20|
De historie in vogelvlucht Adri Padmos
De oudst bekende mensen op Schouwen Op de lage strandwallen aan de kust (duinenrijen die zijn ontstaan in de prehistorische tijd) liepen 2500 jaar voor het begin van de jaartelling al mensen rond. Het waren jagers van de Vlaardingencultuur. Onder in duinvalleien en achter de kust zijn een halve eeuw geleden diverse vuurstenen voorwerpen van deze mensen gevonden: een bijltje om bomen te kappen en verder pijlpunten, schrabbers en mesjes die duidelijk voor de jacht zijn gebruikt. Tussen Haamstede en Burghsluis langs de Brabersweg zijn tijdens de herverkavelingswerken in de jaren ‘50 op zo’n strandwal ook grondsporen gevonden van huizen uit die tijd. De archeologen vermoeden dat het geen permanente bewoning betreft. De huizen hadden ingegraven staanders; de wanden bestonden uit gevlochten takken, dichtgesmeerd
met klei, en op het dak lagen takken en riet of stro. De huizen waren niet groot, 3 bij 8,5 meter, een flinke huiskamer voor een heel gezin. De mensen deden in die tijd al aan akkerbouw en veeteelt, maar daar is op Schouwen niets van teruggevonden. De Neolithische mensen (Jonge Steentijd) kwamen hier vermoedelijk om te jagen en te vissen. In de beboste duinen langs de kust leefden namelijk diverse soorten herten en ook klein wild. Aan het strand waren zeehonden en er spoelde wel eens een walvis aan. In de Scheldemond was er vis, waaronder de steur die de rivier opzwom. En mensen leefden ook van eetbare schelpen, zoals mossels en kokkels. Ook toen was Schouwen in de lente en de zomer een aantrekkelijk gebied!
Leuk feitje Er is door een schoolmeester uit Burgh ooit een doorboorde berentand gevonden, die kennelijk als amulet diende. Maar of de bruine beer in de duinbossen voorkwam?
Tekst: Frans Beekman
Er zijn in Nederland meerdere ringwalburgen (o.a. in Middelburg en Souburg).
Karolingische ringwalburg
Midden in het plaatsje Burgh ligt een archeologisch monument: de Karolingische ringwalburg. De geschiedenis leert ons dat dit een verdedigingswerk is geweest tegen de Vikingen uit de negende en tiende eeuw. Deze Noormannen teisterden grotere delen van Europa. De Schouwenaren bouwden de ringwalburg om zich te kunnen beschermen tegen deze mannen met woeste baarden. De inwoners en hun vee konden zich verschuilen achter deze aarden wal en ze trokken de loopbrug op als de Noormannen in zicht kwamen.
Een andere, nieuwere theorie is dat de ringwalburg een bouwwerk is dat gemaakt is door de Vikingen zelf! De Vikingen hadden te kampen met slechte leefomstandigheden en zochten nieuwe locaties om zich te vestigen en om handel te drijven. Ze hadden geen agressieve intenties, maar de mensen vonden de Vikingen er eenvoudigweg woest uitzien met die helmen. Daar kwam nog bij dat de twee volken moeilijk met elkaar konden communiceren. Wist u dat er in Scandinavië ringwalburgen bestaan die er exact uitzien als deze in Burgh? De burg is gerestaureerd en al wandelend waant u zich terug in de tijd. In Burgh bevindt zich tevens museum de Burghse Schoole, waar een apart zaaltje is gewijd aan de ringwalburg met een maquette en originele bodemvondsten.
|21
Adri Padmos
22|
De Gouwe De Gouwe was een water dat in de Middeleeuwen stroomde vanaf de Oosterschelde naar zowel Brouwershaven als de Sonnemare in het noorden. Het vormde de scheiding tussen het eiland Scolden of Scouden aan de ene en de eilanden Duvelant en Dreischor aan de andere kant. Op 10 en 11 augustus 1304 vond op dit water een heuse slag plaats: de Slag op de Gouwe. Het was een zeeslag tussen de Hollands-Franse vloot en de Vlaamse vloot. De Gouwe was op dat moment naar schatting 700-800 meter breed, inclusief de verraderlijke schorren en slikken aan beide oevers. Verschillende schepen liepen dan ook vast. Vlaanderen verloor de strijd; meer dan 1.000 man vonden de dood en bijna 80 schepen werden verwoest. Een boer in de Gouweveerpolder vond eens een skelet met een stervormig gat in de schedel!
In 1374 werd de noordelijke tak van de Gouwe middels twee dammen afgesloten en zo ontstond de polder Noordgouwe. In 1610 volgde een dam tussen Schouwen en Duiveland, sinds die tijd is sprake van het eiland Schouwen-Duiveland. Nu loopt de N59 over deze dam. In de zeventiende eeuw verzandde de rivier. Als gevolg van de verzanding kent de omgeving van de vroegere Gouwe dan ook geen Zeeuwse kleigrond maar juist zandgrond.
Tip Op de website www.natuurlijksd.nl treft u een wandelroute aan die u leidt langs de oevers van de vroegere Gouwe. U krijgt uitleg over de cultuurhistorische plekjes waar u langs wandelt.
Vadertje Cats
Gouden Eeuw
Jacob Cats werd geboren op 10 november 1577 in Brouwershaven. Hij was een veelzijdig man en is vooral bekend van zijn belerende en moraliserende gedichten. Wie kent niet uitspraken van Vadertje Cats als ‘Elk vogeltje zingt zoals het gebekt is’ en ‘Kinderen zijn hinderen’? Naast volksdichter was hij jurist en politicus.
In de Gouden Eeuw floreerde de handel in Zierikzee. De rijken en notabelen van die tijd zochten een plek om de drukte van de stad te ontvluchten en de omgeving van het huidige Schuddebeurs, een voormalige zandplaat van de Gouwe, bleek daarvoor een geschikte plek.
In 1651 beëindigde hij op 74-jarige leeftijd zijn succesvolle loopbaan als raadpensionaris van Holland. Deze functie is vergelijkbaar met de huidige functie van minister-president. Hij bracht zijn laatste jaren door in zijn buitenplaats Sorghvliet aan de Scheveningseweg in Den Haag; dit huis is anno nu de ambtswoning van de minister-president en staat bekend als het Catshuis.
Zo ontstonden daar buitens als Mon Plaisir, Heesterlust, Rustenburg en Welgelegen. Op de hooggelegen zandige gronden rondom deze kapitale buitenhuizen werden parken en bossen aangelegd die intact bleven totdat de bomen en struiken bij gebrek aan brandstof tijdens de Tweede Wereldoorlog werden gekapt. Na de oorlog legde men snel weer nieuwe bossen aan. Langs de westelijke rand van het bos van Mon Plaisir kunt u een wandeling maken in het ‘Bos van de Toekomst’, waar 160 gedenkbomen staan. Schuddebeurs dankt zijn naam aan het feit dat in een zekere periode tol geheven werd langs de Schouwsedijk. De daaruit voortvloeiende uitspraak ‘schud de beurs’ veranderde in de loop der jaren in Schuddebeurs.
Tip Een bezoek aan Schuddebeurs mag u niet overslaan; u waant u in een oase van groen en rust en u proeft de rijke tijden van weleer. Neemt u uw hond mee, kijk dan ook op pagina 64.
|27
Vervlogen tijden route Deze fietsroute brengt u naar plaatsen met een rijk verleden. U volgt de volgende fietsknooppunten:
28|
7-5-4-62-61-60-95-97-96-87-86-85 *Elkerzeeseweg *-88-91-92-93-94-5 * Bij knooppunt 85 gaat u linksaf de Elkerzeeseweg op. Deze blijft u volgen totdat u knooppunt 88 bereikt . De fietstocht is een rondje, dus u kunt op ieder knooppunt instappen. Knooppunt 7: Zierikzee, kruising Nieuwe Haven / Haven (t.h.v. de Havenpoort)
Zierikzee
Noordgouwe
Het stadje Zierikzee staat in de top 10 van monumentensteden van Nederland: er zijn meer dan 500 monumenten! De reden is dat Zierikzee lange tijd te arm was om deze gebouwen te slopen en het stadje niet gebombardeerd werd in de Tweede Wereldoorlog. Voor ons nu een geluk! Het is zeer de moeite waard om een georganiseerde stadswandeling te maken. Boek de wandeling bij de VVV in Zierikzee.
Noordgouwe toont u de charmes van een Zeeuws ringdorpje: de kerk in het midden met een grachtje en een ring van monumentale pandjes eromheen.
Leuk feitje In de tijd dat Napoleon hier heer en meester was, eigende hij zich alle kerktorens toe. Op deze manier had hij goede uitkijkpunten om zijn vijand te zien naderen. Echter, hij vergat de kerktoren van Noordgouwe. Later werden alle kerktorens van Napoleon eigendom
Tip Bezoek het Stadhuismuseum in de Meelstraat en het Maritiem Museum op de Mol..
van de overheid; behalve dus die van Noordgouwe. Toen de kerkenraad van Noordgouwe op zeker moment de toren wilde renoveren, klopte men tevergeefs bij de overheid aan. Sorry, wij kunnen niet helpen: deze toren is niet ons eigendom…
Zonnemaire en Bommenede Het water Sonnemare wordt al genoemd in het jaar 776. Later ontstaat op deze plek het dorpje Zonnemaire. En het huidige werkhaventje Bommenede was in de twaalfde eeuw het welvarende eilandje Bommenee, dat strategisch lag tussen Zuid-Holland en Zeeland. Het floreerde dankzij de visserij en de handel.
|31
Brouwershaven Brouwershaven is in 1286 ontstaan dankzij Floris V, graaf van Holland en Zeeland, die op dat moment besloot dat hij een zeehaven nodig had. Aan de enorme afmetingen van de Sint Nicolaaskerk (1325-1650) en het rijk gedecoreerde stadhuis uit de zestiende eeuw is makkelijk af te leiden dat Brouwershaven vele jaren van voorspoed en rijkdom heeft gekend.
Tip Bezoek het Brouws Museum aan de Haven Zuidzijde en aanschouw de maritieme macht van weleer.
Den Osse Het huidige Den Osse is een geliefd vakantieplaatsje voor mensen die van rust en watersport houden. Waar
zich nu vakantiebungalows bevinden, stond ooit het kasteel Herckensteijn.
Brijdorpe, Looperskapelle en Elkerzee Gehuchtjes zijn het: Brijdorpe, Looperskapelle en Elkerzee. Voor je het weet, ben je er al doorheen gereden. Het is bijna niet te geloven dat bijvoorbeeld Brijdorpe met zijn haven ooit belangrijker was dan Brouwershaven! Bij Elkerzee werd in de twaalfde eeuw het klooster Bethlehem gesticht. Alleen de Kloosterweg en de naam van een boerderij aan die weg herinneren daar nog aan. De vroegere kloosterklok heeft tot de ramp van 1953 in de kerk van Elkerzee gehangen en doet nu nog steeds dienst in de toren van Scharendijke.
Kerkwerve De parochie van Kerkwerve is een van de oudste van het eiland. De reden is waarschijnlijk de nabijheid van de ‘grote’ stad Zierikzee. Ten westen van de Heuvelsweg bevindt zich een van de twee overgebleven vliedbergen (de andere ligt in Scharendijke). Dit waren bij hoogwater vluchtplaatsen voor zowel mens als dier.
Schuddebeurs Zie pagina 27.
60|
‘Westenschouwen, ’t zal u rouwen dat ge heeft geroofd mijn vrouwe, Westenschouwen zal vergaan alleen de toren zal blijven staan.’
De plompe toren en de verdronken dorpen
Het is bijna niet voor te stellen, maar hele dorpen en steden zijn in de loop der eeuwen in de golven van de Oosterschelde verdwenen. Omdat de stroming van het water regelmatig veranderde, braken dijken door en liepen polders onder. Met alle gevolgen voor de bevolking van dien. Vlakbij Burghsluis, aan de dijk van de Oosterschelde, staat de Plompe Toren. Deze toren is alles wat nog over is van het dorp Koudekerke. Rond het jaar 1540 was Koudekerke een welvarend dorp met een paar honderd inwoners. Het dorp lag toen nog op vier kilometer afstand van zee. Maar in de volgende decennia kwam de zee steeds dichterbij en de inwoners wisten wat er zou gebeuren… Rond 1583 namen de inwoners het besluit om niet langer te strijden tegen het water; ze braken het dorp af en trokken met huis en haard naar een veiligere plaats. Er bleef van het dorp niets over dan de Plompe Toren. Tussen 1475 en 1650 zijn aan de zuidkust zeker 15 dorpen ‘verdronken’.
|61
Sage van de zeemeermin In de Plompe Toren kunt u de sage van de zeemeermin beluisteren. Lang geleden op een mooie zomerdag waren vissers uit het welvarende dorp Westenschouwen hun lading vis aan het binnenhijsen. Tot ieders verrassing zat in de netten een zeemeermin verstrikt! Haar man zwom rond de boot en smeekte om haar vrijlating. De wrede vissers luisterden niet en brachten de zeemeermin aan wal waar ze ieder uur zwakker werd. Uitgeput stierf ze op de kade. De zeemeerminman werd verscheurd door boosheid en verdriet en sprak een vloek uit. Een paar jaar later was de haven van Westenschouwen verzand en was het armoe troef. Het dorpje raakte in de vergetelheid. Parkeren: • Bij de Plompe Toren is parkeergelegenheid. • Bij het haventje van Burghsluis is parkeergelegenheid.
De strijd tegen het water 36|
De naam van onze provincie zegt het al: zee & land. Schouwen-Duiveland is aan alle kanten omgeven door water en zijn inwoners hebben eeuwenlang gestreden tegen het water. En net als een groot deel van Nederland ligt het merendeel van Schouwen-Duiveland onder de zeespiegel. Eeuwen van overstromingen Vanaf het moment dat mensen zich hier vestigden, begon de strijd tegen het water. In eerste instantie zocht men hoger gelegen delen zoals hoge strandwallen. Vliedbergen werden gebouwd zodat mens en dier een vluchtplaats hadden als het water steeg. En de eerste waterbouwkundige activiteiten vonden plaats toen de Romeinen kwamen. Vanaf de tiende eeuw legden monniken dijken aan om zo te proberen de zee te weren. Achter de dijken ontstonden lager gelegen polders. Ongeveer 600 jaar later werd de watermolen uitgevonden en kon het waterpeil in laaggelegen polders steeds beter worden gecontroleerd.
Ondanks deze inspanningen werden 111 zware en minder zware overstromingen geteld in de periode tussen het jaar 1000 en 31 januari 1953. Toen deed zich de grootste ramp van de laatste eeuwen voor.
De watersnood van 1953 In de nacht van 31 januari op 1 februari 1953 vond de watersnood plaats. Op Schouwen-Duiveland raakten op 27 plaatsen de dijken zwaar beschadigd of braken ze door, onder meer bij Ouwerkerk en Serooskerke. SchouwenDuiveland was een van de zwaarst getroffen eilanden.
Deltawerken Iedereen was het erover eens dat een dergelijke ramp nooit meer mocht gebeuren. Twintig dagen na de ramp werd de Deltacommissie geïnstalleerd en in 1986 waren de Deltawerken gereed. De uitdaging was om een balans te vinden tussen veiligheid, welvaart en natuur. Het is een van de meest revolutionaire waterbouwkundige projecten ter wereld geworden.
Tip: Watersnoodmuseum Een verblijf op Schouwen-Duiveland is pas compleet na een bezoek aan het Watersnoodmuseum te Ouwerkerk. Het museum is gevestigd in de vier caissons die zijn gebruikt voor het sluiten van het laatste gat in de dijken.
Adri Padmos
37|
|37
Feiten en cijfers uit 1953: 141.000 hectare land stond onder water. 49.000 huizen en boerderijen werden getroffen. Meer dan 100.000 mensen moesten worden geëvacueerd. Meer dan 1.800 mensen vonden de dood door de ramp, van wie 534 op Schouwen-Duiveland.
