Handleiding Vrijwillig Marokkaans Jongerenwerk

Handleiding Vrijwillig Marokkaans Jongerenwerk

Deze handleiding is tot stand gekomen dankzij een financiële bijdrage van Stichting Kinderpostzegels Nederland. Kinderpostzegels steunt wereldwijd projecten waarin veiligheid en ontwikkeling van kwetsbare kinderen centraal staat. Kijk voor meer informatie op www.kinderpostzegels.nl.

Uitgeverij Jeugdzaken Cannenburg 36 1081 HA Amsterdam © 2014 A. Ghzili, G. Loukili en R. Veenbaas Foto’s: Ernst Stolk (pag. 31, 55 en 63) Verzorging omslag en binnenwerk: Grand Prix Copyrette ISBN 978-90-77714-45-4 All rights reserved. No part of this book may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without the prior written consent of the publisher.

Voorst, R. van, Jullie zijn anders als ons. Jong en allochtoon in Nederland, De Bezige Bij, Amsterdam, 2010. Winter, H., Starterspakket voor zelforganisaties. Een toolkit

Handleiding Vrijwillig Marokkaans Jongerenwerk

voor zelforganisaties die vanaf de grond worden opgebouwd, FORUM, Utrecht, 2005. Websites http://www.elanexpertise.nl http://www.islamagenda.nl http://www.islamstudies.nl http://www.marokko.nl http://www.moskee-elfath.nl https://nl-nl.facebook.com/moskeehoofddorp http://www.moslimnetwerk.nl http://www.ntr.nl http://www.sv-isa.nl http://www.steunpuntsabr.nl http://www.stichtingvac.nl

Abdoellah Ghzili, Ghariba Loukili en Redbad Veenbaas

Met medewerking van: Hamza Akkar, Ouarda Batou, Hakima Chantoufi, Zarina Jahangir, Karima Sahla, Hanane Ben Ayad, Yousra Kaddouri, Marzouk Aulad Abdellah, Jaap Noorda en Annelieke van Dijk

Uitgeverij Jeugdzaken Amsterdam 74

Noorda, J. en R. Veenbaas, Hangplekken. Een nieuwe rage?

Handleiding voor jongerenontmoetingsplaatsen en jeugdbeleid, VU Uitgeverij, Amsterdam, 2000. Yad allah ma’a al-jama’a ‫يد هللا مع الجماعة‬

Pels, D., ‘Marokkanen willen graag jongerenwerker worden’, Trouw, 08-11-2005.

Vele handen maken licht werk Pinto, D., Interculturele communicatie. Een stap verder, Bohn Stafleu van Loghum, Houten, 2007. Sar, J. van der, R. Lombo-Visser en W. Boender, Moskeeën

gewaardeerd. Een onderzoek naar het maatschappelijk rendement van moskeeën in Nederland, Stichting Oikos, Utrecht, 2008. Veenbaas, R., Values and Norms of Young Muslim People in the Netherlands. In: S. El Bouayadi-van de Wetering and S. Miedema (ed.), Reaching for the Sky. Religious Education from Christian and Islamic Perspectives, Rodopi, AmsterdamNew York, 2012, 257-267. Veenbaas, R., J. Noorda en H. Ambaum, Handboek modern jongerenwerk. Visie, methode en voorwaarden, VU Uitgeverij, Amsterdam, 2011. Vollaard, J. en J. Olie, Multicultureel vakmanschap. De Amsterdamse lerarenopleidingen kiezen ervoor! , Veenman drukkers, Rotterdam, 2011.

73

Hees, S. van, De maatschappelijke waarde van allochtone vrijwilligersorganisaties, ACB Kenniscentrum, Amsterdam, 2010.

Inhoudsopgave

Huygen, A., E. van Marissing en H. Boutelier, Condities voor zelforganisatie, Verwey-Jonker Instituut, Utrecht, 2012.

Voorwoord

7

Inleiding

9

Huygen, A. en E. van Marissing, Ruimte voor zelforganisatie. Implicaties voor gemeenten, Verwey-Jonker Instituut, Utrecht, 2013. Jong, J. D. de, Kapot moeilijk. Een etnografisch onderzoek

naar opvallend delinquent groepsgedrag van ‘Marokkaanse’ jongens, Aksant, Amsterdam, 2007.

Hoofdstuk 1. Vrijwillig Marokkaans jongerenwerk § 1. Wat is vrijwillig jongerenwerk? § 2. Over vrijwillig Marokkaans jongerenwerk § 3. Verschillende typen jongerenwerk § 4. Activiteiten § 5. Doelgroep

13 13 14 15 18 19

Jong, M. de, Ik ben die Marokkaans niet! Onderzoek naar

identiteitsvorming van Marokkaans-Nederlandse HBOstudenten, VU Uitgeverij, Amsterdam, 2012. Klaver, J., Allochtonen en vrijwilligerswerk, Regioplan, Amsterdam, 2005. Kleijwegt, M., Familie is alles. ‘Onzichtbare ouders’ tien jaar later, Atlas Contact, Amsterdam/Antwerpen, 2014. Koning, M. de, Zoeken naar een “zuivere” islam.

Geloofsbeleving en identiteitsvorming van jonge Marokkaans-Nederlandse moslims, Bert Bakker, Amsterdam,

Hoofdstuk 2. Praktijkvoorbeelden § 1. De moskee als maatschappelijke motor - Hoofddorp § 2. Volkssport nummer 1: voetbal! - Amsterdam § 3. Opvoeden in Berberse gezinnen - Amersfoort § 4. Empowerment! - Den Haag § 5. Het studentenleven - Amsterdam § 6. Pubers in wording - Amsterdam § 7. De kracht van vrouwen - Lelystad § 8. Koken en voetballen - Lelystad § 9. Geduld is een schone zaak - Den Haag

2008. 72

5

23 23 28 32 35 39 42 46 51 54

61

Hoofdstuk 3. Aanbevelingen § 1. De deelnemers § 2. De vrijwilligers § 3. De randvoorwaarden

61 64 67 71

Literatuur en documentatie

Literatuur en documentatie Budak, B. en S. El Bouyadi-van de Wetering, Muslim Youth Cry Out for Help, In: S. El Bouayadi-van de Wetering and S. Miedema (ed.), Reaching for the Sky. Religious Education from Christian and Islamic Perspectives, Rodopi, AmsterdamNew York, 2012, 257-267. Butter, E., Pijlers voor bruggenbouwers. Over de

ondersteuning van allochtone vrijwilligersorganisaties, ACB, Amsterdam, 2006. Dekker, P. en J. de Hart, Vrijwilligerswerk in meervoud. Civil society en vrijwilligerswerk 5, SCP, Den Haag, 2005. Eldering, L., Cultuur en Opvoeding. Interculturele pedagogiek vanuit ecologisch perspectief, Lemniscaat, Houten, 2011. Fabri, W., Hoe houden jongerenwerkers hun vak bij?

Onderzoek naar de professionalisering van jongerenwerkers, Nederlands Jeugdinstituut, Utrecht, 2007. Griensven, R. van, en K. Smeets, Jeugd- en jongerenwerk in

Nederland. Huidige stand van zaken vanuit gemeentelijk perspectief, SGBO, Den Haag, 2013.

6

71

Zorg ervoor als vrijwilligers dat jullie altijd een uitvalsbasis hebben voor het jongerenwerk!  Wanneer je werkt vanuit een moskee of Marokkaanse vereniging, maak duidelijke afspraken met het bestuur van de accommodatie omtrent jullie doelen en activiteiten. Houd altijd rekening met jullie gastheer.  Creeër je eigen netwerk. Wanneer je van plan bent vaker activiteiten te organiseren kun je niet vroeg beginnen met het creeëren van een netwerk. Dan hoef je niet bij elke activiteit opnieuw deelnemers te werven maar heb je ze binnen handbereik.  Een netwerk kan je ook helpen om mensen met bepaalde kennis en talenten in kaart te brengen. Heb je specifiek iemand nodig voor een bepaalde activiteit dan heb je deze snel gevonden in je netwerk of via je netwerk. Er huist veel talent in Marokkaanse jongeren!  Op Marokkaanse fora zoals www.marokko.nl en bij studentenverenigingen staan veel jongeren te springen om vrijwillig actief te zijn in een organisatie. Maak daar gebruik van!

70

Voorwoord De eerste generatie van Marokkanen in Nederland heeft belangrijk werk verricht. Zij hebben bijgedragen aan de economie en vanaf ongeveer 1975 ook gezorgd voor de stichting van vele moskeeën, waarin voor de jeugd bijvoorbeeld koranlessen en Arabische les kunnen worden gegeven. Inmiddels leven we in een nieuwe tijd. Er is een nieuwe generatie jongeren opgegroeid, die met nieuwe uitdagingen wordt geconfronteerd. Zij kennen Marokko uitsluitend als vakantieland en zijn veel meer alleen op de Nederlandse samenleving gericht. Zij spreken de Nederlandse taal van jongs af aan en willen een verbinding leggen tussen de cultuur van hun ouders en de Nederlandse samenleving. Veel van deze jongeren doen het uitstekend op school en in de maatschappij. Maar er zijn ook jongeren die daar meer moeite mee hebben. Ze hebben problemen en sommigen van hen hebben het idee dat ze geen kant meer op kunnen. Hun ouders zijn niet meer in staat om ze te helpen en ouders en kinderen begrijpen elkaar dan vaak niet meer. Omdat ze weinig kennis van de islam hebben, lopen ze het risico in handen te vallen van radicale kringen, die zich afzetten tegen de samenleving. Maar ook jongeren met wie het wel goed gaat, kunnen allerlei vragen hebben over hoe je je als moslimjongere in de maatschappij kunt opstellen zonder je eigen identiteit te verloochenen.

7

Des te verheugender is het dat er een toenemend aantal vaak goed opgeleide jongeren is dat zich in hun vrije tijd wil inzetten voor de jeugd. Zij zijn zich bewust van hun voorbeeldfunctie en willen hun ervaringen delen met jongere leeftijdsgenoten en met jongeren die er nog moeite mee hebben om hun plek binnen de samenleving te vinden. Zij organiseren allerlei activiteiten, variërend van lezingen en debatten tot koken en voetballen. Die activiteiten kunnen zowel binnen als buiten moskeeën plaatsvinden. Religie is voor deze jongeren een belangrijk onderdeel van hun identiteit, niet om zich tegen de samenleving af te zetten, maar juist om er volop aan deel te nemen. Zij kunnen een brug slaan tussen ouders en kinderen en ook een helpende hand uitsteken naar jongeren die het moeilijk hebben. Er komen veel jongeren af op deze activiteiten. Deze handleiding laat zien hoe deze jonge vrijwilligers op verschillende manieren met een breed publiek van Marokkaanse jeugd in gesprek gaan en hen begeleiden op weg naar volwassenheid. Ik kan deze handleiding van harte aanbevelen bij iedereen die zich voor deze jeugd wil inzetten en hoop dat jong en oud inspiratie putten uit deze voorbeelden. Marzouk Aulad Abdellah Unie van Marokkaanse Moskeeorganisaties in Nederland Raad van Marokkaanse Geleerden in Europa

8

bestaande organisatie gaan om daar je activiteit uit te voeren. Zo heb je organisaties als Vrouw en Vaart in Amsterdam waar je als vrijwilliger gebruik kunt maken van hun locatie als je een activiteit wilt organiseren. Dit heeft vaak als voordeel dat de organisatie al goed bekend is in de omgeving en veel bezoekers trekt.  Behalve gebruik maken van de locatie van een andere organisatie is het ook handig om samen te werken met andere organisaties. Er zijn veel organisaties die iets doen voor de Marokkaanse doelgroep. Ze zijn bekend met de cultuur en weten ze makkelijk te bereiken. Is jouw organisatie nog niet zo groot of opereer je alleen of met een kleine groep dan kan het erg leerzaam zijn om samen te werken met een grotere organisatie. Maak een afspraak en stap eens binnen.  Publiciteit is erg belangrijk om een activiteit tot een succes te maken. Veel organisaties maken daarvoor dankbaar gebruik van het internet. Via facebook en twitter kun je veel mensen bereiken. Marokkaanse jongeren behoren tot de meeste actieve internetgebruikers in Nederland.  Zien en gezien worden: wanneer je met je activiteiten een grote groep wilt aantrekken is het belangrijk dat je zichtbaar bent. Je activiteit houden op een lokale bekende en toegankelijke plek is daarbij handig. De moskee is een publieke plek bij uitstek!  Behalve moskeeën zijn ook buurthuizen en ruimtes van Marokkaanse organisaties vaak prima accommodaties.

69

hoe dat moet roep dan de hulp in van iemand die daar beter in is.  In de Marokkaanse gemeenschap is veel verborgen kapitaal. Islamitische slagerijen, kruideniers en andere ondernemers zijn bijna altijd bereid om financieel bij te dragen aan ‘goede werken’ in de lokale Marokkaanse gemeenschap. Moskeeën zijn ook vaak bereid om bij te dragen in natura of geld.  Houd rekening met waar activiteiten gehouden worden en de regels die per accommodatie gelden. Een meidenfeest (met dans en muziek) in een moskee is niet de meest geschikte locatie. Marokkaanse straatjongens die nooit naar de moskee gaan moet je niet zonder meer iets aanbieden waarbij zij hun vaders ontmoeten.  Als je geen verstand hebt van financiën en subsidieaanvragen, dan kun je ook iemand inhuren om dit te doen. Zo is er de organisatie SamenInc die voor jou een activiteitenplan maakt en een begroting erbij. Ze zoeken uit welke subsidies voor jouw activiteit van toepassing zijn en dienen voor jou de aanvraag in. Organisatie en netwerk  Succesvolle Marokkaanse vrijwilligers werken georganiseerd. Hoe klein je ook begint, werk vanuit een bestaande organisatie of zet je eigen organisatie op poten. Bedenk wat je wilt, hoe je het wilt en met wie.  Wanneer je eenmalig een activiteit wilt organiseren hoef je natuurlijk niet gelijk een organisatie op te zetten. Je kunt bijvoorbeeld ook je plan uitwerken en naar een 68

Inleiding Voor u ligt een handleiding voor vrijwillig Marokkaans jongerenwerk. Het idee hiervoor is ontstaan in 2012 vanuit het Centrum voor Islamitische Theologie, een onderdeel van de Faculteit der Godgeleerdheid van de Vrije Universiteit te Amsterdam. De basisgedachte was om een activerend onderzoek te verrichten naar vrijwillig jongerenwerk onder moslimjongeren in de Marokkaanse gemeenschap. Naast het in kaart brengen van de mogelijkheden en grenzen van vrijwillig jongerenwerk vanuit de Marokkaanse gemeenschap, was het doel van het project ook bij te dragen aan deskundigheidsbevordering op dit terrein in de vorm van kadertraining onder Marokkaanse jongeren die deze activiteiten organiseren en begeleiden. Uitvoering Het onderzoek voor dit project is uitgevoerd in de periode april 2013 tot februari 2014 en bestond uit interviews met betrokkenen, deelname aan activiteiten, literatuurstudie en ervaringen met kadertraining. Via een breed netwerk van relaties, opgebouwd tijdens eigen jongerenwerkervaringen en aangevuld met behulp van internet, is contact gelegd met een aantal organisaties. Uiteindelijk hebben wij gekozen voor negen organisaties in enkele grote en wat kleinere steden: Amsterdam, Den Haag, Amersfoort, Lelystad en Hoofddorp. Daarbij hebben wij geprobeerd recht te doen aan de verscheidenheid van initiatieven en initiatiefnemers: Marokkaanse 9

zelforganisaties, jongerencommissies van moskeeën, kleine werkgroepen of persoonlijke initiatieven en studentenorganisaties. Ook is aandacht besteed aan activiteiten voor zowel jongens als meisjes, gemengd of apart. We hebben aan deze organisaties een bezoek gebracht op de eigen locaties en gesprekken gevoerd actieve organisatoren en deelnemers en daarnaast ook activiteiten bijgewoond. Aan het einde van de rit zijn vier kadertrainingen met vrijwilligers georganiseerd in Amersfoort en Hoofddorp (voor mannelijke vrijwilligers) en in Lelystad en Almere (voor vrouwelijke vrijwilligers). Bij deze trainingen zijn veel tips verzameld en uitgewisseld, die aan de orde komen in hoofdstuk 3. Tijdens het onderzoek hebben wij verder voortdurend telefonisch en via e-mail contact gehouden met de organisaties om onze inzichten bij te kunnen stellen. Wat staat er in? Dit boekje bestaat uit drie hoofdstukken. Het eerste hoofdstuk gaat in op de vraag wat vrijwillig Marokkaans jongerenwerk inhoudt. Daarbij is onderscheid gemaakt tussen drie verschillende typen jongerenwerk. Hoofdstuk 2 bevat enkele praktijkbeschrijvingen van vrijwillig Marokkaanse jongerenwerk. Deze praktijkbeschrijvingen zijn tot stand gekomen op basis van interviews en observaties. De voorbeelden zijn beschreven aan de hand van de volgende kenmerken: de organisatie, de doelgroepen en de activiteiten.

10

houden met wanneer de jongeren kunnen maar ook wanneer hun ouders tijd hebben. Toegankelijkheid van activiteiten  Maak een activiteit laagdrempelig. Het moet geen opgave zijn om mee te doen aan de activiteit of om je daarvoor op te geven. Geef een duidelijke beschrijving en maak het deelnemers makkelijk zich op te geven en de locatie te vinden. Marokkanen praten graag. Hang daarom niet zonder meer een aankondiging van een activiteit op, maar roep die om. Mondelinge communicatie werkt beter dan schriftelijke communicatie.  Geef duidelijk aan voor wie de activiteit bestemd is. Voor jongens of voor meiden? Jong of oud? Wordt er in het Nederlands of Marokkaans gesproken?  Werk zo min mogelijk met inschrijvingen (behalve wanneer het strikt noodzakelijk is). Veel Marokkaanse jongeren staan open voor allerlei activiteiten, maar willen niet gebonden worden aan allerlei regels en voorwaarden.

§ 3. De randvoorwaarden Geld en andere middelen  Financiën is een belangrijk punt voor veel vrijwilligerswerk. Ook al heb je de beste bedoelingen en wil je geheel vrijwillig iets ondernemen je zult toch financiën nodig hebben om de activiteit te bekostigen. Maak van te voren een duidelijk en realistisch begrotingsplan. Weet je niet 67

 Het is handig om Marokkaanse ouders te betrekken in je activiteiten als het gaat om activiteiten voor kinderen. Ouders voelen zich dan betrokken en zien er sneller het belang van in.  Houd er rekening mee dat Marokkaanse vaders en moeders bij vrijwilligersactiviteiten voor hun kinderen het liefst apart van elkaar betrokken willen worden. Houd rekening met gevoelens  Vertrouwen is ook een belangrijk punt onder Marokkaanse vrijwilligers. Met name rond activiteiten voor jongeren. Om veel animo te krijgen voor je activiteit is het belangrijk het vertrouwen te winnen van ouders. Dit kost vaak de nodige inspanning, waardoor je hier niet vroeg genoeg mee kunt beginnen.  Houd rekening met culturele drempels. Activiteiten moeten niet in strijd zijn met de normen en waarden van de Marokkaanse gemeenschap. Wanneer je doelgroep overwegend islamitisch is kan een activiteit waar jongens en meiden gemengd aan meedoen afgekeurd worden door de doelgroep of hun ouders. Vaak bereik je een grotere groep wanneer je rekening houdt met dit soort zaken.  Het tijdstip van een activiteit is erg belangrijk. Je moet rekening houden met de datum en tijdstippen. In het weekend zijn veel mensen vrij maar op zaterdagen doen bijvoorbeeld veel ouders ook boodschappen. Wanneer jongeren van hun ouders afhankelijk zijn om naar de activiteit te komen dan moet je niet alleen rekening

66

In hoofdstuk 3 worden aanbevelingen gepresenteerd voor het organiseren van deze vrijwillige activiteiten. Deze tips komen voort uit de gesprekken met vrijwilligers en jongeren, de ervaringen met activiteiten en de vier kadertrainingen met mannelijke en vrouwelijke vrijwilligers. Voor wie? De handleiding is bedoeld om vrijwillig jongerenwerkers handvatten te bieden voor de activiteiten die zij organiseren. De handleiding wordt verspreid onder de organisaties die hebben meegewerkt aan dit project, alle moskeeën die zijn aangesloten bij de Unie van Marokkaanse Moskeeën in Nederland en tal van andere organisaties die zich inzetten voor jongeren van Marokkaanse afkomst. De handleiding is verder te bestellen of te downloaden via de website van de uitgever:

www.noordaenco.nl. Wij danken alle vrijwilligers en jongeren die hebben meegewerkt aan dit project. Voor opmerkingen of aanvullingen houden wij ons aanbevolen. U kunt ons bereiken via

[email protected]. Lelystad/Amsterdam, februari 2014 Abdoellah Ghzili Ghariba Loukili Redbad Veenbaas

11

scholen, overheid en buurtorganisaties, allemaal in het belang van de integratie van jongeren. Beloof niet teveel Eerlijkheid naar jongeren toe is belangrijk. Het is daarbij vooral van belang dat je duidelijk bent over je beperkingen en niet teveel belooft. Valse hoop en beloften worden hard afgerekend binnen de Marokkaanse gemeenschap. In het verlengde daarvan is een veel gehoord advies van onze vrijwilligers om niet teveel hooi op de vork te nemen. Veel jonge vrijwilligers hebben toch al moeite om hun werk en studie te combineren met de wensen en eisen van het vrijwillig jongerenwerk. “’Beter één vogel in de hand dan tien in de lucht”, werd ons in een Marokkaanse variant toegeroepen. Een succesvolle kleinschalige en korte activiteit is vele malen beter dan allerlei grootse plannen en beloften die uiteindelijk niet kunnen worden waargemaakt. Werken met mensen  Wanneer veel (Marokkaanse) vrijwilligers en enthousiaste mensen je willen helpen is dat natuurlijk geweldig, maar het heeft ook een keerzijde. Wanneer je niet goed weet waar je ze voor kan inzetten of wanneer je ze niet kunt begeleiden kan het je veel extra werk kosten.  Veiligheid is belangrijk om Marokkaanse ouders gerust te stellen wanneer activiteiten voor jongeren worden georganiseerd. Marokkaanse ouders zullen er bijvoorbeeld geruster op zijn als een busreisje voor jonge meiden niet tot midden in de nacht duurt. 65

Maar ook andere belangstellenden zouden welkom moeten zijn en zijn dat vaak ook. Vrijwillig Marokkaans jongerenwerk moet de deur openhouden voor niet-Marokkaanse jongeren. Dat kan alleen leuk en interessant zijn voor de betreffende jongeren, maar is ook wenselijk voor de maatschappelijke integratie van Marokkaanse jongeren in ons land.

§ 2. De vrijwilligers Vrijwilligers uit de eigen omgeving Vrijwel alle jongerenwerkers waarmee we hebben gesproken benadrukken het belang van bekendheid met de leefwereld van de jongeren. Dit is volgens hen niet alleen van belang in het directe contact met jongeren, maar ook voor de aansluiting bij de sociale netwerken van die jongeren zoals gezin, familie, straat, buurt, moskee enzovoorts. Door een intensief contact met jong en oud in de eigen omgeving is het ook mogelijk om nieuwe vrijwilligers te werven. Dat laatste is een voortdurende noodzaak voor jongerenorganisaties, zodat er aanvulling is van onderop. Jonge vrijwilligers zijn vaak maar een beperkte periode actief omdat hun situatie op het terrein van school, werk of privéleven snel kan veranderen. Werf die nieuwe vrijwilligers zoveel mogelijk in de eigen omgeving en uit de eigen doelgroep, zodat die aansluiting bij de omgeving gehandhaafd blijft. Een goed contact met de omgeving betekent ook dat het netwerk van de organisatie kan worden uitgebreid naar andere belangrijke partners zoals 64

Hoofdstuk 1. Vrijwillig Marokkaans jongerenwerk Inleiding In dit hoofdstuk gaan we in op de vraag wat vrijwillig Marokkaans jongerenwerk is. Allereerst bakenen we het begrip vrijwillig jongerenwerk af. Vervolgens staan we stil bij de plaats van dit werk binnen de Marokkaanse gemeenschap, waarbij we drie typen initiatieven onderscheiden. We geven daarnaast een korte typering van de activiteiten die voor de jongeren worden georganiseerd. Ten slotte gaan we in op de doelgroepen van het vrijwillig Marokkaans jongerenwerk.

§ 1. Wat is vrijwillig jongerenwerk? Vrijwillig jongerenwerk is vrijwilligerswerk. Dit houdt in dat het werk is dat weliswaar in (enig) georganiseerd verband plaatsvindt, maar onverplicht en onbetaald wordt verricht ten behoeve van anderen of de samenleving. In deze handleiding gaat het om vrijwilligerswerk voor de doelgroep van Marokkaanse jongeren. Jongerenwerkers zetten zich hierbij vrijwillig in om activiteiten te organiseren en voorzieningen te treffen voor jongeren in de leeftijdcategorie van ongeveer 12 tot 23 jaar die aansluiten bij de leefwereld van die jongeren. Vaak worden 13

deze activiteiten en voorzieningen voor groepen verzorgd, maar soms ook voor individuen. Jongeren worden hierbij begeleid in hun ontwikkeling naar volwassenheid en integratie in de maatschappij. Vrijwillig jongerenwerkers kunnen ook vaak rekenen op de actieve medewerking van jongeren uit de doelgroep.1

§ 2. Over vrijwillig Marokkaans jongerenwerk Vrijwillig jongerenwerk is geen onbekend verschijnsel binnen de Marokkaanse gemeenschap. Veel jonge Marokkanen, vooral studenten in de grote steden, zijn vanuit persoonlijke motivatie actief met het organiseren van educatie en recreatieve activiteiten in groepsverband voor meidengroepen, straatjongeren/hangjeugd, scholieren die extra begeleiding nodig hebben, enzovoorts. Maar ook steeds meer organisaties, met name moskeeën, organiseren en faciliteren activiteiten en voorzieningen voor de (eigen) jeugd. Waar het voorheen beperkt bleef tot incidentele (informele) hulp en begeleiding, blijken steeds meer van zulke organisaties via bijvoorbeeld jongerencommissies stelselmatig en in georganiseerd verband jongeren te begeleiden op allerlei terreinen. Marokkaanse Nederlanders juichen het vrijwillig jongerenwerk vanuit de eigen gemeenschap toe.2

De rol van de Marokkaanse cultuur Ook de Marokkaanse cultuur is belangrijk voor deelnemers en organisatoren, maar toch minder belangrijk voor hen dan religie. Bepaalde organisaties van vrijwillig jongerenwerk distantiëren zich zelfs van de Marokkaanse identiteit van de organisatie en zullen die eerder islamitisch noemen. Zij rechtvaardigen dit soms ook met het feit dat niet alleen Nederlandse jongeren met een Marokkaanse afkomst bediend worden, maar ook jongeren met een andere afkomst: autochtoon, Irakees, Pakistaans enzovoorts. Zeker als deze jongeren islamitisch zijn of zich tot de islam aangetrokken voelen, vinden ze over het algemeen gemakkelijk de aansluiting.

1

Voor definities en omschrijvingen van (vrijwillig) jongerenwerk, zie: Redbad Veenbaas, Jaap Noorda en Hanno Ambaum, Handboek modern jongerenwerk. Visie, methode en voorwaarden, VU Uitgeverij, Amsterdam, 2011, pp. 18-30; René van Griensven en Karianne Smeets, Jeugd- en jongerenwerk in Nederland. Huidige stand van zaken vanuit gemeentelijk perspectief, SGBO, Den Haag, 2013, p.1; en Wil Fabri, Hoe houden jongerenwerkers hun vak bij? Onderzoek naar de professionalisering van jongerenwerkers, Nederlands Jeugdinstituut Utrecht, Utrecht, 2007, pp. 15-19. 2 Zie ‘Marokkanen willen graag jongerenwerker worden’, Trouw, 08-11-2005.

14

63

de deelnemers te letten. Tieners beneden de 16 jaar zullen op zo’n activiteit vaak nauwelijks mee kunnen praten, terwijl een te nadrukkelijke aanwezigheid van wat oudere volwassenen remmend kan werken. Het kan dan wel een idee zijn om een aparte bijeenkomst te organiseren waarin het gesprek tussen jongeren en hun ouders centraal staat. In het meidenwerk zijn positieve ervaringen opgedaan met bijeenkomsten voor meiden en hun moeders.

§ 3. Verschillende typen jongerenwerk

De rol van religie Twee zaken komen voortdurend terug in de gesprekken met de vrijwillige jongerenwerkers: de culturele achtergrond van de deelnemers en de rol van religie. Vijf van de negen organisaties die in het vorige hoofdstuk aan de orde kwamen, zijn uitdrukkelijk actief als levensbeschouwelijke organisaties. Maar ook de andere organisaties benadrukken de rol die religie speelt in het leven van de jongeren als een kompas voor hun normen en waarden. Jongeren laten zich hierop aanspreken en corrigeren, ook als ze in hun manier van leven een heel andere indruk wekken, bijvoorbeeld door overlastgevend of crimineel gedrag. Houd daar rekening mee bij het organiseren van activiteiten en bij het aanspreken van jongeren op hun gedrag. Maak ook aan de buitenwereld zoals scholen, overheid en buurtorganisaties, duidelijk dat aandacht voor de islam tijdens activiteiten niets te maken heeft met religieus extremisme, maar een min of meer vanzelfsprekend onderdeel is van de leefwereld van deze jongeren.

Marokkaanse vrijwilligersorganisaties Bij Marokkaanse vrijwilligersorganisaties gaat het vooral om zelforganisaties die de acceptatie en emancipatie van Marokkaanse medeburgers nastreven in de Nederlandse samenleving. Voorbeelden daarvan zijn vrouwenorganisaties en culturele jongerenverenigingen. Vaak zijn dit organisaties die voortkomen uit oude migrantenorganisaties en organisaties die voortborduren op initiatieven van lokale Marokkaanse gemeenschappen. Veel activiteiten van deze organisaties worden niet alleen voor jonge meiden en jongens georganiseerd, maar ook voor jongvolwassenen. De achtergrond en motivatie van vrijwilligers bij het verrichten van dit soort jongerenwerk is bepalend voor de activiteiten die georganiseerd worden en hoe lang vrijwilligers daarin actief kunnen zijn. Zo ontplooien jongerenwerkers met een studentenachtergrond vooral educatieve en recreatieve activiteiten. Veel van deze vrijwilligers verrichten het vrijwillig jongerenwerk voor een bepaalde duur, bijvoorbeeld zolang zij student zijn. Jongerenwerkers die ooit zelf een straatverleden hebben gehad richten zich vooral op het

62

Vrijwillig Marokkaanse jongerenwerk is er in verschillende soorten en maten. De meest voorkomende typen zijn:  initiatieven vanuit Marokkaanse vrijwilligersorganisaties  levensbeschouwelijk jongerenwerk  overige initiatieven

15

oplossen van problemen van de straatjeugd en het motiveren en inspireren van jongens. Een voorbeeld is een voormalige schoolverlater die nu een eigen kickboksschool runt en ook werkzaam is als docent/mentor voor Marokkaanse jongeren.3 Levensbeschouwelijk jongerenwerk Levensbeschouwelijk jongerenwerk is een ander type van vrijwillig jongerenwerk dat sterk aan terrein wint binnen de Marokkaanse gemeenschap in Nederland. Deze vorm van vrijwillig jongerenwerk heeft een lange traditie in de Nederlandse maatschappij. Maar in plaats van kerken en christelijke organisaties zijn het in Marokkaanse kringen moskeeën en islamitische organisaties die activiteiten organiseren en voorzieningen treffen voor jeugdigen en jongeren. Het gaat hierbij zeker niet alleen om religieuze activiteiten, maar om een heel scala aan activiteiten waaronder het tegengaan van maatschappelijk ongewenst gedrag, variërend van schooluitval tot ernstige overlast en criminaliteit. Steeds vaker fungeren moskeeën ook als accommodatie van jongerenwerk en huisvesten zij (jongeren)organisaties met eigen spelregels binnen hun organisatie. Niet zelden is het bestuur van zo’n jongerenorganisatie tevens actief als de jongerencommissie van de moskee.4 3

Het gaat hierbij om Youssef Aouriaghel, een collega van Ouarda Batou die ook in deze handleiding aan het woord komt. Voor een portret van Youssef, zie: http://www.ntr.nl/player?id=NPS_1220230&ssid=10567 (11-11-2013). 4 In het onderzoeksrapport Allochtonen en vrijwilligerswerk, Regioplan, Amsterdam, januari 2005, p.31 (voetnoot) en p.115, wordt aandacht besteed aan het vrijwilligerswerk dat verricht wordt binnen moskeeën. Deze activiteiten zijn gericht op zowel geloofsbeleving als maatschappelijke activiteiten. Veel daarvan zijn niet-religieuze activiteiten. Volgens de onderzoekers staat vrijwilligerswerk vanuit de moskee dichter bij de ervaringswereld van veel allochtonen dan vrijwilligerswerk binnen een sportclub bijvoorbeeld. Dit zou komen omdat vrijwillige inzet ten gunste van een ander door veel van hen beschouwd wordt als een religieuze en morele plicht. In Moskeeën gewaardeerd. Een onderzoek naar het maatschappelijk rendement van moskeeën in Nederland , Oikos, Utrecht, 2008, komt naar voren

16

Hoofdstuk 3. Aanbevelingen Inleiding Uit de gesprekken met vrijwilligers en jongeren, de ervaringen met activiteiten en de vier kadertrainingen met mannelijke en vrouwelijke vrijwilligers zijn veel tips en aanbevelingen naar voren gekomen over de opzet en uitvoering van vrijwillig Marokkaans jongerenwerk. We zetten de belangrijkste op een rijtje.

§ 1. De deelnemers De leeftijd van de deelnemers In het eerste hoofdstuk hebben wij geconstateerd dat vrijwillig Marokkaans jongerenwerk zich richt op de leeftijdscategorie van ongeveer 12 tot 23 jaar, maar dat soms ook kinderen jongeren dan 12 jaar en jongvolwassenen tot ongeveer 30 jaar betrokken zijn. De meeste vrijwilligersorganisaties hechten niet zo aan leeftijdsgrenzen en willen het liefst een zo groot mogelijke groep mensen bereiken, ongeacht hun leeftijd. In de praktijk brengt dat weinig problemen met zich mee, mits de jeugd een eigen stempel kan drukken op de activiteit. Er zijn wel uitzonderingen. Met name bij educatieve activiteiten, bedoeld om een gesprek over je persoonlijke ontwikkeling en je plaats in de maatschappij op gang te brengen is het goed om je op een specifieke groep te richten en ook op de leeftijd van 61

Overige initiatieven Naast deze twee typen van vrijwillig jongerenwerk zijn er tal van andere vrijwillige initiatieven van particuliere zijde. Met name jonge meiden organiseren lokaal activiteiten die we kunnen typeren als meidenwerk. In bijna elke grote en middelgrote stad van Nederland zijn Marokkaanse meiden actief die op vrijwillige basis meidengroepen organiseren die gericht zijn op het ontplooien van creatieve en recreatieve activiteiten.5

dat veel moskeeën naast religieuze activiteiten tal van sociaal-culturele, educatieve, sportieve en recreatieve activiteiten en individuele hulpverlening organiseren waarvan een deel speciaal gericht is op jongeren. 5 Volgens Elan Expertisecentrum, zetten steeds meer niet-westerse allochtone vrouwen, waarvan een groot deel Marokkaans is, zich vrijwillig in en hebben zij de niet-westerse allochtone mannen daarin gepasseerd. Marokkaanse vrouwen doen volgens dit bureau ook meer vrijwilligerswerk dan Marokkaanse mannen, anders dan bijvoorbeeld bij in de Turkse gemeenschap. Het is dan ook niet vreemd om vooral veel meiden en jonge vrouwen actief te zien in het vrijwillig jongerenwerk. Zie: http://www.elanexpertise.nl/sites/elan.antenna.nl/files/u3/2_06_minder_en_meer.pdf (16-02-2014)

60

17

Ze hebben vaak geen bredere organisatie achter zich, maar organiseren de activiteiten vanuit een kleine werkgroep. Ook zijn er in verschillende steden studentenverenigingen opgericht, die soms ook activiteiten organiseren voor een bredere doelgroep van jongeren.

§ 4. Activiteiten

soms onbesproken blijven. Ook voor ons is dat inzichtgevend en vernieuwend. Veel meiden komen uit een gezin dat warm is en liefdevol, maar waarin diepgaande dialogen niet altijd vanzelfsprekend zijn. De meidenbijeenkomsten bieden ons de mogelijkheid om met meiden met dezelfde religie en achtergrond te spreken over zaken die ons allen aangaan. Zaken waar we vaak over nadenken, maar weinig over spreken. We hebben gemerkt dat dit als heel prettig wordt ervaren.”

De activiteiten die worden georganiseerd kunnen sterk uiteenlopen. Maar meestal vinden ze plaats op een of meer van de volgende terreinen:

1. Ontmoeting, recreatie en sport Jongeren worden in staat gesteld elkaar te ontmoeten en samen recreatieve of sportieve activiteiten te ontplooien.

2. Vorming en educatie Bij activiteiten op het terrein van vorming en educatie staan het leerzame aspect en de persoonlijke ontplooiing van de jongeren voorop.

3. Persoonlijke ondersteuning Zo nodig wordt ook persoonlijke ondersteuning geboden aan jongeren (en hun omgeving) bij vragen en problemen.

18

59

die je hier kent een compliment over een eigenschap die zij bezit’. Om het geheel een luchtig karakter te geven zitten er ook kaartjes tussen met praktische opdrachtjes, zoals: ‘Beeld het volgende uit met gebaren en laat de rest het raden: ‘Ik hou van mezelf’, en ‘Vertel ons een leuke blunder’. De kaartjes worden in een bakje gestopt waarna vervolgens elke aanwezige een kaartje mag pakken. Wie het kaartje pakt reageert hierop en daarna krijgen de andere aanwezigen de gelegenheid hier iets over te zeggen. Op deze manier ontstaat er een dialoog vanuit verschillende achtergronden en wordt de mogelijkheid gecreëerd om het eigen inzicht te vergroten.

§ 5. Doelgroep Het vrijwillig Marokkaans jongerenwerk probeert zich te richten op een brede doelgroep, variërend van HBO- en universitaire studenten tot straatjongeren die hun opleiding niet hebben afgemaakt. Op het eerste gezicht hebben deze jongeren weinig gemeen, behalve het feit dat hun (groot) ouders uit Marokko komen. Niet voor niets kreeg een boek over hoogopgeleide Marokkaanse jongeren de titel mee ‘Ik ben die Marokkaan niet’.6 Ze vinden het terecht vervelend dat het beeld van Marokkaanse jongeren in de media wordt bepaald door straatjongeren die in de criminaliteit verzeild zijn geraakt. Toch zijn er op zijn minst twee zaken die bijna alle jongeren van Marokkaanse afkomst gemeenschappelijk hebben. De eerste is de bijzondere plaats die het moslim-zijn in hun leven inneemt. Het is voor de meesten van hen de kern van hun identiteit.7 Dat is moeilijk voorstelbaar in een land als Nederland, waarin traditionele kerkelijke en religieuze bindingen steeds meer terrein verliezen. Ook Marokkaanse jongeren die ogenschijnlijk weinig aandacht schenken aan hun geloof – variërend van vlotte carrièremakers met een druk uitgaansleven tot criminele jongeren – zullen desgevraagd aangeven dat de islam veel voor hen betekent en dat ze er in

“Deze activiteiten zijn niet alleen leuk, maar geven ook een diepere voldoening”, zeggen de vrijwilligers. “De dialoog biedt evenals andere activiteiten de mogelijkheid om met elkaar te communiceren over diverse onderwerpen, die anders 58

6

Machteld de Jong, Ik ben die Marokkaan niet! Onderzoek naar identiteitsvorming van MarokkaansNederlandse HBO-studenten, VU Uitgeverij, Amsterdam, 2011. Martijn de Koning, Zoeken naar een “zuivere’” islam. Geloofsbeleving en identiteitsvorming van jonge Marokkaans-Nederlandse moslims, Bert Bakker, Amsterdam, 2008; Redbad Veenbaas, Values and

7

Norms of Young Muslim People in the Netherlands. In: Stella El Bouayadi-van de Wetering and Siebren Miedema (ed.), Reaching for the Sky. Religious Education from Christian and Islamic Perspectives, Rodopi, Amsterdam-New York, 2012, p. 257-267; Margalith Kleijwegt, Familie is alles. ‘Onzichtbare ouders’ tien jaar later, Atlas Contact, Amsterdam/Antwerpen, 2014, p. 211.

19

de toekomst veel meer aandacht aan willen schenken. En als het Ramadan is doen ze vrijwel allemaal mee. Andere jongeren lijken misschien erg traditioneel, bijvoorbeeld omdat ze een hoofddoek dragen, maar dat betekent allerminst dat ze zich tegen de moderne maatschappij afzetten en alleen maar met hun religie bezig zijn. Voor veel meiden is de hoofddoek een symbool van zelfbewustzijn en emancipatie, waarbij het vanzelfsprekend is dat je volop aan de maatschappij deelneemt, als moderne vrouw en als moslima. Een tweede zaak die veel Marokkaans-Nederlandse jongeren gemeenschappelijk hebben, is het leven tussen twee culturen: de cultuur van hun ouders en grootouders en die van de Nederlandse samenleving. In de cultuur van hun (groot)ouders zijn de familie en de groep waar je bij hoort vaak belangrijker dan het individu – een beetje vergelijkbaar met het verzuilde Nederland van zo’n vijftig jaar geleden. En aan de andere kant is er de moderne wereld van school, werk en consumptie, waar niets boven het zelfstandige individu lijkt te gaan, die het eigen netwerk voortdurend opnieuw opbouwt en contacten die niet nuttig meer zijn achter zich laat of verwaarloost.8 (En voor criminele straatjongeren komt daar nog een derde cultuur bij: die van de ‘streetgang’, waarin alleen uitdagend en grensoverschrijdend gedrag wordt gewaardeerd.9)

David Pinto, Interculturele communicatie. Een stap verder, Bohn Stafleu van Loghum, Houten, 2007; Lotty Eldering, Cultuur en Opvoeding. Interculturele pedagogiek vanuit ecologisch perspectief , Lemiscaat, Houten, 2011. 9 Jong, Jan Dirk de, Kapot moeilijk. Een etnografisch onderzoek naar opvallend delinquent groepsgedrag van ‘Marokkaanse’ jongens, Aksant, Amsterdam, 2007.

Een vaak georganiseerde activiteit is de dialoog. Dertig meiden (16 tot 25 jaar) verzamelen vanaf 16:00 in de huiskamer van Steunpunt Sabr om met elkaar hun gebeurtenissen en ervaringen uit te wisselen en te delen. Wat zij waarderen is de vertrouwde, veilige maar ook gezellige sfeer (lekkere hapjes, gezellige kaarsen en behulpzame vrijwilligers). Een onderwerp is bijvoorbeeld: ‘Let’s talk about life’ (‘Laten we het over het leven hebben’). Ter voorbereiding zijn een groot aantal kaartjes gemaakt met diverse vragen en (luchtige) opdrachtjes die betrekking hebben op levens-vraagstukken. Een aantal voorbeeldvragen zijn: ‘Hoe wil jij later herinnerd worden?’, ‘Op welke prestatie die jij hebt geleverd ben je trots?’, ‘Welke rol speelt je geloof in je leven?’, ‘Wat versta jij onder liefde?’ en ‘Als jou een tegenslag treft, wat houdt jou dan op de been?’, ‘Op welke twee eigenschappen van jezelf ben je trots en noem twee zwakke eigenschappen van jezelf’. Tenslotte: ‘Geef iemand

20

57

8

deze avond is elkaar confronterende vragen te stellen waardoor meiden als het ware over de streep getrokken worden en daarmee hun ‘ware ik’ voor het voetlicht brengen. “Achter elk antwoord zit een persoonlijke verhaal. Het belangrijkste is, dat er wordt geluisterd naar elkaar en dat er medeleven wordt getoond.” Andere opvallende activiteiten zijn de programma-activiteiten: ‘Taal in de Buurt’, ‘Kleurrijk Gelijk’, ‘Opvoeding en ontwikkeling’, ‘Maatschappelijk actief’, ‘Identiteit en religie’ enzovoorts.

Ook jongeren die goed zijn opgeleid en een mooie baan hebben, kennen de tweestrijd tussen groeps- en individuele cultuur. Maar in plaats van beide als onverzoenlijke tegenpolen te zien, proberen ze een creatieve brug te slaan tussen de moderne wereld en hun eigen traditie. Religie speelt daarbij vaak een verbindende en verzoenende rol, als moreel kompas, met behulp waarvan je het beste van twee werelden probeert te verenigen. Vaak gebeurt dat met veel succes, maar nooit zonder innerlijke strijd.

De vrijwilligers van Steunpunt Sabr vinden de activiteiten die zij organiseren voor hun doelgroep van groot belang. Dit heeft volgens hen vooral te maken met het feit dat ze een gemeenschappelijke culturele achtergrond delen en daarom de vrouwen en meiden beter begrijpen en in staat zijn om op de behoeften van de doelgroep in te spelen. Een van de vrijwilligers drukt het zo uit: “Zoals uit de sociale psychologie bekend is, conformeren we ons sneller aan het gedachtegoed van mensen waarmee we meer gelijkenissen vertonen. Dit is niet raar, want dit is het ‘bekende’ en past vaak binnen onze comfort zone.” Het gevolg hiervan is dat de vrijwilligers in staat zijn het leerrendement en de eigenwaarde van de meiden positief te beïnvloeden. De vrijwilligers beschouwen zichzelf daarom ook als interventieteam. Ter illustratie beschrijven we één van de activiteiten van de organisatie.

Vrijwillig Marokkaans jongerenwerk is een plek waarin je met dit soort vragen bezig kunt zijn – en soms is het een plek waar je ze even kunt vergeten, door alleen maar te ontspannen. Vaak zijn jongeren die een hogere opleiding volgen of een goede baan hebben de voortrekkers in dit jongerenwerk; degenen die het organiseren. Maar daarbij vergeten ze jongeren die minder succesvol zijn in de samenleving – omdat ze hun opleiding hebben afgebroken of in de straatcultuur terecht zijn gekomen – niet. Integendeel, die proberen ze er zoveel mogelijk bij te betrekken. Sommigen van hen hebben vroeger zelf aan de straatcultuur deelgenomen of weten op een andere manier uit eigen ervaring wat daar speelt. Ze zijn zich bewust van hun voorbeeldrol en willen hun leeftijdsgenoten – en jongere broertjes en zusjes – activeren om op een positieve manier aan het maatschappelijk leven deel te nemen en daar een eigen plek in te verwerven. Ze laten daarbij zien dat het geen kwestie is van een keiharde keuze tussen traditie en de moderne maatschappij, maar dat

56

21

een positieve en creatieve verbinding tussen beide uiteindelijk de beste garantie biedt voor een succesvolle integratie in de Nederlandse maatschappij. Vrijwillig Marokkaans jongerenwerk kan daarbij een belangrijke rol vervullen, juist omdat het zo’n brede doelgroep weet te bereiken.

een jongerenbestuur opgericht, dat activiteiten organiseert voor jonge meiden.

Ook wat betreft de leeftijd is de doelgroep breed. Het accent ligt op jongeren tussen ongeveer 12 en 23 jaar, maar er worden ook activiteiten voor kinderen georganiseerd en vaak zijn jongvolwassenen tot zo’n 30 jaar ook van harte welkom. Doelgroep

Stichting Sabr richt zich in de eerste plaats op vrouwen en hun gezinnen. Het jongerenbestuur van stichting Sabr richt zich specifiek op meiden tussen de 16 en 25 jaar. Alhoewel alle meiden in deze leeftijdscategorie welkom zijn, zijn vooral de Marokkaanse meiden uit de kracht- en prachtwijken van Den Haag aanwezig bij hun activiteiten. Elke meid heeft haar eigen bagage en kan een inspiratiebron zijn voor een ander. Deze meiden moeten echter wel op een laagdrempelige wijze bij elkaar worden gebracht. Activiteiten Bij Steunpunt Sabr worden bijna alle activiteiten door vrijwilligers georganiseerd, behalve taallessen. Verschillende activiteiten zoals praatgroepen, lotgenotenbijeenkomsten, workshops en dergelijke worden wekelijks aangeboden. Zo organiseert het jongerenbestuur bijvoorbeeld meidenavonden. Het idee voor de meidenavond is ontleend aan het KRO TV programma ‘Over de streep’ (Nederland 3). De bedoeling van 22

55

§ 9. Geduld is een schone zaak - Den Haag Stichting Steunpunt Sabr (‘sabr’ is het Arabische woord voor ‘geduld’) is in 2008 opgericht om steun en zorg te bieden aan vrouwen. Het gaat hierbij vooral om vrouwen die kampen met sociaal-maatschappelijke en psychische problematiek van uiteenlopende aard, in hun gezin, familie of buurt. Steunpunt Sabr richt zich op twee van de armste wijken van Nederland, de Schilderswijk en het Transvaalkwartier. Het betreft hierbij voornamelijk sociaal kwestbare vrouwen van allochtone afkomst die de taal slecht spreken en laagopgeleid zijn. Steunpunt Sabr richt zich voornamelijk op gezinnen met een moslim-achtergrond. Organisatie

Steunpunt Sabr is een vrijwilligersorganisatie die sinds 2007 actief is. Karima Sahla heeft samen met andere (ervarings)deskundigen een organisatie op poten gezet die problemen aanpakt van (vooral Marokkaanse) vrouwen en gezinnen. Steunpunt Sabr is daarmee een veilig en vertrouwd servicepunt en ontmoetingscentrum geworden voor meiden en vrouwen in de wijk, dicht bij huis. Als Steunpunt Sabr niet verder kan helpen, verwijzen de vrijwilligers door naar hulpen zorgverlenende instanties in de stad. De organisatie biedt praktische steun en zorg op allerlei terreinen waarbij de focus ligt op de laagdrempeligheid. Verschillende programma’s zijn door de stichting in het leven geroepen om op gestructureerde en professionele wijze bij te dragen aan het oplossen van problemen van meiden en vrouwen. Binnen de stichting is ook 54

Hoofdstuk 2. Praktijkvoorbeelden Inleiding In dit hoofdstuk presenteren wij negen voorbeelden uit de praktijk van het vrijwillig Marokkaans jongerenwerk. Het gaat hierbij om recreatieve- en ontmoetingsactiviteiten van Marokkaanse jongens en meiden zoals voetbalwedstrijden en toernooien; beschrijvingen van vormingsactiviteiten zoals lezingen over sociale en/of religieuze onderwerpen en huiswerkbegeleiding; en voorbeelden van ondersteuningsactiviteiten op het persoonlijke vlak. Alle beschreven activiteiten zijn gericht op maatschappelijke integratie van Marokkaanse jongeren in de samenleving. De voorbeelden worden beschreven aan de hand van de volgende kenmerken: organisatie, doelgroepen en activiteiten.

§ 1. De moskee als maatschappelijke motor - Hoofddorp Moskee Ar-Rahman in Hoofddorp neemt een centrale plek in in de wijk Graan voor Visch. Was de moskee voorheen een voormalige gymnastiekzaal die in gebruik is genomen door de Marokkaanse gemeenschap, inmiddels hebben de Marokkanen in Hoofddorp een moderne moskee die niet alleen de gebedsgangers voorziet van alle benodigde faciliteiten, maar ook veel andere wijkbewoners bedient van een breed scala aan activiteiten. De moskee fungeert als ontmoetingsplek, 23

activiteitencentrum en evenementenlocatie van en voor Marokkanen en andere belangstellenden uit Hoofddorp en omgeving. Zo hebben de bezoekers de beschikking over uitstekende binnenruimtes voor recreatieve, educatieve en spirituele activiteiten. In de nabijheid van het bestuurskantoor bevindt zich een grote ruimte waarin cursussen, trainingen en andere scholings- en samenkomstactiviteiten worden gehouden. Deze ruimte is voorzien van grote tafels, stoelen, beamer, schrijfbord enzovoorts. Ook staat er een keuken ter beschikking. Daarnaast biedt de multifunctionele moskee ook andere ruimtes waarvan gebruik gemaakt kan worden, zoals de gebedsruimte en klaslokalen op de begane grond. Al deze ruimtes worden kosteloos beschikbaar gesteld aan individuen en organisaties, inclusief vrijwilligers. Organisatie De moskee huisvest verschillende vrijwilligersorganisaties, opvallend genoeg allemaal gedragen door jongeren. Een daarvan is Al-Mu’mineen (‘De Gelovigen’), tevens onderdeel van de jongerencommissie van moskee Ar-Rahman. In de moskee zijn verder nog twee organisaties actief: de vrouwenafdeling van de jongerencommissie, genaamd AlMu’minaat, en organisatie Al-Akhawat (‘De Zusters’, een zustergroep die vrijwillig schoonmaakwerk doet voor de moskee en moskeeleden). Alle drie de organisaties opereren onafhankelijk, maar ze zijn wel bekend met elkaar en werken ook samen. Het moskeebestuur laat hen vrij in hun handelen en biedt aan hen accommodatie voor hun activiteiten. AlMu’mineen vat de visie en doelstellingen van de organisatie 24

op een avond van zeven tot negen uur avonds. Daarna kletsen de meiden nog wat na in de jongerenkamer waar banken en een tv staan en de sfeer huiselijk en gezellig is.

Voetballen is heel leuk en sportief. En iedereen houdt van voetbal. Veel meiden hebben aangegeven dat ze graag willen voetballen en daarom heeft Yousra een zaalvoetbalactiviteit geregeld met de meidenwerker. Ook deze activiteit vindt plaats in het multifunctionele gebouw. Er is een grote gymzaal met kleedkamers in het gebouw. Daar kunnen de meiden elke week een avond zaalvoetballen. “Het is wel fijn dat we met meiden onder elkaar kunnen voetballen, dat is voor veel meiden prettiger dan wanneer er jongens bij zijn.”

53

Doelgroep Het zijn vooral Marokkaanse meiden die naar de activiteiten komen. Er zitten ook een paar Spaanse, Nederlandse en Turkse meiden tussen. In deze wijk wonen veel Marokkaanse Nederlanders, dus vandaar dat de grootste doelgroep is. Yousra richt zich niet alleen op Marokkaanse meiden. Alle meiden zijn welkom. Er wordt wel rekening gehouden met de achtergrond van de meiden. Zo wordt er bij het voetballen rekening mee gehouden dat bijvoorbeeld ook meiden die een sluier dragen zich vrij kunnen bewegen. Daarom zijn jongens/mannen niet welkom en is het niet mogelijk om van buiten af mee te kijken. Er komen meiden in de leeftijd vanaf twaalf jaar tot achter in de twintig. Het leeftijdsverschil vormt geen probleem. De oudere meiden begeleiden de jonge meiden bij het koken. En bij het voetballen worden jonge en oudere meiden zo goed mogelijk over de teams verdeeld.

samen met de volgende kernbegrippen: islamitische normen en waarden; identiteitsvorming; plaatsbepaling in de samenleving; weerbaarheid; en aandacht.

Al-Mu’mineen profileert zich duidelijk als islamitische organisatie. Islamitische normen en waarden zijn daarom heel belangrijk en vormen een speerpunt in hun jongerenactiviteiten. Daarnaast is de organisatie ook sterk gefocust op hulp bij de identiteitsvorming van jongeren. Men wil jongeren behoeden voor het vallen in een cultuurkloof. Dit betekent dat jongeren, met name Marokkaanse jongeren in Hoofddorp, geholpen dienen te worden met hun plaatsbepaling in de multiculturele samenleving. Deze samenleving heeft veel moois te bieden, maar jongeren moeten ook beschermd worden tegen haar kwalen. Weerbaar worden tegen slechte invloeden is daarom een ander belangrijk speerpunt van de organisatie. Om al deze doelen na te streven, moet aan jongeren aandacht worden gegeven. De organisatie probeert via de moskee, de openbare ruimte en in de virtuele wereld van facebook ruimte en tijd te bieden aan jongeren om actuele kwesties bespreekbaar te maken.

Activiteiten Eenmaal per week koken en eten de meiden samen. Elke week wordt besproken wat de week erna wordt gekookt. Er worden verschillende gerechten gemaakt zodat iedereen kan koken. Elke week helpen een paar meiden bij het halen van boodschappen. “Koken is een leuke activiteit omdat je samen bezig bent en van elkaar kunt leren. Tijdens het koken kun je gezellig kletsen en je leert elkaar ook goed kennen op die manier.” Ze is begonnen met 6 meiden en nu komen er 25 meiden. Het aantal groeit nog steeds. Elke week wordt er samen gekookt

Aangezien de organisatie midden in de wijk gehuisvest is waar de meeste Marokkanen wonen, komen de leden van AlMu’mineen de jongeren vaak in de buurt tegen. In de moskee zelf worden activiteiten aangekondigd, die de ouders aan jongeren meedelen of door jongeren zelf gehoord worden.

52

25

Doelgroep

Al-Mu’mineen treft jongeren via allerlei kanalen en wegen.

Maar ook via facebook en via e-mail vindt er veel contact plaats. De doelgroep bestaat uitdrukkelijk uit jongens en meiden. Het gaat hier bovendien niet alleen om jeugd en jongvolwassenen, maar soms ook om 30-plussers. De meeste activiteiten worden echter bezocht door scholieren en studenten. Veel jongerenavonden worden georganiseerd op vrijdag en zaterdag. Het is niet toevallig dat de meeste jongeren Marokkaans zijn, immers, de moskee is door Marokkanen opgericht. Er komen echter ook opvallend veel jongeren met een andere etnische achtergrond af op de activiteiten van deze jongerenwerkers. Zo worden Nederlandse bekeerlingen, Surinamers en Egyptenaren graag verwelkomd en de organisatie maakt nadrukkelijk geen onderscheid in geslacht, leeftijd of nationaliteit. Iedereen is welkom. Activiteiten De jongerenwerkers van Al-Mu’mineen organiseren cursussen, trainingen, lezingen, sportactiviteiten, beantwoorden vragen van allerlei aard en bieden geestelijke verzorging. Het aanbod van het vrijwillig jongerenwerk is vrij groot en de activiteiten worden in principe dagelijks aangeboden. Dit komt omdat de jongeren elkaar vrijwel dagelijks treffen in de moskee, vaak bij het ritueel gebed, en met elkaar contact onderhouden via de sociale media. Grotere activiteiten, die meer organisatie vereisen, vinden wekelijks of maandelijks plaats. Meestal is de moskee de belangrijkste ontmoetingsplaats voor activiteiten, maar met regelmaat treffen de jongeren elkaar ook thuis.

26

§ 8. Koken en voetballen - Lelystad Yousra Kaddouri is een gedreven vrijwilligster. Ze wilde wat doen in de wijk, want er was weinig te doen voor jonge meiden. Ze kwam toen met iemand in gesprek van de activiteitencommissie. Dit is een commissie in de wijk die allerlei activiteiten organiseert zoals buurtdagen en ontmoetingsfestivals. Via de buurtcommissie kwam Yousra in contact met een meidenwerker die voor stichting Welzijn werkt. Bij haar kon Yousra al haar ideeën kwijt en vond zij hulp bij het realiseren van haar plannen. Organisatie Yousra werkt op eigen initiatief. Ze is niet in dienst van een organisatie en wordt niet betaald voor haar werk. Ze doet alles vrijwillig. Onlangs is ze officieel vrijwilliger geworden van Stichting Welzijn. Maar Yousra werkt zelfstandig en bedenkt zelf de activiteiten voor de meiden. Ze heeft veel contact met meiden uit de buurt en weet dan ook goed waar ze behoefte aan hebben. Stichting Welzijn is betrokken via de meidenwerker die Yousra ondersteunt. Zo worden de locatie en kosten van de boodschappen door de stichting verzorgd. Yousra bespreekt haar ideeën met de meidenwerker en ze bekijken samen wat de mogelijkheden zijn op het gebied van locatie en kosten. Yousra begeleidt de activiteiten zelf en soms is de meidenwerker hierbij aanwezig. De locatie waar alle activiteiten plaatsvinden is een multifunctioneel gebouw in de wijk, waar verschillende organisaties gebruik van kunnen maken. 51

is ontspanning en ontmoeting. Veel vrouwen en meiden zijn dagelijks bezig met werk, huishouden, familie of school. Deze workshop is laagdrempelig en biedt vrouwen en meiden een ontspannende tijd aan. Zij kunnen even met hun handen bezig zijn zonder aan van alles en nog wat te denken; even tijd om op krachten te komen. Voor jonge meiden is er de meidenraad. Deze raad bedenkt activiteiten die speciaal aansluiten bij jonge meiden. Dit zijn activiteiten als filmavonden, busreisjes naar verschillende steden, rondvaarten en bowlen. Maar ook worden er vaak workshops georganiseerd waar meiden en vrouwen samen aan mee kunnen doen. Bij de meidenactiviteiten wordt veel rekening gehouden met de cultuur en de ouders. Zo worden reisjes gepland onder begeleiding van moeders zodat veel meiden mee mogen van hun ouders. Ook wordt er veel aan voorlichting gedaan voor meiden om problemen bespreekbaar te maken. Zaken als ongewenste zwangerschappen, drugsgebruik, criminaliteit en psychische problemen komen tijdens deze voorlichtingsbijeenkomsten aan de orde. Er zijn ook bijeenkomsten voor moeders of voor moeders en meiden samen. Maar de meeste bijeenkomsten zijn alleen voor meiden. De meidenraad biedt bovendien een aanspreekpunt voor veel meiden die thuis problemen hebben of alleen met een probleem worstelen. Maar waar het vooral om gaat bij de meidenraad is jonge meiden vrijetijdsbesteding te bieden. In Lelystad is er op dit gebied niet veel keuze voor jongeren in het algemeen en deze meiden in het bijzonder.

50

Al-Mu’mineen heeft onlangs een educatieve activiteit georganiseerd in de moskee. Het ging hierbij om een cursus over geloof, identiteit en gedrag voor jongeren waarbij de nadruk werd gelegd op religieuze normen en waarden. Een cursusleider bracht naar voren wat het betekent om moslim te zijn in Nederland en waar geloof (islam) voor staat. Veel islamitische theologische termen passeerden de revue, maar de betekenis van die termen werd bijna altijd gekoppeld aan dagelijkse en actuele gebeurtenissen in het leven van een mens en moslim. Met behulp van visuele middelen en door middel van vraag en antwoord, werd de cursus verlevendigd. Een van de bijeenkomsten stond in het teken van rolmodellen. Daarbij werden drie afbeeldingen getoond van mogelijke rolmodellen, waaronder twee bekende topsporters (zie foto). Er kwamen zo’n dertig jongeren op af, evenveel jongens als meiden. Hun leeftijd varieërde van 18 tot 28 jaar; het merendeel was rond de twintig. Uit gesprekken met enkele Marokkaanse cursisten werd al snel duidelijk dat hun vragen over plaatsbepaling in de maatschappij een belangrijke reden zijn voor deelname aan zulke activiteiten. Deze jongeren willen weten wie ze zijn en hoe ze zich als Marokkaanse Nederlanders met een duidelijk islamitische identiteit in de samenleving moeten bewegen.

27

Op een zondagmorgen stond een van ons in Amsterdam-West op Sportpark De Eendracht in het publiek van een groots opgezet voetbaltoernooi voor Marokkaanse jongeren. Op poten gezet door Stichting Daar el Atfaal, een vrijwilligersorganisatie in Amsterdam die zich inzet voor kansarme kinderen in Marokko, trok het toernooi tal van Marokkaanse voetbalteams aan vanuit heel het land met exotische en ludieke teamnamen zoals damesteam FC

van activiteiten die door de stichting worden georganiseerd zijn Nederlandse en Arabische taallessen, koranlessen en huiswerkbegeleiding. Om de gezondheid en fitheid van de doelgroep te verbeteren worden fietscursussen en kickboksen aangeboden. Maar de dames gaan ook geregeld samen wandelen en hardlopen. Er worden vaak voorlichtingsbijeenkomsten gehouden over opvoeding en gezondheidsvraagstukken. Ook is er een wekelijkse inloopochtend voor vragen over deze onderwerpen. Voor de jeugd heeft stichting V.A.C. een meidenraad opgericht die leuke uitstapjes en vakantieactiviteiten voor meiden organiseren. Voor de jongere kinderen is er de V.A.C. Kookids waar kinderen samen onder begeleiding kunnen experimenteren met koken op gezellige wijze. Daarnaast worden voor de gehele doelgroep wekelijks een gezonde ontbijtochtend en culturele uitjes en workshops georganiseerd. Een van de ontspanningsactiviteiten die georganiseerd worden door de stichting is een workshop kralenketting maken. Via facebook worden allerlei vrouwen en meiden benaderd. Bij deze workshop zijn gemiddeld zo’n 10-20 vrouwen en meisjes aanwezig in de leeftijd van 14 tot ongeveer 40 jaar. De workshop wordt gegeven door een Marokkaanse vrijwilligster uit een andere stad die dit vaker doet voor allerlei organisaties. Ze geeft de workshop kettingen maken al een aantal jaren en heeft ook haar eigen organisatie hieromheen gebouwd. Tijdens de workshop wordt er ook gezorgd voor koekjes en thee. De workshop duurt 2 uur en je mag binnen die tijd zoveel kettingen maken als je wilt. Je betaalt een klein bedrag voor de ketting om de onkosten van de workshopverzorgster te betalen. Het doel van de workshop

28

49

Een powerpoint-sheet met daarop (v.l.n.r.) afbeeldingen van de Marokkaans-Nederlandse kickbokser Badr Hari, een anonieme moslimman en voetbalidool Cristiano Ronaldo.

§ 2. Volkssport nummer 1: voetbal! - Amsterdam

promotie. Zo heeft de stichting naast haar eigen website ook een facebookpagina die actief wordt bijgehouden. Daarnaast wordt er veel geflyerd en mondeling reclame gemaakt. Doelgroep De doelgroep van stichting V.A.C. bestaat tegenwoordig behalve uit Marokkaanse vrouwen uit vrouwen, jonge meiden en kinderen van allerlei verschillende achtergronden en culturen. Omdat de doelgroep overwegend uit moslims bestaat, wordt bij alle activiteiten rekening gehouden met islamitische waarden en normen. Dit staat participatie van vrouwen in de samenleving zeker niet in de weg.

Cousmoes uit Utrecht en herenteam Team Sahrawa uit Nijmegen. Ook waren er teams gesmeed door professioneel jongerenwerkers uit grote steden, zoals het team van JOU, de organisatie voor jongerenwerk in de stad Utrecht. Daar troffen wij ook Ouarda Batou, een energieke Marokkaanse jonge vrouw die zich op een opvallende manier inzet als vrijwilliger.

Activiteiten Stichting V.A.C. heeft als missie het bevorderen van de emancipatie, participatie, motivatie en integratie van vrouwen, meiden en kinderen. Om deze missie na te streven organiseert stichting V.A.C. laagdrempelige activiteiten gericht op cultuur, voorlichting, onderwijs, beweging, gezondheid, jeugd en ontspanningsactiviteiten voor jong en oud. Voorbeelden

Ouarda Batou Ouarda is een vrijwilliger in hart en nieren. Hoewel zij niet zozeer vanuit één vaste organisatie jongerenwerk verricht, staan al haar werkzaamheden in het teken van activeren en integreren van Marokkaanse jongeren in de maatschappij. Niet alleen in Amsterdam, waar zij werkt als docent, mentor en coach op de Amsterdamse Plusschool, maar ook in de

48

29

Amsterdamse buurten en ver daarbuiten in andere steden. Haar werk en het vrijwilligerswerk dat zij verricht sluiten daarom ook goed op elkaar aan. Op de Amsterdamse Plusschool onderwijst en begeleidt zij die leerlingen die overal zijn weggestuurd van andere scholen. Het zijn leerlingen die bijna allemaal allochtoon zijn. Ongeveer de helft van hen is van Marokkaanse afkomst. Driekwart heeft een strafblad en daarnaast vaak ook nog drugs gebruikt. De helft is slachtoffer van kindermishandeling. Via haar vrijwilligersactiviteiten ondersteunt en begeleidt zij jongeren die in problemen verzeild zijn geraakt; soms door eigen toedoen, maar soms ook door onvoorziene omstandigheden. Zij werkt nauw samen met verschillende initiatieven op het terrein van jongerenwerk in de Marokkaanse gemeenschap van Amsterdam en daarbuiten. Stichting Daar el Atfaal is één van die initiatieven. Doelgroep Marokkaanse jongeren, zowel jongens als meisjes, vormen de belangrijkste doelgroep voor haar vrijwillige werkzaamheden. Het gaat veelal om tieners uit Amsterdam-West, maar ook uit andere stadsdelen. Geïnspireerd door haar geloof in de islam is ze vaak ook actief voor moslims met een niet-Marokkaanse achtergrond, zoals Turkse meiden. Zij maakt geen onderscheid in de vraag naar hulp en begeleiding. Ook niet als er door een geestelijk verzorger uit het niets een beroep op haar wordt gedaan om geld in te zamelen voor een jongere die in een noodsituatie verkeert. Haar doelgroep is niet afgebakend, maar zij is vooral een steun en toeverlaat voor Marokkaanse jongeren. 30

daarnaast ook stagiaires. De organisatie is alleen gericht op vrouwen, meiden en kinderen. Er worden geen activiteiten ontplooid voor mannen. Wel wordt er in projectverband vaak samengewerkt met andere organisaties waaronder mannenorganisaties zoals de Buurtvaders. Andere samenwerkingspartners zijn bijvoorbeeld moskeeën, scholen, de GGD en het welzijnswerk. De stichting krijgt subsidie van de gemeente Lelystad om activiteiten te ontplooien. Met deze subsidie mogen zij alle middelen bekostigen maar geen personeelskosten. Alle vrouwen en meiden die werkzaamheden voor de stichting uitvoeren doen dit dan ook vrijwillig. Voor alle activiteiten wordt een begroting gemaakt en verantwoording afgelegd aan de gemeente. In de nabije toekomst zal de stichting geen subsidie meer van de gemeente ontvangen en zullen zij zelf voor financiering van hun activiteiten moeten zorgen. Dit gebeurt nu ook al vaak, bijvoorbeeld bij de organisatie van huiswerkklassen en Arabische taallessen. Bovendien worden alle activiteiten met een islamitische grondslag zelf door de doelgroep en vrijwilligers gefinancierd en uitgevoerd, omdat hiervoor geen subsidie van de gemeente gebruikt mag worden. De stichting heeft van de gemeente een locatie ter beschikking gekregen. In een nieuw multifunctioneel gebouw in Lelystad kunnen zij gebruik maken van werkkamers en een opslagruimte. Stichting V.A.C. is goed bekend in Lelystad onder een groot deel van de doelgroep en ook daarbuiten. De multifunctionele ruimte van waaruit de vrouwen werkzaam zijn, is gevestigd in een multiculturele wijk. De bestuursleden doen ook veel aan 47

iedereen heeft toch goede kanten. Hier moest ze niets van weten; alleen zij was bijzonder! Desondanks bleef de begeleider elke keer herhalen dat een ieder mooie eigenschappen heeft en dat iedereen trots op zichzelf mag zijn. Tijdens de laatste les zei 'X' klassikaal dat ze nu inzag dat iedereen inderdaad uniek is en dat zij gelijk is aan iedereen. Ze sprak ook naar iedereen uit dat zij zichzelf bijzonder vond én de rest ook! Dit was een mooi moment!

§ 7. De kracht van vrouwen - Lelystad Stichting V.A.C. staat voor Vrouwen Activiteiten Centrum en is opgericht in 2005. Het initiatief voor de stichting is afkomstig van drie Marokkaanse vrouwen. Stichting V.A.C. heeft als doelstelling de Marokkaanse/Arabische vrouw meer voor het voetlicht te laten treden, wegwijs te maken in de samenleving en ook deelgenoot te maken van de samenleving. Ook wil de stichting dat de Nederlandse samenleving kennismaakt met de cultuur van de Marokkaanse/Arabische vrouw. Inmiddels is stichting V.A.C. uitgegroeid tot een brede vrijwilligersorganisatie met een bestuur, veel vrijwilligers en een erkend leerbedrijf met stagiaires.

Activiteiten Ouarda is een duizendpoot. Behalve dat ze onderwijs verzorgt en scholieren begeleidt voor haar werk, is ze ook veel bezig met Marokkaanse jongeren buiten school. Als jongerenwerker begeleidt ze hen, geeft zij raad en organiseert zij allerlei activiteiten, waaronder ontspanning en spel. Met Marokkaanse meiden uit Amsterdam-West heeft zij bijgedragen aan de organisatie van een voetbaltoernooi en een Marokkaans meidenteam gecoacht. Voor een Marokkaans gezin waarvan de vader overleed zonder overlijdensverzekering en waarvan de moeder in een psychiatrische instelling is opgenomen, heeft zij een geldinzamelactie op poten gezet en duizenden euro’s verzameld om de twee kinderen van dat gezin financieel te ondersteunen. Bovendien heeft zij zich ook over hen ontfermd en contacten gelegd met vrijwillige hulpverleners om deze kinderen bij te staan in hun moeilijke omstandigheden.

Organisatie Het bestuur van de stichting bestaat uit zeven vrouwen waarvan één een Libanese, één een Nederlandse en de overige vijf vrouwen een Marokkaanse achtergrond hebben. De stichting heeft meer dan vijftig vrijwilligers in haar bestand en 46

31

§ 3. Opvoeden in Berberse gezinnen - Amersfoort Moskeevereniging El Fath in Amersfoort is een van de eerste Marokkaanse nieuwbouw moskeeën in Nederland. Deze moderne moskee is zo gebouwd en ingericht dat men voldoet aan de behoeften van jong en oud, mannen en vrouwen, om gebedsactiviteiten te laten plaatsvinden en maatschappelijke activiteiten te ontplooien. Toen het gebouw in 2007 werd opgeleverd, wenste het Marokkaans bestuur dat de activiteiten van El Fath niet alleen de eigen etnische groep zou bedienen, maar ook andere moslims. Bovendien zou het de moslimgemeenschap in Amersfoort moeten stimuleren op het gebied van integratie, emancipatie en participatie in de maatschappij. Dat lijkt in de praktijk goed te slagen.

eerste instantie plaats aan acht scholieren (per 7 weken). Het gaat om zowel Marokkaanse als Turkse meiden in de leeftijd van 11 of 12 jaar die aan het begin van hun puberteit staan. Zij wonen allemaal in Amsterdam-West.

Doelgroep Het moskeebestuur en de jongerencommissie van El Fath richten zich in principe op een breed publiek. In de eerste

Activiteiten De meidenclub heeft als belangrijkste doel: bewustwording. De begeleider van de meidenclub probeert te kinderen te motiveren om goed na te denken over hun eigen handelen. Ook moet dit leiden tot een zelfbeeld waar ze mee uit de voeten kunnen. Hierover gaan zij in gesprek met elkaar. Ook als er spanningen zijn op school, vaak in de klas, wordt daarover gesproken. Door te praten worden er problemen uitgesproken en passies gedeeld. Opvallend tijdens zulke gespreksessies daarin is dat het bij veel meisjes aan zelfvertrouwen lijkt te ontbreken. Vooral in het begin konden ze niet of nauwelijks positieve eigenschappen van zichzelf benoemen. Maar aan de hand van hun gedrag in de meidenclub (en daarbuiten) wordt er met elkaar gepraat over hun gedachten en gevoelens en op die manier ook aan het zelfbeeld gewerkt. Een voorbeeld illustreert dit goed. Tijdens één bijeenkomst was er een leerlinge die elke les zei hoe bijzonder ze wel niet was; hiermee zei ze indirect dat de rest van de meiden niet bijzonder waren. Dit meisje was in tegenstelling tot de andere meiden erg zelfverzekerd en in de ogen van de begeleidster een beetje arrogant. Als ze bijvoorbeeld een compliment kreeg dan zei ze: 'Ik ben bijzonder omdat ik X ben'. Op een dag vroeg de begeleider heel direct aan haar of de rest dan niet bijzonder is; immers

32

45

Organisatie De samenstelling van het bestuur van de moskee is uniek te noemen. Deze bestaat namelijk uit negen leden waarvan er zeven als jongeren of jongvolwassenen bestempeld kunnen worden. Met andere woorden: de moskee wordt merendeels bestuurd door de jongere leeftijdscategorie. Het belangrijkste en meest veerkrachtige onderdeel van de moskeevereniging is de jongerencommissie van El Fath. De leden hiervan nemen deel aan het bestuur van de moskee en organiseren de belangrijkste activiteiten in, rondom en buiten de moskee.

plaats gaat het om de moslims die de moskee bezoeken en/of in de wijk Liendert leven. In de tweede plaats kijkt men ook naar alle andere wijkbewoners rond de moskee. Zo wordt de moskee ook veel bezocht door Somalische, Koerdische, Irakese en autochtone Nederlanders. De meeste jongerenwerkers van de moskeevereniging organiseren activiteiten voor leeftijdgenoten (rond de 20 jaar) en voor kinderen. Maar ook veel jongvolwassenen maken gebruik van het organisatietalent van de jongerenwerkers, bijvoorbeeld voor conferenties en sportactiviteiten. Activiteiten Veel van de activiteiten verzorgd door de jongerencommissie van de moskee zijn educatief en sportief van aard. Behalve godsdienstlessen, koranlessen en lessen over normen en waarden, wordt er ook advies gegeven aan ouders bij de schoolkeuze van hun kinderen. Zo gaan sommige jongerenwerkers mee met ouders wanneer er oudergesprekken op school worden georganiseerd. Op het gebied van sport wordt er vooral veel aan voetbal gedaan. Dit betreft vooral zaalvoetbal, waarbij acht voetbalteams actief zijn. Fitness en zwemles wordt ook twee maal per week verzorgd, voor dames en heren apart. En gedurende het jaar worden door de moskee ook competitie-uitjes georganiseerd, van boslopen en darts tot mountainbiken en kanoën. Specifiek gericht op Marokkaanse tieners vinden er ook maatschappelijke activiteiten plaats om bij te dragen aan verbetering van de sociale controle en het leefklimaat in de wijk. enzovoorts. De moskee speelt hierbij een overkoepelende rol. 44

33

Organisatie

El Kadisia is een Brede School, dat wil zeggen dat het

Een bijzonder evenement is de eerste driedaagse Berberse islamitische conferentie die in 2013 is gehouden in de moskee met als titel: ‘De uitdagingen van de moslimfamilie in het Westen’. Op de laatste dag werd een lezing gegeven voor jong en oud over de ‘oorzaken van verloedering van de jeugd’. Opvallend was de wijze waarop de spreker – een imam uit België – de hand in eigen boezem stak. Het zijn volgens hem juist ouders en opvoeders die heel wat steken laten vallen, alvorens onze (Marokkaanse) jongeren zich tot lastpakken, schoolverlaters en jeugdcriminelen transformeren. Hij verwees vooral naar het gebrek aan barmhartigheid binnen het gezin en de neiging om fysiek geweld te gebruiken door vader (en moeder) tegen het eigen kroost. Maar eenzaamheid en verveling vormen ook een belangrijke oorzaak van wangedrag en overlast door jongeren, legde hij uit. Het publiek dat 34

stadsdeel Nieuw-West, welzijnsorganisatie Combiwel en de school samenwerken om de leerlingen (en hun ouders) zoveel mogelijk kansen te bieden om zichzelf te ontwikkelen en hun talenten te ontdekken. Activiteiten die buiten het directe lesprogramma vallen, zoals huiswerkbegeleiding, kosten echter geld, vooral wanneer ze door externe beroepskrachten moeten worden begeleid. Gezien de vele bezuinigingen die El Kadisia treffen is men om tafel gaan zitten om te brainstormen hoe er toch activiteiten ontwikkeld kunnen worden. Hieruit is het idee ontstaan om een meidenclub te organiseren. De meidenclub houdt in dat eenmaal per week in zeven aaneengesloten weken na schooltijd een samenkomst wordt georganiseerd in het Ouderlokaal (dit is een lokaal binnen El Kadisia) voor een groep bovenbouw scholieren. In die week komt elke keer een ander thema aan de orde en wordt hieraan een activiteit gekoppeld. De meidenclub leert kinderen spelenderwijs verschillende vaardigheden. Hoe kom je op voor jezelf? Hoe leer je grenzen aangeven? Hoe werk je samen? Maar er wordt ook geknutseld. Ook heel belangrijk is de meidenclub als uitlaatklep voor meiden die beginnen te puberen en het is een plaats waar zij, in vertrouwen, hun emoties kwijt kunnen. Doelgroep De meidenclub bestaat uit meiden van groep 8 van El Kadisia. In totaal zijn er ongeveer 25 meisjes die in aanmerking kunnen komen voor de meidenclub, maar de meidenclub biedt in 43

De mannelijke leden van ISA zitten ook niet stil. Heel populair zijn de jaarlijkse sportactiviteiten in AmsterdamWest. Activiteiten op het terrein van basketbal, boksen en zaalvoetbal worden op de dinsdagen georganiseerd voor jongens die daarin geïnteresseerd zijn. Het gaat hier niet alleen om (student-)leden, maar juist ook om niet-leden. Meestal zijn het lokale jongeren uit de wijk die zich hiervoor inschrijven en jongeren die in contact zijn gekomen met ISA-leden. Daarnaast zijn er ook een heleboel gemengde activiteiten waar veel Marokkaanse jongeren op afkomen; het betreft hier vooral de vormingsactiviteiten op de Vrije Universiteit, waarop we eerder zijn ingegaan.

§ 6. Pubers in wording - Amsterdam Een van de meest voorkomende vrijwilligersactiviteiten van jonge Marokkaanse mannen en vrouwen is het geven van huiswerkbegeleiding. Vooral studenten zetten zich hiervoor in. Behalve buurthuizen, moskeeën en buurtverenigingen zijn openbare en bijzondere scholen bij uitstek de locaties om vrijwillige huiswerkbegeleiding te bieden. Vooral in Amsterdam wordt er op veel (zwarte) scholen extra werk verzet om kinderen een betere kans te bieden. Eén van die locaties is de islamitische basisschool El Kadisia in Slotermeer. Daar werkt Hakima Chantoufi, vrijwillig huiswerkbegeleider en begeleider van de meidenclub op El Kadisia.

42

bestond uit een mix van ouderen en jongeren leek enigszins verbaasd. Waar meestal de maatschappij wordt verweten en vaak gewezen wordt naar verkeerde vrienden, worden dit keer vooral de gemeenschapsleden aangesproken op hun verantwoordelijkheid. Stabiliteit, liefde en rechtvaardigheid in het gezin zijn in eerste instantie bepalend voor het welslagen van Marokkaanse kinderen. Dit neemt niet weg dat slechte vrienden van het straatcircuit, verleidingen van drugs en alcohol, en andere externe oorzaken, een grote invloed kunnen hebben. Deze factoren spelen een belangrijke rol in de leefwereld van jongeren. Maar de imam wijst erop dat wanneer ouders een juist rolmodel vervullen voor hun jongeren, de risico’s op verloedering vrij klein zijn. De wijze waarop de imam opvoedingsadviezen geeft, een beroep doet op islamitische normen en waarden, en spreekt op basis van eigen ervaringen, lijkt de aanwezigen te overtuigen en te inspireren.

§ 4. Empowerment! - Den Haag en verder

Dar-al-‘ilm, wat betekent ‘Huis der Kennis’, is een begrip geworden in kringen van Marokkaanse jongvolwassenen uit de randstad. Maar ook daarbuiten is dit instituut voor islamstudies redelijk bekend. Het betreft hier een zelforganisatie die opgericht is door Surinaamse moslims maar vooral sterke aantrekkingskracht uitoefent op jonge, hoogopgeleide Marokkanen. Al ruim 14 jaren is men actief als professionele organisatie met een heleboel, vooral Marokkaanse, 35

vrijwilligers. Een van de hoogtepunten in het bestaan van Daral-‘ilm is de organisatie van het Nationaal Islam Congres, waarin jong en oud, moslims en niet-moslims, elkaar treffen, van elkaar leren en elkaar stimuleren om in actie te komen. Vanuit Dar-al-‘ilm vinden er jaarlijks vele initiatieven van jongerenactiviteiten plaats die vrijwillig opgezet worden door jonge Marokkaanse curisten of oud-cursisten, genaamd ‘De Vrienden van Dar-al-‘ilm’. Organisatie ‘De Vrienden van Dar-al-‘ilm’ is een club jonge cursisten en oud-cursisten waarvan de meesten Marokkaans zijn. Het aantal vrijwilligers varieert. Een kern van vier tot vijf jongeren is actief in de scholingsactiviteiten en het cursusaanbod van Dar-al-‘ilm aan jonge (met name Marokkaanse) moslims; enkele tientallen jongeren zijn actief bij grotere evenementen zoals conferenties en congressen. Wat de Marokkaanse vrienden van Dar-al-‘ilm motiveert om vrijwillig bij te dragen aan de activiteiten van deze organisatie, is het gevoel dat men bij elkaar hoort en dat men samen iets op poten kan zetten. Etniciteit speelt hierin niet of nauwelijks een rol. De islamitische identiteit is veel belangrijker. Op de achtergrond speelt ook het belang van emancipatie. Dar-al-‘ilm moedigt Marokkaanse cursisten aan, vooral meiden die studeren of net zijn afgestudeerd, om zich maatschappelijk in te zetten voor de samenleving. In het bijzonder probeert de organisatie moslims geboren en getogen in Nederland, te activeren ten behoeve van de moslimgemeenschap. Dit is vooral te zien in de activiteiten die zij jaarlijks voor jongeren verrichten. 36

koranlessen volgen in de moskee, enzovoorts. Het aantal projecten en organisaties waarvoor ISA-leden zich vanuit hun maatschappelijke betrokkenheid inzetten is groot en brengt een grote diversiteit aan publiek met zich mee. Activiteiten Wat doet ISA allemaal? ISA organiseert educatieve, sociale, religieuze en tal van andere activiteiten. Debatten, feestjes, EHBOen hartreanimatie-cursussen, taal-trainingen, huiswerkbegeleiding, sport-activiteiten, wandeltochten, barbecue’s enzovoorts. Erg populair zijn de educatieve evenementen, waarbij sprekers worden uitgenodigd om academisch én maatschappelijk interessante thema’s als onderwerp van discussie te nemen. Een terugkerend thema is bijvoorbeeld ‘Depressie, gepieker & el-Weswes’, over psychische en psychiatrische aandoeningen die binnen de Marokkaanse gemeenschap vaak nog in de taboesfeer liggen. Tientallen jongeren komen hierop af.10 Op de bredere doelgroep van jongeren gericht zijn bijvoorbeeld de meidenavonden, zoals de ‘Sister’s Eve The Kick Off’. Dat laatste was een feest alleen voor meiden, midden in Slotermeer georganiseerd. Een prachtig gedecoreerde zaal met hapjes en een spectaculair optreden van een anasheed-band (islamitische liederen) zijn hiervoor geregeld. De meiden van ISA hebben ook filmavonden, workshops en paintball activiteiten georganiseerd. 10

In november 2013 waren maar liefst 150 bezoekers aanwezig op zo’n discussieavond, voor het merendeel van Marokkaanse afkomst. Behalve twee moslim geestelijk verzorgers was ook een Marokkaanse psychiater uitgenodigd om een lezing te geven over dit onderwerp. Zie: http://www.svisa.nl/category/activiteiten/lezingen/ (16-02-2014).

41

Organisatie ISA is een studentenvereniging, die in 2009 is opgericht aan de VU en in 2013 officieel erkend is door het bestuur van deze universiteit. Om in aanmerking te komen voor erkenning moet zij net als andere erkende verenigingen een duidelijke verenigingsstructuur hebben met voor de universiteit aanvaardbare statuten en een minimaal aantal leden. ISA is sinds haar oprichting zeer actief geweest in zowel de ledenwerving als in de organisatie van activiteiten op en buiten de campus. ISA heeft ook meerdere malen de media gehaald. Een professioneel bestuur met acht commissies die invulling en uitvoering geven aan al haar activiteiten, op volledige vrijwillige basis, maakt het tot de meest actieve allochtone studentenvereniging van Nederland. De bestuursleden die ISA dragen zijn de meest actieve jongerenwerkers op zowel de verschillende campussen als daarbuiten. Doelgroep Hoewel opgericht door Marokkaanse Nederlanders, is ISA uitdrukkelijk een vereniging die openstaat voor alle moslimstudenten. Niettemin zijn de meeste leden van Marokkaanse afkomst. De studenten die lid zijn van ISA zetten zich ook in voor een bredere doelgroep van jongeren. Het gaat hierbij om activiteiten voor moslimjongeren in Amsterdam-West en Amsterdam-Noord. Deze jongeren variëren in leeftijd van 8 tot 25 jaar. Scholieren van de bovenbouw, hangjongeren die in een buurthuis tafelvoetballen, jongeren die Arabische of 40

Activiteiten ‘De Vrienden van Dar-al-‘ilm’ promoten binnen de Marokkaanse gemeenschap in de hele randstad studies en cursussen van Dar-al-‘ilm. Zij informeren Marokkaanse moskeegangers en flyeren in wijken waar veel Marokkanen wonen, met als doel interesse te wekken voor één van de studies van Dar-al-‘ilm. Dit kunnen studies zijn op het gebied van de islam, cursussen om Arabisch en/of de koran te leren, hoe je met moslimjongeren om kunt gaan, enzovoorts. Meestal zetten zij dit werk voort door te assisteren in de studie- en cursusactiviteiten van de organisatie. Zo wordt elke drie maanden een ‘Koran leren lezen in 4 dagen’ - cursus aangeboden aan jongeren. In de aula van een islamitische basisschool wordt aan vooral Marokkaanse jongeren, voor het merendeel meiden en jonge vrouwen, Arabisch bijgebracht om zelfstandig de koran te kunnen lezen. Dit is onderdeel van Dar-al-‘ilm’s visie op empowerment: moslimjongeren in Nederland –en Marokkaanse jongeren in het bijzonder – zelf hun geloof te laten leren kennen. De vrienden van Dar-al-‘ilm helpen hierbij. Zij dragen niet alleen bij aan de praktische organisatie van deze cursussen, maar staan de jongeren ook bij als studiebegeleiders. Ook op grote evenementen zijn ze behulpzaam. Tijdens het Nationaal Islam Congres nemen zij een groot deel van de praktische organisatie op zich.

37

§ 5. Het studentenleven - Amsterdam Studentenverenigingen zijn er sinds jaar en dag. Marokkaanse studentenverenigingen gaan ook al een tijdje mee, maar de meeste zijn geen lang leven beschoren. Dit geldt vermoedelijk niet voor de Islamitische Studentenvereniging Amsterdam (ISA). ISA heeft twee belangrijke doelen voor ogen: bijdragen aan de verbetering van de participatie en binding van moslimstudenten aan instellingen voor hoger onderwijs in Amsterdam en het bevorderen van de ontplooiingsmogelijkheden en het welzijn van deze studenten aan die instellingen. ISA is daarom heel actief op de twee universiteiten van Amsterdam en verschillende hogescholen in de hoofdstad.

38

39

§ 5. Het studentenleven - Amsterdam Studentenverenigingen zijn er sinds jaar en dag. Marokkaanse studentenverenigingen gaan ook al een tijdje mee, maar de meeste zijn geen lang leven beschoren. Dit geldt vermoedelijk niet voor de Islamitische Studentenvereniging Amsterdam (ISA). ISA heeft twee belangrijke doelen voor ogen: bijdragen aan de verbetering van de participatie en binding van moslimstudenten aan instellingen voor hoger onderwijs in Amsterdam en het bevorderen van de ontplooiingsmogelijkheden en het welzijn van deze studenten aan die instellingen. ISA is daarom heel actief op de twee universiteiten van Amsterdam en verschillende hogescholen in de hoofdstad.

38

39

Organisatie ISA is een studentenvereniging, die in 2009 is opgericht aan de VU en in 2013 officieel erkend is door het bestuur van deze universiteit. Om in aanmerking te komen voor erkenning moet zij net als andere erkende verenigingen een duidelijke verenigingsstructuur hebben met voor de universiteit aanvaardbare statuten en een minimaal aantal leden. ISA is sinds haar oprichting zeer actief geweest in zowel de ledenwerving als in de organisatie van activiteiten op en buiten de campus. ISA heeft ook meerdere malen de media gehaald. Een professioneel bestuur met acht commissies die invulling en uitvoering geven aan al haar activiteiten, op volledige vrijwillige basis, maakt het tot de meest actieve allochtone studentenvereniging van Nederland. De bestuursleden die ISA dragen zijn de meest actieve jongerenwerkers op zowel de verschillende campussen als daarbuiten. Doelgroep Hoewel opgericht door Marokkaanse Nederlanders, is ISA uitdrukkelijk een vereniging die openstaat voor alle moslimstudenten. Niettemin zijn de meeste leden van Marokkaanse afkomst. De studenten die lid zijn van ISA zetten zich ook in voor een bredere doelgroep van jongeren. Het gaat hierbij om activiteiten voor moslimjongeren in Amsterdam-West en Amsterdam-Noord. Deze jongeren variëren in leeftijd van 8 tot 25 jaar. Scholieren van de bovenbouw, hangjongeren die in een buurthuis tafelvoetballen, jongeren die Arabische of 40

Activiteiten ‘De Vrienden van Dar-al-‘ilm’ promoten binnen de Marokkaanse gemeenschap in de hele randstad studies en cursussen van Dar-al-‘ilm. Zij informeren Marokkaanse moskeegangers en flyeren in wijken waar veel Marokkanen wonen, met als doel interesse te wekken voor één van de studies van Dar-al-‘ilm. Dit kunnen studies zijn op het gebied van de islam, cursussen om Arabisch en/of de koran te leren, hoe je met moslimjongeren om kunt gaan, enzovoorts. Meestal zetten zij dit werk voort door te assisteren in de studie- en cursusactiviteiten van de organisatie. Zo wordt elke drie maanden een ‘Koran leren lezen in 4 dagen’ - cursus aangeboden aan jongeren. In de aula van een islamitische basisschool wordt aan vooral Marokkaanse jongeren, voor het merendeel meiden en jonge vrouwen, Arabisch bijgebracht om zelfstandig de koran te kunnen lezen. Dit is onderdeel van Dar-al-‘ilm’s visie op empowerment: moslimjongeren in Nederland –en Marokkaanse jongeren in het bijzonder – zelf hun geloof te laten leren kennen. De vrienden van Dar-al-‘ilm helpen hierbij. Zij dragen niet alleen bij aan de praktische organisatie van deze cursussen, maar staan de jongeren ook bij als studiebegeleiders. Ook op grote evenementen zijn ze behulpzaam. Tijdens het Nationaal Islam Congres nemen zij een groot deel van de praktische organisatie op zich.

37

vrijwilligers. Een van de hoogtepunten in het bestaan van Daral-‘ilm is de organisatie van het Nationaal Islam Congres, waarin jong en oud, moslims en niet-moslims, elkaar treffen, van elkaar leren en elkaar stimuleren om in actie te komen. Vanuit Dar-al-‘ilm vinden er jaarlijks vele initiatieven van jongerenactiviteiten plaats die vrijwillig opgezet worden door jonge Marokkaanse curisten of oud-cursisten, genaamd ‘De Vrienden van Dar-al-‘ilm’. Organisatie ‘De Vrienden van Dar-al-‘ilm’ is een club jonge cursisten en oud-cursisten waarvan de meesten Marokkaans zijn. Het aantal vrijwilligers varieert. Een kern van vier tot vijf jongeren is actief in de scholingsactiviteiten en het cursusaanbod van Dar-al-‘ilm aan jonge (met name Marokkaanse) moslims; enkele tientallen jongeren zijn actief bij grotere evenementen zoals conferenties en congressen. Wat de Marokkaanse vrienden van Dar-al-‘ilm motiveert om vrijwillig bij te dragen aan de activiteiten van deze organisatie, is het gevoel dat men bij elkaar hoort en dat men samen iets op poten kan zetten. Etniciteit speelt hierin niet of nauwelijks een rol. De islamitische identiteit is veel belangrijker. Op de achtergrond speelt ook het belang van emancipatie. Dar-al-‘ilm moedigt Marokkaanse cursisten aan, vooral meiden die studeren of net zijn afgestudeerd, om zich maatschappelijk in te zetten voor de samenleving. In het bijzonder probeert de organisatie moslims geboren en getogen in Nederland, te activeren ten behoeve van de moslimgemeenschap. Dit is vooral te zien in de activiteiten die zij jaarlijks voor jongeren verrichten. 36

koranlessen volgen in de moskee, enzovoorts. Het aantal projecten en organisaties waarvoor ISA-leden zich vanuit hun maatschappelijke betrokkenheid inzetten is groot en brengt een grote diversiteit aan publiek met zich mee. Activiteiten Wat doet ISA allemaal? ISA organiseert educatieve, sociale, religieuze en tal van andere activiteiten. Debatten, feestjes, EHBOen hartreanimatie-cursussen, taal-trainingen, huiswerkbegeleiding, sport-activiteiten, wandeltochten, barbecue’s enzovoorts. Erg populair zijn de educatieve evenementen, waarbij sprekers worden uitgenodigd om academisch én maatschappelijk interessante thema’s als onderwerp van discussie te nemen. Een terugkerend thema is bijvoorbeeld ‘Depressie, gepieker & el-Weswes’, over psychische en psychiatrische aandoeningen die binnen de Marokkaanse gemeenschap vaak nog in de taboesfeer liggen. Tientallen jongeren komen hierop af.10 Op de bredere doelgroep van jongeren gericht zijn bijvoorbeeld de meidenavonden, zoals de ‘Sister’s Eve The Kick Off’. Dat laatste was een feest alleen voor meiden, midden in Slotermeer georganiseerd. Een prachtig gedecoreerde zaal met hapjes en een spectaculair optreden van een anasheed-band (islamitische liederen) zijn hiervoor geregeld. De meiden van ISA hebben ook filmavonden, workshops en paintball activiteiten georganiseerd. 10

In november 2013 waren maar liefst 150 bezoekers aanwezig op zo’n discussieavond, voor het merendeel van Marokkaanse afkomst. Behalve twee moslim geestelijk verzorgers was ook een Marokkaanse psychiater uitgenodigd om een lezing te geven over dit onderwerp. Zie: http://www.svisa.nl/category/activiteiten/lezingen/ (16-02-2014).

41

De mannelijke leden van ISA zitten ook niet stil. Heel populair zijn de jaarlijkse sportactiviteiten in AmsterdamWest. Activiteiten op het terrein van basketbal, boksen en zaalvoetbal worden op de dinsdagen georganiseerd voor jongens die daarin geïnteresseerd zijn. Het gaat hier niet alleen om (student-)leden, maar juist ook om niet-leden. Meestal zijn het lokale jongeren uit de wijk die zich hiervoor inschrijven en jongeren die in contact zijn gekomen met ISA-leden. Daarnaast zijn er ook een heleboel gemengde activiteiten waar veel Marokkaanse jongeren op afkomen; het betreft hier vooral de vormingsactiviteiten op de Vrije Universiteit, waarop we eerder zijn ingegaan.

§ 6. Pubers in wording - Amsterdam Een van de meest voorkomende vrijwilligersactiviteiten van jonge Marokkaanse mannen en vrouwen is het geven van huiswerkbegeleiding. Vooral studenten zetten zich hiervoor in. Behalve buurthuizen, moskeeën en buurtverenigingen zijn openbare en bijzondere scholen bij uitstek de locaties om vrijwillige huiswerkbegeleiding te bieden. Vooral in Amsterdam wordt er op veel (zwarte) scholen extra werk verzet om kinderen een betere kans te bieden. Eén van die locaties is de islamitische basisschool El Kadisia in Slotermeer. Daar werkt Hakima Chantoufi, vrijwillig huiswerkbegeleider en begeleider van de meidenclub op El Kadisia.

42

bestond uit een mix van ouderen en jongeren leek enigszins verbaasd. Waar meestal de maatschappij wordt verweten en vaak gewezen wordt naar verkeerde vrienden, worden dit keer vooral de gemeenschapsleden aangesproken op hun verantwoordelijkheid. Stabiliteit, liefde en rechtvaardigheid in het gezin zijn in eerste instantie bepalend voor het welslagen van Marokkaanse kinderen. Dit neemt niet weg dat slechte vrienden van het straatcircuit, verleidingen van drugs en alcohol, en andere externe oorzaken, een grote invloed kunnen hebben. Deze factoren spelen een belangrijke rol in de leefwereld van jongeren. Maar de imam wijst erop dat wanneer ouders een juist rolmodel vervullen voor hun jongeren, de risico’s op verloedering vrij klein zijn. De wijze waarop de imam opvoedingsadviezen geeft, een beroep doet op islamitische normen en waarden, en spreekt op basis van eigen ervaringen, lijkt de aanwezigen te overtuigen en te inspireren.

§ 4. Empowerment! - Den Haag en verder

Dar-al-‘ilm, wat betekent ‘Huis der Kennis’, is een begrip geworden in kringen van Marokkaanse jongvolwassenen uit de randstad. Maar ook daarbuiten is dit instituut voor islamstudies redelijk bekend. Het betreft hier een zelforganisatie die opgericht is door Surinaamse moslims maar vooral sterke aantrekkingskracht uitoefent op jonge, hoogopgeleide Marokkanen. Al ruim 14 jaren is men actief als professionele organisatie met een heleboel, vooral Marokkaanse, 35

Organisatie

El Kadisia is een Brede School, dat wil zeggen dat het

Een bijzonder evenement is de eerste driedaagse Berberse islamitische conferentie die in 2013 is gehouden in de moskee met als titel: ‘De uitdagingen van de moslimfamilie in het Westen’. Op de laatste dag werd een lezing gegeven voor jong en oud over de ‘oorzaken van verloedering van de jeugd’. Opvallend was de wijze waarop de spreker – een imam uit België – de hand in eigen boezem stak. Het zijn volgens hem juist ouders en opvoeders die heel wat steken laten vallen, alvorens onze (Marokkaanse) jongeren zich tot lastpakken, schoolverlaters en jeugdcriminelen transformeren. Hij verwees vooral naar het gebrek aan barmhartigheid binnen het gezin en de neiging om fysiek geweld te gebruiken door vader (en moeder) tegen het eigen kroost. Maar eenzaamheid en verveling vormen ook een belangrijke oorzaak van wangedrag en overlast door jongeren, legde hij uit. Het publiek dat 34

stadsdeel Nieuw-West, welzijnsorganisatie Combiwel en de school samenwerken om de leerlingen (en hun ouders) zoveel mogelijk kansen te bieden om zichzelf te ontwikkelen en hun talenten te ontdekken. Activiteiten die buiten het directe lesprogramma vallen, zoals huiswerkbegeleiding, kosten echter geld, vooral wanneer ze door externe beroepskrachten moeten worden begeleid. Gezien de vele bezuinigingen die El Kadisia treffen is men om tafel gaan zitten om te brainstormen hoe er toch activiteiten ontwikkeld kunnen worden. Hieruit is het idee ontstaan om een meidenclub te organiseren. De meidenclub houdt in dat eenmaal per week in zeven aaneengesloten weken na schooltijd een samenkomst wordt georganiseerd in het Ouderlokaal (dit is een lokaal binnen El Kadisia) voor een groep bovenbouw scholieren. In die week komt elke keer een ander thema aan de orde en wordt hieraan een activiteit gekoppeld. De meidenclub leert kinderen spelenderwijs verschillende vaardigheden. Hoe kom je op voor jezelf? Hoe leer je grenzen aangeven? Hoe werk je samen? Maar er wordt ook geknutseld. Ook heel belangrijk is de meidenclub als uitlaatklep voor meiden die beginnen te puberen en het is een plaats waar zij, in vertrouwen, hun emoties kwijt kunnen. Doelgroep De meidenclub bestaat uit meiden van groep 8 van El Kadisia. In totaal zijn er ongeveer 25 meisjes die in aanmerking kunnen komen voor de meidenclub, maar de meidenclub biedt in 43

plaats gaat het om de moslims die de moskee bezoeken en/of in de wijk Liendert leven. In de tweede plaats kijkt men ook naar alle andere wijkbewoners rond de moskee. Zo wordt de moskee ook veel bezocht door Somalische, Koerdische, Irakese en autochtone Nederlanders. De meeste jongerenwerkers van de moskeevereniging organiseren activiteiten voor leeftijdgenoten (rond de 20 jaar) en voor kinderen. Maar ook veel jongvolwassenen maken gebruik van het organisatietalent van de jongerenwerkers, bijvoorbeeld voor conferenties en sportactiviteiten. Activiteiten Veel van de activiteiten verzorgd door de jongerencommissie van de moskee zijn educatief en sportief van aard. Behalve godsdienstlessen, koranlessen en lessen over normen en waarden, wordt er ook advies gegeven aan ouders bij de schoolkeuze van hun kinderen. Zo gaan sommige jongerenwerkers mee met ouders wanneer er oudergesprekken op school worden georganiseerd. Op het gebied van sport wordt er vooral veel aan voetbal gedaan. Dit betreft vooral zaalvoetbal, waarbij acht voetbalteams actief zijn. Fitness en zwemles wordt ook twee maal per week verzorgd, voor dames en heren apart. En gedurende het jaar worden door de moskee ook competitie-uitjes georganiseerd, van boslopen en darts tot mountainbiken en kanoën. Specifiek gericht op Marokkaanse tieners vinden er ook maatschappelijke activiteiten plaats om bij te dragen aan verbetering van de sociale controle en het leefklimaat in de wijk. enzovoorts. De moskee speelt hierbij een overkoepelende rol. 44

33

§ 3. Opvoeden in Berberse gezinnen - Amersfoort Moskeevereniging El Fath in Amersfoort is een van de eerste Marokkaanse nieuwbouw moskeeën in Nederland. Deze moderne moskee is zo gebouwd en ingericht dat men voldoet aan de behoeften van jong en oud, mannen en vrouwen, om gebedsactiviteiten te laten plaatsvinden en maatschappelijke activiteiten te ontplooien. Toen het gebouw in 2007 werd opgeleverd, wenste het Marokkaans bestuur dat de activiteiten van El Fath niet alleen de eigen etnische groep zou bedienen, maar ook andere moslims. Bovendien zou het de moslimgemeenschap in Amersfoort moeten stimuleren op het gebied van integratie, emancipatie en participatie in de maatschappij. Dat lijkt in de praktijk goed te slagen.

eerste instantie plaats aan acht scholieren (per 7 weken). Het gaat om zowel Marokkaanse als Turkse meiden in de leeftijd van 11 of 12 jaar die aan het begin van hun puberteit staan. Zij wonen allemaal in Amsterdam-West.

Doelgroep Het moskeebestuur en de jongerencommissie van El Fath richten zich in principe op een breed publiek. In de eerste

Activiteiten De meidenclub heeft als belangrijkste doel: bewustwording. De begeleider van de meidenclub probeert te kinderen te motiveren om goed na te denken over hun eigen handelen. Ook moet dit leiden tot een zelfbeeld waar ze mee uit de voeten kunnen. Hierover gaan zij in gesprek met elkaar. Ook als er spanningen zijn op school, vaak in de klas, wordt daarover gesproken. Door te praten worden er problemen uitgesproken en passies gedeeld. Opvallend tijdens zulke gespreksessies daarin is dat het bij veel meisjes aan zelfvertrouwen lijkt te ontbreken. Vooral in het begin konden ze niet of nauwelijks positieve eigenschappen van zichzelf benoemen. Maar aan de hand van hun gedrag in de meidenclub (en daarbuiten) wordt er met elkaar gepraat over hun gedachten en gevoelens en op die manier ook aan het zelfbeeld gewerkt. Een voorbeeld illustreert dit goed. Tijdens één bijeenkomst was er een leerlinge die elke les zei hoe bijzonder ze wel niet was; hiermee zei ze indirect dat de rest van de meiden niet bijzonder waren. Dit meisje was in tegenstelling tot de andere meiden erg zelfverzekerd en in de ogen van de begeleidster een beetje arrogant. Als ze bijvoorbeeld een compliment kreeg dan zei ze: 'Ik ben bijzonder omdat ik X ben'. Op een dag vroeg de begeleider heel direct aan haar of de rest dan niet bijzonder is; immers

32

45

Organisatie De samenstelling van het bestuur van de moskee is uniek te noemen. Deze bestaat namelijk uit negen leden waarvan er zeven als jongeren of jongvolwassenen bestempeld kunnen worden. Met andere woorden: de moskee wordt merendeels bestuurd door de jongere leeftijdscategorie. Het belangrijkste en meest veerkrachtige onderdeel van de moskeevereniging is de jongerencommissie van El Fath. De leden hiervan nemen deel aan het bestuur van de moskee en organiseren de belangrijkste activiteiten in, rondom en buiten de moskee.

iedereen heeft toch goede kanten. Hier moest ze niets van weten; alleen zij was bijzonder! Desondanks bleef de begeleider elke keer herhalen dat een ieder mooie eigenschappen heeft en dat iedereen trots op zichzelf mag zijn. Tijdens de laatste les zei 'X' klassikaal dat ze nu inzag dat iedereen inderdaad uniek is en dat zij gelijk is aan iedereen. Ze sprak ook naar iedereen uit dat zij zichzelf bijzonder vond én de rest ook! Dit was een mooi moment!

§ 7. De kracht van vrouwen - Lelystad Stichting V.A.C. staat voor Vrouwen Activiteiten Centrum en is opgericht in 2005. Het initiatief voor de stichting is afkomstig van drie Marokkaanse vrouwen. Stichting V.A.C. heeft als doelstelling de Marokkaanse/Arabische vrouw meer voor het voetlicht te laten treden, wegwijs te maken in de samenleving en ook deelgenoot te maken van de samenleving. Ook wil de stichting dat de Nederlandse samenleving kennismaakt met de cultuur van de Marokkaanse/Arabische vrouw. Inmiddels is stichting V.A.C. uitgegroeid tot een brede vrijwilligersorganisatie met een bestuur, veel vrijwilligers en een erkend leerbedrijf met stagiaires.

Activiteiten Ouarda is een duizendpoot. Behalve dat ze onderwijs verzorgt en scholieren begeleidt voor haar werk, is ze ook veel bezig met Marokkaanse jongeren buiten school. Als jongerenwerker begeleidt ze hen, geeft zij raad en organiseert zij allerlei activiteiten, waaronder ontspanning en spel. Met Marokkaanse meiden uit Amsterdam-West heeft zij bijgedragen aan de organisatie van een voetbaltoernooi en een Marokkaans meidenteam gecoacht. Voor een Marokkaans gezin waarvan de vader overleed zonder overlijdensverzekering en waarvan de moeder in een psychiatrische instelling is opgenomen, heeft zij een geldinzamelactie op poten gezet en duizenden euro’s verzameld om de twee kinderen van dat gezin financieel te ondersteunen. Bovendien heeft zij zich ook over hen ontfermd en contacten gelegd met vrijwillige hulpverleners om deze kinderen bij te staan in hun moeilijke omstandigheden.

Organisatie Het bestuur van de stichting bestaat uit zeven vrouwen waarvan één een Libanese, één een Nederlandse en de overige vijf vrouwen een Marokkaanse achtergrond hebben. De stichting heeft meer dan vijftig vrijwilligers in haar bestand en 46

31

Amsterdamse buurten en ver daarbuiten in andere steden. Haar werk en het vrijwilligerswerk dat zij verricht sluiten daarom ook goed op elkaar aan. Op de Amsterdamse Plusschool onderwijst en begeleidt zij die leerlingen die overal zijn weggestuurd van andere scholen. Het zijn leerlingen die bijna allemaal allochtoon zijn. Ongeveer de helft van hen is van Marokkaanse afkomst. Driekwart heeft een strafblad en daarnaast vaak ook nog drugs gebruikt. De helft is slachtoffer van kindermishandeling. Via haar vrijwilligersactiviteiten ondersteunt en begeleidt zij jongeren die in problemen verzeild zijn geraakt; soms door eigen toedoen, maar soms ook door onvoorziene omstandigheden. Zij werkt nauw samen met verschillende initiatieven op het terrein van jongerenwerk in de Marokkaanse gemeenschap van Amsterdam en daarbuiten. Stichting Daar el Atfaal is één van die initiatieven. Doelgroep Marokkaanse jongeren, zowel jongens als meisjes, vormen de belangrijkste doelgroep voor haar vrijwillige werkzaamheden. Het gaat veelal om tieners uit Amsterdam-West, maar ook uit andere stadsdelen. Geïnspireerd door haar geloof in de islam is ze vaak ook actief voor moslims met een niet-Marokkaanse achtergrond, zoals Turkse meiden. Zij maakt geen onderscheid in de vraag naar hulp en begeleiding. Ook niet als er door een geestelijk verzorger uit het niets een beroep op haar wordt gedaan om geld in te zamelen voor een jongere die in een noodsituatie verkeert. Haar doelgroep is niet afgebakend, maar zij is vooral een steun en toeverlaat voor Marokkaanse jongeren. 30

daarnaast ook stagiaires. De organisatie is alleen gericht op vrouwen, meiden en kinderen. Er worden geen activiteiten ontplooid voor mannen. Wel wordt er in projectverband vaak samengewerkt met andere organisaties waaronder mannenorganisaties zoals de Buurtvaders. Andere samenwerkingspartners zijn bijvoorbeeld moskeeën, scholen, de GGD en het welzijnswerk. De stichting krijgt subsidie van de gemeente Lelystad om activiteiten te ontplooien. Met deze subsidie mogen zij alle middelen bekostigen maar geen personeelskosten. Alle vrouwen en meiden die werkzaamheden voor de stichting uitvoeren doen dit dan ook vrijwillig. Voor alle activiteiten wordt een begroting gemaakt en verantwoording afgelegd aan de gemeente. In de nabije toekomst zal de stichting geen subsidie meer van de gemeente ontvangen en zullen zij zelf voor financiering van hun activiteiten moeten zorgen. Dit gebeurt nu ook al vaak, bijvoorbeeld bij de organisatie van huiswerkklassen en Arabische taallessen. Bovendien worden alle activiteiten met een islamitische grondslag zelf door de doelgroep en vrijwilligers gefinancierd en uitgevoerd, omdat hiervoor geen subsidie van de gemeente gebruikt mag worden. De stichting heeft van de gemeente een locatie ter beschikking gekregen. In een nieuw multifunctioneel gebouw in Lelystad kunnen zij gebruik maken van werkkamers en een opslagruimte. Stichting V.A.C. is goed bekend in Lelystad onder een groot deel van de doelgroep en ook daarbuiten. De multifunctionele ruimte van waaruit de vrouwen werkzaam zijn, is gevestigd in een multiculturele wijk. De bestuursleden doen ook veel aan 47

promotie. Zo heeft de stichting naast haar eigen website ook een facebookpagina die actief wordt bijgehouden. Daarnaast wordt er veel geflyerd en mondeling reclame gemaakt. Doelgroep De doelgroep van stichting V.A.C. bestaat tegenwoordig behalve uit Marokkaanse vrouwen uit vrouwen, jonge meiden en kinderen van allerlei verschillende achtergronden en culturen. Omdat de doelgroep overwegend uit moslims bestaat, wordt bij alle activiteiten rekening gehouden met islamitische waarden en normen. Dit staat participatie van vrouwen in de samenleving zeker niet in de weg.

Cousmoes uit Utrecht en herenteam Team Sahrawa uit Nijmegen. Ook waren er teams gesmeed door professioneel jongerenwerkers uit grote steden, zoals het team van JOU, de organisatie voor jongerenwerk in de stad Utrecht. Daar troffen wij ook Ouarda Batou, een energieke Marokkaanse jonge vrouw die zich op een opvallende manier inzet als vrijwilliger.

Activiteiten Stichting V.A.C. heeft als missie het bevorderen van de emancipatie, participatie, motivatie en integratie van vrouwen, meiden en kinderen. Om deze missie na te streven organiseert stichting V.A.C. laagdrempelige activiteiten gericht op cultuur, voorlichting, onderwijs, beweging, gezondheid, jeugd en ontspanningsactiviteiten voor jong en oud. Voorbeelden

Ouarda Batou Ouarda is een vrijwilliger in hart en nieren. Hoewel zij niet zozeer vanuit één vaste organisatie jongerenwerk verricht, staan al haar werkzaamheden in het teken van activeren en integreren van Marokkaanse jongeren in de maatschappij. Niet alleen in Amsterdam, waar zij werkt als docent, mentor en coach op de Amsterdamse Plusschool, maar ook in de

48

29

Op een zondagmorgen stond een van ons in Amsterdam-West op Sportpark De Eendracht in het publiek van een groots opgezet voetbaltoernooi voor Marokkaanse jongeren. Op poten gezet door Stichting Daar el Atfaal, een vrijwilligersorganisatie in Amsterdam die zich inzet voor kansarme kinderen in Marokko, trok het toernooi tal van Marokkaanse voetbalteams aan vanuit heel het land met exotische en ludieke teamnamen zoals damesteam FC

van activiteiten die door de stichting worden georganiseerd zijn Nederlandse en Arabische taallessen, koranlessen en huiswerkbegeleiding. Om de gezondheid en fitheid van de doelgroep te verbeteren worden fietscursussen en kickboksen aangeboden. Maar de dames gaan ook geregeld samen wandelen en hardlopen. Er worden vaak voorlichtingsbijeenkomsten gehouden over opvoeding en gezondheidsvraagstukken. Ook is er een wekelijkse inloopochtend voor vragen over deze onderwerpen. Voor de jeugd heeft stichting V.A.C. een meidenraad opgericht die leuke uitstapjes en vakantieactiviteiten voor meiden organiseren. Voor de jongere kinderen is er de V.A.C. Kookids waar kinderen samen onder begeleiding kunnen experimenteren met koken op gezellige wijze. Daarnaast worden voor de gehele doelgroep wekelijks een gezonde ontbijtochtend en culturele uitjes en workshops georganiseerd. Een van de ontspanningsactiviteiten die georganiseerd worden door de stichting is een workshop kralenketting maken. Via facebook worden allerlei vrouwen en meiden benaderd. Bij deze workshop zijn gemiddeld zo’n 10-20 vrouwen en meisjes aanwezig in de leeftijd van 14 tot ongeveer 40 jaar. De workshop wordt gegeven door een Marokkaanse vrijwilligster uit een andere stad die dit vaker doet voor allerlei organisaties. Ze geeft de workshop kettingen maken al een aantal jaren en heeft ook haar eigen organisatie hieromheen gebouwd. Tijdens de workshop wordt er ook gezorgd voor koekjes en thee. De workshop duurt 2 uur en je mag binnen die tijd zoveel kettingen maken als je wilt. Je betaalt een klein bedrag voor de ketting om de onkosten van de workshopverzorgster te betalen. Het doel van de workshop

28

49

Een powerpoint-sheet met daarop (v.l.n.r.) afbeeldingen van de Marokkaans-Nederlandse kickbokser Badr Hari, een anonieme moslimman en voetbalidool Cristiano Ronaldo.

§ 2. Volkssport nummer 1: voetbal! - Amsterdam

is ontspanning en ontmoeting. Veel vrouwen en meiden zijn dagelijks bezig met werk, huishouden, familie of school. Deze workshop is laagdrempelig en biedt vrouwen en meiden een ontspannende tijd aan. Zij kunnen even met hun handen bezig zijn zonder aan van alles en nog wat te denken; even tijd om op krachten te komen. Voor jonge meiden is er de meidenraad. Deze raad bedenkt activiteiten die speciaal aansluiten bij jonge meiden. Dit zijn activiteiten als filmavonden, busreisjes naar verschillende steden, rondvaarten en bowlen. Maar ook worden er vaak workshops georganiseerd waar meiden en vrouwen samen aan mee kunnen doen. Bij de meidenactiviteiten wordt veel rekening gehouden met de cultuur en de ouders. Zo worden reisjes gepland onder begeleiding van moeders zodat veel meiden mee mogen van hun ouders. Ook wordt er veel aan voorlichting gedaan voor meiden om problemen bespreekbaar te maken. Zaken als ongewenste zwangerschappen, drugsgebruik, criminaliteit en psychische problemen komen tijdens deze voorlichtingsbijeenkomsten aan de orde. Er zijn ook bijeenkomsten voor moeders of voor moeders en meiden samen. Maar de meeste bijeenkomsten zijn alleen voor meiden. De meidenraad biedt bovendien een aanspreekpunt voor veel meiden die thuis problemen hebben of alleen met een probleem worstelen. Maar waar het vooral om gaat bij de meidenraad is jonge meiden vrijetijdsbesteding te bieden. In Lelystad is er op dit gebied niet veel keuze voor jongeren in het algemeen en deze meiden in het bijzonder.

50

Al-Mu’mineen heeft onlangs een educatieve activiteit georganiseerd in de moskee. Het ging hierbij om een cursus over geloof, identiteit en gedrag voor jongeren waarbij de nadruk werd gelegd op religieuze normen en waarden. Een cursusleider bracht naar voren wat het betekent om moslim te zijn in Nederland en waar geloof (islam) voor staat. Veel islamitische theologische termen passeerden de revue, maar de betekenis van die termen werd bijna altijd gekoppeld aan dagelijkse en actuele gebeurtenissen in het leven van een mens en moslim. Met behulp van visuele middelen en door middel van vraag en antwoord, werd de cursus verlevendigd. Een van de bijeenkomsten stond in het teken van rolmodellen. Daarbij werden drie afbeeldingen getoond van mogelijke rolmodellen, waaronder twee bekende topsporters (zie foto). Er kwamen zo’n dertig jongeren op af, evenveel jongens als meiden. Hun leeftijd varieërde van 18 tot 28 jaar; het merendeel was rond de twintig. Uit gesprekken met enkele Marokkaanse cursisten werd al snel duidelijk dat hun vragen over plaatsbepaling in de maatschappij een belangrijke reden zijn voor deelname aan zulke activiteiten. Deze jongeren willen weten wie ze zijn en hoe ze zich als Marokkaanse Nederlanders met een duidelijk islamitische identiteit in de samenleving moeten bewegen.

27

Maar ook via facebook en via e-mail vindt er veel contact plaats. De doelgroep bestaat uitdrukkelijk uit jongens en meiden. Het gaat hier bovendien niet alleen om jeugd en jongvolwassenen, maar soms ook om 30-plussers. De meeste activiteiten worden echter bezocht door scholieren en studenten. Veel jongerenavonden worden georganiseerd op vrijdag en zaterdag. Het is niet toevallig dat de meeste jongeren Marokkaans zijn, immers, de moskee is door Marokkanen opgericht. Er komen echter ook opvallend veel jongeren met een andere etnische achtergrond af op de activiteiten van deze jongerenwerkers. Zo worden Nederlandse bekeerlingen, Surinamers en Egyptenaren graag verwelkomd en de organisatie maakt nadrukkelijk geen onderscheid in geslacht, leeftijd of nationaliteit. Iedereen is welkom. Activiteiten De jongerenwerkers van Al-Mu’mineen organiseren cursussen, trainingen, lezingen, sportactiviteiten, beantwoorden vragen van allerlei aard en bieden geestelijke verzorging. Het aanbod van het vrijwillig jongerenwerk is vrij groot en de activiteiten worden in principe dagelijks aangeboden. Dit komt omdat de jongeren elkaar vrijwel dagelijks treffen in de moskee, vaak bij het ritueel gebed, en met elkaar contact onderhouden via de sociale media. Grotere activiteiten, die meer organisatie vereisen, vinden wekelijks of maandelijks plaats. Meestal is de moskee de belangrijkste ontmoetingsplaats voor activiteiten, maar met regelmaat treffen de jongeren elkaar ook thuis.

26

§ 8. Koken en voetballen - Lelystad Yousra Kaddouri is een gedreven vrijwilligster. Ze wilde wat doen in de wijk, want er was weinig te doen voor jonge meiden. Ze kwam toen met iemand in gesprek van de activiteitencommissie. Dit is een commissie in de wijk die allerlei activiteiten organiseert zoals buurtdagen en ontmoetingsfestivals. Via de buurtcommissie kwam Yousra in contact met een meidenwerker die voor stichting Welzijn werkt. Bij haar kon Yousra al haar ideeën kwijt en vond zij hulp bij het realiseren van haar plannen. Organisatie Yousra werkt op eigen initiatief. Ze is niet in dienst van een organisatie en wordt niet betaald voor haar werk. Ze doet alles vrijwillig. Onlangs is ze officieel vrijwilliger geworden van Stichting Welzijn. Maar Yousra werkt zelfstandig en bedenkt zelf de activiteiten voor de meiden. Ze heeft veel contact met meiden uit de buurt en weet dan ook goed waar ze behoefte aan hebben. Stichting Welzijn is betrokken via de meidenwerker die Yousra ondersteunt. Zo worden de locatie en kosten van de boodschappen door de stichting verzorgd. Yousra bespreekt haar ideeën met de meidenwerker en ze bekijken samen wat de mogelijkheden zijn op het gebied van locatie en kosten. Yousra begeleidt de activiteiten zelf en soms is de meidenwerker hierbij aanwezig. De locatie waar alle activiteiten plaatsvinden is een multifunctioneel gebouw in de wijk, waar verschillende organisaties gebruik van kunnen maken. 51

Doelgroep Het zijn vooral Marokkaanse meiden die naar de activiteiten komen. Er zitten ook een paar Spaanse, Nederlandse en Turkse meiden tussen. In deze wijk wonen veel Marokkaanse Nederlanders, dus vandaar dat de grootste doelgroep is. Yousra richt zich niet alleen op Marokkaanse meiden. Alle meiden zijn welkom. Er wordt wel rekening gehouden met de achtergrond van de meiden. Zo wordt er bij het voetballen rekening mee gehouden dat bijvoorbeeld ook meiden die een sluier dragen zich vrij kunnen bewegen. Daarom zijn jongens/mannen niet welkom en is het niet mogelijk om van buiten af mee te kijken. Er komen meiden in de leeftijd vanaf twaalf jaar tot achter in de twintig. Het leeftijdsverschil vormt geen probleem. De oudere meiden begeleiden de jonge meiden bij het koken. En bij het voetballen worden jonge en oudere meiden zo goed mogelijk over de teams verdeeld.

samen met de volgende kernbegrippen: islamitische normen en waarden; identiteitsvorming; plaatsbepaling in de samenleving; weerbaarheid; en aandacht.

Al-Mu’mineen profileert zich duidelijk als islamitische organisatie. Islamitische normen en waarden zijn daarom heel belangrijk en vormen een speerpunt in hun jongerenactiviteiten. Daarnaast is de organisatie ook sterk gefocust op hulp bij de identiteitsvorming van jongeren. Men wil jongeren behoeden voor het vallen in een cultuurkloof. Dit betekent dat jongeren, met name Marokkaanse jongeren in Hoofddorp, geholpen dienen te worden met hun plaatsbepaling in de multiculturele samenleving. Deze samenleving heeft veel moois te bieden, maar jongeren moeten ook beschermd worden tegen haar kwalen. Weerbaar worden tegen slechte invloeden is daarom een ander belangrijk speerpunt van de organisatie. Om al deze doelen na te streven, moet aan jongeren aandacht worden gegeven. De organisatie probeert via de moskee, de openbare ruimte en in de virtuele wereld van facebook ruimte en tijd te bieden aan jongeren om actuele kwesties bespreekbaar te maken.

Activiteiten Eenmaal per week koken en eten de meiden samen. Elke week wordt besproken wat de week erna wordt gekookt. Er worden verschillende gerechten gemaakt zodat iedereen kan koken. Elke week helpen een paar meiden bij het halen van boodschappen. “Koken is een leuke activiteit omdat je samen bezig bent en van elkaar kunt leren. Tijdens het koken kun je gezellig kletsen en je leert elkaar ook goed kennen op die manier.” Ze is begonnen met 6 meiden en nu komen er 25 meiden. Het aantal groeit nog steeds. Elke week wordt er samen gekookt

Aangezien de organisatie midden in de wijk gehuisvest is waar de meeste Marokkanen wonen, komen de leden van AlMu’mineen de jongeren vaak in de buurt tegen. In de moskee zelf worden activiteiten aangekondigd, die de ouders aan jongeren meedelen of door jongeren zelf gehoord worden.

52

25

Doelgroep

Al-Mu’mineen treft jongeren via allerlei kanalen en wegen.

activiteitencentrum en evenementenlocatie van en voor Marokkanen en andere belangstellenden uit Hoofddorp en omgeving. Zo hebben de bezoekers de beschikking over uitstekende binnenruimtes voor recreatieve, educatieve en spirituele activiteiten. In de nabijheid van het bestuurskantoor bevindt zich een grote ruimte waarin cursussen, trainingen en andere scholings- en samenkomstactiviteiten worden gehouden. Deze ruimte is voorzien van grote tafels, stoelen, beamer, schrijfbord enzovoorts. Ook staat er een keuken ter beschikking. Daarnaast biedt de multifunctionele moskee ook andere ruimtes waarvan gebruik gemaakt kan worden, zoals de gebedsruimte en klaslokalen op de begane grond. Al deze ruimtes worden kosteloos beschikbaar gesteld aan individuen en organisaties, inclusief vrijwilligers. Organisatie De moskee huisvest verschillende vrijwilligersorganisaties, opvallend genoeg allemaal gedragen door jongeren. Een daarvan is Al-Mu’mineen (‘De Gelovigen’), tevens onderdeel van de jongerencommissie van moskee Ar-Rahman. In de moskee zijn verder nog twee organisaties actief: de vrouwenafdeling van de jongerencommissie, genaamd AlMu’minaat, en organisatie Al-Akhawat (‘De Zusters’, een zustergroep die vrijwillig schoonmaakwerk doet voor de moskee en moskeeleden). Alle drie de organisaties opereren onafhankelijk, maar ze zijn wel bekend met elkaar en werken ook samen. Het moskeebestuur laat hen vrij in hun handelen en biedt aan hen accommodatie voor hun activiteiten. AlMu’mineen vat de visie en doelstellingen van de organisatie 24

op een avond van zeven tot negen uur avonds. Daarna kletsen de meiden nog wat na in de jongerenkamer waar banken en een tv staan en de sfeer huiselijk en gezellig is.

Voetballen is heel leuk en sportief. En iedereen houdt van voetbal. Veel meiden hebben aangegeven dat ze graag willen voetballen en daarom heeft Yousra een zaalvoetbalactiviteit geregeld met de meidenwerker. Ook deze activiteit vindt plaats in het multifunctionele gebouw. Er is een grote gymzaal met kleedkamers in het gebouw. Daar kunnen de meiden elke week een avond zaalvoetballen. “Het is wel fijn dat we met meiden onder elkaar kunnen voetballen, dat is voor veel meiden prettiger dan wanneer er jongens bij zijn.”

53

§ 9. Geduld is een schone zaak - Den Haag Stichting Steunpunt Sabr (‘sabr’ is het Arabische woord voor ‘geduld’) is in 2008 opgericht om steun en zorg te bieden aan vrouwen. Het gaat hierbij vooral om vrouwen die kampen met sociaal-maatschappelijke en psychische problematiek van uiteenlopende aard, in hun gezin, familie of buurt. Steunpunt Sabr richt zich op twee van de armste wijken van Nederland, de Schilderswijk en het Transvaalkwartier. Het betreft hierbij voornamelijk sociaal kwestbare vrouwen van allochtone afkomst die de taal slecht spreken en laagopgeleid zijn. Steunpunt Sabr richt zich voornamelijk op gezinnen met een moslim-achtergrond. Organisatie

Steunpunt Sabr is een vrijwilligersorganisatie die sinds 2007 actief is. Karima Sahla heeft samen met andere (ervarings)deskundigen een organisatie op poten gezet die problemen aanpakt van (vooral Marokkaanse) vrouwen en gezinnen. Steunpunt Sabr is daarmee een veilig en vertrouwd servicepunt en ontmoetingscentrum geworden voor meiden en vrouwen in de wijk, dicht bij huis. Als Steunpunt Sabr niet verder kan helpen, verwijzen de vrijwilligers door naar hulpen zorgverlenende instanties in de stad. De organisatie biedt praktische steun en zorg op allerlei terreinen waarbij de focus ligt op de laagdrempeligheid. Verschillende programma’s zijn door de stichting in het leven geroepen om op gestructureerde en professionele wijze bij te dragen aan het oplossen van problemen van meiden en vrouwen. Binnen de stichting is ook 54

Hoofdstuk 2. Praktijkvoorbeelden Inleiding In dit hoofdstuk presenteren wij negen voorbeelden uit de praktijk van het vrijwillig Marokkaans jongerenwerk. Het gaat hierbij om recreatieve- en ontmoetingsactiviteiten van Marokkaanse jongens en meiden zoals voetbalwedstrijden en toernooien; beschrijvingen van vormingsactiviteiten zoals lezingen over sociale en/of religieuze onderwerpen en huiswerkbegeleiding; en voorbeelden van ondersteuningsactiviteiten op het persoonlijke vlak. Alle beschreven activiteiten zijn gericht op maatschappelijke integratie van Marokkaanse jongeren in de samenleving. De voorbeelden worden beschreven aan de hand van de volgende kenmerken: organisatie, doelgroepen en activiteiten.

§ 1. De moskee als maatschappelijke motor - Hoofddorp Moskee Ar-Rahman in Hoofddorp neemt een centrale plek in in de wijk Graan voor Visch. Was de moskee voorheen een voormalige gymnastiekzaal die in gebruik is genomen door de Marokkaanse gemeenschap, inmiddels hebben de Marokkanen in Hoofddorp een moderne moskee die niet alleen de gebedsgangers voorziet van alle benodigde faciliteiten, maar ook veel andere wijkbewoners bedient van een breed scala aan activiteiten. De moskee fungeert als ontmoetingsplek, 23

een positieve en creatieve verbinding tussen beide uiteindelijk de beste garantie biedt voor een succesvolle integratie in de Nederlandse maatschappij. Vrijwillig Marokkaans jongerenwerk kan daarbij een belangrijke rol vervullen, juist omdat het zo’n brede doelgroep weet te bereiken.

een jongerenbestuur opgericht, dat activiteiten organiseert voor jonge meiden.

Ook wat betreft de leeftijd is de doelgroep breed. Het accent ligt op jongeren tussen ongeveer 12 en 23 jaar, maar er worden ook activiteiten voor kinderen georganiseerd en vaak zijn jongvolwassenen tot zo’n 30 jaar ook van harte welkom. Doelgroep

Stichting Sabr richt zich in de eerste plaats op vrouwen en hun gezinnen. Het jongerenbestuur van stichting Sabr richt zich specifiek op meiden tussen de 16 en 25 jaar. Alhoewel alle meiden in deze leeftijdscategorie welkom zijn, zijn vooral de Marokkaanse meiden uit de kracht- en prachtwijken van Den Haag aanwezig bij hun activiteiten. Elke meid heeft haar eigen bagage en kan een inspiratiebron zijn voor een ander. Deze meiden moeten echter wel op een laagdrempelige wijze bij elkaar worden gebracht. Activiteiten Bij Steunpunt Sabr worden bijna alle activiteiten door vrijwilligers georganiseerd, behalve taallessen. Verschillende activiteiten zoals praatgroepen, lotgenotenbijeenkomsten, workshops en dergelijke worden wekelijks aangeboden. Zo organiseert het jongerenbestuur bijvoorbeeld meidenavonden. Het idee voor de meidenavond is ontleend aan het KRO TV programma ‘Over de streep’ (Nederland 3). De bedoeling van 22

55

deze avond is elkaar confronterende vragen te stellen waardoor meiden als het ware over de streep getrokken worden en daarmee hun ‘ware ik’ voor het voetlicht brengen. “Achter elk antwoord zit een persoonlijke verhaal. Het belangrijkste is, dat er wordt geluisterd naar elkaar en dat er medeleven wordt getoond.” Andere opvallende activiteiten zijn de programma-activiteiten: ‘Taal in de Buurt’, ‘Kleurrijk Gelijk’, ‘Opvoeding en ontwikkeling’, ‘Maatschappelijk actief’, ‘Identiteit en religie’ enzovoorts.

Ook jongeren die goed zijn opgeleid en een mooie baan hebben, kennen de tweestrijd tussen groeps- en individuele cultuur. Maar in plaats van beide als onverzoenlijke tegenpolen te zien, proberen ze een creatieve brug te slaan tussen de moderne wereld en hun eigen traditie. Religie speelt daarbij vaak een verbindende en verzoenende rol, als moreel kompas, met behulp waarvan je het beste van twee werelden probeert te verenigen. Vaak gebeurt dat met veel succes, maar nooit zonder innerlijke strijd.

De vrijwilligers van Steunpunt Sabr vinden de activiteiten die zij organiseren voor hun doelgroep van groot belang. Dit heeft volgens hen vooral te maken met het feit dat ze een gemeenschappelijke culturele achtergrond delen en daarom de vrouwen en meiden beter begrijpen en in staat zijn om op de behoeften van de doelgroep in te spelen. Een van de vrijwilligers drukt het zo uit: “Zoals uit de sociale psychologie bekend is, conformeren we ons sneller aan het gedachtegoed van mensen waarmee we meer gelijkenissen vertonen. Dit is niet raar, want dit is het ‘bekende’ en past vaak binnen onze comfort zone.” Het gevolg hiervan is dat de vrijwilligers in staat zijn het leerrendement en de eigenwaarde van de meiden positief te beïnvloeden. De vrijwilligers beschouwen zichzelf daarom ook als interventieteam. Ter illustratie beschrijven we één van de activiteiten van de organisatie.

Vrijwillig Marokkaans jongerenwerk is een plek waarin je met dit soort vragen bezig kunt zijn – en soms is het een plek waar je ze even kunt vergeten, door alleen maar te ontspannen. Vaak zijn jongeren die een hogere opleiding volgen of een goede baan hebben de voortrekkers in dit jongerenwerk; degenen die het organiseren. Maar daarbij vergeten ze jongeren die minder succesvol zijn in de samenleving – omdat ze hun opleiding hebben afgebroken of in de straatcultuur terecht zijn gekomen – niet. Integendeel, die proberen ze er zoveel mogelijk bij te betrekken. Sommigen van hen hebben vroeger zelf aan de straatcultuur deelgenomen of weten op een andere manier uit eigen ervaring wat daar speelt. Ze zijn zich bewust van hun voorbeeldrol en willen hun leeftijdsgenoten – en jongere broertjes en zusjes – activeren om op een positieve manier aan het maatschappelijk leven deel te nemen en daar een eigen plek in te verwerven. Ze laten daarbij zien dat het geen kwestie is van een keiharde keuze tussen traditie en de moderne maatschappij, maar dat

56

21

de toekomst veel meer aandacht aan willen schenken. En als het Ramadan is doen ze vrijwel allemaal mee. Andere jongeren lijken misschien erg traditioneel, bijvoorbeeld omdat ze een hoofddoek dragen, maar dat betekent allerminst dat ze zich tegen de moderne maatschappij afzetten en alleen maar met hun religie bezig zijn. Voor veel meiden is de hoofddoek een symbool van zelfbewustzijn en emancipatie, waarbij het vanzelfsprekend is dat je volop aan de maatschappij deelneemt, als moderne vrouw en als moslima. Een tweede zaak die veel Marokkaans-Nederlandse jongeren gemeenschappelijk hebben, is het leven tussen twee culturen: de cultuur van hun ouders en grootouders en die van de Nederlandse samenleving. In de cultuur van hun (groot)ouders zijn de familie en de groep waar je bij hoort vaak belangrijker dan het individu – een beetje vergelijkbaar met het verzuilde Nederland van zo’n vijftig jaar geleden. En aan de andere kant is er de moderne wereld van school, werk en consumptie, waar niets boven het zelfstandige individu lijkt te gaan, die het eigen netwerk voortdurend opnieuw opbouwt en contacten die niet nuttig meer zijn achter zich laat of verwaarloost.8 (En voor criminele straatjongeren komt daar nog een derde cultuur bij: die van de ‘streetgang’, waarin alleen uitdagend en grensoverschrijdend gedrag wordt gewaardeerd.9)

David Pinto, Interculturele communicatie. Een stap verder, Bohn Stafleu van Loghum, Houten, 2007; Lotty Eldering, Cultuur en Opvoeding. Interculturele pedagogiek vanuit ecologisch perspectief , Lemiscaat, Houten, 2011. 9 Jong, Jan Dirk de, Kapot moeilijk. Een etnografisch onderzoek naar opvallend delinquent groepsgedrag van ‘Marokkaanse’ jongens, Aksant, Amsterdam, 2007.

Een vaak georganiseerde activiteit is de dialoog. Dertig meiden (16 tot 25 jaar) verzamelen vanaf 16:00 in de huiskamer van Steunpunt Sabr om met elkaar hun gebeurtenissen en ervaringen uit te wisselen en te delen. Wat zij waarderen is de vertrouwde, veilige maar ook gezellige sfeer (lekkere hapjes, gezellige kaarsen en behulpzame vrijwilligers). Een onderwerp is bijvoorbeeld: ‘Let’s talk about life’ (‘Laten we het over het leven hebben’). Ter voorbereiding zijn een groot aantal kaartjes gemaakt met diverse vragen en (luchtige) opdrachtjes die betrekking hebben op levens-vraagstukken. Een aantal voorbeeldvragen zijn: ‘Hoe wil jij later herinnerd worden?’, ‘Op welke prestatie die jij hebt geleverd ben je trots?’, ‘Welke rol speelt je geloof in je leven?’, ‘Wat versta jij onder liefde?’ en ‘Als jou een tegenslag treft, wat houdt jou dan op de been?’, ‘Op welke twee eigenschappen van jezelf ben je trots en noem twee zwakke eigenschappen van jezelf’. Tenslotte: ‘Geef iemand

20

57

8

die je hier kent een compliment over een eigenschap die zij bezit’. Om het geheel een luchtig karakter te geven zitten er ook kaartjes tussen met praktische opdrachtjes, zoals: ‘Beeld het volgende uit met gebaren en laat de rest het raden: ‘Ik hou van mezelf’, en ‘Vertel ons een leuke blunder’. De kaartjes worden in een bakje gestopt waarna vervolgens elke aanwezige een kaartje mag pakken. Wie het kaartje pakt reageert hierop en daarna krijgen de andere aanwezigen de gelegenheid hier iets over te zeggen. Op deze manier ontstaat er een dialoog vanuit verschillende achtergronden en wordt de mogelijkheid gecreëerd om het eigen inzicht te vergroten.

§ 5. Doelgroep Het vrijwillig Marokkaans jongerenwerk probeert zich te richten op een brede doelgroep, variërend van HBO- en universitaire studenten tot straatjongeren die hun opleiding niet hebben afgemaakt. Op het eerste gezicht hebben deze jongeren weinig gemeen, behalve het feit dat hun (groot) ouders uit Marokko komen. Niet voor niets kreeg een boek over hoogopgeleide Marokkaanse jongeren de titel mee ‘Ik ben die Marokkaan niet’.6 Ze vinden het terecht vervelend dat het beeld van Marokkaanse jongeren in de media wordt bepaald door straatjongeren die in de criminaliteit verzeild zijn geraakt. Toch zijn er op zijn minst twee zaken die bijna alle jongeren van Marokkaanse afkomst gemeenschappelijk hebben. De eerste is de bijzondere plaats die het moslim-zijn in hun leven inneemt. Het is voor de meesten van hen de kern van hun identiteit.7 Dat is moeilijk voorstelbaar in een land als Nederland, waarin traditionele kerkelijke en religieuze bindingen steeds meer terrein verliezen. Ook Marokkaanse jongeren die ogenschijnlijk weinig aandacht schenken aan hun geloof – variërend van vlotte carrièremakers met een druk uitgaansleven tot criminele jongeren – zullen desgevraagd aangeven dat de islam veel voor hen betekent en dat ze er in

“Deze activiteiten zijn niet alleen leuk, maar geven ook een diepere voldoening”, zeggen de vrijwilligers. “De dialoog biedt evenals andere activiteiten de mogelijkheid om met elkaar te communiceren over diverse onderwerpen, die anders 58

6

Machteld de Jong, Ik ben die Marokkaan niet! Onderzoek naar identiteitsvorming van MarokkaansNederlandse HBO-studenten, VU Uitgeverij, Amsterdam, 2011. Martijn de Koning, Zoeken naar een “zuivere’” islam. Geloofsbeleving en identiteitsvorming van jonge Marokkaans-Nederlandse moslims, Bert Bakker, Amsterdam, 2008; Redbad Veenbaas, Values and

7

Norms of Young Muslim People in the Netherlands. In: Stella El Bouayadi-van de Wetering and Siebren Miedema (ed.), Reaching for the Sky. Religious Education from Christian and Islamic Perspectives, Rodopi, Amsterdam-New York, 2012, p. 257-267; Margalith Kleijwegt, Familie is alles. ‘Onzichtbare ouders’ tien jaar later, Atlas Contact, Amsterdam/Antwerpen, 2014, p. 211.

19

Ze hebben vaak geen bredere organisatie achter zich, maar organiseren de activiteiten vanuit een kleine werkgroep. Ook zijn er in verschillende steden studentenverenigingen opgericht, die soms ook activiteiten organiseren voor een bredere doelgroep van jongeren.

§ 4. Activiteiten

soms onbesproken blijven. Ook voor ons is dat inzichtgevend en vernieuwend. Veel meiden komen uit een gezin dat warm is en liefdevol, maar waarin diepgaande dialogen niet altijd vanzelfsprekend zijn. De meidenbijeenkomsten bieden ons de mogelijkheid om met meiden met dezelfde religie en achtergrond te spreken over zaken die ons allen aangaan. Zaken waar we vaak over nadenken, maar weinig over spreken. We hebben gemerkt dat dit als heel prettig wordt ervaren.”

De activiteiten die worden georganiseerd kunnen sterk uiteenlopen. Maar meestal vinden ze plaats op een of meer van de volgende terreinen:

1. Ontmoeting, recreatie en sport Jongeren worden in staat gesteld elkaar te ontmoeten en samen recreatieve of sportieve activiteiten te ontplooien.

2. Vorming en educatie Bij activiteiten op het terrein van vorming en educatie staan het leerzame aspect en de persoonlijke ontplooiing van de jongeren voorop.

3. Persoonlijke ondersteuning Zo nodig wordt ook persoonlijke ondersteuning geboden aan jongeren (en hun omgeving) bij vragen en problemen.

18

59

Overige initiatieven Naast deze twee typen van vrijwillig jongerenwerk zijn er tal van andere vrijwillige initiatieven van particuliere zijde. Met name jonge meiden organiseren lokaal activiteiten die we kunnen typeren als meidenwerk. In bijna elke grote en middelgrote stad van Nederland zijn Marokkaanse meiden actief die op vrijwillige basis meidengroepen organiseren die gericht zijn op het ontplooien van creatieve en recreatieve activiteiten.5

dat veel moskeeën naast religieuze activiteiten tal van sociaal-culturele, educatieve, sportieve en recreatieve activiteiten en individuele hulpverlening organiseren waarvan een deel speciaal gericht is op jongeren. 5 Volgens Elan Expertisecentrum, zetten steeds meer niet-westerse allochtone vrouwen, waarvan een groot deel Marokkaans is, zich vrijwillig in en hebben zij de niet-westerse allochtone mannen daarin gepasseerd. Marokkaanse vrouwen doen volgens dit bureau ook meer vrijwilligerswerk dan Marokkaanse mannen, anders dan bijvoorbeeld bij in de Turkse gemeenschap. Het is dan ook niet vreemd om vooral veel meiden en jonge vrouwen actief te zien in het vrijwillig jongerenwerk. Zie: http://www.elanexpertise.nl/sites/elan.antenna.nl/files/u3/2_06_minder_en_meer.pdf (16-02-2014)

60

17

oplossen van problemen van de straatjeugd en het motiveren en inspireren van jongens. Een voorbeeld is een voormalige schoolverlater die nu een eigen kickboksschool runt en ook werkzaam is als docent/mentor voor Marokkaanse jongeren.3 Levensbeschouwelijk jongerenwerk Levensbeschouwelijk jongerenwerk is een ander type van vrijwillig jongerenwerk dat sterk aan terrein wint binnen de Marokkaanse gemeenschap in Nederland. Deze vorm van vrijwillig jongerenwerk heeft een lange traditie in de Nederlandse maatschappij. Maar in plaats van kerken en christelijke organisaties zijn het in Marokkaanse kringen moskeeën en islamitische organisaties die activiteiten organiseren en voorzieningen treffen voor jeugdigen en jongeren. Het gaat hierbij zeker niet alleen om religieuze activiteiten, maar om een heel scala aan activiteiten waaronder het tegengaan van maatschappelijk ongewenst gedrag, variërend van schooluitval tot ernstige overlast en criminaliteit. Steeds vaker fungeren moskeeën ook als accommodatie van jongerenwerk en huisvesten zij (jongeren)organisaties met eigen spelregels binnen hun organisatie. Niet zelden is het bestuur van zo’n jongerenorganisatie tevens actief als de jongerencommissie van de moskee.4 3

Het gaat hierbij om Youssef Aouriaghel, een collega van Ouarda Batou die ook in deze handleiding aan het woord komt. Voor een portret van Youssef, zie: http://www.ntr.nl/player?id=NPS_1220230&ssid=10567 (11-11-2013). 4 In het onderzoeksrapport Allochtonen en vrijwilligerswerk, Regioplan, Amsterdam, januari 2005, p.31 (voetnoot) en p.115, wordt aandacht besteed aan het vrijwilligerswerk dat verricht wordt binnen moskeeën. Deze activiteiten zijn gericht op zowel geloofsbeleving als maatschappelijke activiteiten. Veel daarvan zijn niet-religieuze activiteiten. Volgens de onderzoekers staat vrijwilligerswerk vanuit de moskee dichter bij de ervaringswereld van veel allochtonen dan vrijwilligerswerk binnen een sportclub bijvoorbeeld. Dit zou komen omdat vrijwillige inzet ten gunste van een ander door veel van hen beschouwd wordt als een religieuze en morele plicht. In Moskeeën gewaardeerd. Een onderzoek naar het maatschappelijk rendement van moskeeën in Nederland , Oikos, Utrecht, 2008, komt naar voren

16

Hoofdstuk 3. Aanbevelingen Inleiding Uit de gesprekken met vrijwilligers en jongeren, de ervaringen met activiteiten en de vier kadertrainingen met mannelijke en vrouwelijke vrijwilligers zijn veel tips en aanbevelingen naar voren gekomen over de opzet en uitvoering van vrijwillig Marokkaans jongerenwerk. We zetten de belangrijkste op een rijtje.

§ 1. De deelnemers De leeftijd van de deelnemers In het eerste hoofdstuk hebben wij geconstateerd dat vrijwillig Marokkaans jongerenwerk zich richt op de leeftijdscategorie van ongeveer 12 tot 23 jaar, maar dat soms ook kinderen jongeren dan 12 jaar en jongvolwassenen tot ongeveer 30 jaar betrokken zijn. De meeste vrijwilligersorganisaties hechten niet zo aan leeftijdsgrenzen en willen het liefst een zo groot mogelijke groep mensen bereiken, ongeacht hun leeftijd. In de praktijk brengt dat weinig problemen met zich mee, mits de jeugd een eigen stempel kan drukken op de activiteit. Er zijn wel uitzonderingen. Met name bij educatieve activiteiten, bedoeld om een gesprek over je persoonlijke ontwikkeling en je plaats in de maatschappij op gang te brengen is het goed om je op een specifieke groep te richten en ook op de leeftijd van 61

de deelnemers te letten. Tieners beneden de 16 jaar zullen op zo’n activiteit vaak nauwelijks mee kunnen praten, terwijl een te nadrukkelijke aanwezigheid van wat oudere volwassenen remmend kan werken. Het kan dan wel een idee zijn om een aparte bijeenkomst te organiseren waarin het gesprek tussen jongeren en hun ouders centraal staat. In het meidenwerk zijn positieve ervaringen opgedaan met bijeenkomsten voor meiden en hun moeders.

§ 3. Verschillende typen jongerenwerk

De rol van religie Twee zaken komen voortdurend terug in de gesprekken met de vrijwillige jongerenwerkers: de culturele achtergrond van de deelnemers en de rol van religie. Vijf van de negen organisaties die in het vorige hoofdstuk aan de orde kwamen, zijn uitdrukkelijk actief als levensbeschouwelijke organisaties. Maar ook de andere organisaties benadrukken de rol die religie speelt in het leven van de jongeren als een kompas voor hun normen en waarden. Jongeren laten zich hierop aanspreken en corrigeren, ook als ze in hun manier van leven een heel andere indruk wekken, bijvoorbeeld door overlastgevend of crimineel gedrag. Houd daar rekening mee bij het organiseren van activiteiten en bij het aanspreken van jongeren op hun gedrag. Maak ook aan de buitenwereld zoals scholen, overheid en buurtorganisaties, duidelijk dat aandacht voor de islam tijdens activiteiten niets te maken heeft met religieus extremisme, maar een min of meer vanzelfsprekend onderdeel is van de leefwereld van deze jongeren.

Marokkaanse vrijwilligersorganisaties Bij Marokkaanse vrijwilligersorganisaties gaat het vooral om zelforganisaties die de acceptatie en emancipatie van Marokkaanse medeburgers nastreven in de Nederlandse samenleving. Voorbeelden daarvan zijn vrouwenorganisaties en culturele jongerenverenigingen. Vaak zijn dit organisaties die voortkomen uit oude migrantenorganisaties en organisaties die voortborduren op initiatieven van lokale Marokkaanse gemeenschappen. Veel activiteiten van deze organisaties worden niet alleen voor jonge meiden en jongens georganiseerd, maar ook voor jongvolwassenen. De achtergrond en motivatie van vrijwilligers bij het verrichten van dit soort jongerenwerk is bepalend voor de activiteiten die georganiseerd worden en hoe lang vrijwilligers daarin actief kunnen zijn. Zo ontplooien jongerenwerkers met een studentenachtergrond vooral educatieve en recreatieve activiteiten. Veel van deze vrijwilligers verrichten het vrijwillig jongerenwerk voor een bepaalde duur, bijvoorbeeld zolang zij student zijn. Jongerenwerkers die ooit zelf een straatverleden hebben gehad richten zich vooral op het

62

Vrijwillig Marokkaanse jongerenwerk is er in verschillende soorten en maten. De meest voorkomende typen zijn:  initiatieven vanuit Marokkaanse vrijwilligersorganisaties  levensbeschouwelijk jongerenwerk  overige initiatieven

15

deze activiteiten en voorzieningen voor groepen verzorgd, maar soms ook voor individuen. Jongeren worden hierbij begeleid in hun ontwikkeling naar volwassenheid en integratie in de maatschappij. Vrijwillig jongerenwerkers kunnen ook vaak rekenen op de actieve medewerking van jongeren uit de doelgroep.1

§ 2. Over vrijwillig Marokkaans jongerenwerk Vrijwillig jongerenwerk is geen onbekend verschijnsel binnen de Marokkaanse gemeenschap. Veel jonge Marokkanen, vooral studenten in de grote steden, zijn vanuit persoonlijke motivatie actief met het organiseren van educatie en recreatieve activiteiten in groepsverband voor meidengroepen, straatjongeren/hangjeugd, scholieren die extra begeleiding nodig hebben, enzovoorts. Maar ook steeds meer organisaties, met name moskeeën, organiseren en faciliteren activiteiten en voorzieningen voor de (eigen) jeugd. Waar het voorheen beperkt bleef tot incidentele (informele) hulp en begeleiding, blijken steeds meer van zulke organisaties via bijvoorbeeld jongerencommissies stelselmatig en in georganiseerd verband jongeren te begeleiden op allerlei terreinen. Marokkaanse Nederlanders juichen het vrijwillig jongerenwerk vanuit de eigen gemeenschap toe.2

De rol van de Marokkaanse cultuur Ook de Marokkaanse cultuur is belangrijk voor deelnemers en organisatoren, maar toch minder belangrijk voor hen dan religie. Bepaalde organisaties van vrijwillig jongerenwerk distantiëren zich zelfs van de Marokkaanse identiteit van de organisatie en zullen die eerder islamitisch noemen. Zij rechtvaardigen dit soms ook met het feit dat niet alleen Nederlandse jongeren met een Marokkaanse afkomst bediend worden, maar ook jongeren met een andere afkomst: autochtoon, Irakees, Pakistaans enzovoorts. Zeker als deze jongeren islamitisch zijn of zich tot de islam aangetrokken voelen, vinden ze over het algemeen gemakkelijk de aansluiting.

1

Voor definities en omschrijvingen van (vrijwillig) jongerenwerk, zie: Redbad Veenbaas, Jaap Noorda en Hanno Ambaum, Handboek modern jongerenwerk. Visie, methode en voorwaarden, VU Uitgeverij, Amsterdam, 2011, pp. 18-30; René van Griensven en Karianne Smeets, Jeugd- en jongerenwerk in Nederland. Huidige stand van zaken vanuit gemeentelijk perspectief, SGBO, Den Haag, 2013, p.1; en Wil Fabri, Hoe houden jongerenwerkers hun vak bij? Onderzoek naar de professionalisering van jongerenwerkers, Nederlands Jeugdinstituut Utrecht, Utrecht, 2007, pp. 15-19. 2 Zie ‘Marokkanen willen graag jongerenwerker worden’, Trouw, 08-11-2005.

14

63

Maar ook andere belangstellenden zouden welkom moeten zijn en zijn dat vaak ook. Vrijwillig Marokkaans jongerenwerk moet de deur openhouden voor niet-Marokkaanse jongeren. Dat kan alleen leuk en interessant zijn voor de betreffende jongeren, maar is ook wenselijk voor de maatschappelijke integratie van Marokkaanse jongeren in ons land.

§ 2. De vrijwilligers Vrijwilligers uit de eigen omgeving Vrijwel alle jongerenwerkers waarmee we hebben gesproken benadrukken het belang van bekendheid met de leefwereld van de jongeren. Dit is volgens hen niet alleen van belang in het directe contact met jongeren, maar ook voor de aansluiting bij de sociale netwerken van die jongeren zoals gezin, familie, straat, buurt, moskee enzovoorts. Door een intensief contact met jong en oud in de eigen omgeving is het ook mogelijk om nieuwe vrijwilligers te werven. Dat laatste is een voortdurende noodzaak voor jongerenorganisaties, zodat er aanvulling is van onderop. Jonge vrijwilligers zijn vaak maar een beperkte periode actief omdat hun situatie op het terrein van school, werk of privéleven snel kan veranderen. Werf die nieuwe vrijwilligers zoveel mogelijk in de eigen omgeving en uit de eigen doelgroep, zodat die aansluiting bij de omgeving gehandhaafd blijft. Een goed contact met de omgeving betekent ook dat het netwerk van de organisatie kan worden uitgebreid naar andere belangrijke partners zoals 64

Hoofdstuk 1. Vrijwillig Marokkaans jongerenwerk Inleiding In dit hoofdstuk gaan we in op de vraag wat vrijwillig Marokkaans jongerenwerk is. Allereerst bakenen we het begrip vrijwillig jongerenwerk af. Vervolgens staan we stil bij de plaats van dit werk binnen de Marokkaanse gemeenschap, waarbij we drie typen initiatieven onderscheiden. We geven daarnaast een korte typering van de activiteiten die voor de jongeren worden georganiseerd. Ten slotte gaan we in op de doelgroepen van het vrijwillig Marokkaans jongerenwerk.

§ 1. Wat is vrijwillig jongerenwerk? Vrijwillig jongerenwerk is vrijwilligerswerk. Dit houdt in dat het werk is dat weliswaar in (enig) georganiseerd verband plaatsvindt, maar onverplicht en onbetaald wordt verricht ten behoeve van anderen of de samenleving. In deze handleiding gaat het om vrijwilligerswerk voor de doelgroep van Marokkaanse jongeren. Jongerenwerkers zetten zich hierbij vrijwillig in om activiteiten te organiseren en voorzieningen te treffen voor jongeren in de leeftijdcategorie van ongeveer 12 tot 23 jaar die aansluiten bij de leefwereld van die jongeren. Vaak worden 13

scholen, overheid en buurtorganisaties, allemaal in het belang van de integratie van jongeren. Beloof niet teveel Eerlijkheid naar jongeren toe is belangrijk. Het is daarbij vooral van belang dat je duidelijk bent over je beperkingen en niet teveel belooft. Valse hoop en beloften worden hard afgerekend binnen de Marokkaanse gemeenschap. In het verlengde daarvan is een veel gehoord advies van onze vrijwilligers om niet teveel hooi op de vork te nemen. Veel jonge vrijwilligers hebben toch al moeite om hun werk en studie te combineren met de wensen en eisen van het vrijwillig jongerenwerk. “’Beter één vogel in de hand dan tien in de lucht”, werd ons in een Marokkaanse variant toegeroepen. Een succesvolle kleinschalige en korte activiteit is vele malen beter dan allerlei grootse plannen en beloften die uiteindelijk niet kunnen worden waargemaakt. Werken met mensen  Wanneer veel (Marokkaanse) vrijwilligers en enthousiaste mensen je willen helpen is dat natuurlijk geweldig, maar het heeft ook een keerzijde. Wanneer je niet goed weet waar je ze voor kan inzetten of wanneer je ze niet kunt begeleiden kan het je veel extra werk kosten.  Veiligheid is belangrijk om Marokkaanse ouders gerust te stellen wanneer activiteiten voor jongeren worden georganiseerd. Marokkaanse ouders zullen er bijvoorbeeld geruster op zijn als een busreisje voor jonge meiden niet tot midden in de nacht duurt. 65

 Het is handig om Marokkaanse ouders te betrekken in je activiteiten als het gaat om activiteiten voor kinderen. Ouders voelen zich dan betrokken en zien er sneller het belang van in.  Houd er rekening mee dat Marokkaanse vaders en moeders bij vrijwilligersactiviteiten voor hun kinderen het liefst apart van elkaar betrokken willen worden. Houd rekening met gevoelens  Vertrouwen is ook een belangrijk punt onder Marokkaanse vrijwilligers. Met name rond activiteiten voor jongeren. Om veel animo te krijgen voor je activiteit is het belangrijk het vertrouwen te winnen van ouders. Dit kost vaak de nodige inspanning, waardoor je hier niet vroeg genoeg mee kunt beginnen.  Houd rekening met culturele drempels. Activiteiten moeten niet in strijd zijn met de normen en waarden van de Marokkaanse gemeenschap. Wanneer je doelgroep overwegend islamitisch is kan een activiteit waar jongens en meiden gemengd aan meedoen afgekeurd worden door de doelgroep of hun ouders. Vaak bereik je een grotere groep wanneer je rekening houdt met dit soort zaken.  Het tijdstip van een activiteit is erg belangrijk. Je moet rekening houden met de datum en tijdstippen. In het weekend zijn veel mensen vrij maar op zaterdagen doen bijvoorbeeld veel ouders ook boodschappen. Wanneer jongeren van hun ouders afhankelijk zijn om naar de activiteit te komen dan moet je niet alleen rekening

66

In hoofdstuk 3 worden aanbevelingen gepresenteerd voor het organiseren van deze vrijwillige activiteiten. Deze tips komen voort uit de gesprekken met vrijwilligers en jongeren, de ervaringen met activiteiten en de vier kadertrainingen met mannelijke en vrouwelijke vrijwilligers. Voor wie? De handleiding is bedoeld om vrijwillig jongerenwerkers handvatten te bieden voor de activiteiten die zij organiseren. De handleiding wordt verspreid onder de organisaties die hebben meegewerkt aan dit project, alle moskeeën die zijn aangesloten bij de Unie van Marokkaanse Moskeeën in Nederland en tal van andere organisaties die zich inzetten voor jongeren van Marokkaanse afkomst. De handleiding is verder te bestellen of te downloaden via de website van de uitgever:

www.noordaenco.nl. Wij danken alle vrijwilligers en jongeren die hebben meegewerkt aan dit project. Voor opmerkingen of aanvullingen houden wij ons aanbevolen. U kunt ons bereiken via

[email protected]. Lelystad/Amsterdam, februari 2014 Abdoellah Ghzili Ghariba Loukili Redbad Veenbaas

11

zelforganisaties, jongerencommissies van moskeeën, kleine werkgroepen of persoonlijke initiatieven en studentenorganisaties. Ook is aandacht besteed aan activiteiten voor zowel jongens als meisjes, gemengd of apart. We hebben aan deze organisaties een bezoek gebracht op de eigen locaties en gesprekken gevoerd actieve organisatoren en deelnemers en daarnaast ook activiteiten bijgewoond. Aan het einde van de rit zijn vier kadertrainingen met vrijwilligers georganiseerd in Amersfoort en Hoofddorp (voor mannelijke vrijwilligers) en in Lelystad en Almere (voor vrouwelijke vrijwilligers). Bij deze trainingen zijn veel tips verzameld en uitgewisseld, die aan de orde komen in hoofdstuk 3. Tijdens het onderzoek hebben wij verder voortdurend telefonisch en via e-mail contact gehouden met de organisaties om onze inzichten bij te kunnen stellen. Wat staat er in? Dit boekje bestaat uit drie hoofdstukken. Het eerste hoofdstuk gaat in op de vraag wat vrijwillig Marokkaans jongerenwerk inhoudt. Daarbij is onderscheid gemaakt tussen drie verschillende typen jongerenwerk. Hoofdstuk 2 bevat enkele praktijkbeschrijvingen van vrijwillig Marokkaanse jongerenwerk. Deze praktijkbeschrijvingen zijn tot stand gekomen op basis van interviews en observaties. De voorbeelden zijn beschreven aan de hand van de volgende kenmerken: de organisatie, de doelgroepen en de activiteiten.

10

houden met wanneer de jongeren kunnen maar ook wanneer hun ouders tijd hebben. Toegankelijkheid van activiteiten  Maak een activiteit laagdrempelig. Het moet geen opgave zijn om mee te doen aan de activiteit of om je daarvoor op te geven. Geef een duidelijke beschrijving en maak het deelnemers makkelijk zich op te geven en de locatie te vinden. Marokkanen praten graag. Hang daarom niet zonder meer een aankondiging van een activiteit op, maar roep die om. Mondelinge communicatie werkt beter dan schriftelijke communicatie.  Geef duidelijk aan voor wie de activiteit bestemd is. Voor jongens of voor meiden? Jong of oud? Wordt er in het Nederlands of Marokkaans gesproken?  Werk zo min mogelijk met inschrijvingen (behalve wanneer het strikt noodzakelijk is). Veel Marokkaanse jongeren staan open voor allerlei activiteiten, maar willen niet gebonden worden aan allerlei regels en voorwaarden.

§ 3. De randvoorwaarden Geld en andere middelen  Financiën is een belangrijk punt voor veel vrijwilligerswerk. Ook al heb je de beste bedoelingen en wil je geheel vrijwillig iets ondernemen je zult toch financiën nodig hebben om de activiteit te bekostigen. Maak van te voren een duidelijk en realistisch begrotingsplan. Weet je niet 67

hoe dat moet roep dan de hulp in van iemand die daar beter in is.  In de Marokkaanse gemeenschap is veel verborgen kapitaal. Islamitische slagerijen, kruideniers en andere ondernemers zijn bijna altijd bereid om financieel bij te dragen aan ‘goede werken’ in de lokale Marokkaanse gemeenschap. Moskeeën zijn ook vaak bereid om bij te dragen in natura of geld.  Houd rekening met waar activiteiten gehouden worden en de regels die per accommodatie gelden. Een meidenfeest (met dans en muziek) in een moskee is niet de meest geschikte locatie. Marokkaanse straatjongens die nooit naar de moskee gaan moet je niet zonder meer iets aanbieden waarbij zij hun vaders ontmoeten.  Als je geen verstand hebt van financiën en subsidieaanvragen, dan kun je ook iemand inhuren om dit te doen. Zo is er de organisatie SamenInc die voor jou een activiteitenplan maakt en een begroting erbij. Ze zoeken uit welke subsidies voor jouw activiteit van toepassing zijn en dienen voor jou de aanvraag in. Organisatie en netwerk  Succesvolle Marokkaanse vrijwilligers werken georganiseerd. Hoe klein je ook begint, werk vanuit een bestaande organisatie of zet je eigen organisatie op poten. Bedenk wat je wilt, hoe je het wilt en met wie.  Wanneer je eenmalig een activiteit wilt organiseren hoef je natuurlijk niet gelijk een organisatie op te zetten. Je kunt bijvoorbeeld ook je plan uitwerken en naar een 68

Inleiding Voor u ligt een handleiding voor vrijwillig Marokkaans jongerenwerk. Het idee hiervoor is ontstaan in 2012 vanuit het Centrum voor Islamitische Theologie, een onderdeel van de Faculteit der Godgeleerdheid van de Vrije Universiteit te Amsterdam. De basisgedachte was om een activerend onderzoek te verrichten naar vrijwillig jongerenwerk onder moslimjongeren in de Marokkaanse gemeenschap. Naast het in kaart brengen van de mogelijkheden en grenzen van vrijwillig jongerenwerk vanuit de Marokkaanse gemeenschap, was het doel van het project ook bij te dragen aan deskundigheidsbevordering op dit terrein in de vorm van kadertraining onder Marokkaanse jongeren die deze activiteiten organiseren en begeleiden. Uitvoering Het onderzoek voor dit project is uitgevoerd in de periode april 2013 tot februari 2014 en bestond uit interviews met betrokkenen, deelname aan activiteiten, literatuurstudie en ervaringen met kadertraining. Via een breed netwerk van relaties, opgebouwd tijdens eigen jongerenwerkervaringen en aangevuld met behulp van internet, is contact gelegd met een aantal organisaties. Uiteindelijk hebben wij gekozen voor negen organisaties in enkele grote en wat kleinere steden: Amsterdam, Den Haag, Amersfoort, Lelystad en Hoofddorp. Daarbij hebben wij geprobeerd recht te doen aan de verscheidenheid van initiatieven en initiatiefnemers: Marokkaanse 9

Des te verheugender is het dat er een toenemend aantal vaak goed opgeleide jongeren is dat zich in hun vrije tijd wil inzetten voor de jeugd. Zij zijn zich bewust van hun voorbeeldfunctie en willen hun ervaringen delen met jongere leeftijdsgenoten en met jongeren die er nog moeite mee hebben om hun plek binnen de samenleving te vinden. Zij organiseren allerlei activiteiten, variërend van lezingen en debatten tot koken en voetballen. Die activiteiten kunnen zowel binnen als buiten moskeeën plaatsvinden. Religie is voor deze jongeren een belangrijk onderdeel van hun identiteit, niet om zich tegen de samenleving af te zetten, maar juist om er volop aan deel te nemen. Zij kunnen een brug slaan tussen ouders en kinderen en ook een helpende hand uitsteken naar jongeren die het moeilijk hebben. Er komen veel jongeren af op deze activiteiten. Deze handleiding laat zien hoe deze jonge vrijwilligers op verschillende manieren met een breed publiek van Marokkaanse jeugd in gesprek gaan en hen begeleiden op weg naar volwassenheid. Ik kan deze handleiding van harte aanbevelen bij iedereen die zich voor deze jeugd wil inzetten en hoop dat jong en oud inspiratie putten uit deze voorbeelden. Marzouk Aulad Abdellah Unie van Marokkaanse Moskeeorganisaties in Nederland Raad van Marokkaanse Geleerden in Europa

8

bestaande organisatie gaan om daar je activiteit uit te voeren. Zo heb je organisaties als Vrouw en Vaart in Amsterdam waar je als vrijwilliger gebruik kunt maken van hun locatie als je een activiteit wilt organiseren. Dit heeft vaak als voordeel dat de organisatie al goed bekend is in de omgeving en veel bezoekers trekt.  Behalve gebruik maken van de locatie van een andere organisatie is het ook handig om samen te werken met andere organisaties. Er zijn veel organisaties die iets doen voor de Marokkaanse doelgroep. Ze zijn bekend met de cultuur en weten ze makkelijk te bereiken. Is jouw organisatie nog niet zo groot of opereer je alleen of met een kleine groep dan kan het erg leerzaam zijn om samen te werken met een grotere organisatie. Maak een afspraak en stap eens binnen.  Publiciteit is erg belangrijk om een activiteit tot een succes te maken. Veel organisaties maken daarvoor dankbaar gebruik van het internet. Via facebook en twitter kun je veel mensen bereiken. Marokkaanse jongeren behoren tot de meeste actieve internetgebruikers in Nederland.  Zien en gezien worden: wanneer je met je activiteiten een grote groep wilt aantrekken is het belangrijk dat je zichtbaar bent. Je activiteit houden op een lokale bekende en toegankelijke plek is daarbij handig. De moskee is een publieke plek bij uitstek!  Behalve moskeeën zijn ook buurthuizen en ruimtes van Marokkaanse organisaties vaak prima accommodaties.

69

Zorg ervoor als vrijwilligers dat jullie altijd een uitvalsbasis hebben voor het jongerenwerk!  Wanneer je werkt vanuit een moskee of Marokkaanse vereniging, maak duidelijke afspraken met het bestuur van de accommodatie omtrent jullie doelen en activiteiten. Houd altijd rekening met jullie gastheer.  Creeër je eigen netwerk. Wanneer je van plan bent vaker activiteiten te organiseren kun je niet vroeg beginnen met het creeëren van een netwerk. Dan hoef je niet bij elke activiteit opnieuw deelnemers te werven maar heb je ze binnen handbereik.  Een netwerk kan je ook helpen om mensen met bepaalde kennis en talenten in kaart te brengen. Heb je specifiek iemand nodig voor een bepaalde activiteit dan heb je deze snel gevonden in je netwerk of via je netwerk. Er huist veel talent in Marokkaanse jongeren!  Op Marokkaanse fora zoals www.marokko.nl en bij studentenverenigingen staan veel jongeren te springen om vrijwillig actief te zijn in een organisatie. Maak daar gebruik van!

70

Voorwoord De eerste generatie van Marokkanen in Nederland heeft belangrijk werk verricht. Zij hebben bijgedragen aan de economie en vanaf ongeveer 1975 ook gezorgd voor de stichting van vele moskeeën, waarin voor de jeugd bijvoorbeeld koranlessen en Arabische les kunnen worden gegeven. Inmiddels leven we in een nieuwe tijd. Er is een nieuwe generatie jongeren opgegroeid, die met nieuwe uitdagingen wordt geconfronteerd. Zij kennen Marokko uitsluitend als vakantieland en zijn veel meer alleen op de Nederlandse samenleving gericht. Zij spreken de Nederlandse taal van jongs af aan en willen een verbinding leggen tussen de cultuur van hun ouders en de Nederlandse samenleving. Veel van deze jongeren doen het uitstekend op school en in de maatschappij. Maar er zijn ook jongeren die daar meer moeite mee hebben. Ze hebben problemen en sommigen van hen hebben het idee dat ze geen kant meer op kunnen. Hun ouders zijn niet meer in staat om ze te helpen en ouders en kinderen begrijpen elkaar dan vaak niet meer. Omdat ze weinig kennis van de islam hebben, lopen ze het risico in handen te vallen van radicale kringen, die zich afzetten tegen de samenleving. Maar ook jongeren met wie het wel goed gaat, kunnen allerlei vragen hebben over hoe je je als moslimjongere in de maatschappij kunt opstellen zonder je eigen identiteit te verloochenen.

7

61

Hoofdstuk 3. Aanbevelingen § 1. De deelnemers § 2. De vrijwilligers § 3. De randvoorwaarden

61 64 67 71

Literatuur en documentatie

Literatuur en documentatie Budak, B. en S. El Bouyadi-van de Wetering, Muslim Youth Cry Out for Help, In: S. El Bouayadi-van de Wetering and S. Miedema (ed.), Reaching for the Sky. Religious Education from Christian and Islamic Perspectives, Rodopi, AmsterdamNew York, 2012, 257-267. Butter, E., Pijlers voor bruggenbouwers. Over de

ondersteuning van allochtone vrijwilligersorganisaties, ACB, Amsterdam, 2006. Dekker, P. en J. de Hart, Vrijwilligerswerk in meervoud. Civil society en vrijwilligerswerk 5, SCP, Den Haag, 2005. Eldering, L., Cultuur en Opvoeding. Interculturele pedagogiek vanuit ecologisch perspectief, Lemniscaat, Houten, 2011. Fabri, W., Hoe houden jongerenwerkers hun vak bij?

Onderzoek naar de professionalisering van jongerenwerkers, Nederlands Jeugdinstituut, Utrecht, 2007. Griensven, R. van, en K. Smeets, Jeugd- en jongerenwerk in

Nederland. Huidige stand van zaken vanuit gemeentelijk perspectief, SGBO, Den Haag, 2013.

6

71

Hees, S. van, De maatschappelijke waarde van allochtone vrijwilligersorganisaties, ACB Kenniscentrum, Amsterdam, 2010.

Inhoudsopgave

Huygen, A., E. van Marissing en H. Boutelier, Condities voor zelforganisatie, Verwey-Jonker Instituut, Utrecht, 2012.

Voorwoord

7

Inleiding

9

Huygen, A. en E. van Marissing, Ruimte voor zelforganisatie. Implicaties voor gemeenten, Verwey-Jonker Instituut, Utrecht, 2013. Jong, J. D. de, Kapot moeilijk. Een etnografisch onderzoek

naar opvallend delinquent groepsgedrag van ‘Marokkaanse’ jongens, Aksant, Amsterdam, 2007.

Hoofdstuk 1. Vrijwillig Marokkaans jongerenwerk § 1. Wat is vrijwillig jongerenwerk? § 2. Over vrijwillig Marokkaans jongerenwerk § 3. Verschillende typen jongerenwerk § 4. Activiteiten § 5. Doelgroep

13 13 14 15 18 19

Jong, M. de, Ik ben die Marokkaans niet! Onderzoek naar

identiteitsvorming van Marokkaans-Nederlandse HBOstudenten, VU Uitgeverij, Amsterdam, 2012. Klaver, J., Allochtonen en vrijwilligerswerk, Regioplan, Amsterdam, 2005. Kleijwegt, M., Familie is alles. ‘Onzichtbare ouders’ tien jaar later, Atlas Contact, Amsterdam/Antwerpen, 2014. Koning, M. de, Zoeken naar een “zuivere” islam.

Geloofsbeleving en identiteitsvorming van jonge Marokkaans-Nederlandse moslims, Bert Bakker, Amsterdam,

Hoofdstuk 2. Praktijkvoorbeelden § 1. De moskee als maatschappelijke motor - Hoofddorp § 2. Volkssport nummer 1: voetbal! - Amsterdam § 3. Opvoeden in Berberse gezinnen - Amersfoort § 4. Empowerment! - Den Haag § 5. Het studentenleven - Amsterdam § 6. Pubers in wording - Amsterdam § 7. De kracht van vrouwen - Lelystad § 8. Koken en voetballen - Lelystad § 9. Geduld is een schone zaak - Den Haag

2008. 72

5

23 23 28 32 35 39 42 46 51 54

Noorda, J. en R. Veenbaas, Hangplekken. Een nieuwe rage?

Handleiding voor jongerenontmoetingsplaatsen en jeugdbeleid, VU Uitgeverij, Amsterdam, 2000. Yad allah ma’a al-jama’a ‫يد هللا مع الجماعة‬

Pels, D., ‘Marokkanen willen graag jongerenwerker worden’, Trouw, 08-11-2005.

Vele handen maken licht werk Pinto, D., Interculturele communicatie. Een stap verder, Bohn Stafleu van Loghum, Houten, 2007. Sar, J. van der, R. Lombo-Visser en W. Boender, Moskeeën

gewaardeerd. Een onderzoek naar het maatschappelijk rendement van moskeeën in Nederland, Stichting Oikos, Utrecht, 2008. Veenbaas, R., Values and Norms of Young Muslim People in the Netherlands. In: S. El Bouayadi-van de Wetering and S. Miedema (ed.), Reaching for the Sky. Religious Education from Christian and Islamic Perspectives, Rodopi, AmsterdamNew York, 2012, 257-267. Veenbaas, R., J. Noorda en H. Ambaum, Handboek modern jongerenwerk. Visie, methode en voorwaarden, VU Uitgeverij, Amsterdam, 2011. Vollaard, J. en J. Olie, Multicultureel vakmanschap. De Amsterdamse lerarenopleidingen kiezen ervoor! , Veenman drukkers, Rotterdam, 2011.

73

Voorst, R. van, Jullie zijn anders als ons. Jong en allochtoon in Nederland, De Bezige Bij, Amsterdam, 2010. Winter, H., Starterspakket voor zelforganisaties. Een toolkit

Handleiding Vrijwillig Marokkaans Jongerenwerk

voor zelforganisaties die vanaf de grond worden opgebouwd, FORUM, Utrecht, 2005. Websites http://www.elanexpertise.nl http://www.islamagenda.nl http://www.islamstudies.nl http://www.marokko.nl http://www.moskee-elfath.nl https://nl-nl.facebook.com/moskeehoofddorp http://www.moslimnetwerk.nl http://www.ntr.nl http://www.sv-isa.nl http://www.steunpuntsabr.nl http://www.stichtingvac.nl

Abdoellah Ghzili, Ghariba Loukili en Redbad Veenbaas

Met medewerking van: Hamza Akkar, Ouarda Batou, Hakima Chantoufi, Zarina Jahangir, Karima Sahla, Hanane Ben Ayad, Yousra Kaddouri, Marzouk Aulad Abdellah, Jaap Noorda en Annelieke van Dijk

Uitgeverij Jeugdzaken Amsterdam 74