De inhoud in vogelvlucht Over de auteur ..................................................................................................... xix Dankwoord............................................................................................................ xx
Inleiding ........................................................................................ 1 Deel I: Voorbereidingen.................................................................... 5 Hoofdstuk 1: Toetsinstrumenten: een kennismaking ................................................. 7 Hoofdstuk 2: Wat je ouders nooit hebben verteld over houding ........................... 19 Hoofdstuk 3: 88 toetsen, drie pedalen, tien vingers en twee voeten ..................... 27
Deel II: Geluid op papier zetten ...................................................... 33 Hoofdstuk 4: Horizontale en verticale lijnen volgen ................................................ 35 Hoofdstuk 5: Meedoen in het ritme ............................................................................ 47 Hoofdstuk 6: Op je tellen passen ................................................................................ 61
Deel III: Eén hand tegelijk ............................................................. 75 Hoofdstuk 7: Een melodie spelen ................................................................................ 77 Hoofdstuk 8: De toonladders beklimmen .................................................................. 89 Hoofdstuk 9: Hé, vergeet de linkerhand niet! .......................................................... 103
Deel IV: In volmaakte harmonie leven ........................................... 117 Hoofdstuk 10: De bouwstenen van de harmonie .................................................... 119 Hoofdstuk 11: Toonsoorten ....................................................................................... 135 Hoofdstuk 12: Je spel verrijken met akkoorden ...................................................... 147
Deel V: Techniek telt ................................................................... 165 Hoofdstuk 13: Je spel aankleden ............................................................................... 167 Hoofdstuk 14: Meeslepende klanken ........................................................................ 183 Hoofdstuk 15: Een keur aan stijlen ........................................................................... 205
Deel VI: Veel speeltjes, weinig tijd ................................................ 229 Hoofdstuk 16: Het volmaakte instrument aanschaffen .......................................... 231 Hoofdstuk 17: Je instrument verzorgen ................................................................... 249
Deel VII: Het deel van de tientallen .............................................. 257 Hoofdstuk 18: Tien soorten musici en hun opnamen ............................................ 259 Hoofdstuk 19: Tien manieren om verder te komen na dit boek ........................... 277 Hoofdstuk 20: Tien tips van Blake om een pianoleraar te vinden ........................ 291 Bijlage A: Muziektermen ............................................................................................. 297 Bijlage B: Over de cd ................................................................................................... 305
Index ......................................................................................... 309
04-72483-inhkort.p65
7
04-01-2005, 11:51
Inleiding ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○
W
elkom bij Pianospelen voor Dummies. Doe mee en wees niet zenuwachtig over het feit dat je piano wilt leren spelen. De piano is gewoon een groot, lomp meubelstuk met een stel witte en zwarte toetsen. Met dit boek in de hand zorg je ervoor dat je piano geen enorme verzamelplaats voor stof wordt. Als je nooit een piano van dichtbij hebt gezien en nog nooit een toets hebt aangeraakt, is dat geen probleem. Dit boek begint bij het begin en neemt je stap voor stap mee langs de dingen die je moet weten om dat beest te temmen en het mooie muziek te laten spelen. Je zult plezier hebben, dat beloof ik je.
Waarom je dit boek moet hebben Ik ga ervan uit dat je je oog op een toetsinstrument hebt laten vallen en het misschien wel wilt kopen, samen met dit fijne boek. Je instrument zal minstens 25 witte en zwarte toetsen hebben en je moet misschien de stekker in het stopcontact steken. Je hebt er waarschijnlijk precies een bedrag voor betaald dat je nog kunt aftrekken van de belasting onder ‘noodzakelijke bedrijfskosten’. Omdat je in het bezit bent van een piano of een keyboard (of daar plannen voor hebt), ben je op zoek naar een boek om er achter te komen hoe je het instrument moet bespelen. Of misschien wil je noten leren lezen. Misschien kun je al spelen en wil je je spel verbeteren of een stijl ontwikkelen. Het kan zijn dat je meer te weten wilt komen over piano’s en uitvoerenden. Of je hebt wat hulp nodig bij het kopen van een instrument of het vinden van een docent. Om al deze redenen is dit het boek dat je nodig hebt. Je kunt Pianospelen voor Dummies gebruiken als leerboek of als naslagwerk. Zelfs als je al kunt spelen, vind je in dit boek misschien nog nieuwe trucs of technieken. Natuurlijk valt er nog veel te leren lang nadat je genoeg hebt gekregen van mijn grappen. Pianodocenten en studieboeken worden niet overbodig met Pianospelen voor Dummies. Maar tjonge, wat een heerlijk ongewone manier om piano te leren spelen: door je gewoon te vermaken met een fantastisch boek!
07-72483-inl.p65
1
04-01-2005, 11:51
2
Pianospelen voor Dummies ____________________________________
Hoe dit boek te lezen (en ernaar te luisteren) Denk niet dat je Pianospelen voor Dummies vanaf het begin moet gaan lezen. Dit is niet De donkere kamer van Damocles. Er is geen spannend avontuur in hoofdstuk 4. Sla het boek gewoon open en begin te lezen op een willekeurige bladzijde of in een hoofdstuk dat je interesseert. Als je iets moet weten uit een hoofdstuk dat je hebt overgeslagen, blader dan terug naar dat hoofdstuk en lees wat je moet weten. Ga vervolgens verder waar je gebleven was. Dit boek is ook kleiner dan de meeste pianoboeken, dus je kunt het makkelijk boven op de piano of het keyboard leggen of op het uitklaptafeltje in het vliegtuig. Vraag de stewardess of ze je drankje en je nootjes wil vasthouden. Het boek bestaat uit acht delen. Kies een deel uit om mee te beginnen.
Deel I: Voorbereidingen treffen In deel I maakt je kennis met de familie der toetsinstrumenten, hoe ze werken, waar je zit, welke hand je moet gebruiken en wat je met al die zwarte en witte toetsen moet doen.
Deel II: Geluid op papier zetten In dit deel leg ik je uit wat de betekenis is van al die tekens, lijnen en puntjes die de meeste mensen ‘muziek’ noemen. Ik laat je ook zien hoe je die tekens, lijnen en puntjes vertaalt naar echte melodieën.
Deel III: Eén hand tegelijk Alles komt samen in deel III, waarin je te weten komt hoe je allerlei overbekende melodieën speelt. Ik bespreek ook hoe belangrijk toonladders zijn. Ze helpen je bij het goed leren piano spelen. Aan het eind van dit deel komt die ander er ook bij: de linkerhand.
Deel IV: In volmaakte harmonie leven In dit deel maak je kennis met de wereld van de harmonie: wat harmonie is, hoe die ontstaat en hoe je de melodieën die je speelt er voller door kunt laten klinken.
07-72483-inl.p65
2
04-01-2005, 11:51
___________________________________________________ Inleiding
Deel V: Techniek telt Lees dit deel om je spel leuker te laten klinken door wat aardige trucs, technieken en stijlen. Let op: als mensen eenmaal weten dat je dit deel van het boek gelezen hebt, zullen ze je voortdurend vragen om op hun feestje te komen spelen.
Deel VI: Veel speeltjes, weinig tijd Dit deel dient als gids voor het kiezen, kopen en onderhouden van je instrument, of dat nu spiksplinternieuw is of een familie-erfstuk. Als je enthousiast wordt van dit deel, breek dan je spaarvarken en sla je slag.
Deel VII: Het deel van de tientallen In dit deel vind je een aantal lijstjes waardoor je meer plezier kunt beleven aan de piano. Ik vertel je over de grote meesters, uit heden en verleden. Ik laat je ook wat wegen zien die je kunt bewandelen als je verder wilt na het lezen van dit boek. Aan het eind geef ik je een lijstje met tips over hoe je een goede docent kunt vinden. Ik heb ook een verklarende woordenlijst en een bijlage over de cd in dit boek gestopt. Wat? Hoort er een cd bij dit boek? Je dacht dat dat ronde ding achter in dit boek een bierviltje was? Nee, gebruik daar maar een servetje voor. Op de cd staan opnames van alle liedjes die je in dit boek vindt, en ook andere muziekvoorbeelden. In de bijlage staat een complete lijst met nummers die op de cd staan.
Pictogrammen in dit boek Bij de verschillende pictogrammen vind je informatie die je misschien wat aandachtiger wilt lezen, of die je juist gauw wilt overslaan, of aan je vader of moeder wil vertellen.
LEES &
K MAKE RU
ISTERTIP LU
S
07-72483-inl.p65
Als je dit pictogram ziet, weet je dat er handige informatie volgt die je tijd of geld kan besparen. Het kan ook een geheugensteuntje zijn, of een tip om te voorkomen dat je jezelf elektrocuteert. N
IND
TI P
Sommige informatie in dit boek is meer voor gevorderden. Je kunt deze stukken overslaan om je hersenen niet te vermoeien of je laten verrassen door deze leuke en fascinerende informatie. Soms ben ik erg enthousiast over een bepaalde cd, een bepaald boek of andere muzikale hebbedingen. Dit pictogram attendeert je op dingen die je kunt opzoeken in de bibliotheek of die je kunt kopen.
3
04-01-2005, 11:51
3
Pianospelen voor Dummies ____________________________________ OP
4
CD DE
HE INF O
TE C H NI
SC
07-72483-inl.p65
Op de cd staan alle voorbeelden van de liedjes in dit boek en andere leuke dingen om naar te luisteren. Je kunt meespelen of eerst luisteren en dan zelf spelen. Luister even naar de cd als je dit pictogram ziet. Als ik me verlies in technisch jargon, dan geef ik je met dit pictogram eerst een waarschuwing. Scheur de bladzijde er niet per ongeluk uit in je haast om deze technische informatie over te slaan.
P W
O P!
AS
W! AU
Let op als dit pictogram verschijnt. Je kunt me achteraf bedanken voor de fouten of zelfs ongelukken die hiermee voorkomen zijn. Dingen waardoor je ‘wauw’ uitroept, worden voorafgegaan door dit pictogram. Deze kleine pareltjes zijn grappig, gek en soms zelfs nuttig.
4
04-01-2005, 11:51
Deel I
Voorbereidingen
‘Bel de mollenvanger, schat! De kruizen zijn opeens veranderd in mollen!’
08-72483-dl01.p65
5
04-01-2005, 11:51
In dit deel...
V
oor je aan het bespelen van een toetsinstrument begint, moet je weten wat het is, hoe het werkt, waar je je handen en voeten moet zetten en waar al die pedalen voor zijn. Nee, je hebt geen rijbewijs nodig en je hoeft niet achteruit in te parkeren. In hoofdstuk 1 maak je kennis met de familie der toetsinstrumenten, in al hun verschijningsvormen. In hoofdstuk 2 lees je hoe je moet zitten en wat je moet aanraken. Na hoofdstuk 2 ken je alle namen van de witte en zwarte toetsen op de piano. Dat is zeker!
08-72483-dl01.p65
6
04-01-2005, 11:51
Hoofdstuk 1
Toetsinstrumenten: een kennismaking ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○
In dit hoofdstuk: 䊳 Hoe een toetsinstrument werkt 䊳 Het verschil tussen akoestische en elektrische toetsinstrumenten 䊳 Een piano onderscheiden van een orgel en een orgel van varkensgekrijs ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○
V
oor alle duidelijkheid, als ik het over toetsen heb, dan bedoel ik toetsen die muziek voortbrengen. Ik bedoel geen toetsen met de letters QWERTY erop van een computer, een typemachine of een bedieningspaneel om een raket te lanceren. Controleer dus even of je wel het juiste boek hebt gekocht. Of het nu een piano, een orgel of een synthesizer is, een toetsinstrument is iets wonderbaarlijks. Je hebt er verstandig aan gedaan om voor een toetsinstrument te kiezen. Toetsinstrumenten zijn er in allerlei soorten en maten. Ze kunnen heel veel toetsen hebben of maar een paar; het zijn soms enorme meubelstukken, maar soms ook kleine kistjes. Maar wat de grootte, de vorm, het uiterlijk ook is, het instrument is waarschijnlijk een toetsinstrument als een van de volgende dingen geldt:
TI P
09-72483-01.p65
e
Als je een toets indrukt, komt er muziek uit.
e
Het helpt niet als je blaast, strijkt, tokkelt of plukt.
e
Iedereen die binnenkomt, zegt: ‘Hé, wat een mooi instrument heb je daar!’
Als je nog geen instrument hebt aangeschaft, lees dan dit hoofdstuk en beslis welk instrument je zou willen hebben. Kijk in hoofdstuk 16 voor tips over het aanschaffen van je instrument. In dit hoofdstuk geef ik je informatie over een aantal instrumenten, zodat je weet waar je moet beginnen. Maar misschien vind je in de winkel nog wel meer interessante toetsinstrumenten.
7
04-01-2005, 11:51
8
DEEL I: Voorbereidingen _______________________________________
De akoestische instrumenten Akoestisch betekent niet elektrisch. Akoestische toetsinstrumenten zijn veel duurder an elektrische, maar als je na aanschaf je energierekening niet meer kunt betalen, kun je wél blijven spelen.
Hoe ze werken TE C H NI
O
HE INF SC
Bij de meeste akoestische toetsinstrumenten hoort elke toets bij een snaar, of een paar snaren, die binnen in het instrument zitten. Als je een toets aanslaat, zorgt een ingenieus mechanisme ervoor dat de snaren die bij die toets horen, ‘bespeeld’ worden. De snaren beginnen heel snel te trillen. Die trilling gebeurt in een fractie van een seconde, vergelijkbaar met de vleugels van een kolibrie. Je oren vangen deze trillingen op en daardoor hoor je klanken. Ga, om een idee te krijgen van hoe snel dit allemaal gebeurt, naar een piano en druk een toets in. Precies op dat moment hoor je een toon. Dat is waanzinnig snel, toch? Om ervoor te zorgen dat de snaren niet door blijven trillen, bevindt er zich op de snaren nog een ander mechaniek, de demper genaamd. Dempers zijn gemaakt van stof of vilt en die zorgen ervoor dat de trilling van de snaren stopt en er dus geen geluid meer wordt voortgebracht. Als je een toets aanslaat, zet je niet alleen het mechanisme in werking om de snaar te laten trillen, maar de toets zorgt er ook voor dat de demper wordt opgetild.
Toen het bad nog niet bestond Heel lang geleden (in een lang vervlogen eeuw) bestond er een toetsinstrument in de vorm van een hydraulis, oftewel waterorgel. Het ding werd gebruikt in het circus (‘Komt dat zien, de dansende hydraulis!’). De pijpen produceerden geluid door een schuif te bewegen, in plaats toetsen aan te slaan.
met snaren die in trilling werden gebracht door een toets. Hij ontwierp onder andere het clavichord. In diezelfde eeuw ontstond ook het klavecimbel. Deze twee snaarinstrumenten verschilden in het mechanisme waarmee de snaren werden bespeeld.
De eerste toetsinstrumenten hadden maar heel weinig toetsen, tien of twintig, maar dat aantal werd bij ieder nieuw instrument uitgebreid. Hierdoor ontstond de verkoopstrategie die nog altijd populair is in de muziekinstrumentenbranche: zorg dat producten verouderen zodat er Al in 1435 ontwikkelde Henricus Arnault volgend jaar meer nieuwe exemplaren van Zwolle allerlei toetsinstrumenten worden verkocht.
Al snel daarna ontstond het draagbare orgel, dat knoppen had in plaats van toetsen, gevolgd door het bekende pijporgel (dat ook bekend staat als kerkorgel), dat een aantal toetsen had om de pijpen mee te bespelen.
09-72483-01.p65
8
04-01-2005, 11:51
_________________ Hoofdstuk 1: Toetsinstrumenten: een kennismaking Het belangrijkste verschil tussen de verschillende akoestische toetsinstrumenten zit hem in het mechanisme dat de snaren in trilling brengt. De verschillende mechanismen maken dat de instrumenten allemaal weer een andere klank hebben.
Piano’s
OP
Het populairste toetsinstrument, de piano, bestaat in drie varianten:
CD DE
e
De vleugel (zie figuur 1.1). Je hebt een woonkamer zo groot als een balzaal nodig om dit instrument kwijt te kunnen. Als je niet in een kasteel woont, kun je overwegen om te kiezen voor een babyvleugel, de kleinere versie van de gewone vleugel.
e
De (staande) piano (zie figuur 1.2). Dit relatief kleine instrument staat rechtop tegen een muur in je woonkamer.
e
De babyvleugel. Het kind van de twee voorgaande – grapje! De babyvleugel is slechts een kleinere versie van de gewone vleugel.
De prachtige klanken van een piano zijn te beluisteren op track 1 van de cd. Als eerste hoor je een stukje uit het klassieke werk Trois Gymnopédies van Erik Satie en daarna een opname van Maple Leaf Rag van Scott Joplin.
Figuur 1.1: Er eentje bezitten geeft vleugels
09-72483-01.p65
9
04-01-2005, 11:51
9
