HANDLEIDING. Verantwoord papier gebruiken VAN BELEID TOT PRAKTIJK - 1 -

HANDLEIDING Verantwoord papier gebruiken VAN BELEID TOT PRAKTIJK

-1-

Voorwoord autocopy

gestreken papier

text & cover

digitaal

enveloppen

OFFICE

ongestreken papier

GRAFISCH

a4 - a3 papier

etiketten

karton

copy

Geachte lezer,

re-board

-2-

sign & display materialen

finishing apparatuur

software

SIGN & DISPLAY

plotterfolie

Igepa Belux embraces the planet

Elke dag gaan er stapels papier en karton door onze handen. Kranten, boeken, printpapier en allerhande verpakkingen gebruiken we bijna ongemerkt. De gemiddelde Belg gebruikt jaarlijks maar liefst 350 kilogram papier (cijfers Cobelpa, 2006). Hiermee verdient België een zilveren medaille op wereldniveau, maar helaas is dit geen podiumplaats om trots op te zijn. Bovendien is nog maar weinig te merken van de voorspelde dalingen van het papiergebruik door de toegenomen digitalisering, misschien zelfs in tegendeel.

Igepa Belux legt in alle afdelingen een sterk milieubewustzijn aan de dag. Getuige daarvan ons groene assortiment met gerecycleerde, gecertificeerde en milieuvriendelijke producten en onze krimpende carbon footprint. Maar we helpen bedrijven ook op weg naar hun COC-certificaat en ontlasten het

GRAPHICAL SOLUTIONS

prepress

milieu door een logistieke optimalisering. Meer dan ooit laten we ons leiden door Moeder Natuur.

Nochtans hoeft het gebruik van papier niet problematisch te zijn. Papier is afkomstig van een perfect hernieuwbare en recycleerbare grondstof, met name hout. En wanneer papier op een verantwoordelijke manier geproduceerd wordt kan de milieu-impact van de fabricage aanzienlijk ingeperkt worden. In de praktijk is er nog veel werk, zowel op vlak van het spaarzamer omspringen met deze kostbare grondstof, een optimalisatie van het hergebruik én het verantwoorde beheer van de bossen aan de basis van de papierproductie. Igepa Belux nv Nijverheidslaan 4 B-9880 Aalter T + 32 9 325 45 45 www.igepa.be

Igepa Ans sa Rue de Bruxelles 174 B-4340 Awans T + 32 4 263 89 60 www.igepa.be

Igepa Belux sàrl 69, Rue de Bouillon L-1248 Luxembourg T + 352 48 63 76 www.igepa.lu

GCS Supplies Nijverheidslaan 4 B-9880 Aalter T + 32 9 325 45 58 www.gcsweb.be

Igepa Graphical Solutions Landegemstraat 8a B-9031 Drongen T + 32 9 281 01 60 www.igepa.be

The global benchmark for responsible forest management. SGS-COC-2585 © 1996 Forest Stewardship Council A.C. Always ask for FSC certified paper products.

DIN EN ISO 9001:2000 certified

supplies

Neem deze gids stevig vast. Keer hem om, wrijf er eens over, ruik er eens goed aan en laat hem door uw vingers glijden… Wat merkt u? Niets opvallends? Goed zo, … maar toch is dit geen gids als alle andere gidsen. Het is een gids met dat beetje extra, want hij is vervaardigd uit papier bekroond met het FSC label (Forest Stewardship Council). Wat het verschil is met ‘gewoon papier’ merk je niet aan het papier op zich, maar is wel te merken in het bos dat aan de basis van dit papier ligt. Uiteraard zal de inhoud van deze gids u hierin wijzer maken…

Deze gids wil een leidraad vormen voor ieder bedrijf, elke organisatie of overheid om op een meer verantwoorde manier om te springen met papierproducten. We hopen alvast dat de informatie en de praktische voorbeelden ook voor u inspirerend kunnen zijn. Geert Ramaekers - Voorzitter FSC België (Fair-Timber vzw)

-3-

Kies voor tijdschriften die hun papier met zorg uitzoeken Er bestaat vandaag de dag een mogelijkheid om voor tijdschriften te kiezen die op een betrouwbaar papier worden gedrukt. SCA biedt namelijk FSC gecertificeerde papiersoorten van de hoogste kwaliteit. Wij vervullen eveneens milieuvriendelijke vereisten zoals TCF (Totally Chlorine Free: zonder chloor en/of chloorgas gebleekt papier), Nordic Swan en ISO 14001.

Inhoud

SCA bezit en beheert 2,6 miljoen hectaren bos en zijn sedert 1999 FSC gecertificeerd. Deze bossen zijn een opslagplaats voor carbondioxide en voor elke boom die we gebruiken, planten we er drie in de plaats. Dit noemt men verantwoord en duurzaam bosbeheer.

-4-

Voor verdere inlichtingen, gelieve met ons contact op te nemen

publicationpapers.sca.com SCA GRAPHIC PAPER BELGIUM, Tel +32 (0)2 351 12 19

Leeswijzer

Voorwoord

3

Deze gids wil een leidraad zijn voor eenieder die op professioneel vlak papier en papierproducten aankoopt. Een gids dus voor aankopers en beslissingsnemers uit het bedrijfsleven, de overheid of de non-profitsector.

Samenvatting

6

Over FSC

8

10 principes van goed bosbeheer

10

In een eerste inleidend deel gaat de gids dieper in op het FSC label van de Forest Stewardship Council en de werking van de FSC controle. Het tweede deel focust in meer detail op de mogelijke problemen die verbonden kunnen zijn aan de consumptie van papierproducten, waarbij uiteraard ook diverse oplossingen aangereikt worden om tot een meer verantwoord papiergebruik te komen. Een derde deel toont aan dat de overstap naar verantwoord papiergebruik, waaronder het gebruik van FSC gelabeld papier, niet ingewikkeld en tijdrovend moet zijn. Hierbij biedt de gids een hulpmiddel om de overschakeling doordacht en gestructureerd te laten verlopen. Dankzij het gebruiksvriendelijk stappenplan en de bijhorende checklist kan u verantwoord papiergebruik ook binnen uw organisatie implementeren.

“FSC papier? Vervelend, duur en niet te krijgen” 12 - 5 -

Deze gids is ontworpen om verantwoord geproduceerde papierproducten te identificeren en daarmee de ecologische voetafdruk van uw onderneming te verkleinen. Bij uw papieraankopen heeft u immers de keuze en een grote invloed op uw leveranciers. Hopelijk kunnen de talloze praktijkvoorbeelden en getuigenissen van mensen uit de sector u overtuigen en inspireren in uw overschakeling op FSC papierproducten.



Wat is papier?

14



Papier en problemen

16



Oplossingen, wat kan ik doen

20



Labels

24



Stappenplan

30



Checklist

44

De FSC convenant

46

Colofon

50

Samenvatting

-- 66 --

Verantwoord papiergebruik: eenvoudig gezegd, maar hoe gedaan ? Deze gids is een praktische handleiding die u op weg helpt naar verantwoord papiergebruik. Deze samenvatting geeft een zeer summier beeld weer van de inhoud van deze gids in 10 aandachtspunten:

duurder te zijn. Wanneer men er in slaagt om het papierverbruik te verminderen, zit hierin vaak een kostenbesparend aspect. FSC gelabeld papier is doorgaans ook niet of nauwelijks duurder dan ‘gewoon’ papier, en dit is zeker het geval wanneer u open staat voor wat de markt te bieden heeft.

1. Bossen onder druk

7. FSC gecertificeerde bedrijven

Het produceren van papier vergt grondstoffen. Verse vezels vormen, naast gerecycleerde vezels, een belangrijke input in de productie van papier. Wereldwijd staan bossen echter op diverse wijzen onder druk, waarbij ook de papiersector zijn rol speelt. Bijkomend is de productie van papier een intensief en energievergend proces. Zowel op vlak van de herkomst van de vezels als op het niveau van de productieaspecten, zijn er slechte en goede voorbeelden.

2. Bewust verbruiken Bewust verbruiken betekent in de eerste plaats doordacht en spaarzaam omspringen met papier. Hiernaast is kiezen voor papier van een verantwoorde herkomst cruciaal: gerecycleerde vezels of papierproducten met het FSC logo geven hier invulling aan. Tot slot is het ook niet onbelangrijk oog te hebben voor het productieproces, waarbij ‘schonere’ productietechnieken de voorkeur moeten krijgen.

3. Verantwoorde vezels Het hergebruik van gerecycleerde vezels blijft top. Niet enkel wordt zo een extra leven gegeven aan een papiervezel en is er minder verse grondstof nodig. Ook belangrijk is dat papier maken met gerecycleerde vezels vaak minder energieverslindend en milieubelastend kan. Worden er ‘verse’ vezels gebruikt, al dan niet in

combinatie met gerecycleerde, zorg er dan voor dat deze verse vezels afkomstig zijn uit duurzaam beheerde, FSC gecertificeerde bossen.

4. Ambities die het verschil maken Ook U kan met uw organisatie het verschil maken. Door bewust te kiezen voor verantwoorde papieraankopen, kan u wezenlijk bijdragen aan duurzaam bosbeheer. Belangrijk hierbij is uw ambities duidelijk vast te leggen en te plannen in de tijd. Voor vele papierproducten is een vlugge of zelfs onmiddellijke omschakeling zeker haalbaar, terwijl u voor andere misschien eerder gefaseerd te werk wil gaan (om zo ook uw huidige leveranciers de tijd te geven zich aan te passen).

5. FSC producten zijn vlot verkrijgbaar Het assortiment FSC gelabelde producten is de afgelopen jaren enorm uitgebreid. Het label heeft zo’n vlucht genomen dat het inmiddels breed verkrijgbaar is. Vrijwel alle papiergroothandels, meer dan 180 drukkers (cijfers september 2009) en meerdere papierproducenten zijn FSC gecertificeerd en kunnen dus producten met het FSC label leveren. Belangrijk is dat u bij de aankoop van FSC producten enkel aanklopt bij bedrijven met een FSC Chain of Custody certificaat. Enkel dan heeft u zekerheid.

6. Vanwege de kosten hoeft u het niet te laten Verantwoord papier aankopen hoeft niet noodzakelijk

Het FSC systeem werkt volgens een Chain of Custody (CoC) of ‘gesloten handelketen’. Alle bedrijven in de keten tussen het bos en de eindklant moeten een FSC certificaat bezitten. Ze worden dan minstens jaarlijks gecontroleerd door een onafhankelijke certificeerder. Zo garandeert het FSC label dat het hout- of papierproduct dat u koopt ook echt gemaakt is van hout uit duurzaam beheerde bossen.

8. Het bos van logo’s De markt wordt overstelpt met allerhande logo’s en certificaten. Informeer u over de betekenis en geloofwaardigheid ervan. Het FSC logo op een product geeft u alleszins de garantie dat het vervaardigd is met respect voor verantwoord bosbeheer. Het FSC label, met zijn strenge economische, ecologische en sociale eisen is dan ook het enige label in zijn soort dat breed ondersteund wordt door alle actoren, waaronder ook de milieubeweging.

9. Online leveranciersgids Om FSC gecertificeerde producten of leveranciers te vinden, kan u terecht op de online FSC leveranciersgids www.ikzoekfsc.be. Via handige keuzemenu’s vindt u eenvoudig uw weg naar de gezochte FSC producten en hun verdelers. Kan u toch niet vinden wat u zoekt? Maak dan gebruik van de ervaring en expertise van FSC België, die u graag verder helpt.

10. FSC als visitekaartje De drie pijlers van FSC –ecologie, economie, sociaal­sluiten perfect aan bij bewust consumeren en maatschappelijk verantwoord ondernemen. Door te kiezen voor producten met het FSC label, intern en extern, draagt uw organisatie haar engagement ook verder uit.

-7-

Over FSC

FSC: dé garantie voor verantwoord bosbeheer

-8-

FSC staat voor Forest Stewardship Council of vrij vertaald ‘Raad voor Goed Bosbeheer’. Deze onafhankelijke organisatie zonder winstoogmerk zet zich in voor goed bosbeheer over de hele wereld. FSC heeft principes geformuleerd waaraan verantwoord bosbeheer moet voldoen, met aandacht voor zowel ecologische, economische als sociale aspecten. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om de volgende vragen: worden bij bosbeheer en houtkap de ecologische functies van het bos voldoende beschermd? Respecteert de bosbeheerder de rechten van inheemse volken die in en om het bos leven en wonen? Kunnen de bosarbeiders rekenen op goede arbeidsomstandigheden en krijgen zij een eerlijk salaris? Wanneer aan alle eisen wordt voldaan, krijgen de producten uit dit bos een FSC keurmerk. Alle producten die hier verder uit vervaardigd worden kunnen – mits controle en opvolging – ook het FSC label dragen. Naast hout en houten producten, gaat het dus vanzelfsprekend ook over papierproducten.

Van evenaar tot hoge noorden Verantwoord bosbeheer is overal ter wereld na te streven. Het FSC systeem is dan ook toepasbaar van tropische bossen, over bossen in onze streken tot en met bossen in het hoge Noorden. In september 2009 was er wereldwijd reeds ruim 115 miljoen hectare bos gecertificeerd in 81 landen. Deze bossen situeren zich in alle delen van de wereld. Ook in nagenoeg alle Europese landen, waaronder België, kan je FSC gecertificeerde bossen terugvinden.

FSC certificering De controle op verantwoord bosbeheer en verantwoorde kap vindt plaats bij de bron: in het bos. Partijen FSC

gecertificeerd hout beginnen daarna aan een tocht doorheen de handelsketen (‘Chain of Custody’). Hout voor papiertoepassingen gaat bijvoorbeeld van het bos naar de pulpfabriek, naar de papierfabriek en zo verder doorheen de papiersector of grafische sector totdat de laatste schakel het FSC gelabeld product bij de eindklant aflevert. Om er zeker van te zijn dat het toegepaste hout inderdaad afkomstig is uit een FSC gecertificeerd bos, moet het hout door de hele keten gevolgd kunnen worden. Dat betekent dat alle bedrijven in de keten FSC gecertificeerd moeten zijn. FSC gecertificeerde bedrijven dragen zorg voor traceerbaarheid van de FSC gecertificeerde producten binnen hun bedrijf (zowel bij ontvangst, opslag als verwerking) en houden een goede en sluitende administratie bij. De bedrijven worden hierop gecontroleerd en krijgen een zogeheten FSC Chain of Custody (CoC) certificaat met bijbehorend uniek nummer. Deze controles worden niet door FSC zelf uitgevoerd, maar door onafhankelijke en erkende certificeringsinstellingen. Het FSC certificaat geeft zekerheid aan de eindafnemer dat het toeleverende bedrijf (en elke voorliggende schakel) volgens de voorschriften omgaat met FSC gecertificeerd hout of papier en met de nodige garanties FSC papierproducten kan aanbieden. Enkel door te kiezen voor bedrijven met een FSC CoC certificaat kan je bij de aankoop de nodige garanties krijgen dat het om FSC gelabelde producten gaat. Verder in deze gids wordt hier nog voldoende aandacht aan gegeven, om de praktijk voor u als aankoper zo eenvoudig mogelijk te maken.

genoeg verdubbeld tot ruim 450 bedrijven. Ongeveer de helft van deze bedrijven is actief in de grafische- en papiersector, en dit binnen alle segmenten. Zeker binnen de grafische sector, in het bijzonder bij drukkerijen, is het aantal FSC gecertificeerde bedrijven explosief toegenomen, en aan deze groei komt geen einde. Ook op internationaal niveau stijgt het aantal papierbedrijven dat actief is met FSC sterk, waardoor het niet verwonderlijk is dat ook het assortiment aan FSC papierproducten op systematische wijze toeneemt. Kortom, voor de meeste alledaagse papiertoepassingen is er reeds een ruim aanbod met FSC label.

-9-

FSC België FSC België (Fair Timber vzw) is de Belgische vertegenwoordiging van de Forest Stewardship Council. De voornaamste doelstelling van FSC België is uiteraard de promotie en bekendmaking van het FSC label naar de diverse doelgroepen. Informatieverstrekking op maat van het doelpubliek neemt hierin een cruciale rol. Met de lancering van deze gids wil FSC België dan ook de juiste informatie verstrekken, om het ook voor uw organisatie eenvoudiger te maken om met FSC papierproducten aan de slag te gaan.

Een van de principes van FSC houdt in dat de bosexploitatie de biodiversiteit, unieke ecosystemen en andere ecologische en landschappelijke waarden van het bosgebied niet mogen aantasten. Hierboven een voorbeeld: tropisch bos voor (links) en direct na de oogst (rechts).

FSC in België De jongste jaren kent het FSC label in België een sterke groei. Zo is het aantal bedrijven met een FSC Chain of Custody certificaat het afgelopen anderhalf jaar na-

Particulieren zijn één van de doelgroepen die actief door FSC België worden benaderd. Hiernaast kan u het campagnebeeld van 2009 vinden met als slogan ‘Verantwoord kappen’

10 principes

... van goed bosbeheer

FSC heeft een lijst opgesteld van 10 algemene principes en criteria voor verantwoord bosbeheer. Zij gelden voor alle bostypen: tropische, boreale en gematigde bossen, maar ook voor plantages. Deze principes en criteria worden vervolgens verder uitgewerkt en verfijnd naar de lokale omstandigheden. 

Het bosbeheer voldoet aan de geldende nationale en internationale wetgeving, aan internationale verdragen en afspraken, en aan de principes en criteria van FSC.



Eigendoms- en gebruiksrechten ten aanzien van land en bosproducten zijn duidelijk gedefinieerd, vastgelegd en rechtsgeldig.



De formele en traditionele rechten van de lokale en/of inheemse bevolking op land en hulpbronnen worden erkend en gerespecteerd.



Het sociale en economische welzijn van de bosarbeiders en lokale gemeenschappen wordt met het bosbeheer ook op de lange termijn in stand gehouden of verbeterd.

 

De producten en voorzieningen die het bos biedt worden zodanig efficiënt benut, dat de economische, sociale en ecologische functies van het bos ook op de lange termijn worden veiliggesteld.



Er wordt een beheerplan opgesteld en toegepast. In het beheerplan, dat steeds wordt geactualiseerd, staan lange-termijndoelen en middelen duidelijk omschreven.



De toestand van het bos, de oogst, en de managementactiviteiten worden regelmatig getoetst, evenals de sociale en ecologische effecten hiervan.



Bosbeheer in bossen met een hoge natuur- of cultuurwaarde wordt met extra zorg uitgevoerd, waarbij kenmer- kende eigenschappen worden behouden en versterkt.



Bosplantages moeten eveneens volgens de principes 1 tot en met 9 worden beheerd. Bosplantages kunnen die- nen als aanvulling op de houtoogst uit natuurlijke bossen waarmee bovendien de (exploitatie)druk op natuurlijke bossen afneemt. Het behoud en herstel van natuurlijke bossen dient tegelijkertijd te worden bevorderd.

- 10 -

Bosbeheer levert veel (in)directe werkgelegenheid, ook in de armste regio’s ter wereld

Na de kap krijgt het bos de kans zich te herstellen, bij voorkeur op natuurlijke wijze. Waar nodig wordt gewerkt met aanplantingen, liefst met lokale boomsoorten

Gebieden met kwetsbare diersoorten worden beschermd

Bosarbeiders genieten goede arbeidsomstandigheden qua werktijden, loon en veiligheid

- 11 -

Er wordt niet meer hout gekapt dan wat er kan bijgroeien

Een FSC gecertificeerd bedrijf biedt werkgelegenheid en versterkt de lokale economie

Het bosbeheer gebeurt op basis van een gedetailleerd en langetermijn bosbeheerplan

De biodiversiteit, unieke ecosystemen en andere ecologische en landschappelijke waarden van het bosgebied worden in stand gehouden en beschermd.

De rechten van inheemse en lokale volkeren worden vastgelegd en beschermd

Houtkap langs waterlopen en op steile hellingen is niet toegestaan

“FSC papier? Vervelend, duur en niet te krijgen!” De mogelijkheden van FSC papier besproken met Bart Holvoet (Directeur FSC België)

FSC België (Fair Timber vzw) werkt reeds sinds begin 2006 als zelfstandige organisatie aan de bekendmaking van het FSC label in België. Gedurende de laatste jaren werd een lange weg afgelegd, waarbij het FSC label zowel in de hout- als papiersector met grote sprongen vooruit ging. In de papiersector was de groei zelfs opmerkelijk, en werd een heuse inhaalbeweging ingezet. Toch blijven er nog hardnekkige vooroordelen bestaan over het FSC label, - 12 - waar we in dit interview met Bart Holvoet, Directeur FSC België, dieper op in gaan. Kiezen we niet beter gewoonweg voor gerecycleerd papier? “Het gebruik van gerecycleerd papier of gerecycleerde vezels is inderdaad een positieve zaak voor het milieu, en dat moet zeker verder gestimuleerd worden. Het FSC label is trouwens eerder ‘vriend’ dan vijand van gerecycleerd papier. De input van verse vezels in de papierproductie is alvast een blijvende noodzaak omdat gebruikte vezels niet eeuwig recycleerbaar zijn. Belangrijk hierbij is dat deze verse vezels uit verantwoord bosbeheer komen, wat het FSC label garandeert. Hiernaast zijn er ook vele FSC gelabelde producten die een combinatie vormen tussen gerecycleerde vezels en verse FSC vezels. En tot slot is het ‘FSC recycled’ label een van de weinige internationale labels die garandeert dat een product uit 100% gerecycleerde vezels bestaat”. Heeft het wel zin om inspanningen te doen en te kiezen voor FSC gelabeld papier? “Bossen wereldwijd staan om diverse redenen onder druk. Door te kiezen voor papier met het FSC label kan iedereen bijdragen aan de roep voor verantwoord bosbeheer wereldwijd. Zelfs al koopt u maar kleine hoeveelheden, dan nog draagt u hieraan bij. Vergeet immers niet dat vele druppels samen een emmer kunnen vullen. Kiezen voor ‘verantwoord papier’ met het FSC label

en/of gerecycleerde papiervezels heeft dus wel degelijk een positief effect”. Maar hoe weet je nou zeker dat het FSC papier is? Het ziet er net hetzelfde uit als ‘gewoon’ papier… “Dat klopt. FSC papier ziet er niet anders uit dan ­niet gelabeld papier en heeft papiertechnisch net dezelfde eigenschappen. Het verschil zit dan ook niet in de kwaliteit van het papier, maar wel in de kwaliteit van het bosbeheer aan de basis. Via een nauwkeurig systeem, dat van de FSC Chain of Custody certificering, wordt de weg vanuit het FSC bos tot het FSC gelabelde eindproduct gevolgd, zodat op het einde van de rit het FSC label nog steeds die zekerheid van een verantwoorde herkomst geeft. Cruciaal is wel dat elke schakel van de handelsketen tussen bos en eindklant gecontroleerd wordt en zijn bedrijfseigen FSC Chain of Custody certificaat heeft. Enkel gecertificeerde bedrijven kunnen FSC producten met de nodige garanties verkopen, waarbij de verkoopsfactuur het bewijsstuk bij uitstek is.” Klinkt goed, maar maakt dit FSC gelabelde papierproducten niet onbetaalbaar duur? “Vaak wordt nogal vlug gesteld dat FSC gelabelde producten per definitie duurder zijn, maar dit is niet noodzakelijk zo. Op zich is een meerkost nog niet onlogisch,

daar ‘goed bosbeheer’ nu eenmaal meer investering in het bosbeheer kan vergen, en het controlesysteem uiteraard ook geld kost. Algemeen gesteld kan men zeggen dat FSC gelabelde papierproducten niet of nauwelijks enkele procenten duurder zijn dan hun niet-gelabelde tegenhangers. Bijkomend zal het aanbod aan FSC papier blijvend sterk toenemen, waardoor ook prijsconcurrentie meer begint te spelen. Tot slot is het natuurlijk ook gewoon een kwestie van keuzes maken. Het is maar waar je je budget aan besteedt”. Je kan dan wel kiezen voor papier met het FSC label, maar het is nauwelijks te vinden… “Het FSC systeem wil, door meer vraag naar FSC gelabelde producten, bosbeheerders wereldwijd aanzetten tot meer verantwoord bosbeheer. Het spel van vraag en aanbod is dus cruciaal. Een aantal jaren geleden was de hoeveelheid FSC gelabeld papier op de Belgische markt dan ook nog verwaarloosbaar klein. In de tussentijd is het aanbod zeer sterk toegenomen, niet enkel in België maar ook internationaal. Concreet kan men stellen dat voor alledaagse papiertoepassingen de beschikbare volumes niet te onderschatten zijn. Enkel voor specifieke papierproducten of bij de aankoop van grotere volumes kan een extra inspanning in de zoektocht nodig zijn. Op basis van onze ervaring weten we ondertussen dat ‘‘we kunnen het niet vinden” niet hoeft te betekenen dat het product er niet is. Soms moet je alleen wat langer zoeken, of andere leveranciers benaderen dan gebruikelijk. En daar kunnen wij dan weer bij helpen.” Je hoort een drukkerij wel eens zeggen dat werken met FSC haast een onhaalbare kaart is ... “Dat wordt vooral gezegd door mensen die nog niet met FSC hebben gewerkt. Helaas gaan er veel onwaarheden de ronde, zoals sterk overdreven kostprijzen voor het behalen van een FSC certificaat. Of denkt men bijvoorbeeld dat men pas FSC gecertificeerd kan zijn als men enkel nog

met FSC papier werkt. Ik zal de laatste zijn die zegt dat het behalen van een FSC CoC certificaat een klusje van niks is of dat het allemaal vanzelf gaat, maar doorgaans valt het best mee. Het beste bewijs hiervoor vind je in de cijfers, met meer dan 180 gecertificeerde Belgische drukkerijen in september 2009”. Zien we het bos nog wel door al de verschillende labels? “Het klopt dat er tegenwoordig meer en meer labels opduiken, waarbij ook papierproducten niet gespaard worden van de overvloed. Wist u dat heel veel labels of icoontjes op papier of op verpakkingen eigenlijk niet veel zeggen? Er bestaan legio papierlabels die iets zeggen over de productieaspecten, en naast het FSC label zijn er nog andere labels die eveneens duurzaam bosbeheer nastreven. In deze laatste groep is en blijft het FSC label tot op vandaag het enige echt geloofwaardige label, daar het ondersteund wordt door zowel sociale, ecologische als economische belanghebbenden. Geen makkelijk evenwicht, maar wel noodzakelijk!” Eigenlijk moeten we dus maar gewoon FSC gelabelde producten gebruiken? “Vast en zeker. En alles wijst erop dat het toepassen van FSC papierproducten in België een enorme vlucht neemt. En dat is natuurlijk ontzettend goed nieuws voor bos, mens en milieu! Merk hierbij nogmaals op dat het gebruik van gerecycleerd papier hiermee samengaat. Soms begint het aarzelend met een goed idee of een schuchtere poging, maar eens men weet waar het om draait, zien we dat er vaak zelfs een soort enthousiasme ontstaat. Dat enthousiasme werkt dan weer aanstekelijk binnen en buiten de organisatie”.

- 13 -

PAPIER?

PROBLEMEN?

OPLOSSINGEN

LABELS

STAPPENPLAN

CHECKLIST

Wat is papier? De uitvinding van het maken van papier wordt toegeschreven aan de Chinees Ts’ai Lun in het jaar 105. Sinds de tijd van perkament en papyrus is er natuurlijk veel veranderd. Zowel de samenstelling van papier, alsook de achterliggende productie- en verwerkingstechnieken hebben een hele geschiedenis afgelegd. In dit hoofdstuk staan we even stil bij de productie van papier, in al zijn aspecten. - 14 Papier is in wezen een dun viltje van cellulosevezels (en soms andere componenten), waarbij de vezels op een welbepaalde manier verstrengeld zijn tot een dunne laag: het papiervel. Om dit vel papier te maken gebruikt men pulp, vervaardigd op basis van ofwel oud papier ofwel vers hout. Maagdelijke vezels (virgin fibers) zijn nieuwe, ‘verse’ vezels, die rechtstreeks afkomstig zijn uit hout. Daarnaast kunnen vezels ook hergebruikt worden, wanneer ‘oud’ papier ingezameld en gerecycleerd wordt.

toegevoegd om aan het papier bepaalde kwaliteit- of gebruikseigenschappen te geven.

Vele papiersoorten bestaan in feite uit een mengsel van meerdere soorten pulp. Vergelijk het met een kookrecept, waarbij je voor een bepaald gerecht welbepaalde ingrediënten in een welbepaalde verhouding nodig hebt. Papier maken is gelijkaardig: elk type papier vergt een bepaalde mengeling van pulpsoorten. Naaldboomsoorten (den, spar…) leveren ‘lange vezels’ van ongeveer 3mm die bijdragen tot de sterkte van het papier. Loofbomen (populier, eik, beuk…) daarentegen verschaffen met hun ‘korte vezels’ van ongeveer 1mm zachtheid en opaciteit (ondoorzichtigheid) aan het papier. Voor een gemiddelde papiersoort komt de pulp vaak uit drie of vier verschillende bronnen.

Overal rondom ons is papier een deel geworden van het dagelijks leven. Het aantal mogelijke toepassingen voor papier is bijna eindeloos en nieuwe manieren om papier te gebruiken worden zowat dagelijks uitgevonden.

Een andere hoofdgrondstof voor de productie van papier is water, dat in grote hoeveelheden wordt toegevoegd en na het proces deels wordt gerecupereerd. Tot slot wordt een mix van vulstoffen, additieven en chemicaliën

In feite is elke papiersoort een uniek product van meerdere ingrediënten. In grote lijnen kunnen papierproducten opgedeeld worden in vier groepen: verpakkingen uit papier of karton, grafisch papier, hygiënisch papier en speciaal papier (thermisch papier, waardepapier, filtratiepapier, etc.).

Soorten papierpulp Chemische pulp wordt gebruikt voor de productie van hoogwaardig papier met een lange levensduur zoals boeken, schriften, fotokopieerpapier… Het proces is energie-intensief en heeft een materiaalrendement van 50% (uit 1 ton hout wordt 500 kg chemische pulp geproduceerd). Na het proces blijft uiteindelijk nagenoeg enkel de cellulose over. De andere componenten uit het hout, hoofdzakelijk de lignine en harsen, worden verwijderd. Dit papier wordt om die reden dan ook ‘houtvrij’ papier genoemd. Mechanische pulp wordt gebruikt voor de productie van papier met korte levensduur zoals tijdschriftpapier, krantenpapier... Door het hout te mengen met water en te vermalen in sneldraaiende machines wordt pulp gemaakt. Dit proces is bijzonder electriciteits intensief maar heeft een hoog grondstofrendement van 95% (uit 1 ton hout wordt 950 kg mechanische pulp geproduceerd) doordat de lignine uit het hout niet verwijderd wordt. Het tijdelijke’ karakter van papier uit mechanische pulp zit in de geleidelijke vergeling o.i.v. blootstelling aan licht, dit ten gevolge van de lignineresten in het papier. De productie van gerecycleerde pulp uit oud papier gebeurt hoofdzakelijk door de vezels aanwezig in het oud papier terug in suspensie te brengen, te reinigen en te scheiden. Vezels kunnen twee tot vijf maal hergebruikt worden in de cyclus van de papierproductie. Bij de opeenvolgende recyclagecycli verandert de kwaliteit van de vezels waardoor aanvoer van verse vezels noodzakelijk blijft. Afhankelijk van de kwaliteit van het eindproduct moeten veel of weinig maagdelijke vezels worden toegevoegd aan de gerecycleerde vezels. Ook in gerecycleerde pulp zijn er, op basis van kwaliteit, verschillende types te onderscheiden.

Papiervezels kunnen niet oneindig worden gerecycleerd. Na het 2 tot 5 maal recycleren wordt de papiervezel te kort. Voor een goede hechting dient dan opnieuw verse vezel te worden toegevoegd.

In de papierfabriek worden verschillende types pulp met elkaar vermengd tot het ideale ‘recept’ voor een bepaalde papiersoort wordt verkregen.

- 15 -

PAPIER?

PROBLEMEN?

OPLOSSINGEN

LABELS

STAPPENPLAN

CHECKLIST Papier wordt gemaakt van hout. Niet enkel van zaagafval of dunningshout maar ook van bomen. Het is dan ook heel belangrijk dat deze houtbronnen afkomstig zijn uit duurzaam beheerde bossen.

Papier en problemen Gebaseerd op hout, een hernieuwbare grondstof, is papier een veelzijdig natuurproduct dat zowel afbreekbaar als recycleerbaar is na gebruik. De pulp- en papierindustrie zijn hierdoor uiterst geschikt om de uitdagingen van duurzaam ondernemen vorm te geven. De sector doet reeds jaren inspanningen op dit vlak; van het bos, doorheen de productie, tot het gebruik en uiteindelijk de recyclage van papier. In dit onderdeel wordt gefocust op - 16 - aandachtspunten voor de toekomst, zowel voor papierbedrijven als consumenten in Europa en elders in de wereld. Consumptie: trop is teveel

Impact papierproductie op het ecosysteem

Het computertijdperk heeft niet geleid tot een daling van het papierverbruik, integendeel zelfs. Het dagelijkse papierverbruik blijft schrikbarend hoog. De gemiddelde Belg, met een jaarlijks verbruik van 354 kg per capita, behoort hiermee tot de koplopers in de wereld (cijfers Cobelpa 2006). Enkel de ‘gemiddelde Luxemburger’ steekt hem nog de loef af met wel 358 kg per capita per jaar (cijfers Cobelpa 2006).

De papierindustrie heeft – zeker binnen de Europese context - de laatste jaren sterk geïnvesteerd in groenere technologieën. De schadelijke uitstoot van milieubelastende stoffen in de lucht en waterwegen werd teruggedrongen, het water- en energieverbruik werden verlaagd, en vaak werd er overgeschakeld op alternatieve energiebronnen. Het gaat hier hoofdzakelijk om de black liquor van het chemische pulpproces (beschreven op pagina 15), maar ook om residu’s voortkomend uit recyclageactiviteit. Ook het verbruikte oppervlaktewater (rivier, kanaal…) wordt zo vaak mogelijk herbruikt om daarna gezuiverd terug geloosd te worden. Verbetering van de energie-efficiëntie, warmtekrachtkoppeling en reductie van de vuilvracht van het afvalwater zijn nog enkele voorbeelden van investeringen door de papierindustrie.

Zelfs wanneer ons hele papierverbruik zo ‘verantwoord mogelijk’ wordt, dan nog is die overconsumptie iets om ons terecht vragen te stellen. Immers, wanneer we ons papierverbruik vergelijken met dat in andere delen van de wereld is het contrast gigantisch. Stel je eens voor dat ook de kleinere verbruikers van vandaag op termijn op ons niveau gaan consumeren. Als iedereen op aarde de verbruiksgewoonten van Europeanen overneemt, hebben we meer dan twee planeten nodig (cijfers WWF, 2008). Het papiergebruik beperken is dan ook een eerste noodzakelijke stap.

Hoewel de Europese papierindustrie al een vlijtige leerling is, blijft er nog verdere ruimte voor verbetering en innovatie. Buiten Europa blijft de ecologisch impact van de papierproductie een aandachtspunt. Aankopers kunnen hun verantwoordelijkheid nemen door bewust te kiezen voor fabrieken die goed presteren op milieuimpact. De milieu-indicatoren op pagina 23 helpen u vast op weg.

Op naar een optimale recyclage? Oud en gebruikt papier kan – mits goede en selectieve inzameling – geherwaardeerd worden als waardevolle grondstof, bijvoorbeeld door er opnieuw papier van te maken. De Europese papierindustrie is hierin zeker en vast een voorbeeld voor de rest van de wereld. In 2007 werd in Europa naar schatting 56.4 % van het geconsumeerde papier selectief opgehaald en terug ingezet in de papierproductie (cijfers Cepi, 2007). Merk op dat een deel van de papierproducten in omloop ook niet recupereerbaar is, zoals tissueproducten bijvoorbeeld. In 2007 bestond naar schatting 42.7% van de inputs in de Europese papierindustrie uit gerecycleerde papiervezels (cijfers Cepi, 2007). Kan het nog beter? Natuurlijk kan het nog beter… Eerst en vooral kan er wellicht nog veel meer papier selectief opgehaald worden, en zo voor hergebruik ingeschakeld worden. Maar ook op vlak van het hergebruik kan het wellicht nog beter. Idealiter zou men, in functie van elke papiertoepassing en de bijhorende productieaspecten een zo hoog mogelijk aandeel recyclagevezels kunnen nastreven. In Europa geeft men al het goeie voorbeeld, wat zeker navolging mag krijgen in andere delen van de wereld.

Papier uit hout en hout uit bos Soms wordt de indruk gewekt dat er om papier te maken geen hout nodig is, of dat hiervoor geen bomen gebruikt worden. Dit is uiteraard niet helemaal terecht maar wordt door bepaalde ‘vaktermen’ onbedoeld geïnsinueerd (zie kader houtvrij papier). Vaak wordt de indruk gewekt dat het verse hout dat in de papierindustrie verwerkt wordt enkel resthout zou zijn, zoals zaagafval en dunningshout (de kleine stammetjes die uit een jong bos gehaald

worden om de resterende bomen meer ruimte te geven). Uiteraard vinden deze en andere gelijkaardige stromen inderdaad hun weg in de papierproductie. Hierbij worden ze effectief van een laagwaardigere grondstof (gezien de afmetingen en kwaliteit) tot een hoogwaardig product verwerkt. In de papiersector worden echter ook ‘volwassen’ bomen gebruikt voor de papierproductie – afkomstig uit plantages of natuurlijk bos - en dit is niet iets waar men zich noodzakelijk voor moet schamen. Cruciaal is uiteraard dat het hout (ook het dunningshout) afkomstig is uit verantwoord beheerde bossen. Hout is een perfect hernieuwbare grondstof en groeit vanzelf terug aan. Er is uiteraard wel een probleem als het hout op een onverantwoorde wijze geoogst wordt. Op zich zit het probleem dan ook niet in de vraag of men nu dunningshout, zaagafval of grotere stammen gebruikt. De essentie zit in de vraag of de inputs afkomstig zijn uit verantwoord beheerde bossen. En daar wringt soms het schoentje. Gelukkig komt het merendeel van de grondstoffen voor de papierproductie in Europa uit Europese bossen, die doorgaans minstens legaal en vaak op vrij verantwoorde manier beheerd worden. Toch zijn er ook binnen Europa nog regio’s waar het bosbeheer voor verbetering vatbaar is. Hiernaast komen er uiteraard ook pulp en papierproducten uit andere regio’s (direct of indirect) de Europese unie binnen (zie de voorbeelden op de volgende pagina’s).

Houtvrij papier? Laat u niet verwarren door de term ‘houtvrij papier’. Houtvrij betekent enkel dat de lignine uit de papierpulp werd verwijderd. Het papier is dus wel degelijk uit hout gefabriceerd. Houtvrij papier is het resultaat van het chemisch pulp proces zoals beschreven op pagina 15.

- 17 -

PAPIER?

PROBLEMEN?

OPLOSSINGEN

LABELS

STAPPENPLAN

CHECKLIST

WWF Begin 2006 lanceerde een coalitie van Europese milieuorganisaties hun gemeenschappelijke visie over het omvormen van de Europese papierindustrie. Harri Karjalainen van WWF International, één van de vooraanstaande organisaties achter dit initiatief, geeft meer informatie.

Wat zijn de belangrijkste uitdagingen volgens de milieu NGO’s? In Europa moeten wij als samenleving streven naar een serieuze reductie van onze verspillende papierconsumptie. Ten tweede moeten we voor het gebruikte papier streven naar de hoogste efficiëntie door maximale recyclage, het optimaliseren van de vezelsamenstelling in papierproducten en het gebruik van andere potentiële bronnen van vezels. Voor alle vezels afkomstig uit bossen en plantages, moet de sociale en ecologische verantwoordelijkheid verzekerd worden. Het label van de Forest Stewardship Counsil (FSC) is in onze visie het

Voorbeeld: Scandinavië, Rusland en de ­Baltische staten



Voorbeeld: De link tussen papier en tropische



Voorbeeld: Wat als snelgroeiende plantages



ontbossing?



het natuurlijk bos bedreigen?

In Europa is de productie van papier en papierpulp voor een groot deel afhankelijk van hout uit Scandinavië, Rusland en de Baltische staten. In Rusland en de Baltische staten zijn er ook vandaag nog grote uitdagingen in het bosbeheer, gaande van onverantwoorde praktijken tot soms illegaal bosbeheer. Zo zou naar schatting 10% tot 15% van de houtkap in het Europese deel van Rusland uit illegale houtkap afkomstig zijn. Papierproducenten uit Zweden en Finland waren tot voor kort nog sterk afhankelijk van de invoer van hout uit Rusland en de Baltische staten, waarbij de controle van de herkomst vaak sterk voor verbetering vatbaar was. Hiernaast hebben deze Scandinavische landen ook in hun land een sterke bosbouwsector en bosbouwtraditie. Traditioneel richt het bosbeheer zich op het blijvend produceren van voldoende hout, waarbij in sommige gevallen de sociale en ecologische component verwaarloosd wordt.

De Europese papiersector staat gelukkig ver van de problemen van ontbossing en bosdegradatie in de tropische regio’s, maar toch is het onterecht om de link tussen papierproductie en ontbossing in de tropen volledig te minimaliseren. Niet zelden moet tropisch regenwoud immers wijken voor plantagebossen van hoogproductieve boomsoorten (zie ook volgend voorbeeld), en in sommige gevallen wordt het tropische hout ook volop verwerkt in de papierindustrie. In Indonesië bijvoorbeeld wordt nog steeds gebruik gemaakt van tropisch hout om pulp en papier te produceren, wat doorgaans bestemd is voor de Aziatische markt maar toch occasioneel zijn weg tot Europa vindt.

AAN HET WOORD

“De productie en het gebruik van pulp en papier resulteren op veel plaatsen in de wereld in negatieve ­milieueffecten, zoals waterverontreinigers, vast afval en de uitstoot van gassen die de klimaatverandering versnellen. De globale papierindustrie is een van de grootste afnemers van grondstoffen, met inbegrip van zoet water, energie en hout. Ongeveer 90 % van de vezels die worden gebruikt bij het vervaardigen van papier zijn afkomstig van bossen en plantages, en dit is representatief voor ongeveer 40 % van alle commercieel gekapt hout. Helaas zijn sommige vezels nog steeds afkomstig uit niet duurzaam bosbeheer of grote plantages, die soms de natuurlijke bosbedekking vervangen. “



- 18 -

Is de visie tegen het gebruik van papier? Neen, helemaal niet. Papier speelt een cruciale rol bij beschaving en culturele rijkdom en dat mag zeker niet worden vergeten. Maar Europeanen consumeren papier onzorgvuldig. Met een gemiddeld verbruik van 250 kg papier per West-Europeaan per jaar, is Europa goed voor één vierde van de wereldwijde papierconsumptie.

Zo gaan in Finland diverse Rode Lijst diersoorten – die sterk afhankelijk zijn van oude bostypes – nog sterk achteruit. In FSC gecertificeerde bossen is het belangrijk dat men ook voor deze ecologische bosfuncties respect heeft, en ervoor zorgt dat deze diersoorten kunnen blijven voortbestaan. Geleidelijk aan gaan dan ook meer en meer bosbeheerders in de regio hun bos beter beheren, waarbij velen ook FSC certificering nastreven.

Nog verder van hier, in Tasmanië worden oerbossen nog op grote schaal gerooid voor de productie van houtchips voor de papierproductie, waarna de vrijgekomen terreinen eindigen als grootschalige plantage.

Plantages en zeker grotere commerciële plantages hebben een ietwat ambivalente positie. Aan de ene kant kan men via dergelijke plantages op een relatief beperkte oppervlakte vrij grote volumes hout produceren, en zo bijvoorbeeld de druk op natuurlijke bossen verlichten. Aan de andere kant kunnen plantages een negatieve invloed hebben op de omgeving wanneer ze op onverantwoorde manier beheerd worden, en zeker wanneer ze geïnstalleerd worden ten koste van natuurlijke bossen, zoals bijvoorbeeld in Indonesië nog steeds een gangbare praktijk is. FSC heeft indertijd gekozen om plantages toch ook ‘FSC certificeerbaar’ te maken, maar dit uiteraard onder strenge voorwaarden én dus enkel wanneer ze goed beheerd worden. Een basisvereiste is bijvoorbeeld dat een plantage die na 1994 geïnstalleerd werd ten koste van een natuurbos, niet in aanmerking kan komen voor FSC certificering (dit om verdere omvorming tegen te gaan). Plantages die in aanmerking willen komen voor een FSC certificaat moeten bovendien voldoen aan strenge regels op sociaal en ecologisch vlak. Zo moet de plantage voordelen bieden voor de lokale samenleving en lokale economie. Op ecologisch vlak kan het ondermeer gaan over de volledige bescherming van restanten van natuurlijk bos en het voorzien in geleidelijk herstel van oorspronkelijke ecosystemen.

enige internationale label dat dit momenteel kan garanderen. Last but not least, moet de fabricage van papier zo weinig mogelijk impact op het milieu hebben of moet de productie met andere woorden zo schoon mogelijk zijn. In welke mate houdt de Europese papierindustrie rekening met deze kwesties? In Europa hebben verschillende actoren uit de papierindustrie al veel gedaan op enkele, meerdere of alle van de uitdagingen, waardoor de Europese industrie een vooraanstaande plaats heeft verworven. Dit betekent echter niet dat de uitdagingen in Europa minder belangrijk zijn, en dit om twee belangrijke redenen. Ten eerste is Europa een grote importeur van pulp en papier uit andere regio’s, en ten tweede breiden Europese papierbedrijven hun productie en verkoop ook wereldwijd uit. Om af te sluiten, ik ben ervan overtuigd dat een groeiend aantal bedrijven in de papierindustrie al grote inspanningen hebben gedaan bij het promoten van sociale en ecologische duurzaamheid in de papierindustrie.

Is papier dan een slecht product dat te vermijden valt? Neen zeker niet, papier is grotendeels gemaakt van hernieuwbare grondstoffen en na gebruik afbreekbaar, recycleerbaar en drager van energie. Dankzij papier is de overdracht van gegevens mogelijk en wordt ontwikkeling en werkgelegenheid gegenereerd. Papier is een complex en veelzijdig product dat oneindig veel toepassingen kent. Papier is zo verbonden met onze manier van leven dat een wereld zonder papier er helemaal anders zou uitzien: geen toiletpapier ’s morgens, geen krant om te lezen bij het ontbijt, geen treinticket, geen brieven of faxen op kantoor, geen papier om op te schrijven, geen dozen om producten te beschermen, geen boek om te lezen in bed… Kortom, papier is zeker geen slecht product. De papierindustrie moet ook zeker niet steeds met de vinger gewezen worden. De laatste jaren hebben de inspanningen op gebied van milieubescherming, recyclage en boscertificering zeker hun vruchten afgeworpen. We vragen u enkel als aankoper en consument uw gezond verstand te gebruiken en u bewust te zijn van de mogelijke problemen in de sector. Zowel in Europa als elders in de wereld. Wees waakzaam en durf bewuste keuzes maken. Onderstaande vuistregels kunnen u bij uw keuze zeker helpen: • • •

Spring spaarzaam om met papier Verkies geloofwaardig gerecycleerd papier Verkies papier met het FSC label dat gegarandeerd afkomstig is uit verantwoord bosbeheer

- 19 -

PAPIER?

PROBLEMEN?

OPLOSSINGEN

LABELS

STAPPENPLAN

CHECKLIST Door kopieermachines te gebruiken die op beide zijden van het papier kunnen afdrukken (dubbelzijdig printen) kan een heel pak papier, én geld, worden bespaard.

Oplossingen, wat kan ik doen? Iedereen kan bijdragen aan een meer verantwoord papiergebruik, zowel in privékring als binnen de werkomgeving. Dit kan door bewuste keuzes te maken rond het reduceren van het papiergebruik, oog te hebben voor een schonere productieprocessen en uiteraard bewust te kiezen voor een verantwoorde herkomst van de vezels uit duurzaam bosbeheer en papierrecyclage. - 20 -

Het papiergebruik beperken In de eerste plaats kan bekeken worden of en hoe het papierverbruik teruggeschroefd kan worden. Het voordeel van minder papier consumeren zit trouwens niet enkel in het verlaagde gebruik van grondstoffen, het is namelijk ook vaak een financiële besparing. Bekijk papier als een afgeleide van een waardevolle grondstof en ga er spaarzaam en doordacht mee om. Papierbesparing kan zowel door bepaalde vormen van papiergebruik te verminderen of te beperken, als door de efficiëntie van het aangekochte papier te verhogen. Enkele voorbeelden van vermeden of verminderd papiergebruik: •

• •

•

Kopieer en print niet teveel. Bepaal eerst of het echt noodzakelijk is dat een document geprint wordt of hoeveel kopieën je écht nodig hebt. Kopieer en print zoveel mogelijk dubbelzijdig. Het lijkt vanzelfsprekend, maar het gebeurt niet altijd. Druk teksten die voldoende leesbaar zijn of enkel ter kennisgeving geprint worden verkleind af (vb. 2 kantjes op 1 bladzijde). Probeer voor je op ‘print’ duwt te kijken of het afdrukvoorbeeld ook echt dat is wat je verwacht had, om zo verkeerde afdrukken te vermijden.

•

•

•

•

•

•

Vermijd zeker dat jij en je collega’s bepaalde documenten verschillende keren afdrukken daar waar ze ook gedeeld konden worden. Gebruik maken van computer, e-mail, internet en intranet voor elektronische teksten kan sterk bijdragen tot vermindering van het papiergebruik. Omdat langdurig kijken naar schermen irriterend kan zijn voor de ogen, zijn juiste instellingen van scherm en achtergrond belangrijk. Zo kan bij de meeste tekstverwerkers het felle wit vervangen worden door bijvoorbeeld grijs. Pas op met het afdrukken van emails, zeker wanneer een email al een voorgeschiedenis van heen en weer gereplyd heeft. Vaak is bijvoorbeeld enkel de laatste email van enige relevantie. Stel de kopieermachine zichtbaar op, zo ontstaat een vorm van sociale controle en worden misbruiken vermeden. Zorg ook voor duidelijke instructies bij het kopieerapparaat. Dit zet mensen aan om bijvoorbeeld te verkleinen en dubbelzijdig te kopiëren. Probeer een overschot aan papieren of kartonnen verpakkingsmateriaal te vermijden. Voedt waar mogelijk een kopieermachine per ganse doos (2500 vellen) ipv telkens per verpakte riem van 500 vellen. Ga na of eenzelfde toepassing bijvoorbeeld niet kan met minder dik papier of karton, of met andere woorden met een lager gramgewicht. Door het gramgewicht enkele procenten te verlagen, spaar je al snel heel wat papier (in gewicht) uit.

Kijk ook even het grammage van het printpapier na, misschien kan je voor een iets lichtere variant kiezen?

Enkele voorbeelden van een meer efficiënt papiergebruik: •

• •

•

Stel printers, kopieermachines en andere toestellen waar mogelijk standaard in op ‘dubbelzijdig’ afdrukken. Deze maatregel alleen al kan het papiergebruik quasi halveren (ook qua kostprijs !), en is daarom de belangrijkste van allemaal. Let er bij de aankoop van nieuwe printers op dat de optie ‘dubbelzijdig printen’ steeds voorzien is. Sommige printers en kopieermachines kunnen ook meerdere pagina’s op een bladzijde afdrukken, zonder dat dit de leesbaarheid nefast beïnvloedt. Papier dat je niet meer nodig hebt en dat maar aan een kant bedrukt is, kan opnieuw gebruikt worden als kladpapier. Je kan er zelf een kladblok of memoblok van maken. Ook kan een lade van het kopieertoestel of de printer gevuld worden met eenzijdig bedrukt papier.

gebruikt wordt. Hoef je geen gouden of witte gids op papier te hebben? Surf dan naar www.1207.be en vul het formulier in om geen papieren versie meer te ontvangen. (bron: milieukoopwijzer.be van Bond Beter Leefmilieu)

- 21 -

Zowel op het werk als thuis: •

•

•

Kleef een sticker tegen ongeadresseerd reclamedrukwerk op de brievenbus, als je de reclame niet wenst of toch niet leest. Die sticker kan je gratis afhalen bij je gemeente. Reclame op naam kan je uit je brievenbus weren door je naam te laten opnemen in de Robinson-lijst van het BDMV, het Belgisch Direct Marketing Verbond. Op www.robinson.be kan je je registreren waardoor je na enige tijd geen geadresseerde reclame meer ontvangt van de leden van het BDMV (dit geldt voor de grootste en de meeste firma’s die gericht reclame versturen). 5 625 000 kilogram papier gaat er jaarlijks naar het drukken van gouden en witte gidsen. Een hele berg papier dus die door de meeste onder ons niet eens

Probeer papier te bekijken als een afgeleide van een waardevolle grondstof, de bossen. Ga er dan ook spaarzaam en doordacht mee om.

PAPIER?

PROBLEMEN?

OPLOSSINGEN

LABELS

STAPPENPLAN

CHECKLIST

Burgo FSC en gerecycleerd: het beste van 2 werelden.

AAN HET WOORD - 22 -

De Burgo groep brengt al enkele jaren diverse grafische papiersoorten op de markt waarbij verse FSC vezels uit duurzaam beheerde FSC bossen gecombineerd worden met een hoog aandeel gerecycleerde vezels. “Het mengen van deze twee stromen heeft een aantal belangrijke voordelen op productie-technisch vlak” getuigt Filip Niels van Burgo Benelux. “Door het gebruik van een groot deel gerecycleerde vezels kan het gronstoffenverbruik (energie, water, …) verlaagd worden, terwijl de aanvullende inputs van hoog kwalitatieve verse papiervezels uit FSC gecertificeerde bossen ervoor zorgen dat het papier de beoogde hoge kwaliteit (en witheid) heeft.”

Met deze papiersoorten, die met het FSC Mixed Sources label op de markt komen, speelt Burgo in op een groeiend milieubewustzijn bij klanten. In combinatie met een uitstekende drukkwaliteit garandeert dit het succes van deze producten. Filip Niels: “In functie van de gewenste toepassing en beoogde papierkwaliteit zijn er verschillende procentuele verhoudingen mogelijk tussen enerzijds gerecycleerde vezels en anderzijds de verse FSC vezels. “

niet alleen minder uitstoot van stofdeeltjes, ook de emissies van NOx en SOx daalden drastisch.” Verse FSC gecertificeerde vezels mengen met gerecycleerde vezels wordt vaak toegepast bij FSC gecertificeerde papiersoorten. Deze informatie kan je steeds terugvinden op de verschillende soorten on-product labels. Voor meer info zie pagina 25.

Naast de inspanningen op vlak van herkomst van gebruikte papiervezels, doet de Burgo groep ook zware inspanningen om de milieu-impact van de productie zo minimaal mogelijk te houden. Filip Niels vertelt: “In de fabriek van Burgo Ardennes in Virton werd bijvoorbeeld al sterk geïnvesteerd in technologieën om de emissies in de lucht te beperken, met mooie resultaten: De CO2 uitstoot werd in 8 jaar tijd gereduceerd met 50%. Daarnaast is er

Kiezen voor milieusparend papier

Let op de bleekmethode

Milieu-indicatoren of Majors

Papier uit 100% gerecycleerde vezels bestaat uiteraard, waarbij de kwaliteit van het ‘oud papier’ bepalend is voor de kwaliteit van het nieuwe kringloopproduct. Kies je hier bewust voor, zorg er dan voor dat je ook de zekerheid hebt dat het effectief gaat over een papierproduct dat volledig uit gerecycleerd materiaal bestaat. Betrouwbare labels hiervoor zijn het Blauwe Engel label (dat ook nog productievereisten stelt) en het ‘FSC Recycled label’. Meer details over deze en andere labels in het volgende hoofdstuk.

Omdat papierpulp door de lignine oorspronkelijk een geelbruinige kleur vertoont, is een bleking van deze houtpulp nodig voor het bekomen van witter papier. Vroeger gebeurde dit door bleking met Chloor in de vorm van Chloorgas. Op wereldniveau wordt er nog zo’n 20% van de chemische pulp (cijfers WWF 2009) met Chloor gebleekt. In de Europese papierindustrie werd deze bleekmethode wegens haar nefaste effecten op het milieu volledig verlaten. Ter vervanging kwamen er drie milieuvriendelijkere bleekprocessen, ECF, TCF en PCF.

Enkele ‘Majors’ dienen als algemene indicatoren van milieukundige prestaties van de papierfabriek: CO2, AOX, COD en vast afval. Producenten die deze indicatoren succesvol gereduceerd hebben in hun fabriek en hun producten blijken meestal ook relatief ‘clean’ te zijn van andere poluenten.

Het ene gerecycleerde papier is het andere niet. In de papiersector wordt vaak van ‘gerecycleerd papier’ gesproken wanneer er minstens 50% gerecycleerde vezels in verwerkt zitten. De resterende inputs kunnen dus verse vezels zijn. Voor deze producten is het uiteraard van cruciaal belang dat deze ‘verse’ vezels afkomstig zijn uit een FSC gecertificeerd bos. Er zijn reeds verschillende producten op de markt met het ‘FSC mixed sources’ label die samengesteld zijn uit gerecycleerde vezels én verse vezels uit een FSC bos. Meer informatie over dit ‘FSC mixed sources label’ vindt u in een volgend hoofdstuk.

-ECF staat voor Elemental Chlorine Free wat betekent dat het papier niet wordt gebleekt met chloor, maar met chloorverbindingen zoals chloordioxide. Deze methode wordt massaal toegepast (75% van de gebleekte pulp wereldwijd, cijfer WWF 2009) en is al heel wat milieusparender. Maar jammer genoeg is er nog een sterke variatie tussen diverse ECF processen. Bovendien verwijzen verkopers soms misleidend naar ‘Chloorvrij papier’ ook al werden er bij de bleking chloorverbindingen (ECF) gebruikt die belastende AOX uitstoten.

COD staat voor Chemical Oxygen Demand of Chemisch Zuurstofverbruik (CZV) in het Nederlands. COD is een maat voor de hoeveelheid zuurstof die verbruikt wordt bij de chemische oxidatie van materie in het afvalwater. Indien er teveel organische materialen in afvalwater aanwezig zijn, dan is er naar verhouding te weinig zuurstof aanwezig in het water voor eventuele andere organismen in het water. De drempelwaarde voor CZV is wettelijk vastgelegd op 30 mg/l O2.

Kies je toch voor papier op basis van nieuwe houtvezels, kies dan voor papier waarvan de vezels afkomstig zijn uit duurzaam beheerde bossen. Het FSC logo geeft u deze garantie. Dankzij het FSC label krijgt u de zekerheid dat het hout dat gebruikt werd om het papier te maken, voldoet aan de strengste sociale, economische en ecologische eisen. Dergelijke producten kan je herkennen aan een ‘FSC 100% label’ of een ‘FSC mixed sources label’. Meer details over deze twee labels in een volgend hoofdstuk.

-TCF staat voor Total Chlorine Free en dit soort papier wordt gebleekt met stoffen als waterstofperoxide, ozon of zuurstof die geen dioxines of AOX uitstoten zoals de oorspronkelijke chloorverbindingen. Wereldwijd wordt slechts 5 à 6% van de chemische pulp gebleekt volgens het TCF proces, en dit vooral in Duitsland. De beschikbaarheid van TCF papier is in ons land dan ook relatief laag. -Wanneer op gerecycleerd materiaal TCF bleking wordt toegepast, wordt dit PCF genoemd. PCF staat voor Processed Chlorine Free en slaat dus op gerecycleerd materiaal dat zonder chloorverbindingen wordt gebleekt.

CO2 of koolstofdioxide is een broeikasgas dat door papierfabrieken wordt uitgestoten bij verbranding van fossiele brandstoffen gedurende het productieproces. Hoge CO2 emissies dragen bij tot de klimaatsverandering doordat de uitgaande warmtestraling van het aardoppervlak geleidelijk aan steeds meer wordt vastgehouden. AOX staat voor absorbeerbare organische halogeen verbinding. Bij het blekingsproces wordt het langlevende toxische AOX gevormd en afgezet in het afvalwater. Dit moet worden beperkt tot een niveau dat zo weinig mogelijk invloed heeft op het milieu.

Vast afval is niet vloeibaar afval dat wordt gestort (op eigen terrein of elders). Organische en anorganische afvalstoffen worden gedefinieerd, berekend en weergegeven als geheel droge materie (A.d.). Als dit afval niet correct wordt beheerd en bewaakt, bestaat het gevaar dat vervuilende stoffen op stortplaatsen doorsijpelen en zo in het grondwater terechtkomen.

Voor gerecycleerde vezels is de keuze voor een bepaald blekingsproces afhankelijk van de kwaliteit van de beschikbare kringloopvezels en de kwaliteitsvereisten van het eindproduct. Om bijvoorbeeld krantenpapier te maken, worden de post-consumer vezels helemaal niet gebleekt. Enkel wanneer witheid een belangrijke eis is –bijvoorbeeld voor grafisch papier- worden ECF of PCF toegepast.

Beoordeel de milieu-indicatoren De papierindustrie heeft – zeker binnen de Europese context - de laatste jaren sterk geïnvesteerd in groene technologieën. Toch is de kwaliteit van milieukundige

prestaties van de fabrieken onderling zeer variabel en blijft de ecologisch impact van de papierindustrie in sommige werelddelen een reëel probleem. Ook als aankoper heeft u hierin een verantwoordelijkheid: door te kiezen voor de ‘goede leerlingen’ uit de sector ondersteunt u –zij het onrechtstreeks- de milieubescherming. In het bovenstaande kader worden milieuindicatoren of ‘Majors’ besproken waar u bij de keuze van uw producent op kan letten. Op de website van paper profile krijgt u een objectief overzicht van de majors voor verschillende papierfabrieken en hun producten. www.paperprofile.com

- 23 -

PAPIER?

PROBLEMEN?

OPLOSSINGEN

LABELS

STAPPENPLAN

CHECKLIST

Labels FSC certified FSC certified

FSC certified

FSC certified

FSC certified

Het FSC label werkt met een Chain of Custdoy principe, of ‘gesloten handelsketen’. Dat wil zeggen dat niet enkel het bos van oorsprong FSC gecertificeerd moet zijn, maar ook elke tussenschakel tot bij de eindconsument. Op die manier kan de garantie worden gegeven dat een product met FSC label wel degelijk afkomstig is uit een duurzaam beheerd, FSC gecertificeerd bos.

Bewuste consumenten zijn steeds op zoek naar informatie over producten. Productlabels kunnen daarbij een handje helpen doordat ze informatie visualiseren over milieukenmerken, kwaliteit, duurzaamheidsinformatie of de sociale omstandigheden waarin het tot stand kwam. Jammer genoeg worden consumenten overstelpt met allerlei labels, certificaten en logo’s’ zodat we door het bos de bomen niet meer zien. En bovendien zijn ze niet - 24 - allemaal even betrouwbaar. Dit hoofdstuk helpt je doorheen de wirwar van papiergerelateerde labels. Bosbouwlabels Het FSC label is een herkomstlabel voor hout- en papierproducten uit duurzaam beheerde bossen. FSC (Forest Stewardship Council) hanteert hiervoor 10 objectieve criteria rond sociale, economische en ecologische aspecten die internationaal aanvaard en wereldwijd toegepast worden (zie pagina 10). Naast het FSC label bestaan er nog vele andere labels zoals dat van CSA (Canadian Standards Association), SFI (Sustainable Forestry Initiative), Keurhout, PEFC (Program for the Endorsement of Forest Certification schemes), MTCC (Malaysian Timber Certification Counsil)… Al deze labels zijn gelijkaardig, maar daarom niet gelijkwaardig.

Verschillende FSC labels Algemeen zijn er drie verschillende FSC labels die je op een FSC product (on-product) kan aantreffen: FSC 100%, FSC Mixed Sources en FSC Recycled. Naast de on-product labels, heb je ook het FSC ­off-product label, dat vooral dient als promotielabel. Hieronder wat meer uitleg over de verschillende types on-product labels.

Algemene elementen van het label Een aantal elementen uit het FSC on-poduct label komen terug in elke variant: • •

•

Het bekende ‘checkmark and tree’ logo, het FSC boompje. Een standaard claim, bijvoorbeeld: ‘Uit goed beheerde bossen’. Deze claim zegt iets meer over uit welke elementen het product is samengesteld. Het FSC certificaatnummer of het ID-nummer, bijvoorbeeld: TT-COC-123456. TT staat hier voor de certificeerder van het bedrijf in kwestie, COC voor Chain of Custody en de cijfercode achteraan is de unieke code van het laatste bedrijf in de Chain of Custody.

Preconsumer - Postconsumer In de papiersector, wanneer we het hebben over gerecycleerd papier, wordt vaak gesproken over preconsumer en postconsumer gerecycleerd papier. Postconsumer geeft aan dat het papier werd verzameld na gebruik door de consument, bijvoorbeeld oud papier ophalingen. Preconsumer daarentegen betreft papier dat nog niet werd gebruikt door de consument. Snijafval of restpapier uit papierfabrieken en drukkerijen vallen hier bijvoorbeeld onder.

FSC 100% of FSC Puur Dit FSC label toont aan dat het product in kwestie voor 100% afkomstig is uit FSC gecertificeerde bossen. Dit kan u ook steeds afleiden uit de begeleidende zin onder het logo, in dit geval ‘From well-managed forests’ (of uit goed beheerde bossen). In de papiersector komt men dit ‘FSC 100%’ label niet zo vaak tegen, daar een productie onder dit label (voor doorgaans grotere papierproducenten) niet steeds evident is. FSC Mixed Sources Het ‘FSC Mixed Sources’ label staat op producten die afkomstig zijn uit een productieproces waarbij niet enkel gebruik wordt gemaakt van hout of papiervezels uit FSC gecertificeerde bossen. In bepaalde ‘FSC Mixed Sources’ producten worden ook gerecycleerde vezels verwerkt, wat dan ook aangegeven wordt in de begeleidende claim op het label. Ook is het mogelijk dat er zogenaamd ‘gecontroleerd materiaal’ (controlled wood) – hout of papiervezels met minimale garanties op vlak van bosbeheer – in de productie vermengd werd. Op basis van het aandeel FSC inputs, kan een producent een welbepaald deel van zijn geproduceerde producten met het ‘FSC Mixed Sources’ label commercialiseren. Dankzij dit systeem kan men op een efficiënte - maar ook objectieve en eerlijke wijze – FSC producten op de markt brengen. In de papiersector dragen het merendeel van de producten een ‘FSC Mixed Sources’ label. Voor bedrijven in de papiersector biedt dit immers de nodige flexibiliteit om op een eerlijke en efficiënte manier papierproducten te produceren, onder andere ook wanneer verse vezels en gerecycleerd materiaal vermengd worden. FSC Recycled Het ‘FSC Recycled’ label geeft aan dat een product volledig uit gerecycleerd materiaal bestaat, waarbij bovendien minstens 85% van het gebruikte materiaal ‘postconsumer gerecycleerd’ materiaal moet zijn. Het resterende aandeel kan dus zowel postconsumer als ‘preconsumer gerecycleerd’ materiaal zijn, maar dus geen verse vezels. Op het label wordt het percentage postconsumer gerecycleerd materiaal verduidelijkt in de Mobius-loop. In de papiersector is dit ‘FSC Recycled’ label aan een sterke opmars bezig. Een directe link tussen producten met dit ‘FSC Recycled’ label en goed bosbeheer is er niet, maar indirect draagt dit label uiteraard wel bij aan het verantwoord gebruik van de grondstof.

- 25 -

PAPIER?

- 26 -

PROBLEMEN?

OPLOSSINGEN

LABELS

STAPPENPLAN

CHECKLIST

Milieulabels

Recyclagepictogrammen

Naast de bosbouwlabels, zoals FSC, bestaan er een hele lijst andere milieulabels die aan papieren producten worden gegeven. Het is belangrijk hierbij op te merken dat niet alle labels even objectief zijn of onafhankelijk gecontroleerd worden. Wanneer een label niet onafhankelijk wordt gecontroleerd door een derde partij kan men immers in vraag stellen welke waarde dit label heeft voor de consument. Sommige labels zijn vaak vrij in gebruik en kunnen door de producent zelf worden aangebracht. Verder zijn er ook vaak misverstanden: welk label geeft nu welke garantie? Hieronder een opsomming van de meest voorkomende labels. Veel van deze labels kan men ook (in combinatie) op FSC gelabelde papierproducten terugvinden.

Verder bestaan er, naast de bosbouw- en milieulabels, nog een heel aantal recyclagepictogrammen. Deze afbeeldingen worden vaak niet correct begrepen door de consument. Ook hier is het belangrijk op te merken dat deze pictogrammen veelal vrij in gebruik zijn en niet extern worden gecontroleerd. Een aantal onder hen kunnen voor de particuliere consument misleidend zijn. Hieronder worden er enkele opgesomd.

Het Blaue Engel label is een Duits keurmerk, in eigendom van het Duitse federale Ministerie voor Milieu. In de criteria zijn zowel milieu- als kwaliteitsaspecten opgenomen. Het label wordt toegekend als een product op de belangrijkste milieuaspecten minder milieubelastend is dan soortgelijke producten. Voor kopieerpapier betekent dit: 100% uit post-consumer papier en een verbod op milieubezwarende stoffen. Het Duitse Blaue Engel label geldt terecht als één van de meest degelijke milieukeurmerken. Belangrijkste kenmerken: • Het combineert zowel strenge technische eisen als milieu-eisen die aan papier worden opgelegd • 100% vervaardigd uit postconsumptie gerecycleerde vezels • Geen gebruik van schadelijke, mutagene, teratogene, toxische of carcinogene stoffen • Bij de behandeling van oud papier is gebruik van chloor, halogeenverbindingen of moeilijk afbreekbare complexvormende middelen (vb. EDTA of DTPA) en optische witmakers niet toegelaten www.blauer-engel.de

Net als het Nordic Swan label (zie hieronder) heeft het Europees Ecolabel hoofdzakelijk betrekking op de milieubelasting van de papierfabriek. Het keurmerk gaat uit van de Europese Unie en wordt gecontroleerd door een onafhankelijke instelling. Het Ecolabel wordt vaak aanvullend gebruikt met een ander label. Belangrijkste kenmerken: • Beperkingen van emissies in het water en de lucht • Beperkingen op energieverbruik van de producerende fabrieken • Dit label zegt niet noodzakelijk iets over aandeel gerecycleerde inhoud www.ecolabel.be

Het Nordic Swan label is een Scandinavisch keurmerk (uitgaande van overheden in Noorwegen, Zweden, Finland, IJsland en Denemarken) dat in de eerste plaats betrekking heeft op de milieubelasting van de papierfabriek. Ook dit label wordt gecontroleerd door een onafhankelijke instelling. Om het label te krijgen, moet de uitstoot van een aantal vervuilende stoffen beneden een bepaalde drempel liggen. Belangrijkste kenmerken: • Beperkingen van chloor en aanverwante chemische stoffen in het afvalwater • Beperkingen van zwaveluitstoot in de lucht • Dit label zegt niet noodzakelijk iets over aandeel gerecycleerde inhoud www.svanen.nu/eng

De Möbius-loop (of lint) heeft twee betekenissen. Wanneer dit pictogram op een verpakking staat, wil dit zeggen dat deze recycleerbaar is (dus niet noodzakelijk gerecycleerd). Wanneer het pictogram wordt vergezeld van de vermelding “gerecycleerd” betekent dit dat de verpakking geheel of gedeeltelijk is samengesteld uit gerecycleerde materialen. Het pictogram is vrij in gebruik en wordt niet gecontroleerd. Door zijn dubbele betekenis, wordt dit pictogram vaak fout geïnterpreteerd.

Het Groene Punt geeft aan dat het producerende bedrijf financieel bijdraagt aan een globaal systeem voor het sorteren, de selectieve inzameling en de recyclage van afval van huishoudelijke verpakkingen. In ons land is dat het Fost plus programma. Let op voor verwarring: de groene punt is dus geen sorteerinstructie en betekent evenmin dat de verpakking of het product is samengesteld uit gerecycleerde materialen. www.fostplus.be



Voorbeeld: Geloofwaardige labels?

Begin 2008 raakten enkele Japanse papierbedrijven betrokken in een recyclage schandaal. Oji Paper en Nippon Paper Group- de twee marktleiders in Japan- moesten toegeven dat ze logen over de inhoud aan gerecycleerde vezels in hun papierproducten. In een geval werd geclaimd dat het aandeel gerecycleerde vezels in printpapier 50% bedroeg, terwijl dit in werkelijkheid slechts 5 tot 10% was. Er werd ook geclaimd dat bepaalde enveloppen tot 70% gerecycleerde vezels bevatten, terwijl er in werkelijkheid nooit meer dan 30% gehaald werd. Dit schandaal toont aan dat er steeds voorzichtig moet omgesprongen worden met te vrijblijvende en niet gecontroleerde labels en claims. Kies steeds voor betrouwbare en onafhankelijke labels die hun nut reeds hebben bewezen en ondersteund worden door erkende organisaties.

Vaak worden milieulabels of recyclagepictogrammen verkeerd geïnterpreteerd. Ga exact na welk label of logo betrouwbaar is en tegemoet komt aan uw papiereisen.

- 27 -

PAPIER?

PROBLEMEN?

OPLOSSINGEN

LABELS

STAPPENPLAN

CHECKLIST

Bond Beter Leefmilieu Bos van labels?

AAN HET WOORD

Consumenten worden om de oren geslagen met catalogi, labels en groener-dan-groen aanbiedingen. Één van de hinderpalen die consumenten ondervinden, is het gebrek aan concreet bruikbare informatie over wat nu verantwoorde aankopen zijn (en wat niet).



- 28 -

Kathelijne De Ridder: “Met de Milieukoopwijzer wil Bond Beter Leefmilieu (BBL) hieraan tegemoet komen. De milieukoopwijzer richt zich voornamelijk op grootverbruikers, maar ook particuliere consumenten die milieubewust willen aankopen kunnen er terecht voor informatie. Papierproducten vormen één van de zeven productcategorieën die aan bod komen.”

Voorbeeld: Tetra Pak

Tetra Pak is er al jaren van overtuigd dat milieuverantwoord ondernemen de basis is van een goede bedrijfsvoering. Vorig jaar ondertekende Tetra Pak België een convenant met FSC België, waarbij het bedrijf zich engageert voor verantwoord hout- en papiergebruik binnen de organisatie. Als wereldleider op het vlak van de ontwikkeling en productie van verpakkingsystemen voor voeding, nam Tetra Pak reeds eerder een duidelijk engagement voor het gebruik van duurzame grondstoffen in haar verpakkingen. “Onze voorkeur voor het maximale gebruik van hernieuwbare grondstoffen is niet nieuw en het blijft een actueel gegeven.” verklaart Magda Buelens, Public Affairs & Environment Director bij Tetra Pak Benelux. “Het FSC label van de Forest Stewardship Council geeft de beste garanties op een herkomst uit verantwoord bosbeheer. Nu reeds zijn alle door Tetra Pak gebruikte kartonvezels traceerbaar tot de bossen waaruit ze afkomstig zijn en kan Tetra Pak bevestigen dat alle bronnen volledig wettelijk en aanvaardbaar zijn. Ongeveer een derde komt uit FSC gecertificeerde bossen. En het uiteindelijke doel is natuurlijk dat dit 100% wordt.” De eerste FSC gelabelde verpakkingen, met name de Tetra Recart™ verpakkingen, werden eind 2007 in het Verenigd Koninkrijk gelanceerd en zijn nu in meerdere landen op de markt. Sinds midden 2008 kan in Brazilië nagenoeg het hele Tetra Pak productengamma FSC gelabeld worden. De eerste FSC gelabelde Tetra Pak-verpakkingen op de Belgische markt worden in de loop van 2010 verwacht.

Voor papierproducten worden in de Milieukoopwijzer drie niveaus gehanteerd. Kathelijne De Ridder (projectmedewerker) legt uit: “Het laagste basisniveau komt overeen met de criteria van het basisniveau zoals dit wordt voorgesteld door de overheid, zowel de Vlaamse als de federale. Daar deze criteria voor de milieubeweging niet steeds sterk genoeg zijn, zijn er nog twee aanbevelingsniveaus. Het topniveau voor papierproducten in de Milieukoopwijzer omvat producten die voor 100% uit gerecycleerde vezels bestaan, waarbij uiteraard ook oog is voor strenge eisen op vlak van de ‘schone productie’. Papier met het Blaue Engel label geeft garanties op beide vlakken, terwijl papier met het FSC Recycled label alvast de 100% gerecycleerde inhoud aantoont. Op het tweede niveau staan zowel papierproducten met erkende ecolabels (Europees Ecolabel, Nordic Swan, Blaue Engel) als papierproducten op basis van ‘verse papiervezels’ met

het FSC label, dit laatste ook weer in combinatie met een aantal vereisten op vlak van schone productie.” De Milieukoopwijzer biedt ook informatie voor professionele aankopers om de criteria op te nemen in hun bestekken. Zo wil men ook leveranciers en fabrikanten verder stimuleren om hun milieusparend aanbod te vergroten en om stappen te zetten in de richting van innoverende milieuvriendelijke producten. Bond Beter Leefmilieu is de Vlaamse koepelorganisatie binnen de milieubeweging. Meer informatie over de BBL en de Milieukoopwijzer vindt u op: www.bblv.be www.milieukoopwijzer.be.

“Door het FSC label ook duidelijk op te nemen op onze verpakkingen én in onze bedrijfscommunicatie willen we bovendien ook de bekendheid van het FSC label verder aanzwengelen” besluit Magda Buelens.



Enkele nuttige links - 29 -

Voor een objectieve vergelijking van labels www.labelinfo.be Voor criteria voor duurzaam aankopen www.milieukoopwijzer.be Voor info van test-aankoop over duurzaam consumeren http://www.test-aankoop.be/duurzaam-consumeren/ p140147.htm

1SP'FFMJOH E S V L X F S L F O

ProFeeling wil meer ‘groen’ drukken! 1SP'FFMJOH Ygj`i odlVi VaaZ Ygj`lZg`Zc/ kVc k^h^iZ`VVgi_Zh! ÓnZgh! WgdX]jgZh idi kZgeV``^c\ZcZc`jchiWdZ`ZcidZ!^cdeaV\ZhkVc&%%idi&#%%%#%%%Zm#Zc^cVaaZ bd\Za^_`Z[dgbViZc# Dd`kZgodg\io^_kZgZYZa^c\odVah[da^Z!aVb^cVVi!egZZ\ZcJK"hedi# 6a kVcV[ ]VVg dcihiVVc &... lZg`i 1SP'FFMJOH bZi ZZc Yg^ZeadZ\ZchnhiZZb! \ZYjgZcYZ k^_[ YV\Zc eZg lZZ`# =Zi kddgYZZa ]^ZgkVc ^h Yj^YZa^_`0 `dhiZc WZheVgZc cVVgYZ`aVciidZZcbd\Za^_`]ZYZcidiÓZm^W^a^iZ^i# 9ZYgj``lVa^iZ^ildgYi\Z\VgVcYZZgYYddgB6C"GdaVcY"Ygj`eZghZc# =jbVcgZXdjghZ^hW^_1SP'FFMJOHc^ZiZc`ZaZZchiViZbZci/bZiZZckaV``Z]^…gVgX]^Z ldgYi]ZiWZYg^_[\ZgjcYYddgkV`WZ`lVVb!hdZeZaZckg^ZcYZa^_`eZghdcZZa# H^cYh&cdkZbWZg'%%-]ZZ[i 1SP'FFMJOHVaaZVXi^k^iZ^iZckVcXdaaZ\V"Ygj``ZgÆ9Z EaVcdÇ dkZg\ZcdbZc# 9ZoZ dkZgcVbZ eVhi eZg[ZXi ^c ]Zi deoZi db ]Zi VVcWdY iZ kZg\gdiZc#

Voor de website van het Brusselse Observatorium voor Duurzame Consumptie http://nl.observ.be/ Voor leveranciers van FSC papier- en houtproducten www.ikzoekfsc.be

1SP'FFMJOHYgj`lZg`Zc]ZZ[iZZciZVbkVc)%Zci]djh^VhiZbZYZlZg`Zgh ZcldgYi\ZeVhh^dcZZgYWZ]ZZgYYddg9^g`7VaaZiGjY^
I]ZbVg`d[gZhedch^WaZ[dgZhign 8J"8D8"-&'+(' &..+;dgZhiHiZlVgYh]^e8djcX^a6#8#

PAPIER?

PROBLEMEN?

OPLOSSINGEN

LABELS

STAPPENPLAN

CHECKLIST

Stappenplan

- 30 -

Overstappen naar FSC gelabeld papier is niet zo moeilijk als het lijkt. Het aanbod aan FSC gelabelde producten is de laatste jaren sterk gegroeid en FSC papier is dan ook al breed verkrijgbaar in diverse papierproducten en –types, uitvoeringen en kwaliteiten. Een overstap is dus vaak eenvoudig en snel te realiseren. Deze handleiding zal u helpen de overstap op een gestructureerde manier te laten verlopen. In vijf stappen wordt besproken welke initiatieven u best neemt.

Stap 1: begin bij het begin Beginnen bij het begin is de boodschap. Vooraleer men doelstellingen en plannen maakt, is het goed te weten van waaruit men vertrekt. Probeer dus eerst een balans op te maken van het huidige papierverbruik binnen uw organisatie.

Van vlot overzicht tot grondige inventarisatie Een gedetailleerde inventarisatie brengt immers minstens de diverse papierproducten in kaart en mogelijk ook een inschatting van de gebruikte volumes. Dit kan gaan van wit tot gekleurd print- en kopieerpapier in diverse formaten, de voorgedrukte documenten in de huisstijl van de organisatie tot en met het extern uitbesteed drukwerk. Uiteraard kan men ook minder evidente papierproducten in het vizier nemen zoals toiletpapier of verpakkingsmateriaal. Men kan hierin zo ver gaan als men zelf wil. Praktisch raden we u aan om alvast te beginnen met de meest belangrijke productgroepen qua volume, en desnoods later uit te breiden waar nodig en mogelijk. Eventueel kan u ook een inschatting maken van de aan-

koopwaarde, en zo de financieel belangrijkste productgroepen kenbaar maken. Vergeet ook niet na te gaan of er misschien reeds -bewust of onbewust- FSC gelabelde en/ of gerecycleerde papierproducten aangekocht worden.

Leveranciers en aankoopverantwoordelijken Het is ook aan te raden om een overzicht te maken van de huidige leveranciers, en dit waar mogelijk per productgroep. Terzelfdertijd is het nuttig om aan te geven wie binnen de organisatie de aankoopbeslissingen neemt, mocht dit verschillen per productgroep. Een degelijke inventarisatie geeft niet enkel een goed overzicht, maar kan uiteindelijk ook leiden tot kostenbesparing door bijvoorbeeld –op basis van de inventarisatie- het aantal leveranciers te beperken. Verder heeft het als voordeel dat de zwaarste kostenposten in kaart worden gebracht en kan de aankoper zo evalueren voor welke toepassingen de omschakeling naar FSC varianten het meest een must is. Bij lopende contracten kan het ook relevant zijn om te kijken of en hoe deze aanpasbaar zijn, en wanneer ze ten einde lopen. Het spreekt voor zich dat bij afloop van een contract, het moment ideaal is om nieuwe eisen op te nemen.

Intern draagvlak – sensibiliseer waar nodig Voorbeeld inventarisatie Vaak begint het idee rond verantwoord papiergebruik bij een enkeling of een kleine groep. Belangrijk is vanaf het begin een draagvlak te creëren voor FSC binnen uw organisatie en de collega’s te sensibiliseren. Hoe groter de organisatie, of hoe meer afdelingen en niveaus er zijn, hoe belangrijker dit interne draagvlak wordt. Eens de intentie er is, krijgt best een enthousiaste werknemer de rol als trekker of als aanspreekpunt, waarbij hij/ zij best ook voldoende armslag in tijd en middelen krijgt. Het belang van het draagvlak komt meteen aan bod wanneer de verschillende afdelingen moeten worden betrokken bij de inventarisatie van het papierverbruik. De trekker heeft als belangrijkste functie de gegevens te verzamelen en zo de papierstromen van de organisatie in kaart te brengen. De steun en medewerking van de verschillende afdelingen is hierin onontbeerlijk.

Begin met het opdelen van het papiergebruik in verschillende categorieën. Dit zullen (hoofdzakelijk) de volgende zijn: • Kopieer- en printpapier • Enveloppen • Extern drukwerk • Hygiënisch papier • Overig kantoormateriaal (schriftjes, blocnotes,...) • Verpakkingsmateriaal (indien van toepassing) Zoek per productgroep uit wie de verantwoordelijke aankoper(s) is/zijn en bij welke leverancier wordt aangekocht. Probeer na te gaan wat de aangekochte volumes van de verschillende producten zijn. Indien dit moeilijk blijkt, probeer dan vanaf nu deze gegevens centraal bij te houden. Kijk na welke producten reeds het FSC label dragen of 100% gerecycleerd zijn (met geloofwaardig keurmerk).

Fictief voorbeeld: Consultingbureau Weetalles Productgroep

Specificaties

Hoeveelheid

Huidige leverancier

Verantwoordelijke

Kopieer en printpapier Enveloppen Extern drukwerk Hygiënisch papier Schriftjes, blocnote’s Verpakkingsmateriaal

Printers, 90 gr FSC Recycled Zending Niet recycled of FSC Bedrijfsmagazine (40blz) Folders (drieluik) Geen eisen naar papier Toiletpapier Handdoekjes Wire’o, 35 blz Niet recycled of FSC Niet van toepassing

10 paletten/j = x kilo 3 paletten/j = x kilo 1x per maand = x kilo

Printgoed

Frank Aankoop

Brievers

Kristel Zenders

Printgoed Printbeter

Paul Drukkers Paul Drukkers

5 paletten/j = x kilo 500 blocnotes 150 schriftjes /

Clean Clean Printgoed Printgoed /

Els Proper Els Proper Frank Aankoop Frank Aankoop /

- 31 -

PAPIER?

PROBLEMEN?

OPLOSSINGEN

LABELS

STAPPENPLAN

CHECKLIST

Van Houtum Papier Verantwoord hygiënisch papier

AAN HET WOORD

Kiezen voor verantwoord papiergebruik begint vaak bij kantoorpapier. Indien men verder kijkt, zijn er echter nog talloze andere ‘papiertoepassingen’ die veelvuldig door onze handen gaan. Zo gebruikt een gemiddelde Belg op jaarbasis 15 kg hygiënisch papier, toch ook niet niks…. Het aanbod aan hygiënisch papier uit ‘verantwoorde vezels’ zit dan ook duidelijk in de lift. “De toepassing van reeds gebruikte papiervezels in de productie van wegwerpproducten zoals WC-papier zou eigenlijk een evidentie moeten zijn” zegt Henk Van Houtum van Van Houtum Papier. “Verse vezels gebruiken zou zonde zijn, zeker als u weet dat het gebruik van gerecycleerd papier

Stap 2: Ga op ontdekking

- 32 -

Uit de inventarisatie komen de meest relevante papierproductgroepen naar voren. Mogelijk zitten er her en der al producten bij met een FSC label, en/of (deels) op basis van gerecycleerde vezels. Vooraleer men de doelstellingen tracht vast te leggen, is het goed om het landschap en haar mogelijkheden te verkennen.

Verkenning per productgroep Per productgroep kan u best even volgende zaken doorlopen: •

•

•

Hoe scoren de huidige aankopen? Wanneer het papierproduct een FSC label draagt, en/of (deels) uit recyclagevezels bestaat, zit men uiteraard al goed. Vooral in productgroepen waar dit niet is, zijn de volgende vragen van tel. Kunnen de huidig gebruikte papierproducten (papiertypes, producten, …) geleverd worden met het FSC label en/of met gerecycleerde vezels? U kan hiervoor informeren bij uw huidige leverancier (en hem zo aansporen om ook met FSC aanbod te komen) of op zoek gaan naar mogelijkheden bij andere marktspelers. Het kan dus zeker verstandig zijn om verder te kijken dan het lijstje vaste leveranciers dat u meestal hanteert. Hou hierbij wel rekening met eventueel nog lopende contracten en hun aanpassingsmogelijkheden. Meer informatie over leveranciers en de beschikbaarheid van FSC producten vind u verder op deze pagina(s). Wanneer u mogelijkheden identificeert met het FSC

label, vul dit dan aan in uw overzicht. Mogelijk kan u ook reeds informatie over eventuele prijsimplicaties mee opnemen in uw overzicht, om zo de consequenties van een andere aankoopbeslissing in kaart te brengen. In de regel is FSC papier niet duurder, maar check toch de kostprijs van de alternatieve producten. Probeer ook het aantal leveranciers te beperken, dit drukt de uiteindelijke kosten.

Vraag hulp en ondersteuning waar nodig Organisaties en bedrijven die een overschakeling naar FSC producten overwegen, doen er goed aan zich te oriënteren op de mogelijkheden. Dit is niet altijd evident en het kan best zijn dat u hiervoor enige hulp nodig heeft. Kijk zeker ook naar wat andere ondernemingen of organisaties in uw sector of omgeving doen. Durf hierbij ook over de grenzen heen kijken, naar voorbeelden uit landen waar FSC in een verder gevorderd stadium is. FSC België kan veel informatie verschaffen op dit vlak. Uiteraard kan FSC België u nog intenser helpen, niet enkel met voorbeelden en suggesties, maar ook in uw exploratie van de marktmogelijkheden. Onder meer bij de begeleiding van verschillende convenantpartners en dankzij haar dagelijkse werking heeft FSC België een goed zicht op wat de markt te bieden heeft. Misschien is een FSC convenant ook iets voor uw bedrijf of organisatie? Meer info hierover in het hoofdstuk over de FSC convenanten.

ook producttechnisch resulteert in een kwalitatief, hoogwaardig product.” Het Nederlandse Van Houtum Papier zet dan ook volop in op de productie van tissueproducten, waaronder toiletpapier en handdoekpapier uit 100 procent gerecycleerd papier. “Onze Satino producten kunnen we hierdoor voorzien van het ‘FSC Recycled label’ én het Europees Ecolabel” vertelt Henk Van Houtum, “waarbij het Ecolabel vooral aangeeft dat ook bij de productie rekening gehouden wordt met milieu-inspanningen”. Duurzaam ondernemen is voor Van Houtum Papier een evidentie, en dit stopt zeker niet bij de verantwoorde herkomst van de gebruikte papiervezels. Onder de merknaam Satino Nature heeft de firma volledig biologisch afbreekbaar tissuepapier in haar assortiment, hiervoor kreeg Van Houtum Papier recent als eerste tissueprodu-

Beschikbaarheid Het assortiment FSC producten is de afgelopen jaren enorm uitgebreid. Het label heeft zo’n vlucht genomen dat het inmiddels breed verkrijgbaar is. Vrijwel alle papiergroothandels, meer dan 180 drukkers (cijfers september 2009) en meerdere papierproducenten zijn FSC gecertificeerd en leveren FSC producten. Het overgrote deel van alle denkbare papierproducten kunnen intussen dan ook vlot met het FSC label worden gevonden. Vraag dan ook gerust staaltjes aan van FSC papier bij uw leveranciers. Op die manier kunnen de aankopers het FSC papier zelf uitproberen, zowel voor kantoorgebruik als drukwerk.

Van Houtum Papier brengt onder de merknaam Satino toiletpapier op de markt voorzien van een FSC Recycled label.

Electrabel gebruikt voor al hun extern drukwerk FSC gelabeld papier. Zelfs voor hun billboard-campagne voor groene energie werd gebruik gemaakt van FSC papier.

- 33 Harper Collins, een grote uitgever uit de UK, heeft onlangs een eerste editie uitgebracht van ‘The Green Bible’. Deze werd uitgebracht op FSC gelabeld papier.

Print- en kopieerpapier is intussen zeer vlot te krijgen met het FSC label. Daarbij kan u kiezen tussen een 100% gerecycleerde variant (FSC Recycled) of voor een Mixed Sources label.

Reeds heel wat boeken worden op FSC gelabeld papier gedrukt. Zo bijvoorbeeld de laatste editie van Harry Potter (wereldwijd!), boeken van Pieter Aspe en vele andere...

De weg vooruit Wanneer de exploratie is afgerond, heeft de trekker een duidelijk zicht op de haalbaarheid van een overschakeling naar FSC producten. Hij heeft de consequenties in beeld gebracht en kan hiermee een voorstel doen aan het management.

cent ter wereld het Cradle to Cradle certificaat overhandigd. De firma wil haar inspanningen voor het milieu dan ook nog systematisch verder zetten. Mede dankzij de inspanningen van Van Houtum Papier stijgt het aanbod aan FSC gelabelde tissueproducten zienderogen op de Belgische markt.

Op 20 januari 2009 werd Barack Obama officieel ingehuldigd als nieuwe president van de VS. De uitnodigingen van zijn inauguratie werden massaal verstuurd op FSC gelabeld papier. Een kopie hiervan kan u vinden op onze website, onder nieuws.

Reizen met de Eurostar kon al CO² neutraal, vandaag kan het ook met FSC label. Ook de treintickets bij de Nederlandse en Duitse spoorwegen dragen een FSC label.

Marks and Spencer is een belangrijke retailer in Groot-Brittanië en kiest voor zijn papier- en houtproducten stelselmatig voor FSC.

PAPIER?

PROBLEMEN?

OPLOSSINGEN

LABELS

STAPPENPLAN

CHECKLIST

KBC Verantwoorde papier(groot)verbruiker Geert Cromphout (rechts) heeft met zijn collega’s Wilfried Vrebos en Gerard De Vadder oude rollen papier nieuw leven ingeblazen door ze te gebruiken voor de productie van KBC-blocknotes.

AAN HET WOORD

Stap 3: L eg uw doelstellingen vast

- 34 -

Eens er zicht is op het vertrekpunt en de mogelijkheden van de markt, is de tijd gekomen om te beslissen welke richting men wil uitgaan. Het is met andere woorden het moment om de ambities en doelstellingen rond verantwoorde papieraankopen en het gebruik van FSC papier vast te leggen.

Stappenplan, meerjarenplan of FSC convenant Het opstellen van heldere en concrete doelstellingen verschaft duidelijkheid en een houvast in alle fasen die volgen. Bovendien vergroten heldere afspraken de kans op een succesvol resultaat. Werk uw FSC ambities daarom zo concreet mogelijk uit in een relevant document, zoals een stappenplan of – indien nodig – een meerjarenplan. Indien u graag hulp en begeleiding krijgt hieromtrent, overweeg dan om een FSC convenant af te sluiten (meer info over het FSC convenant in stap 5). Essentieel is dat de doelstellingen zo ondubbelzinnig mogelijk worden geformuleerd en dat ze haalbaar en toetsbaar zijn. Zo kan men concreet een omschakeling vastleggen tegen een bepaalde datum, of voor alle nieuwe aankopen na een bepaalde datum. Ook voor gefaseerde omschakelingen is het goed om de doelstellingen vast te leggen, bijvoorbeeld 50% nog dit jaar, 80% voor het einde van het volgend jaar en 100% een jaar later. Het ligt voor de hand te beginnen met de grotere volumes (print- en kopieerpapier bijvoorbeeld) en met de producten met veel uitstraling, bijvoorbeeld bedrijfsbrochures en jaarverslagen. Door voor deze producten te

Cromphout, Directeur Facilitaire dienstverlening KBC. “Maar gezien de grote volumes waarvan sprake, ging een overstap op milieuvriendelijk papier niet van vandaag op morgen”. Bovendien wou men eerst en vooral ook het papierverbruik per werknemer kritisch bekijken, om na te gaan waar dit kon verminderd worden.

KBC sloot een FSC convenant af met FSC België in 2007, en was daarbij een van de eerste grote spelers in België die zich engageerde voor verantwoord hout- en papiergebruik.

Zo worden grote printopdrachten steeds gescreend op hun noodzaak, multifunctionele printers geïnstalleerd voor automatisch dubbelzijdig printen en intern wordt er blijvend gesensibiliseerd om het papierverbruik te beperken.

In totaal gebruikt KBC jaarlijks meer dan 3000 ton papier, waarvan het grootste deel handelsdrukwerk en blanco print- en kopieerpapier. “KBC wou als grote papierverbruiker haar verantwoordelijkheid opnemen” getuigt Geert

Voor de diverse toepassingen van papier binnen de KBC Groep was een omschakeling vrij eenvoudig en op korte termijn realiseerbaar” vertelt Geert Cromphout, “ook omdat de beslissing hierin volledig ‘in huis’ lag. Voor

kiezen voor FSC papier en/of gerecycleerd papier wordt de duurzame ingesteldheid van uw organisatie gecommuniceerd.

Link het papierbeleid aan andere (milieu) doelstellingen

Realistische doelstellingen Het is belangrijk realistische streefdoelen op te stellen, en dit per papierproduct of –type. Doelstellingen worden liefst in overleg met de betrokken personen en/of afdelingen vastgelegd, rekening houdend met de marktmogelijkheden. Kort door de bocht wordt er gekozen tussen twee mogelijkheden: een onmiddellijke of gefaseerde overschakeling. Wanneer blijkt dat een verandering in het aankoopbeleid vlot te realiseren is en zonder noemenswaardige meerkost, dan is een omschakeling op korte termijn (m.a.w. een onmiddellijke overschakeling) zeker mogelijk. Anderzijds, indien er argumenten zijn die aangeven dat een omschakeling meer inspanning vergt in de organisatie of bij de leveranciers, dan kan een gefaseerde overschakeling overwogen worden. In het laatste geval is het opstellen van een geleidelijk groeipad en tussentijdse doelstellingen zeker aan te raden. Het helpt de overgang stap voor stap te bekijken, en biedt leveranciers ook de kans om zich geleidelijk aan voor te bereiden.

Wie papier zegt, zegt hout Indien u kiest voor FSC gelabeld papier, is het logisch om een gelijkaardig beleid door te trekken bij de aankoop van hout of houten producten. Waarom voor het kantoormeubilair niet kiezen voor hout uit FSC gecertificeerde bossen? Waarom geen relatiegeschenk uit FSC hout, zoals schrijfgerief of een decoratief stuk? En uiteraard kan bij bouwprojecten of renovaties resoluut voor FSC gelabelde houtproducten gekozen worden. Voor meer informatie, wordt verwezen naar de gids ‘Bouwen met FSC hout’.

andere zaken, bijvoorbeeld onze specifiekere papiersoorten en ons extern geproduceerd drukwerk hebben we ietwat meer tijd nodig om over te gaan naar FSC papier, we gunnen onze leveranciers de tijd om zich met ons mee aan te passen”. De omschakeling binnen KBC werd in een 3-jarenplan gegoten, met concrete streefdata per productgroep. Dankzij de opmars van het FSC label in de Belgische papiersector ging het echter vaak vlotter dan verwacht. Ondertussen gebruikt KBC voor ongeveer 90% verantwoord papier, zijnde gerecycleerd en/of FSC gelabeld papier.”

Eventueel kan de ambitie om FSC gecertificeerde papierproducten toe te passen gekoppeld worden aan andere algemene (milieu)doelstellingen. Vaak zijn er andere doelstellingen of raakvlakken binnen de organisatie, waaraan het gebruik van FSC gelabeld papier gekoppeld kan worden, zoals bijvoorbeeld doelstellingen rond een ‘groen aankoopbeleid’ of initiatieven rond maatschappelijk verantwoord ondernemen. Het toepassen van FSC producten of het stimuleren hiervan, is een logische nadere invulling van dit beleid. Zorg dus voor een goede integratie tussen de verschillende beleidsvelden en afdelingen van het bedrijf of organisatie.

- 35 -

Spread the word Eens de beslissing is gevallen, is het belangrijk het draagvlak voor FSC binnen het bedrijf of de organisatie verder uit te bouwen. Communicatie en informatie zijn hierbij sleutelbegrippen. Breng de werknemers van de betrokken diensten op de hoogte over de omschakeling, het hoe en waarom én belang van het FSC label. Informeer en enthousiasmeer op zo veel mogelijk niveaus, zeker onder diegenen die de uitvoering van het beleid gestalte moeten geven. Met enthousiasme zal het overschakelingsproces enkel nog vlotter verlopen. Organiseer een infovergadering of verschaf gegevens via de verschillende communicatiekanalen (intern infoblad, email, posters aan de ingang of kopieermachine…). Uiteraard kan ook deze gids helpen om de betrokken afdelingen te enthousiasmeren.

Nadat u een inventarisatie heeft gemaakt van het verbruikte papier en bekeken heeft wat de markt u kan bieden, is het tijd om uw doelstellingen vast te leggen. Stel daarvoor een (eenvoudig) plan van aanpak op, begin daarbij bij de papierproducten die in grote volumes worden verbruikt.

PAPIER?

PROBLEMEN?

OPLOSSINGEN

LABELS

STAPPENPLAN

CHECKLIST

De Post Ambitie op vlak van verantwoord papiergebruik.

AAN HET WOORD - 36 -

“Jaarlijks behandelen wij als postbedrijf meer dan 3,5 miljard brieven en omslagen en verbruiken we 2800 ton papier voor interne doeleinden” vertelt Baudouin Meunier (lid van het directiecomité), “Als milieubewuste onderneming willen we op vlak van papiergebruik een voorbeeldfunctie opnemen”. “Na een inventarisatie van ons papierverbruik, hebben we intern gekeken waar we op vlak van onze papieraankopen konden verbeteren, en op welke termijn een eventuele omschakeling haalbaar is” getuigt Baudouin Meunier. In maart 2009 engageerde De Post zich om voor

uiterlijk eind 2009 voor al haar eigen papierbehoeften gebruik te maken van verantwoord papier, zijnde ofwel gerecycleerd papier of papier uit duurzaam beheerde bossen, zoals FSC. Slechts in uitzonderlijke gevallen en indien strikt nodig om technische redenen, zal van deze stelregel nog kunnen afgeweken worden.

staan echter niet op zich” getuigt Baudouin Meunier, “ze kaderen in een bredere set van maatregelen in het milieubeleid van De Post, waarbij ondermeer ook veel aandacht gaat naar het reduceren van ons energieverbruik en onze CO2-uitstoot. Op deze manier draagt De Post ook bij tot de verwezenlijking van de grote Kyoto-objectieven”

“Er werd gekozen voor een relatief snelle omschakeling, aangezien al vlug bleek dat het beschikbare aanbod aan FSC gelabeld en/of gerecycleerd papier zeker voorhanden was” zegt Baudouin Meunier, “Enkel voor welbepaalde specifieke papiersoorten is misschien meer tijd nodig, al maken we ook hier zeer concrete vorderingen. Bijvoorbeeld worden vandaag al alle zegels gedrukt op FSC papier”. “Onze inspanningen rond verantwoord papiergebruik

FSC argumenten: waarom kiezen voor FSC?

Waalse Overheid kiest voor verantwoorde papieraankopen

MVO beleid: overstappen op FSC gecertificeerd papier is een concrete en betrekkelijk eenvoudig uit te voeren maatregel om het MVO-beleid van uw onderneming of organisatie gestalte te geven. Door gebruik van het FSC logo op drukwerk wordt deze stap onder de aandacht gebracht van medewerkers, contacten en klanten.

Midden 2009 trad een omzendbrief van de Waalse Regering, rond de aankoop van milieuvriendelijk kopieerpapier en/of drukpapier in werking. De omzendbrief omschrijft ‘milieuvriendelijk papier’ als papier dat enerzijds vervaardigd werd zonder (al te veel) een beroep te doen op milieuschadelijke stoffen bij de productie van pulp en papier. Anderzijds speelt de herkomst van de vezels een belangrijke rol.

Belanghebbenden: verschillende bedrijven en organisaties die in deze gids aan het woord komen benadrukken het belang dat hun klanten of hun achterban stellen aan de overstap op FSC papier. Consumenten worden steeds bewuster en verlangen dat bedrijven, organisaties of hun (lokale) overheden meegaan in het MVO verhaal. FSC is een sterk merk: FSC wordt gesteund door zowel milieugroeperingen zoals het WWF en Greenpeace, sociale organisaties alsook economische spelers. Deze brede steun geeft het FSC label haar geloofwaardigheid en maakt het uniek. Door het FSC label in uw organisatie te integreren, en al zeker op uw externe communicatie, toont u aan dat ook uw organisatie zich engageert voor beter bosbeheer. Eenvoudig: invoering van FSC producten is betrekkelijk eenvoudig. Op het moment dat de juiste afspraken zijn gemaakt met leveranciers en drukkers heeft een organisatie er bijna geen omkijken meer naar. Betrouwbaar: uit onafhankelijk onderzoek is gebleken dat FSC het enige boscertificeringsprogramma is dat objectieve en meetbare eisen stelt aan de bosbeheerders en producenten, deze ook nauwgezet controleert én de nodige garanties biedt op het terrein, in het bos. Hierdoor wordt FSC als enige gesteund door het internationale bedrijfsleven en alle grote milieuorganisaties zoals Greenpeace en Wereld Natuur Fonds. Prijs: FSC papier is niet of hoogstens beperkt duurder dan niet-gecertificeerd papier. Belangrijk is dat een eventuele meerprijs vaak een gevolg is van investeringen in het bosbeheer. Bijkomend kan men door spaarzamer om te springen met papier ook de totale kostprijs drukken. En tot slot zien ook meer en meer organisaties en bedrijven een meerwaarde in het FSC label op hun communicatie. Kwaliteit/ uitstraling: FSC papier heeft dezelfde technische eigenschappen als niet-gecertificeerd papier. FSC papier onderscheidt zich door de betrouwbare en herleidbare herkomst van de grondstoffen. Deze gids is gedrukt op FSC papier, zo kunt u zelf zien dat het met de kwaliteit van papier met het FSC keurmerk wel goed zit! Toekomst: Een keuze voor FSC betekent een bijdrage aan behoud en verantwoord beheer van bossen. En dat is van levensbelang. Kiezen voor FSC betekent daarom kiezen voor een leefbare toekomst voor deze en volgende generaties.

In deze omzendbrief krijgt het FSC label, voor papierproducten uit verantwoord beheerde bossen een cruciale plaats, naast onder meer – en uiteraard - ook de uitgesproken voorkeur voor gerecycleerde vezels. Zo krijgen ook papierproducten met het ‘FSC Recycled’ label een belangrijke plaats in het aankoopbeleid. De omzendbrief is van toepassing op de Waalse administraties, maar ook de instellingen die van het Waalse Gewest afhangen, de provincies en de gemeenten, hun instellingen en de verenigingen opgericht door één of meerdere bovenbedoelde aanbestedende overheden worden uitgenodigd het beleid te volgen. De beoogde papierproducten omvatten alle papier dat gebruikt wordt in printers, fotokopieertoestellen, faxapparaten... daarbij inbegrepen papier met briefhoofden, verkocht als bladen of in rollen met een gramgewicht lager dan of gelijk aan 170 g/m, met uitsluiting van de formulieren en ander voorgedrukte documenten, speciaal papier (autokopiërend papier, etiketten...) en afgewerkte producten zoals blokken bladen, schriften, kalenders of agenda’s.

Steeds meer kleine en grote bedrijven of organisaties kiezen voor het FSC label. Kiezen voor FSC gelabeld papier is eenvoudig, betrouwbaar, heeft uitstraling en is een perfecte manier om uw MVO doelstellingen in de praktijk om te zetten. Of het nu gaat om 10 riemen of 3000 ton per jaar: FSC papier, dat moet je gewoon doen!

- 37 -

PAPIER?

PROBLEMEN?

OPLOSSINGEN

LABELS

STAPPENPLAN

CHECKLIST

Maxeda

AAN HET WOORD

Stap 4: Van woorden naar daden

- 38 -

In deze fase worden de doelstellingen omgezet in daden. Ook in deze fase is een belangrijke rol weggelegd voor de trekker of het aanspreekpunt binnen uw organisatie. Hij of zij staat hier in voor de goede opvolging in de praktijk.

Neem uw vereisten op in het bestek of aankooporder Belangrijk is om de eisen rond verantwoord papier op te nemen in uw bestek, aankooporder of offerteaanvraag. Kiest u voor FSC gelabeld papier, neem dit dan duidelijk op, en benadruk ook dat uw leveranciers (papiergroothandels, drukkerijen…) zelf in het bezit moeten zijn van een geldig FSC Chain of Custody certificaat. Zonder zo een certificaat kunnen ze immers niet garanderen dat ze papier met de FSC claim verkopen. Heeft uw leverancier of drukker nog geen FSC certificaat, wijs hier dan extra op, en geef hem zo nodig de tijd om zich in regel te stellen. Durf opportunistisch te zijn tijdens het overschakelingsproces. Contractvernieuwing blijkt meestal een goed moment om met leveranciers te praten over FSC. Bij nieuwe contracten is er concurrentie, en dan is de bereidheid van leveranciers om aan nieuwe eisen te voldoen, groter.

Laat u niet ompraten Niet zelden zullen sommige leveranciers trachten u op andere gedachten te brengen, door te schermen met argumenten van diverse slag. Probeer deze te kaderen en te toetsen aan de waarheid. In geval van onduidelijkheid

Van ambitie naar praktijk.

met FSC label aan te kopen, waarbij ook de betrokken drukkerijen hun FSC Chain of Custody certificaat behaalden waar nodig.

Maxeda is met tien winkelketens actief in twaalf landen, waaronder België en Nederland. In België behoren onder andere de doe-het-zelfketens Brico en Brico Plan-It tot de groep. In 2008 heeft Maxeda een duurzaamheidsprogramma ontwikkeld. Onderdeel daarvan is onder andere een project om het gebruik van papier en verpakkingen terug te dringen. Hierbij werd onder andere besloten dat alle papier voor de huis-aan-huisbrochures van de groep FSC gecertificeerd moest worden. Met zo’n 40.000 ton papier per jaar, goed voor 800 miljoen folders en brochures, een zeer ambitieuze doelstelling. Voor 2009 slaagde Maxeda er al in om 87,5% van het totale volume papier

Stefan Hijstee, binnen de groep verantwoordelijk voor de inkoop van papier, vertelt hoe dit huzarenstuk tot een goed einde gebracht werd: “Belangrijk in de succesvolle switch naar FSC papier was het engagement van de directie van Maxeda en van haar winkelformules, zowel in tijd als middelen. Gezien het grote volume was het niet echt evident, maar hebben we toch doorgezet. Een folder kan immers niet de ene week FSC gecertificeerd zijn, en de week daarop weer niet. Onze ervaring leerde ons dat de meeste papierleveranciers FSC gecertificeerd papier kunnen leveren en ook in voldoende grote volumes. Soms betekende dit een wijziging van de papiersoort,

soms van de leverancier.” En hoe zit het met de prijs voor FSC papier? Stefan Hijstee: “Sommige producenten vragen in eerste instantie een toeslag, en voor vele bedrijven kan dit een belangrijk obstakel zijn bij de overschakeling op FSC papier. Door een goede organisatie van inkoop en productie kan de overstap op FSC papier budgetneutraal of bijna budgetneutraal verlopen. Een kostenstijging moet je zien te compenseren door een verlaging van het verbruik door de productie efficiënter te plannen. In ons geval werken wij nu met drukkers die een lager papierverbruik hebben. Daarmee realiseren we twee doelstellingen: én het verduurzamen van het papierverbruik door over te schakelen op FSC papier én het verlagen van het papierverbruik.”

of twijfel, kan u steeds contact op nemen met FSC België.

Controle

Waar moet ik als aankoper op letten?

Eens de aanbestedingen zijn afgerond en de contracten afgesloten is het grootste werk achter de rug. Het blijft echter wel belangrijk de aankopen op te volgen en leveringen en facturen te controleren.

1. Elk bedrijf dat eigenaar wordt van producten met een FSC label en deze –eventueel na verwerking- weer wil verkopen met het FSC keurmerk, moet FSC gecertificeerd zijn. Ook drukkers moeten gecertificeerd zijn als ze het FSC logo op hun drukwerk willen drukken. Kies dus enkel voor FSC gecertificeerde drukkers (uit de online leveranciersgids op www.ikzoekfsc.be) als u zeker wil zijn dat u FSC drukwerk aankoopt.

Heeft uw leverancier geen FSC CoC certificaat?

2. FSC producten worden niet steeds fysiek gelabeld (vellen kantoorpapier bijvoorbeeld.) Daarom de gouden raad: werk enkel met FSC gecertificeerde bedrijven. Enkel FSC gecertificeerde bedrijven worden gecontroleerd en enkel zij kunnen u garanderen dat het om FSC producten gaat. Bedrijven die zelf geen FSC CoC code bezitten, kunnen met andere woorden geen enkele garantie geven dat een bepaald product een FSC claim draagt.

Heeft uw eigen leverancier geen certificaat? Spoor hem dan aan om zelf een bedrijfseigen FSC CoC certificaat te behalen. Dit kan (voor bedrijven tot 15 werknemers) al voor minder dan 400€ per jaar. Zet desnoods druk op de ketel door uw leverancier een tijdlimiet te geven waarin hij zijn FSC certificering moet afronden. Verder is het verstandig verder te kijken dan het lijstje vaste leveranciers dat meestal gehanteerd wordt. Op de online FSC leveranciersgids doet u vast inspiratie op (www.ikzoekfsc.be). Hou ook de FSC website in het oog, of schrijf u in voor de FSC nieuwsbrief. Zo blijft u op de hoogte van het groeiende assortiment aan FSC producten.

3. Vraag bij twijfel over het al dan niet gecertificeerd zijn, naar de bedrijfseigen FSC code van uw leverancier en controleer hem op www.fsc-info.org. Deze up to date website van FSC international vermeldt de geldigheid van alle FSC certificaten wereldwijd. Belgische certificaten kan u ook opzoeken op de online leveranciersgids van FSC België via www.ikzoekfsc.be. Kies dan voor de optie zoeken via code. 4. Een FSC gecertificeerd bedrijf levert doorgaans niet uitsluitend FSC papierproducten. Let daarop bij uw keuze en vraag expliciet om FSC en controleer de factuur. 5. De factuur vormt steeds het bewijsstuk bij FSC aankopen. Controleer deze dus ook grondig op de juiste administratieve gegevens. Ten eerste moet de factuur steeds de bedrijfseigen FSC Chain of Custody code vermelden. Deze is van de vorm ­AB-COC-12345. Bovendien moet de factuur ook duidelijk aangegeven welke producten FSC gelabeld zijn en welke niet (zie voorbeeldfactuur op de volgende pagina). Inclusief een duidelijke FSC omschrijving uit een van volgende categorieën: FSC Pure, FSC Mixed (credit of %), FSC Recycled (credit of %). Meer info over deze soorten FSC producten en logo’s op pagina 25. 6. Af en toe worden producten geleverd door een niet-gecertificeerd bedrijf en dus zonder een geldige FSC factuur. Wanneer de klant vragen stelt naar het FSC certificaat wordt dan soms een kopie van het FSC certificaat van de leverancier van het nietgecertificeerd bedrijf aangeleverd. Deze praktijken zijn in strijd met de Chain of Custody van FSC, de controleketen is onderbroken en de klant heeft bijgevolg geen enkele garantie dat zijn producten effectief FSC gecertificeerd zijn. Merkt u dergelijke vormen van misbruik op, of twijfelt u, neem dan zeker contact op met FSC België.

- 39 -

PAPIER?

PROBLEMEN?

OPLOSSINGEN

LABELS

STAPPENPLAN

CHECKLIST

Voorbeeld correcte FSC Factuur 1. Een correcte FSC factuur moet steeds de bedrijfseigen FSC Chain of Custody code van de leverancier vermelden, van de vorm ABC-COC-12345. Deze wordt al dan niet vergezeld van het FSC boompjeslogo. 2. Een correcte FSC factuur moet duidelijk aangeven welke producten FSC gelabeld zijn en welke niet. 3. Een correcte FSC factuur vermeldt de juiste claim bij de FSC producten: FSC Pure, FSC Mixed (credit of %) of FSC Recycled (credit of %)

BVBA Printgoed - 40 -

Losweg 256 1234 Brussel 02/123.45.67 BTW 123.456.789 Betreft: Uitvoeren van drukwerk Factuur 111/094576, 25/08/09 Referentie: mail 27/01/09 Aard: Brochure A5, 8 blz. Papier: Satimat Green 115 gr/m², FSC Mixed Credit Material Prepress: Certified pdf Volume: 8 blz. selfcovering Druk: recto/verso quadri Afwerken: vouwen, verzamelen, nieten Leveren: franco 1 adres in Leuven Oplage: 10.000 exemplaren Prijs: 1020 € exl. BTW

ABC-COC-123456 Only the products identified as such on this invoice are FSC certified

FSC gecertificeerd product ABC-COC-123456 Klantnummer: 15053458

- 41 -

The mark of responsible forestry

Verantwoord Kappen

Totaal: 1020 €

Vervaldatum: 05-03-09

Let op het FSC label en help mee de bossen te behouden voor mens en natuur. Wat kunt u doen? Als u hout- of papierproducten koopt,kies dan voor het FSC label. FSC controleert bossen wereldwijd en geeft u de zekerheid: dit product is gemaakt van hout uit een verantwoord beheerd bos. WWF ondersteunt FSC

Meer informatie: www.fsc.be

PAPIER?

PROBLEMEN?

OPLOSSINGEN

LABELS

STAPPENPLAN

CHECKLIST

Colruyt 25.000 km FSC papier

AAN HET WOORD

Voor de Groep Colruyt is duurzaam ondernemen een bewuste keuze, waarbij verantwoord papiergebruik reeds lang de nodige aandacht krijgt. “Via Druco, de drukkerij van de groep, werkt men al langer rond verantwoord papiergebruik binnen de organisatie. Zo drukken we al onze reclamefolders, brochures en brieven sinds 1991 op gerecycleerd papier” getuigt Mieke Vercaeren (adviseur public affairs Groep Colruyt). “De Colruyt Groep geeft voorrang aan kringlooppapier. Maar wanneer we een hoge drukkwaliteit willen, bv. voor de kook- of wijnboeken, kiezen we voor FSC papier.” Toen het FSC label binnen de Belgische papiersector de

Stap 5: Communiceer

- 42 -

U mag terecht trots zijn op de doelstellingen en overschakeling die uw organisatie of bedrijf vooropstelt of verwezenlijkt heeft. Door te kiezen voor FSC gelabelde papierproducten ondersteunt u duurzaam bosbeheer en maakt u het verschil voor alles en iedereen die van het bos afhankelijk is. Durf deze keuze voor duurzaamheid te communiceren en maak met FSC een statement.

Communiceer over uw keuze voor FSC Zowel binnen de organisatie als naar externe relaties is het opportuun de doelstellingen en verwezenlijkingen rond FSC te communiceren. Uw organisatie geeft hiermee aan dat ze het toepassen van FSC producten belangrijk vindt en onderstreept op die manier het belang binnen de eigen organisatie. Ook naar externe relaties toe opent het de ‘FSC dialoog’ en geeft het uw organisatie een duurzaam cachet. Verder kunnen betrokken partijen anticiperen op uw gestelde doelstellingen. Zo kunnen deze partijen zich voorbereiden op toekomstige opdrachten met FSC eisen en indien nodig hun certificeringsproces op gang brengen. Maak de keuze voor verantwoord papier ook duidelijk aan de buitenwereld door te kiezen voor het FSC logo op het drukwerk van uw organisatie. Uw keuze voor FSC moet natuurlijk niet op alle papier en drukwerk staan. Maar doet u dit wel, dan draagt u daarmee bij aan de naamsbekendheid van FSC en profileert u zichzelf als een duurzame organisatie. Uw FSC project wordt op die manier een goed visitekaartje op vlak van uw inspanningen rond maatschappelijk verantwoord ondernemen. En bovendien: goed voorbeeld doet volgen!

Deel uw ervaring Koppel uw ervaringen – zowel positieve als negatieve - zo veel mogelijk terug naar FSC België, waardoor u en anderen nog beter ondersteund kunnen worden in de toekomst.



Voorbeeld: Luxemburg cultuurhoofdstad

In 2007 werd de stad Luxemburg door de Europese Ministerraad verkozen tot ‘Europese hoofdstad van de cultuur’. Voor dit evenement werd de volledige communicatie geprint op FSC papier, een tot dan toe ongezien initiatief in Europa. Al het officiële drukwerk zoals de affiches, het programma, catalogi, concertprogramma’s… droegen het FSC logo. Het totale volume werd geschat op zo’n 300 ton FSC gecertificeerd papier.

kop opstak, was Druco ook bij de eerste drukkerijen die een FSC Chain of Custody certificaat behaalde, waardoor men zowel voor het eigen drukwerk als voor externe klanten op FSC papier kon drukken. De groep verkoopt reeds langer FSC gelabelde producten zoals tuinmeubelen, schommels, zandbakken, parasols, keukengerief enzovoort. “We willen het FSC label ook verder bekend maken, door zelf het goede voorbeeld te geven” zegt Mieke Vercaeren. “Zo is de nieuwe Collishop cataloog voor de eerste maal gedrukt op FSC papier. Sinds kort worden ook alle kasticketten bij de Groep Colruyt (Colruyt België en Luxemburg, Okay, Dreamland, Bio-planet en Spar Le Roeulx) gedrukt op FSC gelabeld papier. Natuurlijk zijn er hier en daar nog oude kasticketten uit de reservestock in omloop. Die gebruiken we logischerwijze eerst op.



Voorbeeld: Stad Gent

De Stad Gent was de eerste lokale overheid in België die midden 2008 een FSC convenant afsloot met FSC België. Sinds 1999 gebruiken de verschillende stadsdiensten reeds FSC gelabeld hout waar mogelijk, en dit in kader van de samenwerkingsovereenkomst met de Vlaamse Overheid. Ondertussen gaat de Stad Gent eigenlijk al verder dan wat de samenwerkingsovereenkomst voorschrijft. Zo geeft de stad bijvoorbeeld een subsidie aan haar inwoners die FSC hout verwerken in hun particuliere woning, en doet de stad inspanningen op vlak van verantwoord papiergebruik, waaronder het gebruik van FSC gelabeld papier. “Bij de lancering van ons subsidiereglement voor het gebruik van duurzaam geëxploiteerd FSC hout bij onze inwoners, lanceerden we een informatieve folder”, getuigt Diny Driessens (duurzaamheidsambtenaar van Stad Gent) “waarbij we uiteraard ook kozen voor een FSC gecertificeerde drukkerij en FSC gelabeld papier voor de productie”. Op vlak van papieraankopen deed de Stad Gent ook al langer inspanningen rond de vermindering van het papiergebruik en het gebruik van gerecycleerd papier. “We kiezen nu steeds voor verantwoord papier – gerecycleerd en/of met het FSC label – en overwegen zelfs om een FSC Chain of Custody certificaat aan te vragen voor onze stadsdrukkerij” vertelt Diny Driessens. “Zo kunnen we in de toekomst ook het drukwerk dat we intern op FSC papier realiseren voorzien van een FSC label”.

Qua volume verbruikt de groep tussen de 110 en 120 miljoen A5-kasticketten op jaarbasis. Achter mekaar gelegd is dat een afstand van +- 25.000 km, zeker de moeite dus om dat papier duurzaam aan te kopen. Door het FSC label ook zichtbaar op te nemen op de achterkant van onze kastickets, willen we ook de klanten verder informeren over het belang van duurzaam bosbeheer”, besluit Mieke Vercaeren.

Off product logogebruik De naam van de Forest Stewardship Counsil, de FSC initialen en het bijhorende boompjeslogo zijn beschermde FSC trademarks. Het logo heeft copyright en trademark bescherming. In de regel mogen enkel FSC gecertificeerde bedrijven het FSC logo gebruiken in hun interne en externe communicatie. We spreken dan over off-product logogebruik en de regels verschillen met het on-product logo (beschreven op pagina 25). Organisaties die willen communiceren over hun FSC doelstellingen en verwezenlijkingen, en hiervoor het boompjeslogo willen gebruiken, moeten toestemming vragen aan FSC België per email aan [email protected] (meer adresgegevens in de colofon). De juiste digitale bestanden kunnen dan aangeleverd worden. Zo kan u ten volle communiceren over uw FSC realisaties. Hiernaast kan u een voorbeeld vinden van een FSC off-product logo. Dit logo zegt niets meer over het product waarop het staat, maar wordt vooral gebruikt voor promotionele doeleinden.

- 43 -

PAPIER?

PROBLEMEN?

OPLOSSINGEN

LABELS

STAPPENPLAN

CHECKLIST

Verantwoord bosbeheer begint bij een verantwoorde keuze...

Checklist

Of je nu een drukker bent op zoek naar een milieuvriendelijke kwaliteit, of een bedrijf dat A4 papier wil met een FSC keurmerk; bij Epacar bieden wij tal van kwaliteiten, formaten en gramgewichten die van uw verantwoorde papierkeuze een fluitje van een cent maken.

TM

Stap 1: Begin bij het begin: inventariseer

Pure white Offset

 Inventariseer het papierverbruik binnen de eigen organisatie in detail  Creëer draagvlak binnen de organisatie door informatie en communicatie  Maak een enthousiast werknemer ‘trekker’ of projectleider

Greentop

Stap 2: Ga op ontdekking    



Wat biedt de markt aan mogelijkheden? Ga na wat de consequenties van een overschakeling zijn voor kosten en beschikbaarheid van FSC producten Oriënteer ruim en ga eventueel de ervaringen van anderen na Vraag hulp waar nodig aan FSC België

Mizar

printing

recycled+ AllBusiness

C

TM

M

Y

50:50

CM

- 44 -

Stap 3: Leg uw doelstelling vast      



Leg de doelstellingen vast op papier Maak ze ondubbelzinnig, reëel en haalbaar Maak de afweging: onmiddellijke of gefaseerde invoering (eventueel per toepassing) Denk ook ruimer en kijk naar minder opvallende papiertoepassingen Zorg voor een integratie met andere beleidsdoelstellingen op vlak van MVO- en milieubeleid Overweeg het ondertekenen van de FSC Convenant

- 45 -

CY

CMY

all in one

K

AllDay TM

Premium

Stap 4: Van woorden naar daden, de praktijk      



Geef de projectleider voldoende armslag in de vorm van tijd en middelen Werk enkel met FSC gecertificeerde leveranciers en drukkers Onderstreep uw eis om met FSC producten te werken Maak gebruik van hulpmiddelen en door FSC België geboden informatie Controleer de factuur om zeker te zijn dat FSC producten geleverd zijn Houd de rug recht: laat de FSC ambities niet sneuvelen

Stap 5: Communiceer    



Flora

MY

Zorg voor goede communicatie over de FSC ambities binnen en buiten uw organisatie Grijp gelegenheden aan voor externe communicatie Laat het FSC logo aanbrengen op uw drukwerk, brochures, enz. Koppel ervaringen terug naar FSC België

Responsible Forest Management

©1996 FSC

Duffelsesteenweg 160 B-2550 Kontich T +32 (0)3 450 75 00 F +32 (0)3 450 75 01 www.epacar.be [email protected]

75

De FSC Convenant Extra ondersteuning in uw FSC engagement

- 46 -

Uw bedrijf, organisatie of bestuur wil een duidelijke keuze maken voor verantwoord hout- en papiergebruik ? Via het ‘FSC convenantsysteem’ kan u vorm geven aan uw engagement én u in de praktijk laten ondersteunen. Hiermee geeft ook uw bedrijf, organisatie of bestuur een duidelijk signaal vóór meer verantwoord beheerde bossen wereldwijd! Volg het voorbeeld van tal van andere bedrijven, organisaties en overheden en kies voor hout- en papierproducten uit verantwoord bosbeheer. De reden op de achtergrond Jaarlijks verdwijnt meer dan 13 miljoen hectare bos, grotendeels in de tropen. Ook in gematigde en boreale streken staan bossen echter vaak onder grote druk. Dit terwijl bossen van levensbelang zijn. Niet enkel voor vele dieren en planten is het bos onmisbaar, ook voor vele mensen. Zo is naar schatting 90% van de 1.2 miljard mensen die in extreme armoede leven op een of andere manier direct of indirect afhankelijk van bossen. Slecht of onverantwoord bosbeheer is in vele gevallen een belangrijke oorzaak. Bovendien draagt onverantwoord bosbeheer bijna voor een kwart bij aan de emissie van broeikasgassen. .De oplossing Het kan echter anders, namelijk door gebruik te maken van hout- en papierproducten afkomstig uit verantwoord bosbeheer. Er is immers niets fout met het gebruik van hout en papier, want het gaat om een natuurlijke, perfect hernieuwbare grondstof. Voorwaarde is wel dat het afkomstig is uit verantwoord bosbeheer of een geloofwaardig recyclagelabel draagt. Het label van de Forest Stewardship Council kan deze garantie geven: het FSC label biedt de zekerheid dat het hout of het hiervan afgeleide product afkomstig is uit verantwoord bosbeheer. Onder het FSC systeem wordt het bosbeheer strikt

gecontroleerd op basis van strenge sociale, ecologische en economische eisen. Door steeds voor producten met dit FSC label te kiezen, kan men bijdragen in het behoud en het verantwoorde beheer van de bossen wereldwijd.

Ook dankzij uw engagement Door het ondertekenen van dit convenant engageert men zich tot een verantwoord gebruik van hout- en papierproducten. Organisaties, instellingen en bedrijven kunnen op deze manier mee helpen streven naar een meer duurzame samenleving, waarin mens en milieu met elkaar in evenwicht zijn. Het convenant kan voor ondertekenaars een praktisch middel zijn om de eigen doelstelling, bijvoorbeeld in het kader van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen, in de praktijk om te zetten. In een convenant legt men vast welke doelen men stelt ten aanzien van het toepassen van FSC hout en verantwoord papiergebruik in de organisatie, en dit binnen een bepaald tijdskader. Het convenant is ambitieus maar ook realistisch, en wil vooral een duidelijk signaal geven aan de hout- en papiermarkt: vraag creëert aanbod, en dus is het convenant een stimulans voor meer duurzaam beheerde bossen.

Voor wie? Elk bedrijf, organisatie of overheid kan een FSC convenant afsluiten met FSC België.

Voor welke producten? Een FSC convenant kan worden afgesloten voor alle papier- en houtproducten. Meestal wordt er gekozen voor een convenant dat beide productgroepen insluit, wanneer dit niet relevant is voor een bepaalde organisatie kan steeds voor een enkel convenant per productgroep worden gekozen.

Welk engagement? Door een FSC convenant te ondertekenen streeft een organisatie ernaar zijn verantwoord papier- en houtgebruik te maximaliseren. Uiteraard wordt hierbij rekening gehouden met de economische realiteit en haalbaarheid. Belangrijk hierbij is dat er vooruitgang wordt geboekt doorheen de tijd, op een realistische en significante manier.

Een convenant op maat! Geen twee bedrijven of instellingen zijn dezelfde. Daarom wordt een FSC convenant ook steeds op maat van het bedrijf, organisatie of overheid opgesteld. Elke partner heeft zijn eigen kenmerken en mogelijkheden en het is belangrijk hiermee rekening te houden.

Concreet Indien u interesse heeft in een FSC convenant, of graag wat extra informatie wenst, kan u steeds contact opnemen met FSC België. We zullen u dan zo snel mogelijk verder informeren. Bij een eerste gesprek worden de mogelijkheden van een FSC convenant dan op een rijtje gezet. FSC Convenanten worden over de hele wereld afgesloten en willen bedrijven, organisaties en instellingen ertoe aanzetten een meer verantwoord aankoopbeleid te voeren op vlak van hout-en papierproducten. Door deze FSC convenanten kunnen we aan bosbeheerders overal ter wereld aantonen dat de vraag naar producten uit duurzaam bosbeheer bestaat en blijft groeien. Op deze manier worden ze ervan overtuigd ook hun bossen te laten certificeren onder het FSC keurmerk.

- 47 -

Uw partner in FSC certificering Nood aan een FSC certificaat? We helpen u graag op weg... KBC ging zijn FSC convenant aan in 2007, zowel voor verantwoord

papiergebruik als voor het gebruik van FSC hout. Voor zijn papiergebruik werkt KBC rond drie facetten: tegengaan van papierverspilling, gebruik maken van gerecycleerd en/of FSC gelabeld papier. In totaal gebruikte KBC in 2008 3417 ton papier, waarvan het grootste deel handelsdrukwerk en blanco print- en copypapier. De overgang naar gerecycleerd en/of FSC papier is vandaag al quasi gerealiseerd (meer dan 90%). Enkel wanneer voor heel specifieke toepassingen geen duurzaam papier op de markt beschikbaar is (bijvoorbeeld doorschrijfpapier) of in uitzonderlijke gevallen met kleine oplage, wordt afgeweken van de algemene aanpak.

Midden 2008 ondertekende Stad Gent het convenant. Al sinds 1999 gebruiken de verschillende stadsdiensten FSC hout waar mogelijk. Ze gaan echter verder dan wat de samenwerkingsovereenkomst voorschrijft. Het FSC subsidiereglement en het vragen van duurzaam hout in bestekken voor afgeleide producten zoals kantoormeubilair zijn daar het beste bewijs van. Het papierverbruik in 2006 bedroeg 611 ton, waarvan 65% post consumer gerecycleerd papier of FSC gelabeld papier. In de toekomst zal dit aandeel nog verder opgetrokken worden, zoals overeengekomen in het convenant.

- 48 -

Dank zij onze pragmatische aanpak behaalt uw bedrijf een CoC certificaat op een efficiënte en snelle wijze. Wij starten met de procedures die u al heeft en wijzigen of voegen toe waar nodig. U krijgt alle hulpmiddelen aangereikt. De&D is een erkend opleidings- en adviesbureau. 

Grote bedrijven begeleidt De & D Consult van A tot Z naar een individueel certificaat.



Voor kleinere bedrijven treedt De & D Consult bvba op als beheerder of groepsmanager voor een “Chain of Custody” groepscertificaat.

De&D Consult - Lut Draye Runkstersteenweg 98 - B-3500 Hasselt [email protected] - www.groepsmanager.com Telefoon: +32 (0)495-631156

Actief in België, Nederland en Luxemburg Lut III.indd 1

6/10/2009 12:29:28

Tetra Pak is wereldleider op vlak van verpakkingssystemen, en heeft in het verleden al vaak inspanningen geleverd naar het traceren van hun kartonvezels. De eerste FSC gelabelde verpakkingen, met name de Tetra Recart™ verpakkingen, werden eind 2007 in het Verenigd Koninkrijk gelanceerd en zijn nu in meerdere landen op de markt. Sinds midden 2008 kan in Brazilië nagenoeg het hele Tetra Pak productengamma FSC gelabeld worden. De eerste FSC gelabelde Tetra Pak-verpakkingen op de Belgische markt worden in de loop van 2010 verwacht. Ook binnen de firma zal voortaan enkel nog gekozen worden voor FSC gelabeld hout en papier, aangezien dit de grootste garanties geeft dat de producten afkomstig zijn uit een duurzaam beheerd bos.

- 49 -

)6&SRWORGHQHQSHQQHQ6LQGV )6&FUD\RQVHWVW\ORV'HSXLV :::(&2%26&20

Unizo is de Unie van Zelfstandige Ondernemers en ondertekende midden 2009 het FSC convenant. In een eerste fase zal de convenant over de volgende papiergroepen handelen: print- en kopieerpapier, enveloppen en hygiënisch papier. Daarnaast werd in het convenant opgenomen dat onderzocht wordt hoe op korte termijn ook extern drukwerk op FSC gelabeld papier kan. Wanneer hout gebruikt wordt, zal voor FSC hout worden gekozen. De FSC convenant met Unizo werd ondertekend door Karel van Eetveld (gedelegeerd bestuurder), in het bijzijn van Kris Peeters (Vlaams Minister President).

Elk bedrijf, organisatie of overheid (klein of groot) kan een convenant aflsluiten met FSC België voor verantwoord papier- en/of houtgebruik.

DGYLQGG



© Deze handleiding ‘Verantwoord papier gebruiken’ is een uitgave van FSC Belgium. ™ FSC, A.C. All rights reserved FSC-SECR-0045 Tekst en redactie Maarten Debecker, Geertrui Goyens, Bart Holvoet (FSC België). FSC België dankt de bedrijven en organisaties die via hun getuigenis een bijdrage leverden aan de totstandkoming van deze gids. Vormgeving Maarten Debecker (FSC België)

Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder toestemming van FSC Belgium (Fair Timber vzw). De redactie stelde deze uitgave zorgvuldig en naar beste weten samen, maar kan niet instaan voor de juistheid van de weergegeven informatie. Zij aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard dan ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen gebaseerd op de informatie in deze uitgave. Exemplaren van deze gids kunnen steeds worden besteld via FSC België.

Kleurecht. Dat geven we u zwart op wit.

salto-reclame.be

Colofon

Haal bij de beoordeling van drukwerk uw meest kritische kennersoog boven! Vergelijk ons drukwerk en die op uw kleurenproefdruk. De peer op uw proefdruk en op ons drukwerk zien er beiden zó levensecht en lekker uit dat u er in zou willen bijten. Dat kunnen we niet ontkennen. Het belangrijkste is dat de proefdruk en het drukwerk perfect matchen zodat er geen verschil te zien is tussen beide. De kleurvastheid en de kleurvoorspelbaarheid, de scherpte en de diepte van de kleurenproefdruk en het definitieve drukwerk zijn perfect. Nu, en ook bij een herdruk.

Deze gids kwam mede tot stand:

Dankzij die absolute topkwaliteit veroverde Goekint Graphics het ISO-certificaat 12467-2 voor prepress en press. Bovenop het FSC-certificaat dat we al meer dan twee jaar geleden behaalden. Solide onafhankelijke garanties voor de kwaliteit en duurzaamheid van al uw drukwerk. Zwart op wit. En ook in kleur. cmyk

Papier Satimat Green 250 g/m² (cover) en 150 g/m² (binnenwerk), geproduceerd door Ajowiggins Graphic en aangeleverd door Antalis (SGS-COC-002147)

+ OUTLINE

Druk Goekint Graphics (SGS-COC-003216)

cmyk

FSC on product logo aub

cmyk

Industriezone 2 - Zandvoordeschorredijkstraat 65 - 8400 Oostende Tel. + 32 59 51 43 43 - Fax + 32 59 51 44 43 - www.goekint.be

- 50 -

Op zoek naar F

SC producten?

www.ikzoek

fsc.be

FSC Belgium (Fair Timber vzw) Dutselhoek 47 | 3220 Holsbeek T +32 (0)16 22 61 37 | F +32 (0)16 30 83 66 [email protected] | www.fsc.be www.ikzoekfsc.be

r e t n i r p l a n o s r e p r Yo u www.beukeleirs.be

- 51 -

Jos Bergmans - 52 -

- 53 -

Digitally signed by Jos Bergmans DN: cn=Jos Bergmans, o=Studio 47, ou, [email protected], c=BE Date: 2009.10.08 23:17:33 +02'00'