HAAGSE WERKGELEGENHEID IN VOGELVLUCHT

Onderzoeksrapport Directie Beleid, Stafafdeling Onderzoek

HAAGSE WERKGELEGENHEID IN VOGELVLUCHT WERKEN EN NIET WERKEN

2010

EMEEN

Gemeente Den Haag Dienst Stedelijke Ontwikkeling

ALGEMEEN

ECONOMIE // WERK

VERKEER

WONEN

BEVOLKING

GEB

COLOFON Uitgave Gemeente Den Haag DSO / Beleid / Onderzoek Juni 2010 Ontwerp en opmaak 2 kilo design (www.2kilo.nl) Druk Gemeente Den Haag Intern Dienstencentrum Inlichtingen Carla Rothuizen (070 - 35 34874 / [email protected])

De Gemeente Den Haag aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid inzake het gebruik en toepassing van de gepresenteerde gegevens. Afwijkingen in absolute aantallen en % kunnen veroorzaakt worden door afrondingen. Bij gebruik van cijfers is bronvermelding verplicht.

Haagse werkgelegenheid in vogelvlucht

I N H O U D S O P G AV E 1

Inleiding

5

2

Samenvatting

7

3

Werkgelegenheid in Den Haag

9

3.1 Inleiding

9

3.2 Vestigingen en banen

9

3.3 Vestigingen en werkgelegenheid naar locatie

11

3.4 Banen naar geslacht

12

3.5 Deeltijdwerkers en uitzendkrachten

13

3.6 Expats

15

4

De Haagse ontwikkeling

17

4.1 Hoe ging het de afgelopen jaren?

17

4.2 Waar zit de ontwikkeling?

19

4.3 Economische context

21

5

23

Ondernemend Den Haag

5.1 De rol van het MKB

23

5.2 Wie zijn de grootste werkgevers in Den Haag

23

5.3 Starters

25

6

29

De Haagse beroepsbevolking

6.1 Hoeveel Hagenaars werken

29

6.2 Het opleidingsniveau van de beroepsbevolking

30

6.3 Pendel

31

7

Toekomstverwachtingen voor de werkgelegenheid

35

8

Niet Werkende Werkzoekenden

37

8.1 Inleiding

37

8.2 Opleidingsniveau

37

8.3 Etniciteit

37

8.4 Leeftijd

38


8.5 Geslacht

39

8.6 Werkloosheidspercentage

40

8.7 Ontwikkeling sinds 2007

41

8.8 Krachtwijken

43

8.9 ‘G4’ steden

45

9

Toekomstverwachtingen voor het aantal NWW’ers

47

I

Bijlage 1

49


1

INLEIDING

Het strategische doel van het programma Economie is in de programmabegroting als volgt omschreven: ‘het aantrekken en behouden van zo veel mogelijke bedrijvigheid met een zo hoog mogelijke omzet en zo veel mogelijk banen in Den Haag en de Haagse regio’. Voorliggende rapportage beschrijft de werkgelegenheid en de ontwikkelingen daarin in Den Haag, en de tegenhanger daarvan; de niet werkende werkzoekenden. De ontwikkeling van beiden wordt beschreven aan de hand van recent beschikbaar gekomen gegevensbestanden. Dit zijn het werkgelegenheidsregister van het Stadsgewest Haaglanden per 1-1-2009 en de registratie Niet Werkende Werkzoekenden van het UWV WERKbedrijf van 1-1-2010. Daarnaast is gebruik gemaakt van aanvullende informatie van het gemeentelijk Bureau Internationale Zaken en het onderzoek naar de economische effecten van internationale instellingen en organisaties1. Voor wat betreft de gegevens over de werkgelegenheid gaan deze cijfers over de periode vóór de kredietcrisis. De werkgelegenheidsgegevens van 1-1-2009 laten nog nauwelijks de effecten van de kredietcrisis zien.

1 Economische betekenis Internationale bedrijven en organisaties in Haaglanden. Door Decisio B.V. en Bureau Louter, 2008.


5

6


2

S A M E N VAT T I N G

In hoofdstuk drie wordt ingegaan op de werkgelegenheid in Den Haag. Hier volgt een korte samenvatting van de uitkomsten. Het aantal banen in Den Haag is in 2008 verder toegenomen tot 266.174 banen per 1 januari 2009. Deze banen zijn vooral te vinden bij de overheid, zakelijke dienstverlening, zorg en handel. Bijna éénderde van de banen is te vinden in het stadsdeel Centrum. Ook in Haagse Hout en Scheveningen bevinden zich veel banen. Zo’n 139.000 arbeidsplaatsen zijn gevestigd op formele werklocaties als bedrijventerreinen, kantoorgebieden of winkelcentra. Hoofdstuk vier gaat in op de ontwikkelingen in 2008. De grootste groei zat in 2008 in de overheid en de zorg. De grootste krimp kwam voor bij gespecialiseerde werkzaamheden in de bouw en de overnachtingsbranche. Hoewel het totaal aantal banen nog steeds groei laat zien van 2,5% ten opzichte van 1 januari 2008, willen we hier toch de kanttekening bij plaatsen dat deze groei vooral wordt veroorzaakt door een groei van de parttime banen (minder dan 12 uur per week). Het aantal fulltime banen (12 uur per week of meer) is iets afgenomen ten opzichte van 2008 (-382 banen). In 2008 waren de gevolgen van de kredietcrisis nog niet sterk aanwezig. Voor 2009 zijn de verwachtingen minder rooskleurig. De kredietcrisis zal naar verwachting leiden tot krimp van de werkgelegenheid die tot uiting zal komen in de cijfers van 1 januari 2010. De toekomstverwachtingen van de ondernemers zijn eind 2009 weer iets verbeterd. Hoofdstuk vijf laat zien dat Den Haag een echte MKB stad is. Nog geen half procent van de Haagse vestigingen heeft meer dan 250 werknemers. De lijst met grootste vestigingen in Den Haag is al jaren min of meer ongewijzigd. Het aantal starters is na een piek in 2008 in 2009 afgenomen tot 3.900. De sectoren waarin starters vooral beginnen blijven de zakelijke dienstverlening en de bouw. In hoofdstuk zes gaan we in op de beroepsbevolking. De Haagse beroepsbevolking bestaat per 1 januari 2009 uit zo’n 230.000 mensen. Van hen heeft 45% een betaalde baan. De beroepsbevolking is steeds beter opgeleid. Toch heeft nog steeds 23% van de beroepsbevolking een laag opleidingsniveau, en daarmee minder kansen op de arbeidsmarkt. Het merendeel van de werkende Hagenaars werkt in Den Haag zelf. Ongeveer 31% van hen werkt buiten de stad. Dit doen zij grotendeels in één van de andere gemeenten binnen het Stadsgewest Haaglanden. Van deze gemeenten ontvangt Rijswijk de meeste werkende Hagenaars. Ook komen iedere dag zo’n 110.000 pendelaars de stad in. Van hen komt iets minder dan de helft (49%) uit één van de Haaglanden gemeenten. Hierbij zijn vooral Zoetermeer, Leidschendam-Voorburg en Westland de belangrijkste donorgemeenten. Het zevende hoofdstuk laat een raming zien van de werkgelegenheid in de komende periode. In de meeste scenario’s is de verwachting dat de werk gelegenheid nog zal krimpen tot 2013 om daarna langzaam weer uit het dal te komen. Naar verwachting zal de werkgelegenheid tussen 2014 en 2016 weer terugkomen op het huidige niveau van 266.000 banen.


7

Hoofdstuk acht gaat in op de Niet Werkende Werkzoekenden (NWW’ers) in Den Haag. De gemiddelde ingeschreven NWW’er in Den Haag per 1 januari 2010 kan worden omschreven als een laaggeschoolde (basisonderwijs of VMBO) met een niet- Nederlandse achtergrond, in de leeftijd boven de 40 jaar die minder dan een half jaar werkloos is. Tot december 2008 is er een gestage daling te zien in het aantal NWW’ers in Den Haag. Daarna loopt het aantal NWW’ers snel op tot ruim 18.000 per 1-1-2010. De vier krachtwijken zijn sterk vertegenwoordigd in het aantal NWW’ers. In deze vier wijken woont 24% van de potentiële beroepsbevolking maar 42% van de NWW’ers. In het laatste hoofdstuk wordt ingegaan op de verwachtingen met betrekking tot het aantal NWW’ers. Volgens het meest sombere scenario kan het totaal aantal NWW’ers in de nabije toekomst nog toenemen tot ca. 25.000.

8


3

WERKGELEGENHEID IN DEN HAAG

3 . 1 INLEIDING Ieder jaar brengt de afdeling Onderzoek een rapport uit over de Haagse werkgelegenheid. Deze rapportage gaat over de cijfers van 1 januari 2009. In deze rapportage is voor het eerst gebruik gemaakt van de vernieuwde Standaard BedrijfsIndeling (SBI) zoals deze door het CBS wordt gebruikt. De samenstelling van verschillende bedrijfscategorieën tot grotere bedrijfsbranches, bedrijfstakken of bedrijfssectoren is daardoor gewijzigd ten opzichte van eerdere jaren. Voor een uitgebreide omschrijving van de bedrijfsindeling in klassen en takken verwijs ik u naar de brochure van het CBS (http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/ methoden/classificaties/overzicht/sbi/sbi-2008/default.htm). De samenstelling in sectoren wordt nader uitgelegd in de bijlage.

3 . 2 VESTIGINGEN EN BANEN Per 1 januari 2009 zijn er in Den Haag ruim 266.000 banen. Deze banen worden bezet door mensen die een aantal uren per week werken variërend van 1 tot 40 uur. Deze werknemers kunnen in vaste dienst zijn of een tijdelijk contract hebben, maar ook uitzendkrachten worden meegeteld. Het is daarbij theoretisch mogelijk is dat één persoon die bij twee vestigingen (beide in deeltijd) werkt, tweemaal geteld wordt. Daarom spreken we op geaggregeerd niveau niet van werkzame personen of werknemers maar van banen. Alleen op het niveau van de vestiging kunnen we spreken van het aantal werknemers. Een belangrijk deel van de banen komt voor bij het openbaar bestuur. Den Haag staat bekend als de stad van de ministeries en de overheid bepaalt het gezicht van deze stad. Daarnaast heeft Den Haag een aantal andere sectoren die ook van groot belang zijn voor de werkgelegenheid. De zakelijke diensten, de zorgsector en de handel spelen in Den Haag eveneens een belangrijke rol.


9

Figuur 3.1 Werkgelegenheid in Den Haag naar bedrijfssector, 2009 Primaire sector, delfstoffen, industrie, nuts Ov. diensten, sport, 4% bouw nijverheid Groot- en cultuur, IO 5% 8% detailhandel; reparatie van auto’s 12%

Gezondheids- en w elzijnszorg 14%

Vervoer en opslag 4%

Onderw ijs 6%

Openbaar bestuur, overheidsdiensten, sociale verzekeringen 18%

Logies-, maaltijd- en drankverstrekking 4% Informatie en communicatie 6%

Zakelijke diensten 15%

Financiële instellingen 4%

Bron: Werkgelegenheidsregister Haaglanden, Bewerking Afdeling Onderzoek

Dit alles neemt niet weg dat het openbaar bestuur de grootste sector is in Den Haag, met 18% van de banen zoals te zien is in figuur 1.1. Dit komt neer op ruim 51.000 banen. Dit cluster wordt voornamelijk gevormd door de rijksoverheid (ministeries) en de gemeentelijke overheid en in mindere mate de provinciale overheid en overige overheid. Het cluster groeit al enkele jaren achtereen. De zakelijke diensten vormen de tweede belangrijke sector, die met bijna 41.000 banen voor 15% van de werkgelegenheid verantwoordelijk is. Onder de zakelijke diensten vallen vooral advisering, onderzoek en gespecialiseerde zakelijke diensten2. Daarnaast horen ook uitzendbureaus en schoonmaakbedrijven tot deze sector. Deze sector is het laatst jaar gekrompen, vooral door de krimp bij arbeidsbemiddeling, uitzendbureaus e.d. De gezondheidszorg is de derde grote sector met 14% van de werkgelegenheid. Den Haag heeft enkele grote ziekenhuizen binnen de stadsgrenzen en vele verzorgingstehuizen. Deze sector omvat meer dan 37.000 banen en vertoont al enkele jaren groei. De groot- en detailhandel is de vierde sector in Den Haag met bijna 31.000 banen (12%). De sector is gekrompen het afgelopen jaar, vooral door de krimp in de groothandel en handelsbemiddeling. Bij de kleinere clusters zijn vooral de overige diensten, de informatie en communicatie en de onderwijs sectoren van belang.

2 Zie de bijlage voor nadere uitleg

10


3 . 3 VESTIGINGEN EN WERKGELEGENHEID NAAR LOCATIE De belangrijkste werklocatie is het stadsdeel centrum. Ruim 83.000 arbeidsplaatsen bevinden zich daar. Dat is 31% van de werkgelegenheid in Den Haag. Ook stadsdeel Haagse Hout is een belangrijk stadsdeel voor werknemers. Hier zijn meer dan 43.000 banen (18%). Tenslotte zijn er nog eens 36.000 arbeidsplaatsen in stadsdeel Scheveningen. De onderstaande kaart laat zien waar de meeste werknemers werken.

Kaart 3.1 Banen per stadsdeel, 2009

Wanneer we in dit plaatje verder inzoomen naar de wijken is te zien dat er vooral veel banen zijn in wijken waarin een bedrijventerrein of een kantorengebied is gevestigd.


11

Kaart 3.2 Banen per wijk, 2009

Behalve naar de verschillende stadsdelen kunnen we de werkgelegenheid ook naar concentratiegebieden indelen. Dan blijkt dat een groot deel van de werkgelegenheid in Den Haag zich concentreert op bedrijventerreinen of kantoorgebieden. In totaal bevinden zich bijna 109.000 banen op bedrijventerreinen of in kantoorgebieden (ca. 38.000 banen op bedrijventerreinen en 71.000 banen in kantoorgebieden). Dat betekent dat het merendeel van de werkgelegenheid zich verspreid door de stad bevindt. Daarnaast werken nog bijna 31.000 mensen in een winkelgebied. Dat betekent dat van alle banen er 139.000 op een formele geconcentreerde werklocatie zijn gevestigd. Dat is iets meer dan de helft van alle banen in Den Haag (52%). De andere banen zijn verspreid door de stad gevestigd.

3 . 4 BANEN NAAR GESLACHT De meeste banen in Den Haag worden bezet door mannen. Minder dan de helft (45%) van de banen wordt in 2009 bezet door een vrouw. Er zijn duidelijke verschillen naar bedrijfstak. Vrouwen werken traditioneel vaker in de zorg, het onderwijs en de cultuur, overige dienstverlening en de horeca. Mannen werken relatief vaker in alle andere sectoren.

12


Figuur 3.2 Bezette arbeidsplaatsen naar geslacht en bedrijfstak in Den Haag, 1-1-2009

Primaire sector, delfstoffen, industrie, nuts

Vrouw en

Mannen

Bouw nijverheid Groot- en detailhandel; reparatie van auto’s Vervoer en opslag Logies-, maaltijd- en drankverstrekking Informatie en communicatie Financiële instellingen Zakelijke diensten Openb. bestuur, overheid, soc. verzekeringen Onderw ijs Gezondheids- en w elzijnszorg Ov. diensten, sport, cultuur, IO 0

5

10

15

20

25

30

35


3 . 5 DEELTIJDWERKERS EN UITZENDKRACHTEN Het totaal aantal banen in Den Haag waar de vorige paragraaf op doelt, betreft alle banen in Den Haag. Dat wil zeggen dat alle mensen die betaald werk doen worden meegeteld inclusief de mensen die minder dan 12 uur per week werken en inclusief de uitzendkrachten. De mensen die minder dan 12 uur per week werken noemen wij deeltijdwerkers. In totaal zijn er ruim 18.700 banen die in deeltijd worden vervuld in Den Haag, vrijwel allemaal vaste krachten. Slechts 4% van de parttimers is een parttime uitzendkracht (834 banen). Overigens is het hierbij theoretisch ook mogelijk dat er sprake is van dubbeltellingen. Immers zoals één werkzame persoon bij twee vestigingen een baan kan hebben en dus twee banen heeft, zo kan één baan ook door twee parttimers worden vervuld. Vooral bij deze kleine banen van minder dan 12 uur per week bestaat het risico op dubbeltellingen. Hiervoor is niet gecorrigeerd. Het parttime werk komt vooral voor in de handel, zakelijke dienstverlening, horeca, en voor zover het vrouwen betreft in de gezondheidszorg. In totaal zijn er ruim 4.500 vestigingen in Den Haag met deeltijdwerkers. Dat is ca. 13% van alle vestigingen.


13

Figuur 3.3 Deeltijdwerkers naar geslacht en bedrijfstak, in arbeidsplaatsen in 2009 Primaire sector, delfstoffen, industrie, nuts

Man < 12 uur

Bouw nijverheid

Vrouw < 12 uur

Groot- en detailhandel; reparatie van auto’s Vervoer en opslag Logies-, maaltijd- en drankverstrekking Informatie en communicatie Financiële instellingen Zakelijke diensten Openb. bestuur, overheid, soc. verzekeringen Onderw ijs Gezondheids- en w elzijnszorg Ov. diensten, sport, cultuur, IO 0

1.000

2.000

3.000

4.000


Uitzendkrachten worden ook in veel vestigingen benut. Een kleine 800 vestigingen heeft bijna 5.300 uitzendkrachten in dienst. Er wordt relatief veel gebruik gemaakt van uitzendkrachten in de zakelijke dienstverlening, de horeca, bij het openbaar bestuur. Uitzendkrachten zijn vaker mannen dan vrouwen (63% tegenover 37%). Ook komen uitzendkrachten die minder dan 12 uur per week werken bijna niet voor (16%).

14


Figuur 3.4 Uitzendkrachten naar geslacht en bedrijfstak, in banen (2009) Primaire sector, delfstoffen, industrie, nuts Bouw nijverheid Groot- en detailhandel; reparatie van auto’s Vervoer en opslag Logies-, maaltijd- en drankverstrekking Informatie en communicatie Financiële instellingen Zakelijke diensten Openb. bestuur, overheid, soc. verzekeringen Onderw ijs Gezondheids- en w elzijnszorg Ov. diensten, sport, cultuur, IO 0 Man fulltime

Man < 12 uur

200

400

Vrouw fulltime

600

800 1000 1200 1400

Vrouw < 12 uur


3 . 6 EXPATS In 2008 is specifiek onderzoek gedaan naar de economische effecten van internationale instellingen en organisaties in de regio Haaglanden. In dit onderzoek werd onder andere gevraagd naar het aantal werkzame personen bij ambassades en internationale instellingen en naar het aantal expats dat daar werkt3. Uit deze bron bleek dat in de internationale instellingen en organisaties in Haaglanden ruim 14.000 mensen werken. Strikt gesproken gaat het hier niet in alle gevallen om Nederlandse werkgelegenheid. Werknemers van een ambassade werken immers op buitenlands grondgebied. Deze werkgelegenheid wordt dan ook niet in de standaard tellingen meegenomen. Het geeft echter wel een indicatie van de mate van internationalisatie van Den Haag. Een deel van deze werknemers is expat. Dat wil zeggen, iemand met een niet Nederlandse nationaliteit die (tijdelijk) in Nederland werkt. Uit het eerder genoemde onderzoek door Decisio blijkt dat in elk geval ca. 10.000 van de getelde werknemers bij internationale instellingen en organisaties in de Haagse regio expat zijn. Bij internationale bedrijven in de regio Den Haag werken bijna 50.000 mensen, waaronder een kleine 3.000 expats. In totaal werken er meer dan 8.600 expats in Den Haag.

3 Economische betekenis internationale bedrijven en organisaties in Haaglanden, 2008. Door Decisio BV en Bureau Louter.


15

Tabel 3.1 Werknemers bij internationale instellingen en organisaties in Den Haag en omstreken, medio 2008

Organisaties

Banen

W.v. expats

Internationale bedrijven

316

49.350

2.892

Ambassades en consulaten

107

3.076

2.177

VN & Intergouvernementeel

12

3.158

2.491

Europese instellingen

19

5.473

4.581

Algemeen NGO

66

302

84

Kennis instellingen

18

606

147

Internationale scholen

16

1.590

813

Totaal Internationale Organisaties

238

14.205

10.293

Totaal

554

63.555

13.185

Den Haag

329

42.272

8.606

Overig regio Den Haag

225

21.283

4.579

Bron: Economische betekenis internationale bedrijven en organisaties in Haaglanden, Decisio BV en Bureau Louter, 2008, bewerking Afd. Onderzoek

16


4

DE HAAGSE ONTWIKKELING

4 . 1 HOE GING HET DE AFGELOPEN JAREN? Een belangrijke indicator voor de economische kracht van een stad is de ontwikkeling van de werkgelegenheid. In 2006 was er sprake van een dip onder invloed van de algemene recessie in Nederland. Daarna neemt de werkgelegenheid weer toe. In 2009 is het aantal banen in Den Haag nog wel iets toegenomen maar dit is heel gering. De invloed van de kredietcrisis is in de cijfers van 2009 nog niet goed te zien. Informatie over de actuele ontwikkeling van de werkgelegenheid onder invloed van de economische crisis is pas begin 2011 beschikbaar.

Figuur 4.1 Ontwikkeling van het aantal banen in Den Haag

270000 265000 260000 255000 250000 245000 240000 235000 2004

2005

2006

2007

2008

2009


Hoewel het totaal aantal banen nog steeds groei laat zien van 2,5% ten opzichte van 1 januari 2008, willen we hier toch de kanttekening bij plaatsen dat deze groei vooral wordt veroorzaakt door een groei van de parttime banen (minder dan 12 uur per week). Het aantal fulltime banen (12 uur per week of meer) is iets afgenomen ten opzichte van 2008 (-382 banen).


17

Figuur 4.2 Ontwikkeling van het aantal banen in Den Haag naar type baan 110

108

105

Alle banen

Alle banen

Fulltime banen

Fulltime banen

Parttime banen

105

Parttime banen

100

102 95

90

99 2004

2005

2006

2007

2008

2009

2008

2009


Om de ontwikkelingen in Den Haag in perspectief te zetten, vergelijken we deze met de ontwikkelingen in het Stadsgewest Haaglanden. Globaal laat de werkgelegenheidsontwikkeling in Haaglanden in de periode 2004-2009 hetzelfde patroon zien als de ontwikkeling in Den Haag. Dat is ook logisch omdat Den Haag een grote rol speelt binnen het Stadsgewest Haaglanden. Binnen het stadsgewest Haaglanden is Den Haag verantwoordelijk voor 51% van de banen en de vestigingen. Wanneer we Den Haag afzetten tegen de andere gemeenten in het stadsgewest zien we ook hier hetzelfde patroon. Een belangrijk verschil zit in het laatste jaar, 2009. In dit jaar laat Den Haag nog een lichte groei zien, maar de overige gemeenten van het Stadsgewest Haaglanden laten krimp zien.

Figuur 4.3 Ontwikkeling van het aantal banen in Den Haag en de overige gemeenten van het Stadsgewest Haaglanden, 2007-2009

270.000 265.000 260.000

Den Haag Overig Haaglanden

255.000 250.000 245.000 240.000 235.000 230.000 2004

2005

2006

2007


18


2008

2009

4 . 2 WAAR ZIT DE ONTWIKKELING? De ontwikkeling in het aantal banen bestaat uit verschillende factoren. Zo is er de autonome ontwikkeling. Dit is de ontwikkeling van bedrijfsvestigingen die ook al een jaar eerder in Den Haag gevestigd waren. Daarnaast hebben we bedrijfsvestigingen die zich nieuw in Den Haag hebben gevestigd. Dit kunnen starters zijn of verhuizers, maar ook neven vestigingen van bestaande bedrijven is een mogelijkheid. Tenslotte zijn er ook vestigingen verdwenen uit Den Haag. Dit kan door opheffing of verhuizing zijn. In 2009 hebben we ruim 34.300 vestigingen in Den Haag. Daarvan waren er ruim 28.500 ook in 2008 in Den Haag gevestigd. Deze vestigingen die in beide jaren in Den Haag aanwezig waren zijn in deze periode gegroeid met ruim 3.000 banen. Een autonome groei van 1,2%. Naast de autonome groei zijn er vestigingen die in 2008 buiten Den Haag gevestigd waren maar in 2009 in Den Haag zitten. Dit zijn ruim 5.800 vestigingen met meer dan 11.000 arbeidsplaatsen. Dit kunnen vestigingen zijn die nieuw zijn opgericht of neven vestigingen, maar ook verhuizingen van buiten het Stadsgewest Haaglanden zijn mogelijk. Van deze 5.800 vestigingen die nieuw zijn in Den Haag komen er 278 uit een andere Haaglanden gemeente. Zij vormen ca. 2.800 banen van de in totaal 11.000 nieuwe banen in Den Haag. Daarnaast zijn bijna 4.000 vestigingen verdwenen uit Den Haag met ca. 13.600 arbeidsplaatsen. Hiervan bleven 358 vestigingen met 1.520 banen behouden voor het Stadsgewest Haaglanden. In totaal laat Den Haag een kleine groei zien van 669 banen of wel 0,3%.

Tabel 4.1 Groeiontwikkeling in Den Haag 2008-2009 Autonome groei

2.008

2.009

251.925

254.972

3.047

11.202

11.202

Groei door vestiging Krimp door vertrek

13.580

Saldo

265.505

Saldo

-13.580 266.174

669


De volgende tabel laat zien wat de tien grootste groeiers en dalers zijn in het aantal banen. De grootste toename in het aantal banen vond plaats bij het openbaar bestuur. Deze sector kreeg er sinds 2008 808 banen bij. De grootste krimp vond plaats bij de gespecialiseerde werkzaamheden in de bouw. In totaal leverde alle vestingen met krimp een banenverlies op van 13.300 banen. Alle vestigingen met groei leverde een banengroei op van 16.347. Per saldo levert dat een autonome krimp op van 3.047. Overigens bleef het aantal banen in de meeste vestigingen constant. In bijna 21.000 vestigingen was sprake van hetzelfde aantal werknemers in 2008 en 2009.


19

Tabel 4.2 Top 10 van branches met autonome groei en autonome krimp Banen 2008

Branches met groei

Banen 2009

Toename in banen

Openbaar bestuur, overheidsdnsten, verplichte soc. verzek.

50.595

51.403

808

Gezondheidszorg

16.225

16.858

633

Maatschappelijke dvl zonder overnachting

10.535

11.077

542

Dienstverlening ohgv informatietechnologie

3.443

3.984

541

Algemene burgelijke en utiliteitsbouw en projectontwikkeling

5.204

5.687

483

Onderwijs

15.026

15.448

422

Landbouw, jacht en dvl. hiervoor

1.722

2.130

408

Verpleging, verzorging en begeleiding met overnachting

9.134

9.503

369

Vervoer over land

5.699

5.812

113

Grond-, water-, en wegenbouw

801

889

88

Banen 2008

Branches met krimp

Banen 2009

Afname in banen

Gespecialiseerde werkzaamheden in de bouw

6.464

6.344

-120

Logiesverstrekking

1.641

1.467

-174

Dienstverlening ohgv informatie

583

390

-193

Uitgeverijen

1.639

1.444

-195

Maken van computers en elektronische en optische apparatuur

1.367

1.146

-221

Financiele instellingen

3.699

3.477

-222

Arbeidsbemiddeling, uitzendbureaus en personeelsbeheer

4.726

4.494

-232

Maken van overige goederen

1.883

1.610

-273

Eet- en drinkgelegenheden

9.568

9.241

-327

Grthdl en handelsbemiddeling (niet in auto’s / motorfietsen)

7.543

6.716

-827

Totaal van alle banen

265.505

266.174

669


De meeste groei vond het afgelopen jaar plaats in het grootbedrijf (vanaf 250 werknemers). Het laatste jaar (2008-2009) was hier sprake van een groei van 2,5% ofwel ruim 2.300 banen. Ook de micro ondernemingen met minder dan 10 werknemers groeiden het laatste jaar. Deze kleine ondernemingen groeiden met 1% of bijna 600 banen. De kleine en middelgrote vestigingen hadden het moeilijker. Zij krompen in met respectievelijk 2,9% en 1,2%. In totaal leverden zij ruim 2.200 banen in. In de onderstaande figuur is te zien dat de kleine en middelgrote vestigingen in de periode 2007-2008 nog wel groeiden.

20


Figuur 4.4 Ontwikkeling van het aantal banen in Den Haag naar MKB klasse, geïndexeerd (2007=100) 112 110

Micro ondernemingen (< 10 w p)

108

Kleine ondernemingen (10- 50 w p)

106

Middelgrote ondernemingen (50 250 w p)

104 102

Grote ondernemingen (250 w p of meer)

100 98 2007

2008

2009


4 . 3 ECONOMISCHE CONTEXT Omdat de meest recente gegevens de stand weergeven van 1 januari 2009 komen de gevolgen van de kredietcrisis hierin nog nauwelijks tot uiting. Inmiddels zijn we enkele maanden gevorderd in 2010 en kunnen we uit andere bronnen wel een beeld van de huidige situatie schetsen. De meest recente ontwikkelingen voor de agglomeratie Den Haag (Den Haag, Leidschendam-Voorburg, Rijswijk en Wassenaar) komen uit de conjunctuur enquête Nederland (COEN) van het vierde kwartaal 20094. De uitkomsten van dit onderzoek laten een positiever beeld zien dan het kwartaal daarvoor. Hieronder volgen de belangrijkste conclusies uit het rapport over het vierde kwartaal van 2009. “De economische crisis heeft zich in het derde kwartaal minder gemanifesteerd. Hoewel de omzet bij de meeste bedrijven nog afnam, blijken export en orderontvangsten van de meeste bedrijven in het gebied van Kamer van Koophandel Den Haag toegenomen. Ondernemers zijn ook positiever geworden over het economisch klimaat en de winstgevendheid. De verwachtingen zijn over het algemeen positiever dan vorig kwartaal. Dat geldt voor zowel omzet, export, orderpositie als personeel”. Personeel is in veel bedrijfssectoren (bouw, detailhandel, diensten) de doorslaggevende productiefactor. De ontwikkeling van omzet en productie zijn direct van invloed op de ontwikkelingen van de behoefte aan personeel en daarmee de werkgelegenheid. De afgelopen jaren is de werkgelegenheid sterk gegroeid. Tot en met 2008 was er in veel sectoren een tekort aan (gekwalificeerd) personeel, iets dat in het vierde kwartaal van 2008 nog als de grootste productiebelemmering werd gezien. Inmiddels ziet de situatie er heel anders uit. Bij per saldo ca. één op de zes bedrijven (18%) is de personeelssterkte in het derde kwartaal afgenomen.

4 Zie voor meer informatie: http://www.kvk.nl/ondernemen_in_uw_regio/den_haag/feiten_en_cijfers/cijfers_opvragen/coen/


21

Deze krimp is echter al een lichte verbetering ten opzichte van het voorgaande kwartaal. De verwachtingen voor het derde kwartaal zijn per saldo ook negatief: per saldo één op de acht bedrijven verwacht het personeelsbestand het komende kwartaal te gaan inkrimpen De verwachtingen zijn daarmee positiever dan voor het vorige kwartaal.

Figuur 4.5 Gerealiseerde en verwachtte personeelsontwikkeling in 2009

5

4

0 -5 -10

IV 2008 -10

I

II

III

IV

2009

2009

2009

2009

-12

-15 -20

-20

-12

-14 -18

-19

-25 Verw achting

Realisatie

Bron: Kamer van Koophandel Haaglanden, COEN, COnjunctuurEnquête Nederland Vijfde meting, 4e kwartaal 2009

22


5

ONDERNEMEND DEN HAAG

5 . 1 DE ROL VAN HET MKB Den Haag heeft 34.331 vestiging die op vestigingenniveau bijna allemaal onder het Midden en KleinBedrijf (MKB) vallen5. Het MKB omvat bedrijfsvestingen met minder dan 250 banen. Van alle vestigingen in Den Haag valt 99,6% binnen het MKB. Slechts 0,4% van de vestigingen (125) heeft meer dan 250 banen. Verreweg het meest voorkomend zijn de micro vestigingen met 91% van de vestigingen. Het kleinbedrijf omvat 7% van alle vestigingen en het midden bedrijf 2%.

Figuur 5.1 Het MKB en het grootbedrijf naar aantal vestigingen en aantal banen. 2009

Groot (250 w p of meer); 95.719

Middelgroot (50 - 250 w p); 61.286

Micro (< 10 w p); 59.805

Klein (1050 w p); 49.364

Klein (1050 w p); 2.494 Micro (< 10 w p); 31.117

Middelgroot (50 - 250 w p); 595 Groot (250 w p of meer); 125


Het aantal banen laat een totaal ander beeld zien. In de rechter figuur zien we dat de 125 vestigingen met meer dan 250 banen verantwoordelijk zijn voor bijna 96.000 banen, ofwel 36% van de werkgelegenheid. De middelgrote vestigingen en de micro vestigingen zijn ieder verantwoordelijk voor ca. 23% van de banen. Het kleinbedrijf zorgt voor 19% van de banen.

5 . 2 WIE ZIJN DE GROOTSTE WERKGEVERS IN DEN HAAG Gemiddeld behoren in Den Haag de grootste bedrijven tot de overheid. Het gemiddeld aantal banen per vestiging in de sector openbaar bestuur e.d. is 219. De eerst volgende sector met grote vestigingen is de zorg. Deze sector heeft gemiddeld 19 werknemers per vestiging. In de volgende tabel is voor iedere sector te zien hoeveel banen er gemiddeld zijn per vestiging. De sector openbaar 5 Het MKB wordt vastgesteld op bedrijfsniveau. Dat wil zeggen dat de verschillende vestigingen samen van één bedrijf minder dan 250 banen hebben. In deze rapportage wordt echter gebruik gemaakt van een registratie op het niveau van de individuele vestigingen. We hebben het in dit rapport dan ook over MKB op vestigingsniveau en niet op bedrijfsniveau.


23

bestuur, overheid en sociale verzekeringen is hierbij weggelaten omdat hierdoor de schaal teveel beïnvloed wordt en daardoor de ander sectoren nauwelijks meer zichtbaar zijn in de figuur.

Figuur 5.2 Gemiddelde omvang van vestigingen per economisch cluster, in banen (2009) exclusief overheid

Primaire sector, delfstoffen, industrie, nuts Bouw nijverheid Groot- en detailhandel; reparatie van auto’s Vervoer en opslag Logies-, maaltijd- en drankverstrekking Informatie en communicatie Financiële instellingen Zakelijke diensten Onderw ijs Gezondheids- en w elzijnszorg Ov. diensten, sport, cultuur, IO 0

5

10

15

20


De Gemeente Den Haag is als werkgever het grootste bedrijf in Den Haag. Gevolgd door het Ministerie van Justitie en het Ministerie van Defensie. De lijst met tien grootste organisaties in de non-profit wordt volledig bepaald door overheid en zorg.

Figuur 5.3 De top 10 grootste non-profit organisaties in Den Haag naar aantal banen, 1-1-2009

Gemeente Den Haag Min v Justitie Min van Defensie Stg. Parnassia Hagaziekenhuis Regiopolitie Haaglanden Ministerie v Buitenlandse Zaken Min v Financien Stg Meavita Thuiszorg Ministerie v Vrom 0

2.000

4.000

6.000


24


8.000

10.000

In de commerciële sector is KPN het bedrijf met de meeste banen in Den Haag.

Figuur 5.4 De top 10 grootste commerciële organisaties in Den Haag naar aantal banen, 1-1-2009

KPN ING Bank Koninklijke TNT Post B.V. Albert Heijn BV T-Mobile AEGON Shell International B.V. CSU Cleaning Services B.V. NS Siemens 0

1.000

2.000

3.000

4.000

5.000

6.000


5 . 3 STARTERS De economie heeft baat bij levendigheid en de ontwikkeling van nieuwe bedrijvigheid. Voldoende nieuwe initiatieven zijn daarvoor noodzakelijk. Starters op de bedrijvenmarkt moeten daarom worden gekoesterd. Want zij zorgen voor innovatie en nieuwe werkgelegenheid, vooral als zij de kans krijgen zich te ontplooien en te groeien. Starters zijn ondernemingen die nieuw starten. Met starters worden geen nevenvestigingen bedoeld of nieuwe takken van sport van een bestaande onderneming. Een groot aantal starters kan overigens ook wijzen op problemen met de arbeidsmarkt. In tijden dat het moeilijk is om een betaalde baan te vinden maken meer mensen gebruik van de mogelijkheid om zelf een bedrijf te starten. Dit lijkt het laatste jaar niet het geval te zijn. Het aantal gestarte bedrijven in Den Haag piekte in 2000 en is daarna weer wat afgenomen. Om daarna opnieuw een hoge vlucht te nemen tot 2008. In dat jaar zijn er meer dan 5.200 nieuwe bedrijven gestart in Den Haag. In 2009 is het aantal starters blijven steken op 3.900.


25

Figuur 5.5 De ontwikkeling van het aantal starters per jaar, 2000-2009

6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

Bron: Kamer van Koophandel Haaglanden

Figuur 5.5 laat het aantal starters zien als percentage van alle vestigingen. Hieruit blijkt dat ook het aantal starters ten opzichte van het totaal aantal vestigingen flink is toegenomen. In de jaren 2000 tot ongeveer 2004 schommelde het aandeel starters rond de 9% van alle vestigingen het betreffende jaar. Na 2004 begon het aantal starters snel toe te nemen. Dit geldt zowel in absolute aantallen zoals te zien in figuur 5.5 als voor het aandeel. Dit is toegenomen tot 16% van alle vestigingen in 2008 om daarna af te nemen tot 11% in 2009.

Figuur 5.6 Starters als percentage van het totaal aantal vestigingen 18% 15% 12% 9% 6% 3% 0% 2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009


Figuur 5.7 laat zien in welke branches vaak starters voorkomen. In Den Haag wordt vooral gestart met een bedrijf in de zakelijke dienstverlening, een bedrijf in de bouw of een (detail)handelsbedrijf. De verklaring voor het relatief vaak starten met een landbouwbedrijf is te vinden in het grote aantal uitzendbureaus dat wordt gestart. Het gaat hier om uitzendbureaus en loonbedrijven die zich specifiek richten op de land- en tuinbouw, vooral in het Westland. In de bouw komen naar verhouding veel ZZP’ers voor (Zelfstandigen Zonder Personeel).

26


Figuur 5.7 Starters naar branche 6.000 5.000 zakelijke diensten/beheer/ov. financiële instellingen

4.000

vervoer/communicatie horeca

3.000

handel/reparatie bouwnijverheid

2.000

industrie landbouw/visserij

1.000 0 2000

2002

2004

2006

2008


Nog interessanter is het naar de overlevingskansen en profielen van de starters te kijken. Vooruitkijkend op een onderzoek naar starters dat binnenkort wordt opgeleverd beschrijven we vast enkele kenmerken van starters. In dit onderzoek zijn de starters vanaf 2003 gevolgd. Gemiddeld is na vijf jaar de helft van de starters gestopt. Wel zien we dat starters die recenter begonnen zijn, het langer volhouden dan starters die al in 2003 gestart zijn. Zo is van de starters uit 2003 na vier jaar 46% gestopt. Van de starters uit 2006 is dat 40%. Een aantal kenmerken van starters zoals deze uit het onderzoek komen volgt hieronder: • 89% van de starters is ZZP’er (aandeel ZZP’ers is met 11% gestegen ‘03–‘09), een enkeling start met een partner. • 71% is een mannelijke starters, het aandeel vrouwelijke starters neemt wel toe zowel absoluut al relatief (aandeel vrouwelijke starters met 13% gestegen ‘03–‘09). • Gemiddelde leeftijd is 36,6 jaar (gemiddelde leeftijd gedaald met 6,7 jaar ‘03–‘09). • Grootste aandeel starters (38%) in de leeftijdsgroep 30 t/m 40 jaar. • De branches Bouwnijverheid (22%), Adviesdiensten (17%) en Groot/Detail handel (15%) zijn de grootste branches. Voornamelijk vanaf 2006 zijn de branches Bouwnijverheid en Adviesdiensten de grootste branches. Voor 2006 was Groot/Detail handel de grootste branche. • 42% van het aantal starters is autochtoon. 28% is een Westerse allochtoon en 11% is van Turkse afkomst (De groep Westerse allochtonen neemt snel toe, door vooral Polen en Bulgaren). • Starters zijn vooral te vinden in de volgende wijken: • Laakkwartier en Spoorwijk (10%) • Schildersbuurt (8%) • Rustenburg & Oostbroek (7%) • Transvaalkwartier (6%) • Valkenboskwartier (5%)


27

28


6

DE HAAGSE BEROEPSBEVOLKING De economie van een stad heeft baat bij veel werkende inwoners. Immers, zij verdienen het geld in Den Haag of daarbuiten, en voor ten minste een deel geven ze het in Den Haag ook weer uit. Per 1 januari 2009 wonen er 482.510 mensen in Den Haag6. Ongeveer 218.000 van hen hebben betaald werk. Dat is 45% van de totale bevolking.

6 . 1 HOEVEEL HAGENAARS WERKEN De volgende tabel maakt duidelijk hoe we van de totale bevolking van Den Haag naar de beroepsbevolking komen. Van de totale bevolking van ca. 483.000 inwoners is maar een deel geschikt voor de arbeidsmarkt. Dat zijn degenen tussen de 15 en 65 jaar. Van hen zal ook nog lang niet iedereen werken of willen werken. Er is een grote groep jongeren die nog bezig zijn met hun studie, er zijn mensen die er bewust voor kiezen om geen betaald werk te doen of te zoeken en er zijn mensen die om andere redenen niet in staat zijn om werk te verrichten (bv. arbeidsongeschikt). Zo komen we van alle 15 tot 64 jarigen tot een veel beperktere groep die in staat is om te werken en dit ook wil. Dit noemen we de beroepsbevolking. In Den Haag heeft de beroepsbevolking op 1 januari 2009 een omvang van ruim 230.000 mensen. De beroepsbevolking bestaat uit mensen die werken en mensen die dat niet doen. Van de totale beroepsbevolking werkt 95% en is 5% werkloos.

Tabel 6.1 Overzicht bevolking, potentiële beroepsbevolking en beroepsbevolking in Den Haag per 1-1-2009 Per 1-1-2009

Totaal

% vd tot bev.

Totaal

Bevolking Den Haag

482.510

100%

Potentiële beroepsbevolking: 15-64 jarigen

335.025

69%

Beroepsbevolking

230.234

Werkende beroepsbevolking 218.179 48% Niet werkende beroepsbevolking 12.054

Overigen die geen deel uit maken van de beroepsbevolking

104.791

22%

% vd beroepsbev.

95% 5%

Bron: GBA, CBS, bewerking Afdeling Onderzoek

Naast de werkloze beroepsbevolking is er nog een groep mensen die wel werk zoeken, maar geen deel uit maken van de beroepsbevolking. Dit heeft te maken met de definitie van de beroepsbevolking. De totale groep Niet Werkende Werkzoekenden (NWW’ers) bestaat voor een deel uit niet werkende beroepsbevolking en voor een deel uit mensen die volgens de officiële definitie niet tot de

6 Bron: GBA, bewerking DSO/Afdeling Onderzoek


29

beroepsbevolking behoort. Dit omdat zij bijvoorbeeld niet binnen twee weken met een baan kunnen starten, of niet meer dan 12 uur per week willen werken. Meer over de NWW’ers vindt u in een aparte rapportage over dit onderwerp.

6 . 2 HET OPLEIDINGSNIVEAU VAN DE BEROEPSBEVOLKING De Haagse beroepsbevolking is steeds beter opgeleid. In 1997 was 29% van de Haagse beroepsbevolking laag opgeleid (BO, VMBO, MBO1). Ca. tien jaar later, in 2009 was dat gedaald tot 23%. Voor het aandeel hoogopgeleiden in de beroepsbevolking geldt het omgekeerde. In 1997 had 35% van de beroepsbevolking een hoog opleidingsniveau (HBO of WO), in 2008 was dat gestegen tot 40%. Het aandeel mensen met een opleidingsniveau op het middenniveau (HAVO, VWO, MBO) is vrijwel gelijk gebleven.

Figuur 6.1 Het opleidingsniveau van de Haagse beroepsbevolking

2007/2009 2006/2008 2005/2007 2004/2006 2003/2005 1999/2001 1998/2000 1997/1999 0%

20%

40% laag

60% midden

80%

100%

hoog

Bron: CBS

Het opleidingsniveau van de Haagse beroepsbevolking is hoger dan voor Nederland als geheel. Den Haag kent vooral meer hoog opgeleiden en minder midden opgeleiden in vergelijking met Nederland. Het aandeel laag opgeleiden in de totale beroepsbevolking komt overeen met het landelijk gemiddelde. In vergelijking met de andere G4 gemeenten is Den Haag beter opgeleid dan Rotterdam, maar minder dan Amsterdam en vooral Utrecht.

30


Figuur 6.2 Opleidingsniveau in de G4 en Nederland, 2009

Nederland Rotterdam Den Haag Amsterdam Utrecht 0%

20%

40% laag

60%

midden

80%

100%

hoog

Bron: CBS

6 . 3 PENDEL Niet iedereen die in Den Haag werkt is een Hagenaar, en ook niet iedere Hagenaar werkt in Den Haag. Het resultaat van dit verschijnsel is forensisme. Of wel het dagelijks heen en weer reizen tussen de woongemeente en de werkgemeente. De pendelbalans in de volgende figuur laat zien hoeveel pendelaars er ongeveer Den Haag in en uit gaan. Van alle banen in Den Haag wordt het grootste deel bezet door mensen die in Den Haag wonen. Ongeveer 41% van de banen wordt bezet door mensen die buiten de gemeente wonen, dus de inkomende pendel. Het gaat hier om alle banen dus ook die van minder dan 12 uur per week.

Figuur 6.3 Pendelbalans Den Haag, 2009 Banen bezet door Hagenaars Ca. 156.000

ca. 59%



Totaal aantal banen (100%) Ca. 266.000

ca. 41%



Banen bezet door inkomende pendel Ca. 110.000

 Haagse BB elders werkend Uitgaande pendel (31% van de BB) Ca. 67.000 Bron: GBA, CBS, Werkgelegenheidsregister Haaglanden, Bewerking Afdeling Onderzoek

De beroepsbevolking wordt weergegeven in personen die tenminste 12 uur per week willen werken. Daarmee wijkt dit wat af van de banen. Van de totale beroepsbevolking werkt ca. 31% buiten Den Haag, dit is de uitgaande pendel. Dat zou betekenen dat van de Haagse beroepsbevolking ongeveer 151.000 mensen in Den Haag zouden werken. Dat wijkt dus iets af van het aantal banen dat door Hagenaars wordt bezet door de hierboven genoemde definitie verschillen.


31

In 2009 is in het werkgelegenheidsregister Haaglanden ook gevraagd naar de woonplaats van de in Haaglanden werkenden. Iets minder dan de helft (49%) van de 110.000 forensen die buiten Den Haag wonen, komt uit een van de Haaglanden gemeenten. Hierbij zijn vooral Zoetermeer, Leidschendam-Voorburg en Westland de belangrijkste donorgemeenten. Buiten het Stadsgewest Haaglanden komen de pendelaars vooral uit Rotterdam en Leiden-Bollenstreek.

Figuur 6.4 Inkomende pendel naar herkomstgebied, 2009

Zoetermeer Leidschendam-Voorburg Westland Rijsw ijk Delft Pijnacker-Nootdorp Wassenaar Midden-Delfland

Stadsregio Rotterdam Leiden/Bollenstreek buiten Nederland en/of onbekend Stadsregio Amsterdam Oost Zuid-Holland Utrecht (provincie) overig Nederland overig Noord-Holland overig Zuid-Holland Noord-Brabant + Zeeland 0

2.000

4.000

6.000

8.000 10.000 12.000 14.000


Veel minder Hagenaars gaan naar een andere gemeente om te werken. De meesten van hen (62%) blijft binnen het Stadsgewest Haaglanden. Vooral Rijswijk is hier een doelgemeente.

32


Figuur 6.5 Uitgaande pendel naar doelgebied, 2009

Buiten Haaglanden Rijsw ijk Westland Delft Leidschendam-Voorburg Zoetermeer Pijnacker-Nootdorp Wassenaar Midden-Delfland 0

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000



33

34


7

TOEKOMSTVERWACHTINGEN VOOR DE WERKGELEGENHEID Liet 2008 voor Nederland nog een economische groei zien van 2%, in 2009 is door het Centraal Planbureau een krimp geconstateerd van 4%. De verwachting voor 2010 is weer een groei van 1,5% oplopend tot 2% groei in 2011. Om de overheidsfinanciën op lange termijn houdbaar te maken is een structurele verbetering van het begrotingssaldo met 29 miljard euro nodig. Ofwel 1.750 euro per inwoner. De komende kabinetsperioden zullen dus forse aanpassingen in de overheidsbegroting noodzakelijk zijn, die zich qua omvang redelijk laten vergelijken met die in de jaren tachtig, na het akkoord van Wassenaar. De problemen zijn nu wel van een heel andere aard dan die in de jaren tachtig en vereisen dus een andere aanpak. Uit de ervaringen van de jaren tachtig kunnen echter wel twee belangrijke lessen worden getrokken, die ook voor de komende jaren relevant zijn. Ten eerste: als wordt gekozen voor een goed pakket van maatregelen dat leidt tot meer arbeidsaanbod, een hogere productiviteitsgroei, en een effectievere overheid, dan wordt Nederland daar op termijn beter van. Ten tweede: dat is wel een kwestie van de lange adem. De resultaten van het herstelbeleid werden pas zichtbaar in latere kabinetsperioden. Dit beleid vraagt dus om een langetermijnvisie, die zich uitstrekt tot voorbij het einde van de volgende kabinetsperiode7. In deze rapportage bekijken we alleen de effecten op de werkgelegenheid. Hiervoor passen we de groeicijfers van de werkende beroepsbevolking toe op Den Haag. Ter illustratie is de volgende afbeelding opgenomen. De groene lijn met de bolletjes laat de gerealiseerde werkgelegenheidsontwikkeling zien tot en met 1-12009. De donker groene lijn laat het meest optimistische scenario zien. Hierin worden voor de jaren 2010 t/m 2012 de door het CPB verwachte groeicijfers van het aantal werkzame personen gebruikt. Voor de periode na 2012 gebruiken we de groei zoals deze landelijk in de periode 2000-2009 gold (volgens LISA, +1,02%). We gaan er daarbij dus vanuit dat de economie in 2013 hersteld zal zijn. De lichtgroene lijn houdt rekening met het grote belang van de overheid in Den Haag. Er van uit gaande dat de overheidssector fors zal moeten inkrimpen om de overheidsschuld te saneren, is de groei bij de overheid op 0% gesteld in 2010, en op -1% in 2011 en 2012 om dan in 2013 weer op 0% groei uit te komen. Voor de overige sectoren gelden de groeicijfers die hierboven zijn genoemd. Omdat de overheidssector in het algemeen wat vertraagd reageert en de (rijks) overheid bovendien voornemens is om bezuinigingen bij de overheid door te voeren, is deze pas vanaf 2014 op de helft van het landelijk groeicijfer gezet.

7 CPB Economische Verkenningen 2011-2015


35

Figuur 7.1 Verwachte groeicijfers werkgelegenheid in Den Haag 290000 280000 270000 260000 250000 240000 230000 2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2014

2016

2018

2020

t/m 2012 vlgs CPB groei werkzame pers, daarna groei NL idem, overheid 0% groei tot 2014 idem maar overheid krimpt met 10.000 banen en dip duurt langer gerealiseerde groei in werkzame personen

Bron: Werkgelegenheidsregister Haaglanden, CPB, LISA, Bewerking Afdeling Onderzoek

De bruine lijn tenslotte laat het meest pessimistische scenario zien. Hierbij gaan we uit van een krimp bij de overheid van 10.000 banen in de komende vier jaar. In de twee jaar daarna stellen we de groei op nul. Tenslotte zal de overheid vanaf 2017 weer gaan groeien maar met de helft van de landelijke groei. Hierdoor duurt de dip langer dan bij de twee andere prognoses. De overheid zal trager terugkomen op groei en ook de overige sectoren doen er tot 2016 over om terug te komen op het landelijk groeipercentage. Afhankelijk van het scenario zal de werkgelegenheid van Den Haag tussen 2014 en 2020 terug zijn op het huidige niveau van 266.000 banen.

36


8

NIET WERKENDE WERKZOEKENDEN

8 . 1 INLEIDING Naar aanleiding van de jaarlijkse cijfers van het UWV Werkbedrijf, worden de Niet Werkende Werkzoekenden (NWW’ers) onder de loep genomen. Per 1 januari 2010 heeft Den Haag 18.271 NWW’ers. Zeker met het oog op de economische crisis, is het goed om de stand van NWW’ers in Den Haag op te maken. In dit hoofdstuk wordt de stand van NWW’ers per 1 januari 2010 beschreven en wordt er een indicatieve prognose gemaakt van de ontwikkeling van de NWW’ers voor het jaar 2010 en 2011.

8 . 2 OPLEIDINGSNIVEAU Het opleidingsniveau van de NWW’ers in Den Haag blijft min of meer constant: voornamelijk laaggeschoolden (60% heeft Basisonderwijs of VMBO). Ruim een kwart (26%) heeft een opleiding op middelbaar niveau (Havo, VWO, MBO) en 14% is hoog opgeleid (HBO, WO). De relatief kleine groep hooggeschoolde NWW’ers heeft, zoals verwacht, sneller een baan dan de groep laaggeschoolde NWW’ers. Er kan gezegd worden dat hoe hoger de genoten opleiding hoe korter de persoon werkloos is. Ruim tweederde van de hoog opgeleiden (WO/Master en Hbo/Bachelor) is minder dan een jaar werkzoekende en 16% is langdurig werkloos (langer dan drie jaar). Voor mensen met een laag opleidingsniveau is 48% minder dan een jaar werkloos en 30% is langdurig werkloos. Wanneer er echter gekeken wordt naar de categorie langdurige werklozen, is het relatief hoge percentage hoog opgeleiden (Hbo/Bachelor en WO/Master) van 9% toch opmerkelijk.

8 . 3 ETNICITEIT De groep NWW’ers in Den Haag bestaat voor het grootste deel (68%) uit mensen met een niet Nederlandse achtergrond. Vooral de NWW’ers binnen de etnische groepen Turken, Marokkanen en overige niet Westerse bevolkingsgroepen zijn met een basisschool niveau relatief vaak laaggeschoold. Dit betekent dat deze groep NWW’ers geen startkwalificatie voor de arbeidsmarkt heeft.


37

Figuur 8.1 Etniciteit NWW’ers naar opleidingsniveau in Den Haag, per 1-1-2010 70% 60%

Basis en lager

50%

VMBO

40%

MBO/HAVO/VWO

30%

HBO/Bachelor

20%

WO/Master

10% 0% Surinamers

Antillianen

Turken

Marokkanen

overig nietw esterse allochtonen

w esterse autochtonen allochtonen

Bron: UWV WERKbedrijf, Bewerking Afdeling Onderzoek

8 . 4 LEEFTIJD Het aantal NWW’ers is de afgelopen jaren afgenomen. Pas in het laatste jaar (2009) is ten gevolge van de crisis weer een groei te zien in het aantal NWW’ers. Per 1 januari 2010 staan er 18.271 werkzoekenden geregistreerd. Hoewel het grootste deel van hen ouder is dan 27 jaar (86%), is per 1-1-2010 wel een groter deel onder de 27 jaar dan in de vorige jaren. De grafiek hieronder laat ook zien dat de werkloosheid onder de jongeren sneller oploopt dan bij de ouderen.

Figuur 8.2 NWW’ers naar leeftijdscategorie, 1-1-2010

120 100 80 60 40 20 0 2006

2007 jonger dan 27 jr

2008

2009

27 jr of ouder

2010 Totaal


Wanneer de jeugdwerkloosheid wordt vergeleken met de oudere werklozen, kan zoals verwacht geconstateerd worden dat jeugdwerklozen korter werkloos zijn en dus sneller een baan hebben dan werklozen ouder dan 27 jaar.

38


Figuur 8.3 Leeftijd NWW’ers naar werkloosheidsduur in Den Haag, per 1-1-2010 in % 90 80 70

minder dan 6 maanden

60

6 maanden tot 1 jaar

50

1 tot 2 jaar

40

2 tot 3 jaar

30

meer dan 3 jaar

20 10 0 jonger dan 27 jr

27 t/m 44 jr

45 jr of ouder


De jeugdwerklozen hebben naar verhouding vaak binnen een half jaar een baan. Minder dan een half procent van de jeugdwerklozen is langdurig werkloos (3 jaar of langer werkloos). Met de leeftijd neemt het aantal langdurig werkzoekenden toe. Boven de 45 jaar is ruim 15% van de werkzoekenden langdurig werkloos.

8 . 5 GESLACHT Er zijn nauwelijks verschillen tussen werkzoekende mannen en vrouwen met betrekking tot de leeftijdscategorie. Wel zijn vrouwen iets vaker laag opgeleid. Alleen wanneer er wordt gekeken naar de etnische groep niet- Nederlanders is te concluderen dat het meer vrouwen dan mannen betreft die als werkzoekend staan ingeschreven. Alleen voor de Marokkaanse groep werkzoekenden staan er meer mannen dan vrouwen ingeschreven.


39

Figuur 8.4 Geslacht NWW’ers naar etniciteit in Den Haag, per 1-1-2010

autochtonen w esterse allochtonen overig niet-w esterse allochtonen Marokkanen Turken Antillianen Surinamers 0%

10%

20%

30% Man

40%

50%

60%

Vrouw


8 . 6 WERKLOOSHEIDSPERCENTAGE Eén van de cijfers waar altijd veel vraag naar is, is het werkloosheidspercentage. Hiervan zijn er meerdere in omloop. In de volgende tabel wordt op de bovenste regel aangegeven welk deel van de beroepsbevolking niet werkt. Op de volgende regel staat het meest gangbare werkloosheidspercentage. Dit wordt berekend door het aantal NWW’ers te delen op de beroepsbevolking. Hieraan kleven echter een aantal nadelen. De groep NWW’ers bestaat deels uit beroepsbevolking, maar deels ook uit mensen die niet tot de beroepsbevolking behoren omdat zij bijvoorbeeld minder dan 12 uur willen werken of niet direct beschikbaar zijn. Om deze groep te vergelijken met de beroepsbevolking is niet zuiver. Een tweede nadeel is dat de beroepsbevolking wordt berekend door het CBS op basis van enquêtes. Op het niveau van Den Haag geeft dat grote onzuiverheden en fluctuaties per jaar en bovendien is het cijfer niet altijd even recent. Wij geven er dan ook de voorkeur aan om het aantal NWW’ers af te zetten tegen de potentiële beroepsbevolking. Dat is iedereen tussen de 15 en 65 jaar. Deze potentiële beroepsbevolking is een deelsegment van de bevolking en altijd berekend op basis van de bevolkingsregistratie in plaats van enquêtes.

Tabel 8.1 Topindicator: De verhouding tussen werkzame en werkloze beroepsbevolking Per 1-1

2004

2005

2006

2007

2008

2009

Niet werkende beroepsbevolking als percentage van de beroepsbevolking

7,0%

7,1%

6,4%

5,3%

4,8%

nb

nb

Niet werkende werkzoekenden als percentage van de beroepsbevolking

13,4%

13,0%

12,7%

9,8%

8,1%

6,8%

7,9%

Niet werkende werkzoekenden als percentage van de potentiële beroepsbevolking

9,1%

8,9%

8,8%

6,7%

5,5%

4,7%

5,4%

Bron: CBS, UWV WERKbedrijf, Bevolkingsprognose Den Haag 2008-2025, Dienst Stedelijke Ontwikkeling, Afdeling Onderzoek

40

2010


8 . 7 ONTWIKKELING SINDS 2007 Vanaf januari 2007 tot eind 2008 is er een gestage daling te zien in het aantal ingeschreven niet werkende werkzoekenden (NWW’ers) in Den Haag (figuur 8.1.). Ten opzichte van 2006 kent Den Haag eind 2008 zelfs een halvering van het aantal NWW’ers. Vanaf oktober 2008 zien we echter het aantal NWW’ers snel oplopen. De internationale kredietcrisis begint dan ook in Nederland tol te eisen. De NWW’ers in Den Haag per 1 januari 2010 vertegenwoordigen 3,6% van het landelijke aantal werkzoekenden8, wat een bescheiden daling is ten opzichte van januari 2009 en januari 2008 (respectievelijk 3,8% en 4,0% van het landelijk aantal NWW’ers). Hieruit blijkt dat Den Haag het niet slecht doet in vergelijking met Nederland als geheel. Figuur 8.5 NWW’ers in Den Haag 25.000 22.500 20.000 17.500 15.000

jan feb mrt apr mei juni juli aug sep okt nov dec jan feb mrt apr mei juni juli aug sep okt nov dec jan feb mrt apr mei juni juli aug sep okt nov dec jan feb mrt

2007

2008

2009

2010


WERKLOOSHEIDSDUUR Wanneer er een indeling wordt gemaakt naar werkloosheidsduur is een forse stijging te zien in de kortdurende werkloosheid (minder dan 1 jaar) in het laatste jaar. De middencategorie 1 – 3 jaar laat een kleine toename zien. En het aantal langdurig werklozen (3 jaar of langer werkloos) laat een daling zien. We concluderen hieruit dat de toename van het totaal aantal NWW’ers het laatste jaar te danken is aan recent werkloos geworden mensen.

8 Bron: UWV WERKbedrijf


41

Figuur 8.6 Percentage NWW’ers in Den Haag naar werkloosheidsduur, per 1 januari van het betreffende jaar 12.000 10.000 2006

8.000

2007 6.000

2008 2009

4.000

2010

2.000 0 < 1 jaar

1 - 3 jr

>= 3 jr


Tabel 8.2 Niet werkende werkzoekenden in Den Haag 2005

2006

2008

2009

2010

Totaal aantal NWW’ers in Den Haag

Per 1-1

28.748

22.046

18.259

15.601

18.271

bo, vbo, mavo, mbo, havo, vwo

88%

88%

89%

88%

86%

hbo, WO

12%

12%

11%

12%

14%

100%

100%

100%

100%

100%

Onbekend

13%

14%

Basis

25%

24%

38%

39%

34%

VMBO

28%

27%

29%

28%

26%

MBO/HAVO/VWO

23%

23%

22%

21%

26%

HBO/Bachelor

7%

8%

7%

8%

10%

WO/Master

4%

4%

4%

4%

5%

100%

100%

100%

100%

100%

15 t/m 26 jaar

17%

14%

13%

11%

11%

27 t/m 44 jaar

49%

46%

43%

44%

44%

45 t/m 65 jaar

42

34%

40%

44%

45%

45%

100%

100%

100%

100%

100%

Etnische groep Nederlanders

n.b.

33%

29%

31%

32%

Etnische groep niet- Nederlanders

n.b.

68%

71%

69%

68%

100%

100%

100%

100%


Man

50%

50%

49%

49%

53%

Vrouw

50%

50%

51%

51%

47%

100%

100%

100%

100%

100%

Duur werkloosheid 0 tot 6 maanden

41%

38%

39%

47%

59%

6 tot 12 maanden

29%

23%

23%

21%

19%

1 tot 2 jaar

14%

19%

15%

13%

10%

2 tot 3 jaar

6%

8%

10%

6%

6%

3 jaar of langer

10%

12%

13%

13%

8%

100%

100%

100%

100%

100%

onbekend

1%

2%

3%

3%

3%

minder dan 12 uur

2%

2%

1%

1%

1%

12 t/m 20 uur

7%

8%

8%

8%

5%

Gewenste werkduur

21 t/m 30 uur

5%

5%

5%

5%

5%

31 uur of meer

85%

83%

83%

83%

86%

100%

100%

100%

100%

100%


8 . 8 KRACHTWIJKEN De spreiding van de NWW’ers over de stad is niet gelijk. Zoals verwacht hebben de vier krachtwijken in Den Haag te kampen met relatief veel NWW’ers vergeleken met de niet- krachtwijken in Den Haag. 42% van de NWW’ers in Den Haag komt uit de vier krachtwijken (Schildersbuurt, Stationsbuurt, Transvaal en Den Haag Zuidwest), terwijl hier niet meer dan 24% van de potentiële beroepsbevolking9 woont. In Den Haag Zuidwest en de Schildersbuurt wonen relatief de meeste NWW’ers. In de Schildersbuurt woont maar liefst 13% van de Haagse NWW’ers, terwijl er maar 7% van de potentiële beroepsbevolking woont (figuur 8.7).

9 Er wordt gerekend met de potentiële beroepsbevolking en niet met de beroepsbevolking van het CBS, omdat de beroepsbevolkingscijfers verouderd zijn en veelal meerjaars gemiddelden zijn, waardoor de potentiële beroepsbevolkingcijfers accurater zijn.


43

Figuur 8.7 Percentage van de Haagse NWW’ers en potentiële beroepsbevolking voor de (niet) krachtwijken

Totaal niet Krachtw ijken Totaal Krachtw ijken

Den Haag Zuidw est Transvaalkw artier Stationsbuurt Schildersbuurt 0%

10%

20%

30%

Percentage van de Haagse potentiële beroepsbevolking

40%

44

Kaart 8.1 Aantal Haagse NWW’ers verdeeld naar wijken 2010


60%

70%

80%

Percentage van de Haagse NWW'ers

Bron: GBA, UWV WERKbedrijf, Bewerking Afdeling Onderzoek

50%

8 . 9 ‘G4’ STEDEN Wanneer Den Haag wordt vergeleken met de andere ‘G4’ steden, dan heeft Den Haag naar verhouding meer NWW’ers dan Utrecht, maar veel minder dan Rotterdam en Amsterdam. In Den Haag loopt de verhouding tussen het aantal NWW’ers en de potentiële beroepsbevolking ook minder uit de pas. Den Haag heeft 3,6% van alle NWW’ers in Nederland en 3% van de Nederlandse potentiële beroepsbevolking. Daarmee heeft Den Haag nog steeds veel NWW’ers ten opzichte van het aantal potentiële beroepsbevolking, maar dit is niet te vergelijken met bijvoorbeeld Amsterdam. De hoofdstad heeft 8,3% van alle NWW’ers maar slechts 5% van de potentiële beroepsbevolking. Rotterdam loopt vergelijkbaar uit de pas met respectievelijk 6,6% van de NWW’ers en 3,7% van de potentiële beroepsbevolking. Alleen in Utrecht is de verhouding andersom. Zij heeft slechts 1,9% van de NWW’ers en 2% van de potentiële beroepsbevolking.

Figuur 8.8 Percentages van de landelijke NWW’ers en potentiële beroepsbevolking voor de ‘G4’ steden

Utrecht Rotterdam Den Haag Amsterdam 0%

1%

2%

3%

4%

5%

Aandeel in de landelijke potentiële beroepsbevolking

6%

7%

8%

9%

Aandeel in de landelijke NWW'ers

Bron: CBS, UWV WERKbedrijf, Bewerking Afdeling Onderzoek


45

46


9

TOEKOMSTVERWACHTINGEN V O O R H E T A A N TA L N W W ’ E R S In de loop van 2009 heeft de arbeidsmarkt steeds meer de gevolgen gemerkt van de economische crisis. In figuur 8.5 in hoofdstuk 8 is te zien wat de ontwikkeling van het aantal NWW’ers in Den Haag is geweest. In dit hoofdstuk gaan we in op de verwachte ontwikkelingen van het aantal NWW’ers in de nabije toekomst. Onderstaande figuur geeft de ontwikkeling in het aantal NWW’ers weer. Tot november 2008 is er een gestage daling te herkennen. Na november 2008 is er al sprake van een omslag in de arbeidsmarkt. Hoewel het aantal NWW’ers nog historisch laag is, wordt nu de daling van het aantal werklozen omgebogen naar een stijging. Het UWV Werkbedrijf geeft in haar regionale arbeidsmarkt schets een prognose van het aantal NWW’ers in Den Haag10. Het UWV Werkbedrijf gaat hierin uit van een groei met ca. 32% in de regio Haaglanden in 2010. Hoewel de uitgangspunten van deze prognose inmiddels al weer achterhaald zijn, geeft de volgende figuur toch een beeld van wat ons nog te wachten staat. Een stijging van het aantal NWW’ers met 32% leidt over een jaar tot ca. 25.000 NWW’ers in januari 2011. Niet uitgesloten is dat deze verwachting nog te optimistisch is en de toename van het aantal NWW’ers groter is. Wanneer we de ontwikkeling van het aantal NWW’ers vanaf september 2008 tot en met februari 2010 lineair doortrekken, komen we uit op een aantal van ca. 21.000 begin 2011. Dit komt vrijwel overeen met de ontwikkeling wanneer we deze in 2010 op hetzelfde groeipercentage houden als in 2009 (13,4%, zie de donkergroene lijn in de grafiek). Wanneer we het UWV werkbedrijf volgen in een groei van het aantal niet werkende werkzoekenden met 32% dan zal het totaal aantal NWW’ers begin 2011 bijna 25.000 bedragen.

Figuur 9.1 Aantal NWW’ers in Den Haag t/m februari 2010 en prognose

26.000

NWW ontw ikkeling bij 32% groei in 2010

24.000

NWW ontw ikkeling bij 13% groei

22.000

Recente ontw ikkeling NWW

20.000 18.000 16.000 14.000 12.000 10.000

J F M A M J J A S O N D J F M A M J J A S O N D J F M A M J J A S O N D J F M A M J J A S O N D J 2007

2008

2009

2010

2011

Bron: UWV WERKbedrijf. Bewerking Afdeling Onderzoek

10 Regionale arbeidsmarktschets 2010, arbeidsmarkt regio Haaglanden, UWV WERKbedrijf


47

48


I

BIJLAGE 1

Sector

Klasse

Banen

01 Landbouw, jacht en dvl. hiervoor

2.130

02 Bosbouw en dvl. t.b.v. de bosbouw

11

03 Visserij, kweken van vis en schaaldieren

315

09 Dienstverlening tbv aardolie- en aardgaswinning

385

10 Vervaardiging van voedingsmiddelen

582

11 Vervaardiging van dranken

19

13 Vervaardiging van textiel

108

14 Vervaardiging van kleding

66

15 Maken van leer en lederwaren en schoenen

13

16 Houtindustrie en maken van art. van hout, kurk, riet e.d.

98

17 Maken van papier, karton en papier- en kartonwaren 18 Uitgeverijen, drukkerijen en reprod. van opgenomen media

17 1.066

19 Aardolie- en steenkoolverwerkende industrie

17

20 Maken van chemische produkten

72

21 Maken van farmaceutische grondstoffen en producten Primaire sector, Delfstoffen, Industrie en Nutsbedrijven

12

22 Maken van produkten van rubber en kunststof

140

23 Maken van glas, aardewerk, cement-, kalk- en gipsprodukten

75

24 Maken van metalen in primaire vorm

2

25 Maken van produkten van metaal (excl. mach. en transp.mid.)

330

26 Maken van computers en elektronische en optische apparatuur

1.146

27 Maken van elektrische apparatuur

24

28 Maken van overige machinesen apparaten

609

29 Maken van auto-s, aanhangwagens en opleggers

14

30 Maken van overige transportmiddelen

39

31 Maken van meubels

189

32 Maken van overige goederen

1.610

33 Reparatie en installatie van machines en apparaten

3

35 Prod. en distrib. van elektr., aardgas, stoom en gekoelde lucht

86

36 Winning en distributie van water

198

37 Afvalwater inzameling en -behandeling

57

38 Afvalinzameling en -behandeling en voorbereiding tot recycling

908

39 Sanering en overig afvalbeheer

25

Totaal

10.366

41 Algemene burgelijke en utiliteitsbouw en projectontwikkeling Bouw

42 Grond-, water-, en wegenbouw

889

43 Gespecialiseerde werkzaamheden in de bouw

6.344

Totaal

Groot- en detailhandel, reparatie auto’s

5.687

12.920

45 Handel in en reparatie van auto-s en motorfietsen

2.764

46 Grthdl en handelsbemiddeling (niet in auto-s/ motorfietsen)

6.716

47 Detailhandel Totaal

21.378 30.858


49

Sector

Klasse 49 Vervoer over land 50 Vervoer over water

Vervoer en opslag

51 Luchtvaart 52 Opslag en dienstverlening t.b.v. het vervoer 53 Post en Koeriers Totaal

Logies-, maaltijd- en drankverstrekking

55 Logiesverstrekking 56 Eet- en drinkgelegenheden Totaal 58 Uitgeverijen 59 Productie en distributie van films en tv, maken en uitgeven geluidsopnamen

Informatie en communicatie

60 Verzorgen en uitzenden van tv programmas

9.241 10.708 1.444 648 123

390 15.654 3.477

65 Verzekeringswezen en pensioenfondsen

4.077

66 Overige financiële dienstverlening

1.827

Totaal

9.381

68 Verhuur van en handel in onroerend goed

3.610

69 Rechtskundige dvl, accountancy, belasting advies en administratie

7.036

70 Holdings, man. advies, concerndiensten

4.920

71 Architecten, ingenieurs en technisch ontwerp en advies, keuring en controle

6.418

72 Speur- en ontwikkelingswerk

1.739

73 Reclame en marktonderzoek

2.201

74 Industrieel ontwerp en vormgeving, fotografie, vertaling en ov. consultancy

1.715

75 Veterinaire dvl

80 Beveiliging en opsporing 81 Facility management, reiniging en landschapsverzorging 82 Overige zakelijke dienstverlening

50

1.467

64 Financiele instellingen

79 Reisbemiddeling, -organisatie, toeristische informatie en reserveringsbureaus

Gezondheids- en welzijnszorg

3.569 9.907

3.984

78 Arbeidsbemiddeling, uitzendbureaus en personeelsbeheer

Onderwijs

11 424

62 Dienstverlening ohgv informatietechnologie

77 Verhuur en lease van autos, consumenten art., machines en ov. roerende goed.

Openbaar bestuur e.d.

91

9.065

Totaal

Zakelijke diensten

5.812

61 Telecommunicatie 63 Dienstverlening ohgv informatie

Financiële instellingen

Banen

169 533 4.494 871 984 4.240 1.744

Totaal

40.674

84 Openbaar bestuur, overheidsdiensten, sociale verzekeringen

51.403

Totaal

51.403

85 Onderwijs

15.448

Totaal

15.448

86 Gezondheidszorg

16.858

87 Verpleging, verzorging en begeleiding met overnachting

9.503

88 Maatschappelijke dvl zonder overnachting

11.077

Totaal

37.438


Sector

Overige diensten, sport, cultuur, Internationale Organisaties

Klasse

Banen

90 Kunst

3.250

91 Culturele uitleencentra, openb. archieven, musea, e.d

1.731

92 Loterijen en kansspelen

778

93 Sport en recreatie

1.391

94 Levensbeschouwelijke en politieke org, belangen- en ideële org, hobbyclubs

5.449

95 Reparatie van computers en consumentenartikelen 96 Wellness, uitvaart, persoonlijke dvl en ov. dvl 99 Extra-territoriale lichamen en organisaties Totaal

343 3.610 4.865 21.417


51

HAAGSE WERKGELEGENHEID IN VOGELVLUCHT

Recommend Documents