het Kabinet kan dus nog wijzigingen aanbrengen en er kan n.a.v. maatschappelijk verzet (ook door de kerken) en door discussies in de Tweede Kamer nog het een en ander veranderen. Maar veel van de plannen zijn inmiddels wel bekend. Hieronder geven wij de stand van zaken rond half september 2011 weer. De gevolgen van de maatregelen kunnen zich opstapelen bij steeds dezelfde groepen. De effecten van die stapeling worden nog onderzocht.

Wet Investeren in Jongeren (WIJ) verdwijnt

g.

h. i. j.

190 euro per maand voor bijstandsgerechtigden en daarbovenop voor alleenstaande ouders met kinderen tot twaalf jaar tot 120 euro per maand tot maximaal 30 maanden. De inkomensgrens voor gemeentelijk minimabeleid voor alle aanvullende regelingen wordt 110% van de bijstandsnorm (tot nu toe mochten gemeenten dit zelf bepalen en kon het ook 120% of 130% zijn). De categoriale bijzondere bijstand voor gezinnen met schoolgaande kinderen moeten gemeenten vastleggen in een verordening. Het niveau van het minimumloon wordt in de komende jaren in stapjes verlaagd. De bijstandsuitkeringen blijven gekoppeld van de loonontwikkeling van betaald werkenden om de koopkracht op peil te houden.

De WIJ, ingevoerd op 1 oktober 2009, verdwijnt volledig.

Wijziging Wet Werk en Bijstand (WWB) Op 17 juni 2011 is het Wetsvoorstel Wijziging Wet Werk en Bijstand (WWB) ingediend, samen met de intrekking Wet investeren in jongeren (WIJ). Voor 1 januari 2012 zijn onderstaande wijzigingen voorzien, vooruitlopend op een nog ingrijpender reorganisatie het jaar daarna, met de Wet werken naar vermogen (Wwnv) Belangrijkste elementen: a. Jongeren tot 27 jaar die bijstand willen, moeten eerst vier weken naar een baan zoeken of naar een opleiding of naar een combinatie van beide. b. In de bijstand worden nu inkomen en vermogen van de partner verrekend (partnertoets). In de nieuwe plannen wordt de partnertoets vervangen door een huishoudentoets: inkomen en vermogen van andere gezinsleden (kinderen ouder dan 18 jaar) worden ook meegerekend, en de gezinsleden moeten samen bijstand aanvragen. c. Tegenover het recht op bijstand komt de wettelijke plicht tot tegenprestatie naar vermogen die de gemeente kan opleggen. d. Mensen met een bijstanduitkering en jonger dan 65 jaar mogen slechts 4 weken in het buitenland verblijven. e. De vrijstelling voor alleenstaande ouders met kinderen tot vijf jaar om betaald werk te zoeken verdwijnt. f. Er komt een gedeeltelijke kleine vrijlating van inkomsten uit deeltijdwerk tot een maximum van

Wet Voorzieningen arbeid en zorg alleenstaande ouders (VAZALO) a. De Wet Voorzieningen arbeid en zorg alleenstaande ouders (VAZALO) verdwijnt. a. Het thans lopende Experiment VAZALO wordt gestopt.

Wet Werken naar vermogen (Wwnv) Het betreft hier de herziening van de Wet Werk en Bijstand (WWB), de Wet Sociale Werkvoorziening (WSW), en de Wet arbeidsongeschiktheidsvoorziening voor jonggehandicapten (Wajong) en invoering van de Wet werken naar vermogen (Wwnv) De nieuwe Wet werken naar vermogen (Wwnv), waarvan de invoering voorzien is op 1 januari 2013,

Ondanks mijn beperking ben ik eigenlijk te zelfstandig geworden. Straks moet ik misschien weer terug in een instelling, omdat ik dit niet meer kan betalen. Straks moet ik mijn Pgb inleveren, maar mijn fysio heb ik toch echt nodig! Uit interview met Leonie in ‘De Boodschappenmand’

10

11

wil één regeling bieden voor personen met arbeidsvermogen 'aan de onderkant van de arbeidsmarkt'. De wet moet de WWB, Wajong en WSW vervangen en brengt deze onder de verantwoordelijkheid van de gemeenten. Waar nodig en mogelijk wil de regeling het instrument van loondispensatie toepassen: de werkgever betaalt de werknemer naar zijn of haar productiviteit en de overheid vult dit aan tot 70% van het minimumloon. Uitgangspunt is: werk gaat boven een uitkering. Mensen zijn in de eerste plaats zélf verantwoordelijk alles te doen wat nodig en mogelijk is om in het eigen bestaan te voorzien. Pas als blijkt dat iemand dat zelf niet kan, kan hij of zij aanspraak maken op de overheid voor ondersteuning. De Wet Werken naar vermogen is op 21 april aangekondigd in de Tweede Kamer met een Hoofdlijnennotitie. De feitelijke indiening van het Wetsontwerp wordt verwacht in het najaar van 2011. Uitgangspunten: b. De budgetten voor re-integratie van vier regelingen worden gecentreerd: WWB; WIJ; WSW en Wajong. De burgerlijke gemeenten zijn beleidsmatig en financieel verantwoordelijk. c. De uitvoering van de Wwnv komt in handen van de burgerlijke gemeenten. d. Er komen sterke bezuinigingen in de kosten van het begeleiden van zoeken naar werk: afbouw Centra voor Werk en Inkomen. e. De CAO voor arbeidsgehandicapten vervalt en iedereen met een handicap, die beroep doet op een uitkering, kan niet meer verdienen dan het minimumloon. Er dreigen daardoor lagere lonen (door minder subsidies) en lagere inleggen in het pensioenfonds voor WSW’ers. f. De sector van de WSW wordt geherstructureerd: er is in de toekomst slechts plek voor 40.000 banen. Er verdwijnen daardoor 70.000 banen. Voor de Sociale Werkvoorziening komt er een wachtlijst voor plaatsingen. De plekken worden teruggebracht tot 30.000. Voor de reorganisatie is een eenmalig budget beschikbaar van 400 miljoen gedurende 6 jaar (2012-2018). g. Voor Wajongers betekenen de voorstellen een nieuwe keuring op arbeidsvermogen. Wie arbeidsvermogen heeft, kan teruggebracht worden, tot 5% van de uitkering. Wie geen arbeidsvermogen heeft, ontvangt een uitkering van 75% van het wettelijk minimumloon. h. Er komt waarschijnlijk geen herkeuring van WSW’ers.

Wet WerkloosHeId (WW) De WW wordt niet versoberd en het ontslagrecht blijft ongemoeid.

zorg a. Het persoonsgebonden budget verdwijnt bijna geheel. b. De tegemoetkomingen volgens de Wet tegemoetkoming chronisch zieken en gehandicapten (Wtcg) worden verlaagd en worden inkomensafhankelijk gemaakt. c. Eigen bijdragen en eigen risico’s worden verhoogd. d. De Wet inzake betaling zorgverzekeringspremie is in 2009 aangenomen. Na 6 maanden wordt de premie verhoogd tot 130% en kan deze geïnd worden door het College voor Zorgverzekeringen (CvZ) door loonbeslag op het inkomen of uitkering. Per maart 2011 is de verplichting ingegaan om verzekerd te zijn. Onverzekerden worden twee keer gewaarschuwd zich te verzekeren en na 6 maanden gaat het CvZ via beslag op inkomen of uitkering innen. e. Er komt extra geld van 1 miljard voor de verpleegzorg aan ouderen. f. Het pakket voor de basiszorgverzekering wordt ingeperkt. g. De zorgtoeslag wordt verlaagd. h. In de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) worden de kosten voor wonen, zorg en begeleiding gescheiden. De kosten voor begeleiding moeten mensen zelf gaan opbrengen. Bewoners in tehuizen moeten zelf de huur gaan betalen. i. De eerste twintig behandelingen voor fysiotherapie gaan op eigen kosten (nu is dat nog twaalf). Ook behandelingen voor vak therapeuten kennen een hogere eigen bijdrage. De inzet van

Mijn jongste heeft een stofwisselingsziekte waarvoor hij een dieet nodig heeft en dat kost veel geld. Ik krijg wel dieetkosten maar het is te weinig. Sommige producten die hij nodig heeft kan ik daarom niet bestellen. Uit interview met Justine in ‘De Boodschappenmand’

12

vak therapie en andere therapievormen komt hierdoor ernstig in gevaar. Vak therapie is de overkoepelende naam voor beeldende therapie, danstherapie, dramatherapie, muziektherapie en psychomotorische therapie. De vergoeding voor psychotherapie worden beperkt tot dertig behandelingen. j. Er komt een hogere eigen bijdrage van 20 euro per zitting in de geestelijke gezondheidszorg en minder vergoedingen in de eerstelijns psychologie. Als patiënten wegblijven bij de zitting (noshow) wordt die niet meer vergoed. k. De eigen bijdrage aan een consultatiedienst in de tweede lijn wordt verhoogd naar 295 euro per bezoek. l. Alle leveranciers van ggz-zorg, dus ook de vrijgevestigden en nieuwe ggz-aanbieders, krijgen een jaarlijks budget dat ze niet mogen overschrijden, tenzij patiënten zelf betalen.

Kinderen a. Kinderbijslag voor lage inkomens blijft overeind, en gaat voor midden- en hogere inkomens omlaag. b. Het kabinet schrapt de kindertoeslag in box 3, de aftrek van de kosten voor levensonderhoud van kinderen en de ouderschapsverlofkorting. c. De bijdrage van de overheid bij de opvang van kinderen wordt verlaagd. d. De ouderbijdrage in de kinderopvang wordt voor alle kinderen verhoogd met 16,25%. Er komt in de kinderopvang een vaste eigen bijdrage voor iedereen, ongeacht het inkomen, van ongeveer 15 euro per maand. e. De kinderopvangtoeslag wordt gekoppeld aan het aantal gewerkte uren. De toeslag voor het tweede en volgende kind wordt voor de hoogste inkomens versneld afgebouwd en komt voor de hoogste inkomens uit op 58,2 procent. Voor de hoogste inkomens is de kinderopvangtoeslag voor deze kinderen nu ruim 82%. De hoogste inkomens, vanaf een gezamenlijk inkomen van ongeveer 130.000 euro, ontvangen vanaf 2013 geen kinderopvangtoeslag meer voor hun eerste kind. f. Het kindgebonden budget is een tegemoetkoming in de kosten voor kinderen voor ouders met een laag inkomen. Het kindgebonden budget wordt beperkt tot twee kinderen. Het budget wordt vanaf 2011 bevroren en het wordt afgeschaft voor ouders met een vermogen van meer dan 100.000 euro.

Belastingen a. De dubbele algemene heffingskorting wordt afgebouwd naar een enkele algemene heffingskorting, waardoor op termijn het minimum zal dalen met 14%. b. De belastingen voor midden- en hogere inkomens gaan omhoog. c. Het hoogste belastingtarief blijft ongewijzigd. d. De hypotheekrenteaftrek blijft ongewijzigd. e. Geen kilometerheffing op gebruik, en wel autobelasting op bezit zoals voorheen.

Onderwijs a. Studiebeurs alleen voor de Bachelor fase; invoeren sociaal leenstelsel in masterfase. b. Verhoging collegegeld voor lang stueerders met 3000 euro, afschaffing OV-jaarkaart voor langstudeerders en ‘boete’ voor instellingen per langstudeerder. c. Studenten moeten efficiënter en op tempo studeren.

AOW a. AOW leeftijd wordt op termijn verhoogd van 65 naar 66 (in 2020) en 67 jaar. b. Het pensioenstelsel (dat betaald werkenden opbouwen in aanvulling op de AOW) wordt herzien. Kerken luiden noodklok tijdens ‘Stop de Stapeling’ De kerken doen mee met de actie ‘Stop de stapeling’ tegen de verdere verarming van de meest kwetsbare groepen in de samenleving. De kerken werken samen in een breed maatschappelijk verband met onder meer de CG-Raad (Chronisch zieken en Gehandicapten), Humanitas en de vakbonden CNV, MHP en FNV. Reden om tot actie over te gaan zijn de bezuinigingsmaatregelen van het kabinet Rutte, die mensen zullen treffen met een laag inkomen en mensen die net boven het minimum zitten. Drs. Henk van Hout, voorzitter van de Raad van Kerken in Nederland, verrichtte tijdens de actie ‘Stop de stapeling’ de aftrap door symbolisch de noodklok te luiden.

betrokkenHeId vAn plAAtselIjke kerkelIjke orgAnIsAtIes Vele plaatselijke kerkgemeenschappen, platforms en werkgroepen zijn op diverse manieren diaconaal actief om te helpen waar in armoede geen helper is. De actuele ontwikkelingen vragen in de komende jaren extra alert te zijn op de effecten van het nieuwe overheidsbeleid c.q. de bezuinigingen waarbij naar verwachting vooral de kwetsbare groepen in de knel komen. In de volgende paragrafen geven wij tips voor het invullen van deze extra alertheid in de praktijk.

verdIep de bronnen vAn je geloof Organiseer met elkaar het geloofsgesprek met hulp van pastores en predikanten over het thema ‘onzekerheid, angst en kwetsbaarheid’ en laat je hierin inspireren door het Evangelie. Maak gebruik van gesprekshandleidingen die over deze thema’s te verkrijgen zijn. Organiseer momenten van bezinning opdat de geloofsgemeenschap sterker wordt in hoop en visie bij het vinden van een antwoord op de crisis. Geef aandacht in kerkelijke vieringen aan de bezuinigingen door voorbeden te doen en mensen te vragen om hier wat over te zeggen of te schrijven. Vier met maaltijden, laagdrempelige ontmoetingsplekken, zangdiensten of vespers het geloof dat wij leven uit de toekomst van Gods Koninkrijk van gerechtigheid en aandacht voor allen. Om elkaar in Bijbelse zin tot zegen te zijn.

geloof In Het goede Onderschat niet de angst die de aandacht in de media en politiek over bezuinigingen oproept bij mensen die kwetsbaar en beperkt zijn in hun mogelijkheden. Lang voor er werkelijk duidelijke bezuinigingsplannen door de overheid zijn vastgesteld, werkt de onzekerheid door in gedrag en veerkracht van mensen. Roep op om elkaar hierin bij te staan en onze directe naaste in het oog te houden. Help mensen om zelf iets daadwerkelijk te kunnen doen, bijvoorbeeld als vrijwilliger bij een voedselbank, stichting Present, vraag- en aanbod Hulp In Praktijk (HIP), Schuldhulpmaatje, enzovoorts. Ga uit van de visie dat kleine stapjes werkelijk iets kunnen veranderen ten goede. Misschien niet in het grote geheel van de wereld, maar altijd in het leven van een persoon of van een huishouden. ‘Goed doen’ in de zin van eerste kleine stapjes zetten op de weg van liefde, barmhartigheid en gerechtigheid heeft grotere uitstraling en effect dan we meestal denken.

vergroot de AlertHeId In de geHele geloofsgemeenscHAp Vergroot de alertheid onder kerkleden en pastorale bezoekers door informatie te (laten) geven over de bezuinigingsplannen en welke mensen in onze samenleving het hierdoor moeilijker krijgen. Agendeer dit thema op de vergadering van uw kerkenraad of parochiebestuur omdat het gaat om de verantwoordelijkheid van de gehele geloofsgemeenschap voor het beantwoorden aan haar diaconale, missionair en pastorale roeping in haar directe omgeving. Stel aan de orde dat in deze tijd van onzekerheid extra pastorale aandacht, luisterende oren en open handen gevraagd zijn om signalen in en buiten de kerk op te vangen. Maak met de ouderlingen en predikanten, kerkelijk werkers en pastores een plan hoe extra aandacht en omzien naar elkaar gerealiseerd kan worden.

zoek medestAnders Bedenk met welke kwetsbare groepen in kerk en samenleving en maatschappelijke organisaties of sleutelfiguren contact van belang is. Denk hierbij aan de ouderenbonden, een overleg van belangenorganisaties, maatschappelijk werk, scholen, buurtwerk, één ouder gezinnen, mensen met een beperking en chronisch zieken, ggz instellingen, categoriaal pastoraat in justitiële instellingen, ziekenhuizen en psychiatrie, wijkverpleging en thuiszorg. In veel plaatsen zijn al netwerken actief binnen het verband van de Sociale Alliantie zoals een Lokale Sociale Agenda, een lokaal Armoedeplatform, een plaatselijke Armoedecoalitie, etc. Activeer aandacht en inventariseer vanuit verschillende werkgroepen zoals jeugdwerk, ouderenzorg, liturgievoorbereiding, pastoresoverleg, gesprekskringen en bijbelgroepen de mogelijkheid waarin zij kunnen meedenken en meedoen om extra waakzaam te zijn op mensen die buiten de boot (dreigen te) vallen.

rIcHt een comItÉ vAn WAAkzAAmHeId op Richt vanuit uw kerkgemeenschap een waakzaamheid- of armoede alertheid comité op dat allereerst uw eigen interne gemeenschap activeert. Bereid samen een diaconale zondag voor met aandacht voor gevolgen en wat het concreet uitwerkt in het leven van kwetsbare groepen. Een volgende stap kan zijn via diaconale platforms of andere samenwerkings-

13

14

verbanden van kerken een plaatselijk comité van alertheid of waakzaamheid op te richten dat als taak heeft kritisch te volgen wie in de omgeving getroffen worden door de bezuinigingen en wegen te zoeken voor oplossingen.

Voor kleine groepen en gemeenschappen Als je te maken hebt met een kleine diaconale werkgroep, parochiële caritas instelling of diaconie, dan is er vaak ook sprake van een kleine geloofsgemeenschap met een klein bestuur of kerkenraad. Soms lijkt het dan dat er niets meer mogelijk is. Belangrijk is dan om met elkaar dat te doen wat kracht en energie geeft. Geef ruimte aan ideeën en initiatieven. Geloof in dat wat je met elkaar doet en dat het goed is wat je doet. Bereid je diaconie eventueel uit met niet-diakenen die wel tijdelijk de handen uit de mouwen willen steken voor concrete acties. Lees hiervoor Diakonia, minicursus kleine diaconie, februari 2011 via www.kerkinactie.nl/diakonia.

Blijf dichtbij mensen Inventariseer de contacten die er zijn met mensen in kwetsbare (financiële) posities binnen een kerkelijke gemeenschap, inloopgelegenheid, diaconaal project, voedselbank, platform of samenwerkingsverband. Ga bijvoorbeeld eens langs bij Sociale Werkplaatsvoorziening en praat met personeel over hoe men er aan toe is. Neem contact op met plaatselijk overleg van mensen met een beperking. Kortom: trek er op uit om mensen te ontmoeten. Vraag hoe men aankijkt tegen alle plannen en wat ze voor gevolgen verwachten voor hen persoonlijk of voor bepaalde groepen. Realiseer dat deze aandacht erkenning geeft van harde dagelijkse werkelijkheid waar ze mee te maken hebben.

Creëer en versterk ontmoetingsplaatsen Organiseer ontmoetingen waarin gesprek, verhalen en informatie gedeeld kan worden. Betrek daarin lokale kartrekkers die je kunt vragen om een (creatieve) reactie te geven op de plannen. Vraag organisaties en lokale overheid om veranderingen toe te lichten. Organiseer kleinschalige keukentafelgesprekken. Vraag eventueel plaatselijke bestuurders

en politici hieraan mee te doen. Speel een armoedespel onder de catechese of budgetspel op een gemeenteavond. Organiseer een film of theateravond. Informeer voor suggesties bij www.armekant-eva.nl

Denk creatief Laat ideeën verzamelen hoe mensen in mindere tijden elkaar kunnen helpen. Inventariseer welke vorm van betrokkenheid en ondersteuning gewenst is. Vraag aan betrokkenen, inwoners, sleutelpersonen, organisaties, bedrijven en overheid waar ze een bijdrage aan kunnen leveren. Maak dit commitment zichtbaar met foto’s van betrokkenen op een soort muur van solidariteit en kleedt de presentatie hiervan aan met ludieke acties.

Spreek je uit over het onrechtvaardige van de bezuinigingen De landelijke kerken zullen zich via de media uiten over de bezuinigingen. Kijk daarvoor op de sites van www.kerkinactie.nl, www.raadvankerken.nl, www. rkdiaconie en www.armekant-eva.nl. Gebruik deze teksten om als plaatselijke kerk of kerken je zorgen openlijk te uiten richting lokale overheid en samenleving. Dit kan door het inzenden van een open brief aan media of door het aanbieden van een signaalboodschap aan de verantwoordelijke wethouder, burgemeester en politieke partijen. Vraag mensen om dit met persoonlijke verhalen te onderstrepen. Laat hierbij de noodklok luiden, symbolisch of fysiek.

Verstevig de invloed op plaatselijk beleid Versterk de samenwerking met andere kerken, noodfondsen, belangenorganisaties, cliëntenraden, en maatschappelijke organisaties. Stel met elkaar een lokale sociale agenda op voor het komende jaar. Voor meer informatie zie www.socialealliantie.nl. Laat je informeren bij de landelijke organisaties wanneer en hoe je invloed kunt hebben op wijzigingen in het lokale beleid door de bezuinigingen.

15

steun dIAconAle projecten Inventariseer welke diaconale projecten er plaatselijk zijn die mensen in kwetsbare (financiële) posities ondersteunen. Ga met hen in gesprek welke knelpunten ze ervaren en vergroot de steun als dit mogelijk is. Dit kan ook in natura bijvoorbeeld door nieuwe vrijwilligers te werven of hun netwerk van contacten uit te breiden. Geef gerichte steun aan landelijke diaconale projecten via de reguliere mogelijkheden binnen de kerken. Voorbeelden hiervan zijn te vinden op www.kerkinactie.nl/projecten en op www.rkdiaconie. nl (kijk bij de jaargangen van het tijdschrift Diakonie & Parochie en onder doen en agenda). Zie verder ook later in deze handreiking onder websites.

stArt nIeuWe projecten of doe mee met bestAAnde projecten Organiseer een diaconaal overleg, bij voorkeur met andere kerken en organisaties waarmee samengewerkt wordt waarin nieuwe mogelijkheden van diaconale inzet wordt verkend. Belangrijke vragen om

te beantwoorden zijn: welke mensen vallen buiten de boot en welke organisatie zet zich nog voor hen in? Ook kan aansluiting gezocht worden bij landelijke organisaties die lokale projecten helpen op te zetten als een lokale stichting Present, een diaconale vraag en aanbod stichting Hulp in Praktijk (HiP), SchuldHulpMaatje, Stichting Leergeld, inloophuis, Voedselbank, eetproject of samen-koken-en-eten-groep, kringloopwinkel, ouderenbonden, jongerenprojecten, maatschappelijke stages voor jongeren, werk- en leerprojecten, enzovoorts.

volg lAndelIjke ontWIkkelIngen en sluIt AAn bIj (Inter)nAtIonAle ActIemomenten Volg in de media en vanuit de landelijke kerkelijke organen de berichten over de bezuinigingen. Bespreek in de eigen kerk, diaconie, platform aan welke activiteiten meegedaan kan worden of informatie wordt doorgegeven via kerkelijke en plaatselijke media. In het komend najaar zijn dit:

De Internationale Werelddag van Verzet tegen armoede op 17 oktober. Er worden in diverse plaatsen activiteiten georganiseerd. Sommige activiteiten gaan van kerken uit, andere van maatschappelijke organisaties of werkgroepen. Kijk in uw plaats wat u kunt doen op deze dag. In ieder geval is dit jaar het weekeinde voorafgaande aan 17 oktober een geschikt moment voor een viering rond armoede, een gespreksactiviteit, een tentoonstelling, een verhaal laten vertelen in de zondagdienst, enzovoorts. Meer informatie bijvoorbeeld op www.atd-vierdewereld.nl. Micha Zondag op 16 oktober. Tevens Wereldvoedseldag. Armoede en onrecht staat centraal. Een eventueel kerkenpakket is op te vragen bij Micha Nederland, zie www.michacampagne.nl. Landelijke Diaconale Dag op 19 november voor diakenen van de Protestantse Kerk. Er zal op allerlei manieren aandacht gegeven aan de bezuinigingen, zie hiervoor www.kerkinactie.nl. In de maand november is er in veel bisdommen en parochies aandacht voor diaconie of de noden dichtbij. Het Sint Maarten feest is daarbij een goede aanleiding of kapstok. Kijk voor het verhaal van Sint Maarten en de Sint Maarten lampionnenoptocht op www.terugblik.com/divers/sintmaarten/sintmaarten.html. De maand december is traditioneel een maand waarin kerken mensen die eenzaam zijn of in nood situaties leven betrekken bij de gemeenschap. De kerstpakkettenacties van kerken zijn inmiddels uitgegroeid tot een behoorlijke industrie. In 2009 ging er een bedrag van 3,4 miljoen euro in om. Doe mee met deze kerstpakketenacties of start er een in uw plaats.

Informatie

Armoedegrenzen In Nederland worden vier armoedegrenzen gehanteerd. De beleidsmatige armoedegrens legt de grens bij 105% van het sociaal minimum. De hoogte van het sociaal minimum wordt elk half jaar door de rijksoverheid vastgesteld. De lage-inkomensgrens is afgeleid van het bedrag dat een alleenstaande bijstandsgerechtigde in 1979 ontving. Voor latere jaren is deze norm bijgesteld via de consumentenprijsindex. Dit niveau is niet gekoppeld is aan een bepaald minimaal consumptiepakket. Dit niveau wordt verhoogd voor diverse samenlevingsvormen: meerpersoonshuishoudens en kinderen. De budgetgerelateerde grens is door het Sociaal Cultureel Planbureau in 2005 vastgesteld met behulp van normbedragen, die het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting (Nibud) regelmatig publiceert. Deze armoedegrens is uitgewerkt in twee varianten. Het referentiejaar is 2000 (en wordt vanaf dat jaar geïndexeerd). In de laagste variant is gekeken naar wat men in Nederland voor een alleenstaande als volstrekt minimaal kan beschouwen, ofwel de basisbehoeften (basic needs) en de kosten die daarmee gemoeid zijn. Dit zijn de nauwelijks te vermijden uitgaven voor voedsel, kleding, wonen (o.a. huur, verzekeringen, energie, water, telefoon, inventaris, onderhoud woning en woongerelateerde belastingen) en enkele overige posten (zoals voor vervoer, extra ziektekosten, persoonlijke verzorging en wasmiddelen). In de tweede variant zijn ook bescheiden uitgaven opgenomen voor recreatie, lidmaatschap van een bibliotheek, een sport- of hobbyvereniging, een abonnement op een krant en tijdschrift, en een huisdier. Zo’n consumptiepeil wordt aangeduid als niet veel, maar toereikend (modest but adequate).

Literatuur In opdracht van de overheid verschijnen regelmatig onderzoeken en berichten rond armoede, werkloosheid, sociale zekerheid, bepaalde problemen en hun uitwerking voor groepen in de bevolking, enzovoorts. Alle onderzoeken in opdracht van de overheid worden gepubliceerd op www.rijksoverheid.nl/documentenenpublicaties. Er staan dan digitale versies

16

van het boek, het omslag, het persbericht vermeld en voor de gebruikte data zijn er links te vinden. Cok Vrooman e.a., Armoedesignalement 2010, SCP Den Haag, december 2010, ISBN 978.90.377.0458.7, 70 pagina’s., 70 pag. Vindplaats op het internet: http://www.scp.nl/content. jsp?objectid=default:26828 C.M. van Ommeren, L.S. de Ruig, P. Vroonhof, e.a., Huishoudens in de rode cijfers Omvang en achtergronden van huishoudens met (een risico op) problematische schulden, Panteia, Zoetermeer, september 2009. Vindplaats op het internet: http://www. rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/kamerstukken/2009/10/05/eindrapport-huishoudens-in-derode-cijfers-omvang-en-achtergronden-van-huishoudens-met-een-risico-op-problematische-schulden. html met aanbiedingsbrief aan de Tweede Kamer. Dennis Bleeker, Florieke Westhof, Paul Vroonhof, e.a., Monitor Betalingsachterstanden 2010, Panteia, Zoetermeer, september 2010. Vindplaats op het internet: http://www.rijksoverheid.nl/documenten-enpublicaties/rapporten/2010/12/14/monitor-betalingsachterstanden-2010.html met aanbiedingsbrief aan de Tweede Kamer. Jaarverslag 2010 van de NVVK, gepresenteerd tijdens de Algemene Ledenvergadering van 26 mei 2011. Uit de gegevens blijkt dat het aantal aanmeldingen bij de schuldhulpverlening nog steeds stijgt. Ook zien we nieuwe groepen in de schuldhulpverlening die tot op heden nog niet zo duidelijk in beeld waren. Maar de schuldhulpverlening heeft ook successen te vermelden. Vindplaats op het internet: http://www.nvvk.eu/Organisatie.aspx?PageID=46 E. Pommer, e.a., Minder voor het midden. Profijt van de overheid in 2007, SCP 2011, ISBN: 78.90.377.0437.2, 125 pag. Vindplaats op het internet: http://www.scp.nl/Publicaties/Alle_publicaties/ Publicaties_2011/Minder_voor_het_midden Redactiegroep, Armoede in Nederland 2010 is op 4 november 2010 gepresenteerd. Alle resultaten en de teksten staan op www.armekant-eva.nl en op de website www.kerkinactie.nl/armoedeonderzoek. H. Crijns, W. Elhorst, P. Robbers-van Berkel, L. Miedema, H. Noordegraaf, E. van der Panne, S. Stoppels en H. van Well, Barmhartigheid en Gerechtigheid, Handboek diaconiewetenschap, Uitgeverij Kok, i.s.m. de Stichting DISK 2004 en 2005-2.

17

Bisschoppenconferentie in Nederland, Van uitsluiting en armoede naar solidariteit en gerechtigheid, Vastenbrief 2004, Utrecht 2004. H. Crijns, T. Hoekstra, J. Jonkers, en J. Schouten, Arbeid, zin en geloof. Handboek Arbeid en Kerk, Kok, Kampen en Landelijk bureau DISK ’s-Hertogenbosch, 2006. J. Schrauwen, P. de Bie, N. de Boer, H. Crijns, e.a., Dossier Armoede in Nederland 2009, werkgroep Arme Kant van Nederland/EVA, ’s-Hertogenbosch, 2009. P. Osendarp, J. Bos, H. Crijns, e.a., Eerste hulp bij schulden. Over schuldhulpverlening en de kerken, werkgroep Arme Kant van Nederland/EVA en Kerk in Actie, ’s-Hertogenbosch en Utrecht, 2009. G. van Eck, P. de Bie, H. Crijns, H. Noordegraaf, e.a., Armoede en recht doen. Helpen onder protest in de praktijk, werkgroep Arme Kant van Nederland/ EVA en Kerk in Actie, ’s-Hertogenbosch en Utrecht, 2010. N. de Boer, P. de Bie (red.), De Boodschappenmand - koopkracht in de praktijk, werkgroep Arme Kant van Nederland/EVA, ’s-Hertogenbosch, september 2011.

Algemene WebAdressen www.cbs.nl - Centraal Bureau voor de Statistiek www.cg-raad.nl - Chronisch zieken en gehandicaptenraad www.cnv.nl - Vereniging van christelijke vakbonden in Nederland met vele lokale afdelingen www.divosa.nl - Informatie van de Vereniging van Directeuren van Sociale Diensten, dossier schuldhulpverlening (GSD) www.echtscheidingswijzer.nl - Wegwijzer bij echtscheiding en de economische gevolgen www.eigenkracht.nl - Eigen Kracht Centrale www.fnv.nl - De Federatie Nederlandse Vakbeweging bestaat uit een 16-tal zelfstandige vakbonden met vele locale afdelingen www.hetjl.nl - Het Juridisch Loket, wegwijzer in recht, o.a. familie, uitkeringen, werk, wonen, vreemde-

lingen, kopen, geld, rechtsbijstand en bemiddeling (mediation) www.kennisring.nl - Informatie over sociale zekerheid, ingedeeld in thema’s. www.korrelatie.nl - Kijk voor schulden bij thema’s / financiële problemen www.leergeld.nl - Sponsoring van het meedoen door minima-jongeren aan activiteiten op school, in de sport en bij recreatie www.mee.nl - MEE Nederland, Ondersteuning voor mensen met een handicap, functiebeperking of chronische ziekte www.rijksoverheid.nl/ministeries/szw- Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid www.rijksoverheid.nl/ministeries/vws- Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport www.pgb.nl - Vereniging van mensen met een persoonsgebonden budget voor zorg, functiebeperking of handicap www.rechtopbijstand.nl - Informatie over algemene en bijzondere bijstand www.scp.nl - Sociaal en Cultureel Planbureau www.socialealliantie.nl - Informatie van de samenwerkende organisaties binnen de Alliantie voor Sociale Rechtvaardigheid, kortweg Sociale Alliantie genoemd www.stichtingclip.nl - Informatie van de Cliëntenraden in sociale zekerheid en zorg www.stimulansz.nl - Informatie over sociale zekerheid, kennis en advies over werk en inkomen, welzijn en gezondheid www.voedselbank.nl - Informatie van de samenwerkende voedselbanken in Nederland met overzicht van de lokale voedselbanken en steunpunten www.vng.nl - Informatie van de Vereniging Nederlandse Gemeenten

18

Webadressen in verband met schuldhulpverlening Er is in Nederland op het internet heel veel informatie te vinden over schulden, problematische schulden, schuldhulpverlening, wie doet wat wanneer en waarom. We hebben ervoor gekozen om in het onderstaande de homepages in beeld te brengen. Daar is zowel informatie te vinden, contactadressen, als verwijzing naar hulp en begeleiding. Schuldhulpverlening is een werkveld, dat sinds 2008 sterk in beweging is gekomen, in vervolg op de veranderingen in de wetgeving van de sociale zekerheid, welzijn en gezondheidszorg. Ook economische ontwikkelingen zijn daarin niet te veronachtzamen. Verwijzingen naar websites zorgt ervoor dat de informatie over nieuwe ontwikkelingen bij de lezer sneller beschikbaar is. Wie adressen zoekt kan altijd onder ‘contact’ de juiste namen en adressen vinden. www.schuldhulpmaatje.nl - Maatjesproject van de gezamenlijke kerken, maatschappelijke organisaties en schuldhulporganisaties. De site maakt duidelijk waar in Nederland SchuldHulpMaatje als project gestart is, wat het project inhoudt en wat er in omgaat. www.uitdeschulden.nu - Digitale hulpsite van SchuldHulpMaatje, waarin mensen met schulden zelf kunnen uitzoeken hoe hun situatie er uit ziet en hoe ze het probleem van verschulding kunnen aanpakken. www.berekenuwrecht.nl - Bereken de rechten op uitkeringen, regelingen en voorzieningen www.bosconsulting.web-log.nl - Informatie inzake schuldsaneringen J.Bos (een van de auteurs van Eerste hulp bij schulden) www.budgetteer.nl - Particuliere christelijke schuldhulporganisatie www.modusvivendi.nl - Particuliere christelijke schuldhulporganisatie www.mogroep.nl - Landelijk Platform Integrale Schuldhulpverlening (LPISHV) www.nibud.nl - Bureau voor persoonlijk budgetadvies www.nibudjong.nl - Budget advies voor jeugd en geld www.schulden.nl - Overzicht van schuldregelingen in Nederland www.schuldenwijzer.nl - Particuliere schuldhulporganisatie SVF

www.schuldhulpverlening.jouwpagina.nl - Startpagina met zeer veel links over schulden en schuldhulpverlening www.schuldsanering.nl - Particuliere schuldhulporganisatie voor bedrijven en ondernemers www.sociaalraadslieden.nl - Informatie van de gemeentelijke sociale raadslieden, o.m. rapporten over schulden en incasso www.stidag.nl - Eerste hulp bij ondernemen en schulden www.volkskrediet.nl - Vereniging voor schuldhulpverlening en sociaal bankieren van de NVVK www.wsnp.rvr.org - Informatie over WSNP en berekening vrij te laten bedrag www.wsnpforum.messageboard.nl - Forum van ervaringsdeskundigen WSNP www.zelfjeschuldenregelen.nl - Mogelijkheden om zelf stap voor stap schulden te regelen en weg te werken

Webadressen in verband met caritas, diaconie en diaconaat Geldnood komt meestal niet alleen. Vaak is er meer aan de hand en is de beste steun en hulp breder dan het geven of ontvangen van geld. De eerst aangewezene om te overzien wat voor hulp nodig is, is het algemeen maatschappelijk werk dat in elke plaats te vinden is. Maatschappelijk werkers kunnen ook wegwijzers zijn in het Nederlandse woud aan grotere en kleinere regelingen voor mensen met een minimaal inkomen en de procedures voor schuldhulpverlening. Zijn deze wegen uitgeput, dan doet u er goed aan bij de plaatselijke caritas, parochiële caritas instelling, diaconie, diaconale werkgroep, Vincentius vereniging of voedselbank te informeren. De kerken weten lokaal de weg in hulpland. In ieder geval helpen zij aanvullend en in noodsituaties en doen dat vaak 'onder protest'. Dat wil zeggen dat zij materiële ondersteuning van mensen combineren met stemverheffing: het onrecht aanklagen bij bestuurders en politici. Met het oog op actualiteit is gekozen voor een verwijzing naar homepages. Wie adressen zoekt kan altijd onder ‘contact’ de juiste namen en adressen vinden.

19

www.armekant-eva.nl - landelijke projectgroep van Raad van Kerken in Nederland en arbeidspastoraat DISK over armoede in Nederland www.atd-vierdewereld.nl - Beweging ATD Vierde Wereld, Springplank naar Solidair Samenleven met en voor de armste mensen in eigen land en de wereld www.cgk.nl - Diaconaal bureau ondersteunt de diaconieën/diakenen van de Christelijke Gereformeerde Kerken in Nederland www.cskonline.nl - zoekers (diaconale mensen met een hulpvraag) en aanbieders van allerlei soorten van hulp

www.rkdiaconie.nl - Over diaconale initiatieven en activiteiten in rooms-katholiek Nederland www.remonstranten.org - Remonstrantse Broederschap www.steknet.nl - Het werk van de diaconieën in Den Haag in beeld www.stichtinghip.nl - Koppeling van vraag en aanbod door inzet van personen rond diaconie in verschillende steden www.stichtingpresent.nl - Diaconie door koppelen van vraag en aanbod door inzet van groepen

www.cordaid.nl - De katholieke organisatie Cordaid Bond Zonder Naam steunt individuen en diaconale initiatieven in Nederland

www.vincentiusvereniging.nl - Vereniging van R.-K. Vincentius verenigingen met overzicht van de lokale verenigingen

www.diaconaalsteunpunt.nl - Ondersteunt de diaconieën/diakenen van de GKv - Gereformeerde Kerk (vrijgemaakt) - bij hun ambtswerk

www.werkindekerk.nl/diaconaat - Artikelen over diaconaat en een literatuurlijst. Een initiatief van de Evangelische Alliantie, Evangelische Omroep en het Instituut voor Gemeenteopbouw en Theologie van de Christelijke Hogeschool Ede.

www.diaconie.org - Het werk van de Amsterdamse diaconieën in beeld www.disk-arbeidspastoraat.nl - Landelijk bureau DISK over arbeidspastoraat, kerk en arbeid, geloofwaardige economie, zorg en inkomen www.doopsgezind.nl - Algemene Doopsgezinde Sociëteit www.ea.nl - Netwerk van de Evangelische Alliantie. www.justitiaetpax.nl - Rooms-katholieke mensenrechten organisatie met specialisatie op vreemdelingen en migranten www.katholieknederland.nl/parochies/index.html - Overzicht van de rooms-katholieke parochies in Nederland www.kerkinactie.nl - Over diaconale initiatieven en activiteiten in de Protestantse Kerk in Nederland www.netwerkdak.nl - Steunpunt van inloophuizen, buurtpastoraat en drugspastoraat www.okkn.nl - Oud-Katholieke Kerk in Nederland www.raadvankerken.nl - Informatie van de Raad van Kerken in Nederland, waarin veel christelijke kerken samenwerken

De Boodschappenmand De werkgroep Arme Kant van Nederland/EVA heeft twaalf mensen geïnterviewd over hun inkomen en hoe ze dat besteden. Hoe ziet de boodschappenmand van mensen met een laag inkomen eruit, nadat alle vaste lasten betaald zijn? In ieder geval geven die mandjes een indruk van soberheid, zo niet schraalheid. Opvallend ook is hoeveel moeite het kost om een schuld - als die ontstaan is - weer af te lossen. Het katern ‘De boodschappenmand - koopkracht in de praktijk’ is na half oktober gratis verkrijgbaar bij de Arme Kant van Nederland, Luijbenstraat 17, 5211 BR ’s-Hertogenbosch, tel.; 0736121939; e-mail: [email protected]. Bestellen: www.armekanteva.nl. Op deze site is ook de digitale versie beschikbaar.

20

e

Ka

/E

Ar m

VA

www.kerkinactie.nl

nt v

a n N e d er l

an

d

www.armekant-eva.nl

www.raadvankerken.nl

www.rkdiaconie.nl