GSB blad. Reportage: Onderaan de woonladder GROTESTEDEN. Het nieuwe welzijns- Steun van de stad. Wereldse fotograaf werk is geitenwol-

N U M M E R

5

GROTES TEDEN

GSB blad D E C E M B E R

20 0 5

Reportage:

Onderaan de woonladder Het nieuwe welzijnswerk is geitenwollen zakelijkheid

Lokaal drugsbeleid: te veel ieder voor zich

Steun van de stad is soms verboden staatssteun

Wereldse fotograaf domweg gelukkig in Utrecht

Inhoudelijk

Een lezer reageert op de inhoud van dit nummer. Arco Verburg is stadsdeelwethouder voor de PvdA in de Amsterdamse wijk De Baarsjes. Foto: Steef Meyknecht

Erbij blijven ‘In de reportage over de laatstekans-woningen herkende ik me niet. Outcasts buiten de stad laten wonen, daar voel ik niets voor. In de Baarsjes zeggen wij: nóg meer investeren in die mensen, en zorgen dat ze erbij blijven. En natuurlijk, ik begrijp dat de buren van mensen die

6

ernstige overlast geven, óók geholpen moeten worden. Maar in mijn optiek doe je er geen goed

aan deze verslaafden op te geven. Trommel alle hulpverlening bij elkaar en doe er iets aan.’

Onderaan de woonladder

Veegactie ‘In De Baarsjes was het tien jaar terug bar en boos. Georganiseerde drugsoverlast was aan de orde van de dag. Door de wijk grondig op te knappen, is die overlast teruggedrongen. Maar je kunt natuurlijk niet aan het opknappen blijven. Verbieden op plekken waar de overlast maar niet verdwijnt, is dan een optie. Blowen op straat willen we in De Baarsjes dus kunnen verbieden, daarvoor ligt nu een voorstel bij de gemeenteraad. Want blowen op zich, daar is niet veel mis mee. Maar als het overlast gaat geven, moet je ter plekke iets doen. Binnen de stadsdelen van Amsterdam-West hebben we overleg over het lokale drugsbeleid; hiermee hopen we het waterbed-effect te voorkomen. Of dat lukt? In elk geval is het niet meer zo manifest als jaren

10

geleden, toen er bij elke veegactie op het ene metrostation, bij het andere station daarna de rotzooi weer naar boven kwam.’

Lokaal drugsbeleid mist samenhang

Burgerschap bouwen ‘Mij heb je aan je zij als je zegt: het welzijnswerk moet professioneler. Vaker op resultaat sturen, minder op de inzet op zich. De welzijnswerker moet er zijn om de vrijwilligers in de wijk te ondersteunen, hen te helpen het zélf te doen. Dat betekent níet dat we minder geld voor welzijn in de wijk pompen. Maar wél dat dat geld niet automatisch naar de welzijnsorganisatie gaat. In De Baarsjes beschikken vrijwilligersorganisaties over dat geld. En de welzijnswerker moet

13

hen ondersteunen om dat op een verantwoorde en zinnige manier te besteden. In De Baarsjes noemen we dat “bouwen aan burgerschap”.’

Welzijnswerk: geitenwollen zakelijkheid

Colofon

2

Ook in dit nummer

Jaargang 6, nummer 5 (december 2005)

Contact ook voor abonnementen

Pols, Caroline Togni, Ellen Weber,

Het GSB|blad is een uitgave van het

(kosteloos) E [email protected]

Carolien Groeneveld

ministerie van Binnenlandse Zaken en

T 070 4266142 (Hank Hendriks)

Beeldredactie: Mascha Baarda

Koninkrijksrelaties en verschijnt vijf

Hoofdredactie: Marieke Klösters

Fotografie: Jeroen van den Broek

keer per jaar. Overname van artikelen is

Redactie: Els Beimers, Jeanne Derks,

(Hollandse Hoogte), Ferdinand van der

toegestaan met bronvermelding en na

Hank Hendriks, Gerlant Kooistra

Duin, Merlijn Doomernik (Hollandse

goedkeuring van de redactie. De artike-

Eindredactie: Marije van den Berg

Hoogte), Steef Meyknecht, Stipo

len in het GSB|blad weerspiegelen niet per se de opvattingen van het kabinet.

Tilburg Leeuwarden – aastricht Zaanstad – M hede – Utrecht Alkmaar – Ensc n Sittard-Gelee

[Maters & Hermsen Journalistiek,

Consult, Jeroen Voolstra

4

Evelien Tonkens

Leiden]

Illustraties: Casper Gijzen, Sandra Thie

5

Buitenspelen

Artikelen: Arjan Berben, Marije van

Vormgeving: Maarten Balyon grafische

16

Stadssteun is soms staatssteun

den Berg, Robbert-Jan Gorgels, Bart de

vormgeving bv, Zoeterwoude [Martijn

Haan, Sigrid van Iersel, Job Janssens,

van der Nat]

Deborah Lo-Fo-Wong, Rody van der

Druk: Quantes, Rijswijk

GSB|blad – nummer 5 – december 2005

Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

18

Loslaten, wat kost dat?

19

Een wereldfotograaf over Utrecht

20

Kerst in de stad

Nummer 30

‘Ik vind het gewoon eng’

‘Als we getrouwd zijn, gaan we terug naar Dokkum’ Foto: Ferdinand van der Duin

Ineke Mennema (20) woont samen met haar vriend Klaas Prosje op Sontdwarsstraat 30 in de Zeeheldenbuurt van Oud-Oost Leeuwarden. Er gebeurt veel aan de leefbaarheid in de wijk, maar veilig voelt ze zich toch niet. Leuke wijk, de Vlietzone?

deel van de buurt is pasgeleden aangepakt. Maar eigenlijk weet

‘Vooral lekker rustig. Ik woon hier nu bijna een jaar – ik kom

ik dus verder niet zo goed wat er speelt, óf er iets speelt.’

van Dokkum – maar ken de wijk eerlijk gezegd niet zo goed. Mijn vriend is stuurman op de binnenvaart. Hij is alleen in het

Hoe is het met de overlast in Vlietzone? Is daar wel eens sprake van?

weekend thuis. Zelf ga ik niet zo veel op stap. Hier wonen is

‘Nou, als Cambuur speelt, het stadion is hier vlakbij, dan trek-

voor mij vooral handig, nu ik stage loop bij het ziekenhuis in

ken ze hier schreeuwend door de straten. Dan zeggen we tegen

Leeuwarden. Een nadeel van zo’n grote stad vind ik wel dat je

elkaar: há, de supporters, ze zijn er weer. Verder gebeurt hier

elkaar niet kent.’

eigenlijk weinig. Geen last van rondhangende jongeren. Wel eens een ruzie op straat. Ja, ik hoor genoeg. De huizen zijn

En is de minister nog op bezoek geweest bij jullie, vanwege ‘Gluren bij

sowieso heel gehorig. Niet dat ik er last van heb, hoor.’

de buren’? ‘Dat hebben we vast gemist! Waar ging dat over?’

Klopt het dat Leeuwarden een onveilige stad is? Voel jij je wel eens

Bewoners konden een kijkje nemen in het woonhuis van een

‘Vaak zat. Ik heb altijd alle deuren op slot. Niet dat hier nou zo

buurtgenoot, om elkaar beter te leren kennen en de onderlinge

veel aan de hand is. Ik vind het gewoon eng. Ik ga niet alleen het

onveilig?

betrokkenheid te bevorderen. In oktober kwam de minister van

centrum in, da’s mij te groot en te druk. ’s Avonds ga ik alleen

grotestedenbeleid, Alexander Pechtold, tijdens zijn werkbezoek

met de bus ergens naar toe als het echt moet. Liever niet!’

aan Leeuwarden langs bij een van de opengestelde huizen. ‘Daar hebben we hier in de Sontdwarsstraat helemaal niets van

Dus eigenlijk wil je misschien liever terug naar Dokkum?

gemerkt!’

‘Ja, wie weet. Zodra we geld genoeg hebben gespaard om te kun-

Weet je wel wat er speelt in jouw buurt?

ken. Misschien naar een dorp, of toch naar Dokkum. Het zal

‘We krijgen een nieuwsbrief over de wijk, één keer in de drie

volgend jaar worden, of misschien pas zelfs in 2007…’ |CT

nen trouwen, zullen we waarschijnlijk uit Leeuwarden vertrek-

maanden. Ik weet dat we met bewoners uit de straat en de omringende straten een financieel potje hebben, waaruit we nu bijvoorbeeld de schilders hebben betaald. Het speeltuintje

In deze rubriek bellen we aan bij een bewoner van huisnummer 30 in

hier om de hoek is pas opgeknapt en ook de bestrating in dit

een typische GSB-wijk met de vraag: wat speelt er in uw buurt?

GSB|blad – nummer 5 – december 2005

3

Vliegwiel

‘Surinaamse vrouwen thuis opzoeken’ Hoe bewoners bij de samenleving te betrekken? Daar draait het om bij de UvA-leerstoel Actief Burgerschap, die voormalig Groen-Links Tweede-kamerlid Evelien Tonkens sinds 1 augustus bekleedt. ‘Burgerschap

Evelien Tonkens: ‘Het beleid in de steden kan dus zeker

kun je wel degelijk stimuleren, ook als overheid.’

beter, om burgerschap mogelijk te maken.’ Foto: Merlijn Doomernik (HH)

voor hun demente moeder? Hier zou het steunpunt voor man-

‘D

telzorgers een rol kunnen spelen, die voor zo’n avond een vere overheid bereikt niet altijd de groepen die we zouden

vanger regelt om de zorg over te nemen.

moeten bereiken. Dat gebeurt zelfs niet bij een goed

Burgerschap kun je dus wel degelijk stimuleren, ook als over-

grotestedenbeleid-project als Onze Buurt Aan Zet. Op zich een

heid. De gemeente zou meer rekening moeten houden met

uitstekend initiatief, maar ook hier stuit je toch op hetzelfde

andere vormen van inspraak. Bij een inspraakavond voor een

probleem als bij andere vormen van buurtwerk. Daar komen

nieuw ruimtelijke-ordeningsplan zal van tevoren nagedacht

steeds dezelfde type bewoners op af. Gaat het om een medezeg-

moeten worden over wie daar naar toe gaan. Die mantelzorgers

genschapsorgaan, dan staan er altijd wel een paar oudere man-

en alleenstaande Surinaamse moeders zullen in ieder geval

nen uit de buurt klaar om mee te praten. Die hebben tijd en

niet komen. Daar kun je dus op inspelen.

doen dat graag. Gaat het om het echte vrijwilligerswerk, dan zie je dat vaker vrouwen zich daarvoor aanmelden. Jongeren en

Bureaucratie

tweeverdieners zijn lastig te bereiken. Zij hebben het te druk

Actief burgerschap moet niet gefrustreerd worden door teveel

en vinden het vaak te veel gedoe. En voor allochtone buurtbe-

bureaucratische rompslomp. Dat zie je nog wel eens bij organi-

woners is het blijkbaar minder vanzelfsprekend actief mee te

saties die volledig draaien op vrijwilligers. Houd de administra-

doen in onze samenleving.

tie simpel. De meeste mensen vinden dit niet leuk om te doen.

Mantelzorgers We moeten de groep die zich makkelijk inzet voor de buurt, de beroepsburgers, zeker koesteren, maar bij “actief burgerschap” gaat het er juist om de groep te verbreden. Om dat te

Jongeren en tweeverdieners zijn lastig te bereiken

bereiken moet je het voor deze mensen zo aantrekkelijk mogelijk maken. Voor Onze Buurt Aan Zet heeft

Of zorg voor een of twee betaalde medewerkers die dit overnemen. Helaas is er flink gesnoeid in de subsidies voor maatschappelijke organisaties, waardoor dit voor hen bijna onmogelijk wordt gemaakt. Niet slim om hierop te bezuinigen. Houd ook niet te strikt vast aan kwantificeerbare doelstellin-

gen. Het is nu eenmaal lastig om resultaten bij vrijwilligers-

het weinig zin om een avond voor alleenstaande Surinaamse

organisaties vast te stellen. Al begrijp ik dat je dat ook weer

moeders te organiseren als je weet dat ze daar niet snel op af

niet helemaal kunt loslaten. Maar geef zo’n organisatie in ieder

komen, omdat ze dat niet gewend zijn. Terwijl hun mening wel

geval de ruimte voor een creatieve invulling van hun taken.

belangrijk kan zijn voor woningbouwverenigingen, voor scho-

Het beleid in de steden kan dus zeker beter, om zo burgerschap

len en maatschappelijke instellingen. Op die manier bereik je

mogelijk te maken. En dan zullen er zeker meer mensen zich

als organisatie dus niets. Ze moeten anders worden benaderd,

actief inzetten. Daar ben ik van overtuigd. Van de groep die nu

dat kan door ze eerst thuis op te zoeken.

nog thuis voor de tv zit, is er een deel dat wel wat wil doen.’

Nog een voorbeeld: de mantelzorgers, de mensen die de zorg voor een hulpbehoevende kennis of familielid op zich hebben genomen. Deze groep doet op zich natuurlijk al goed werk voor

Wat brengt het grotestedenbeleid teweeg? Een commentaar op de

de samenleving, maar voor de buurt zijn moeilijk benaderbaar.

resultaten, doelen en spin-off’s van het GSB.

Op een wijkvergadering ontbreken ze, want wie zorgt er dan

4

GSB|blad – nummer 5 – december 2005

Rode pen

Buitenspelen Het GSB|blad belt een krantenbericht na voor het

het economisch belang van parkeerplaatsen, wonin-

verhaal achter de quote. Dit keer Rolf Oosterbaan,

gen, winkelcentra en bedrijventerreinen. Jammer, we

directeur van de NUSO, de landelijke organisatie

willen toch dat mensen in de stad blijven wonen?

voor speeltuinwerk en jeugdrecreatie.

De SP kwam in 2001 met het idee, dat al gauw werd ondersteund door Jantje Beton, 3VO en de NUSO. Het Initiatiefwetsvoorstel Buitenspeelruimte werd in de Tweede Kamer behandeld en wordt mogelijk bijgesteld. Het is nog de vraag of het politiek haalbaar is. Wat er verandert met een landelijke norm? Het garan-

Buitenspelen is voor kinderen in de steden niet

deert voldoende speelruimte. Het is een instrument

langer de gewoonste zaak van de wereld. Kinderen

voor gemeenten, om bij nieuwbouw en herstructu-

zijn immers geen partij waarmee moet worden

rering rekening mee te houden. De gemeente Tilburg

onderhandeld. Het is hoog tijd speelruimte op te

doet dat al. Nu speelt één op de vijf kinderen niet meer

eisen door een norm voor het aantal vierkante

op straat. Zorgwekkend, want buiten spelen leidt tot

meters per woongebied.

gezondere kinderen en is van invloed op het gezin en de leefbaarheid van de buurt. Op langere termijn leidt het tot lagere gezondheidskosten en minder vanda-

‘We streven naar driehonderd vierkante meter speel-

lisme.’ |EW

ruimte per hectare woningen. Dat is drie procent van de bebouwde oppervlakte. Plattelandsgemeenten halen die norm meestal wel, maar in de grote steden is openbare ruimte een schaars goed. Veel grond is in handen van particulieren en projectontwikkelaars. Zij bouwen in grote dichtheden en hebben niet altijd het algemeen belang voor ogen. Speelruimte legt het vaak af tegen

‘Eén op de vijf kinderen speelt niet meer op straat’

Vooraf en achteraf

Stadsgesprek Zaanstad Wat? Het jaarlijkse gesprek tussen Rijk en stad over het GSB Wie? Herman Swen, GSB-coördinator van Zaanstad Waar? De Sultan Ahmet-moskee in Zaandam Zuidoost Wie nog meer? Vertegenwoordigers van het Rijk en ambtenaren van Zaanstad

Vooraf

Achteraf

‘Ik wil dat het Rijk een goed beeld krijgt

‘We zaten in de moskee in de wijk en hebben uitgebreid

van de herstructurering in Zaandam

stilgestaan bij de problemen hier, én onze oplossingen. Ik

Zuidoost. Commitment zoek ik, over

denk dat de accountmanagers bij het Rijk voortaan onze

en weer, voor waar we hier in Zaan-

stukken over Zuidoost met andere ogen bekijken. Inderdaad

stad voor staan. Verder wil ik knelpun-

was het verhaal over de huisartsen er een van “dat nemen

ten aan de orde stellen. Bijvoorbeeld

we op met VWS”. We spraken ook over de bureaucratie van

dat we hier moeilijk huisartsen kun-

de Impulsgelden van de 56 wijken van VROM. En met Jus-

nen krijgen omdat VWS geen hogere

titie hebben we gesproken over onze integratieplannen en

tarieven wil betalen aan huisartsen in

hoe zij dat kunnen ondersteunen. Om nu te zeggen dat we

moeilijke wijken. Maar ja, VWS komt

concrete deals hebben gesloten? Niet echt. Wij zullen zelf

helaas niet, dus dat zal wel een bood-

de follow up moeten doen – de contacten zijn in elk geval

schappenbriefje via BZK worden.’

weer aangehaald en dat is winst.’ |MB

GSB|blad – nummer 5 – december 2005

5

Reportage:

Onderaan de woonladder

6

GSB|blad – nummer 5 – december 2005

Laatstekans-woningen zijn geen panacee voor alle problemen van mensen die extreme overlast geven. Toch huisvesten ze in Maastricht vier verslaafden in ‘blueboxes’. Als veroorzakers van extreme overlast bij elkaar op een afgezonderde plek wonen, leveren ze anderen geen hinder meer op. Op papier een goed idee, maar hoe werkt het in de praktijk? In welzijnsjargon heten ze laatstekans-woningen voor moeilijk plaatsbaren, de volksmond spreekt over hufterhutten. Maastricht doet ervaringen op met de huisvesting van vier psychiatrische drugsverslaafden op een terrein van het Leger des Heils. In Maastricht hebben ze de gedaante aangenomen van betonnen dozen, even groot als een stacaravan. Hun kleur is al net zo helblauw als het gebouw van het Leger des Heils, waarbij ze een plaats hebben gekregen. Het pleintje waar de vier woonunits omheen gebouwd zijn, heeft veel weg van een surrealistisch theater. De bewoners komen om en om naar buiten, alsof ze beurtelings een optreden verzorgen. In rap tempo vertellen ze flarden van hun treurige levensverhalen, vol drugs, manisch-depressiviteit, aids, zwerftochten door verre landen, kwijtgeraakte familieleden. Muziek is de enige rode draad. Bewoner Tim zet zijn geluidsapparatuur buiten en laat Riders in the Storm van de Doors klinken. Als hij zijn pillen moet gaan innemen, neemt buurman Jos het stokje over met verhalen, die doorspekt zijn met liedteksten van Bob Marley en Bob Dylan. André wil best zijn woonunit laten zien, maar pas na een grondige schoonmaak. Hij gaat ijverig aan de slag met grote vuilniszakken en veegt tot slot zelfs de gevallen herfstbladeren van zijn stoep weg. Later blijkt dat hij nóg een reden heeft om bezoekers niet meteen binnen te laten, want André heeft zichzelf ontpopt als huisbaas. Zijn onderhuurder sluit zich op in de kleine badkamer en laat zich twee uur lang niet meer zien. Ook in een andere woonunit trekken twee schichtige personen zich schielijk tussen de coulissen terug. Op de eettafel blijven velletjes aluminiumfolie met heroïne onberoerd achter.

Geen illusies André bewoont in Maastricht een laatstekans-woning. ‘Ik woon prima in mijn bluebox’ Foto’s: Steef Meyknecht

Maastricht heeft eerder geëxperimenteerd met huisvesting van overlastplegers op een bedrijventerrein, ver van de bewoonde

GSB|blad – nummer 5 – december 2005

7

Reportage: Onderaan de woonladder

Kijk op de website www.sev.nl onder Keer de verloedering. Zie ook www.hetvierdehuis.nl, een organisatie met expertise op het gebied van deze woonproblematiek.

wereld vandaan. Dat is op een volledige mislukking uitgelo-

psychiatrische hulp en houden op allerlei andere manieren het

pen. De plek groeide uit tot een vrijstaat, waar drugsdealers af

gehavende bestaan van de verslaafden een beetje bij elkaar.

en aan liepen. ‘Hulpverleners werden agressief bejegend met

‘We hebben geen enkele illusie dat we hen van de drugs kun-

honden en durfden er niet meer heen’, vertelt beleidsmedewer-

nen afhelpen’, zegt begeleider Dimitri Muitjes van het Leger

ker Karin Martens van de gemeente Maastricht. ‘Ondanks hun

des Heils. ‘Wel proberen we het leefbaar te houden, maar dat

uitzonderlijke gedrag is er toch wat sociale controle nodig om

is lastig genoeg. Ze mogen drugs gebruiken, maar dat betekent

deze mensen erbij te houden. Té grote afzondering is ook niet

natuurlijk ook dat er aanloop van dealers is. En die geven weer

goed. Deze mensen worden al zo vaak als outcast gezien. Op

veel overlast.’

zo’n akelige afgelegen plek bevestig je nog eens die marginale

Tralies

positie.’ Afgelopen voorjaar vond Maastricht een nieuwe plek binnen de

De bewoners zelf lijken de buurt nu geen problemen te bezor-

bebouwde kom, namelijk op het eigen terrein van het Leger des

gen, maar het omgekeerde is wel het geval. Een groep buurtjon-

Heils. Omdat daar al een sociaal pension was gevestigd, waren

geren kiepert flessen met urine naar binnen en pleegt regelma-

er geen extra procedures nodig op het gebied van ruimtelijke

tig vernielingen. De badkamer van de woonunit is zo gebouwd

ordening. Door de koppeling met het sociaal pension is er boven-

dat hij wel tegen een stootje kan. Behalve dan het raampje waar

dien toezicht op de bewoners. Hulpverleners van het Leger en

pestende buurjongens stenen doorheen gegooid hebben. ‘Dat

een reeks van andere instanties beheren de financiën van de

raam hebben we daarom nu ook van tralies voorzien’, wijst

bewoners, zorgen dat de boel een beetje schoon blijft, verlenen

Dimitri.

In tien minuten tijd knoopt Jos losse flarden van zijn levensverhaal

Het pleintje is een vorm van beschermd wonen voor oudere verslaafden,

aan elkaar, met de liedteksten van Bob Marley en Bob Dylan als

die al menige periode achter de tralies hebben doorgebracht. Deze tralies

verbindingsstukken

moeten beschermen, tegen treiterende jongeren uit de buurt

8

GSB|blad – nummer 5 – december 2005

Reportage: Onderaan de woonladder

Raar wonen voor rare mensen Volgens Jeroen Singelenberg van de SEV is de tijd rijp voor meer laatstekans-woningen. ‘In Denemarken zijn Het omringende hekwerk is inmiddels versterkt met een betonnen muur en er zijn camera’s geplaatst. Binnenkort

ze hier al veel verder mee.’

zal er ook nog prikkeldraad op gelegd worden. Zo wordt het pleintje een vorm van beschermd wonen voor oudere

Samen met Kampen is Maastricht vooralsnog de enige gemeente met laat-

verslaafden, die al menige periode achter de tralies heb-

stekans-woningen. Toch bestaat er veel bredere belangstelling voor woon-

ben doorgebracht.

vormen voor mensen die grote overlast veroorzaken, heeft de SEV gemerkt.

Achter het hek kan het er juist gemoedelijk aan toe gaan,

Samen met Kampen, Maastricht en nog vijf andere gemeenten verkent dit

laat André weten. ´Laatst hebben we een hele nacht hier

‘Innovatieplatform voor maatschappelijke woonvraagstukken’ de moge-

met zijn tienen gezeten. Biertje erbij, een lijntje coke,

lijkheden voor kleinschalige experimenten met woonunits, slaapboxen en

een beetje barbecueën. Ik woon prima in mijn bluebox.

andere woonvormen.

Meer dan dit heb ik niet nodig. Er zouden in Maastricht

Rare woningen voor rare mensen, noemt de SEV het. Projectleider Jeroen

veel meer van dit soort units moeten komen. Mensen

Singelenberg van de SEV denkt dat de tijd er rijp voor is. ‘Voorheen was de

met aids, die verdienen toch gewoon een dak boven hun

gedachte: als deze mensen overal geweigerd worden, hebben ze het aan zich-

hoofd.´

zelf te wijten. Nu is het uitgangspunt meer: als veroorzakers van extreme

Zijn honden Lady en Joey springen stoeiend om hen heen

overlast uit huis gezet worden, veroorzaken ze nóg meer overlast. Uit de

en happen her en der naar uitgestoken handen. ´Ze heb-

ervaringen van Kampen blijkt dat het een redelijk stabiele en bevredigende

ben gewoon een beetje aandacht nodig. Een beetje liefde.

oplossing is.’

Net als ik.´ |SvI

In de gemeente Den Haag probeert VVD-raadslid Anne Mulder ook een dergelijke voorziening van de grond te krijgen. Zijn voorstellen vinden echter tot nu toe weinig gehoor bij andere fracties en het college van B&W. ‘Er rust een soort taboe op’, stelt Mulder vast. ‘Men is bang dat het bij elkaar plaatsen van extreme overlastgevers leidt tot stigmatisering en tot het maatschappelijk afschrijven van deze mensen. Ik ben het er mee eens dat je mensen nooit definitief moet afschrijven. Maar zo lang er niets mee te beginnen valt, kun je ze beter afzonderen op een plek waar ze weinig kunnen uitrichten. En dan bij voorkeur op een afgelegen plek waar ze geen andere omwonenden kunnen lastig vallen. In de discussie over stigmatisering schaar ik me uiteindelijk liever aan de zijde van mensen die nu extreme overlast ondervinden van buren.’ De SEV en de zeven gemeenten bekijken hoe een goede locatie voor laatstekans-woningen gevonden kan worden. ‘Dat kan bijvoorbeeld door een plek aan te wijzen waar echt niemand last heeft van deze mensen’, zegt Singelenberg. ‘Dan zijn er mogelijkheden, want bewoners die zelf geen aantoonbare hinder ondervinden, worden op grond van de WRO-procedure niet ontvankelijk verklaard. Ook willen we kijken hoe een gemeente het beste kan communiceren met bezwaarmakers. Een woord als hufterhut moet je niet gebruiken, want dat valt slecht in politiek correct Nederland.’ Maastricht en Kampen hebben gekozen voor woonunits, maar er kan ook gedacht worden aan woonarken of geïsoleerd staande bedrijfswoningen. ‘De Denen zijn hier al veel verder mee’, weet Singelenberg. ‘Daar staan 400 units,

Tim: ‘Mijn vader en moeder zijn hier laatst op bezoek geweest.

terwijl zij veel minder inwoners hebben. Een grote gemeente in Nederland

Welke ouders zouden dat doen voor een zoon die al zo lang

heeft gemiddeld behoefte aan enkele tientallen onderkomens. Dus landelijk

verslaafd is’

zouden hier wel een paar duizend woningen nodig zijn.’ |SvI

GSB|blad – nummer 5 – december 2005

9

Lokaal drugsbeleid

De weerstand bij het Rijk tegen legalisering van wiet brokkelt langzaam af en lokale bestuurders fungeren als katalysator daarvoor. Foto: Joost van den Broek (HH)

10

GSB|blad – nummer 5 – december 2005

Lokaal drugsbeleid

mist samenhang De sympathie voor lokaal drugsbeleid neemt toe. Alleen: elke stad voor zich werkt niet. Kunnen wij blowen op straat eigenlijk verbieden? Zomaar een

die spanning niet verdwenen. Zo reageerden gemeenten hevig

vraag van een gemeentelijke ambtenaar ergens uit het land in

teleurgesteld op de Cannabisbrief van het kabinet. ‘De brief

de mailbox van Jaap Kappers. Zijn antwoord: ‘Ja, dat kan. In een

geeft oplossingen voor problemen die gemeenten niet ervaren,

Algemene Plaatselijk Verordening en in een bepaald gebied.’ Bij

maar biedt géén oplossingen voor problemen die gemeenten

het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV)

wél hebben’, reageerde de VNG in 2004. Als belangrijke tekort-

helpt Kappers gemeenten bij de ontwikkeling van drugsbeleid.

koming noemden zij de bevoorrading van coffeeshops. Verkoop

Dat is nodig, zegt Kappers. ‘De materie, de jurisprudentie: het

blijft gedoogd, de aanvoer verboden.

is al ingewikkeld genoeg, zeker voor een ambtenaar uit een

Maar toch verandert het beeld. De lokalo’s vinden veel meer

kleine gemeente die niet zo vaak met het onderwerp te maken

weerklank. Okay, het kabinet is nog steeds vierkant tegen lega-

heeft.’ De kenner van lokaal drugsbeleid durft wel te stellen

lisering aan de achterdeur. Maar de weerstand tegen legalise-

dat het Nederlandse model (hoge mate van lokale beleidsvrij-

ring brokkelt langzaam af en ‘lokalen’ fungeren als katalysator.

heid binnen landelijke kaders) succesvol is. Hij citeert cij-

‘Open de Achterdeur’ heette een manifest van de PvdA-fractie

fers van het Europees Waarnemingscentrum voor Drugs en

in Amsterdam die de discussie opnieuw aanzwengelde. Vanuit

Drugsverslaving. ‘Nederland hoort in Europa bij de landen met

Maastricht laat burgemeester Leers een ander geluid horen dan

de minste gebruikers van roesmiddelen. Het aantal heroïnever-

zijn partijgenoten binnen het CDA. De Tweede-Kamerfractie

slaafden is al jaren het allerlaagst in Europa en mede door de

van de VVD wijzigde haar standpunt in november en oordeelt

goede opvangmogelijkheden veroorzaken zij relatief weinig

positief over een proef. En zo groeit de adhesie. In Venlo sprak

overlast. Voor wat betreft de gebruikers van cannabis zitten we – ondanks of dankzij 737 coffeeshops – in de middenmoot.’

de prille minister (en ex-lokaal bestuurder in Wageningen) Pechtold positief over wietverkoop vlakbij de Duitse grens waardoor de overlast van drugstoerisme vermindert.

Lokalo’s Lang leve het plaatselijke drugsbeleid. De internationale waar-

Eigen stoepje eerst

dering neemt toe, maar ook in ‘Den Haag’ verandert iets. De

De sympathie voor lokaal drugsbeleid neemt dus toe. Daarbij

warmte neemt toe. Heel langzaam, maar toch. In 1994 stapten

blijft er wel een probleem onderbelicht. De samenhang is soms

ministers Sorgdrager en Dijkstal nog boos op uit een bespre-

ver te zoeken. Dat probleem speelt bijvoorbeeld hulpverle-

king met hun 26 korpsbeheerders. De politiemensen vonden dat

ners aan verslaafde prostituees parten. ‘Men veegt het eigen

het kabinet te veel lokale drugsprojecten naar de prullenbak

stoepje schoon’, zegt Paula Bezemer, directeur bij de Stichting

verwees. En die klaagzang schoot weer in het verkeerde keel-

Hulpverlening Opvang Prostituees in Den Haag. ‘Veranderingen

gat van de bewindslieden en die beenden weg. Elf jaar later is

in de ene stad hebben altijd hun weerslag op andere steden. Na

GSB|blad – nummer 5 – december 2005

11

Lokaal drugsbeleid

Informatiedealers

Pssst! Drugsbeleid nodig? Vijfenzeventig procent van de Nederlandse gemeenten moet het stellen zonder een coffeeshop en is ook niet van plan om er één te gedogen. Maar mochten ambtenaren toch worstelen met vragen over een lokaal drugsbeleid, dan kunnen de sluiting van de Keileweg doken veel Rotterdamse vrouwen

ze goed terecht bij deze informatiedealers.

op in Den Haag en Utrecht. We hebben het over interlokale problematiek en lokaal beleid schiet per definitie tekort. We

www.hetccv.nl

dringen vanaf 2002 al aan op samenwerking tussen de grote

Het project lokaal drugsbeleid van het Centrum van

steden en hebben eind 2004 nog geprobeerd om de landelijke

Criminaliteitspreventie en Veiligheid ondersteunt

politiek voor dit probleem te interesseren, maar helaas zon-

gemeenten bij de ontwikkeling van beleid en de

der resultaat.’ Soortgelijke kritiek uitte politie-inspecteur Rob

uitvoering. Hun site staat vol informatie over de

Coster, leider van een werkgroep prostitutie en mensenhandel.

landelijke kaders en de invulling van lokale beleids-

‘De steden schuiven zonder overleg problemen naar elkaar toe.’

vrijheid. Verder zijn er praktijkvoorbeelden en bevat

Drukken op het waterbed, daar lijkt het op. Alleen tegelijk druk-

de site handige overzichten van jurisprudentie. Ook

ken helpt. Al kan het daarbij gebeuren dat de ene gemeente de

kunnen ambtenaren hier gerichte vragen stellen.

koers van de andere overneemt. Bezemer kapittelt de verlate ‘Rotterdamse’ aanpak van haar Haagse straatprostituees. In

VNG-Net onderhoudt ook een site over lokaal drugs-

op slot. Op 1 maart sluit tegelijk de ‘huiskamer’ van SHOP haar

beleid. Via de knoppen ‘beleidsvelden’ en ‘drugsbe-

deuren. De gebruikende vrouwen kunnen dan terecht in een

leid’ stuiten surfers op cijfermateriaal en een paar

24-uursopvang. ‘De ervaring leert echter dat de vrouwen blij-

praktijkvoorbeelden (‘Wiet in de rozenstad’, het cof-

ven werken’, meldt Bezemer. ‘De sluiting bant straatprostitutie

feeshopbeleid van Winschoten).

niet uit en uit ons zicht verslechteren de werkomstandigheden enorm. Dan wordt het inhumaan en mensonterend.’ En hoe het zit met de intergemeentelijke afstemming? Jaap Kappers van het CCV: ‘Ik constateer dat de regionale samenwerking toeneemt. In Maastricht overlegt het gemeentebestuur altijd intensief met haar buurtgemeenten voordat ze wat roepen over coffeeshops. Het succesvolle project Courage in WestBrabant is een mooi voorbeeld. Dat is een erg succesvol, interlokaal samenwerkingsverband van Roosendaal en Bergen op Zoom.’ Waar de grote vier steden elkaar slecht vinden als het gaat over prostitutie en junks, lijken kleinere gemeenten elkaar dus wel steeds vaker op te zoeken. Om tegelijk op het waterbed te drukken. Wellicht dat die invloed van onderaf ‘Den Haag’ noopt tot samenhangend beleid. |BdH

12

www.vng.nl.

Den Haag gaat de tippelzone aan de Waldorpstraat volgend jaar

GSB|blad – nummer 5 – december 2005

Welzijnswerk

Welzijnswerk als broodnodige verbinder

Geitenwollen zakelijkheid De welzijnsbranche zit midden in een verbouwing: een verzakelijking van de sector gaat gepaard met een inhoudelijke omslag. Minder idealistisch partij kiezen, meer ‘makelen’ tussen partijen, is het devies. Het Nederlandse buurtwerk kan rellen als die in Frankrijk hel-

tegen zijn bijvoorbeeld sinds 2002 de wijkteams van agenten

pen voorkomen. Dat was één van de conclusies in het Nederlandse

die contact onderhielden met de bevolking ontmanteld, waar

publieke debat na de onlusten in de voorsteden van Frankrijk.

Nederland koos voor de buurtregisseur. De Franse repressie ont-

En hoewel er in Rotterdam auto’s in brand stonden, verschilt de

beert met andere woorden een tweede spoor van ‘soft’ beleid.

Nederlandse situatie erg van die in Frankrijk. Aandacht schen-

De fijnmazige welzijnsinfrastructuur voor de buurt ontbreekt

ken aan de buurt is iets dat de Nederlandse overheden van na de

in de banlieues.

Tweede Wereldoorlog nooit hebben vergeten. Zo publiceerde de

Maar nu achterover leunen mag gerust onverstandig worden

Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid dit voorjaar

genoemd. De recente onlusten bewijzen dat er doorlopend

nog het rapport ‘Vertrouwen in de buurt’. In Frankrijk daaren-

voorwaarden moeten worden aangelegd om een wisselwerking

Buurtregisseur Ton Smakman van Overtoomse Veld in Amsterdam overlegt met buurtvader. In Frankrijk werden wijkteams van de politie opgeheven Foto Roger Dohmen/Hollandse Hoogte

GSB|blad – nummer 5 – december 2005

13

Welzijnswerk

Ontwikkeling gaat op dit pad rustig door. Lokale welzijnsorganisaties worden daardoor gedwongen veel aandacht te besteden hun interne administratieve processen.’ De Wit voelt helemaal niets voor een terugkeer naar de klassieke welzijns- of opbouwwerker. ‘Maar wijk- en buurtgebonden welzijnswerk is daarmee niet overbodig. Ik zie het zelfs als een noodzakelijk instrument om sociale samenhang te bewerkstelligen. Er zijn talrijke burgerinitiatieven die met een steun in de rug tot mooie resultaten kunnen komen.’ Annelie Stevens werkt als directeur van de welzijnsorganisatie Cumulus in Utrecht en is voorzitter van Verdiwel (Vereniging directeuren lokale welzijnsorganisaties). Zij is het helemaal eens met haar Goudse collega De Wit. Het welzijnswerks anno Vroeger koos de opbouwwerker partij, nu niet meer

2005 heeft geen behoefte aan mensen die als ‘redders in nood’

Foto: Hollandse Hoogte

te werk gaan. ‘We moeten ondersteuning bieden en beslist niet terug naar een toestand van pamperen.’ Een recent project dat de mening van beide welzijnsdirecteuren

tussen overheid en burgers in leven te houden. Dat roept de

illustreert, wordt uitgevoerd door de Stichting Experimenten

vraag op naar de status quo van het Nederlandse welzijnswerk.

Volkshuisvesting. Zij pogen onder de naam ‘Kàn wel’ hon-

Schiet de verzakelijking in die sector niet te veel door? Moeten

derdtwintig bewonersinitiatieven te starten door, zo meldt de

we niet weer terug naar de klassieke welzijnswerkers uit het

website: ‘(…)“alledaagse doeners” te lokaliseren, te mobiliseren

buurtopbouwwerk? De branche denkt van niet.

en (financiële) hulp te bieden bij het tot stand brengen van hun ideeën’.

Kan wèl De Nederlandse welzijnssector zit middenin een verbouwing.

Professionals

Zakelijker werken én ophouden met het pamperen van bewo-

De Eindhovense wethouder Jacqueline Kuppens (GroenLinks)

ners vormen de nieuwe uitgangspunten. Directeur De Wit van

herkent de nieuwe manier van werken binnen het Nederlandse

de stichting Welzijn Gouda bestrijdt een negatieve uitwerking

welzijnswerk. ‘In het verleden is er zakelijk te weinig verant-

van de verzakelijkingstrend in ‘welzijnsland’. Hij laat het wel-

woord. En als reactie daarop schiet je als overheid door. Je wilt

zijnsidealisme graag achter zich en bestempelt de huidige

alles verantwoord en teruggerapporteerd hebben. Dat hebben

trend eerder als een professionalisering. ‘Als er sprake zou zijn

wij hier ook gehad. Gedetailleerd sturen verschafte ons de

van het doorschieten van de verzakelijking, dan ligt de oorzaak

illusie volledig “in control” te zijn, terwijl het in de praktijk

daarvan bij gemeenten. Zij willen voor de meest eenvoudige

alleen maar onze professionals frustreerde in hun feitelijke

en kleinschalige opdrachten een aanbestedingsprocedure,

opdracht.’

bij voorkeur Europees. De komende Wet Maatschappelijke

Die constatering leidde dit jaar in Eindhoven tot een nieuwe aanpak. Kuppens: ‘Ja, we zijn afgestapt van die minutieuze verantwoording. De uitvoerende organisaties moeten vrijheid krij-

Meer weten?

gen binnen hun opdracht. Die opdracht moet wel duidelijk zijn

www.xs-2.nl over de verzakelijking van de sector

ingekaderd. De verzakelijking zit hem in het helder aangeven

www.wrr.nl voor de publicatie ‘Vertrouwen in de buurt’

van kader en doel. De organisatie legt verantwoording af over

www.verdiwel.nl

het behalen van het doel. Men hoeft zich niet uitputtend te ver-

www.goedeburen.nl met links naar burenprojecten

antwoorden voor de middelen.’

www.sev.nl met publicaties over buurtprojecten

Het modern ‘empoweren’ van de buurtbewoners verloopt vol-

www.wijkaandelen.nl

gens Kuppens via de inzet van professionals die vrijwilligers

www.wijkalliantie.nl is een landelijk netwerk van praktische

ondersteunen bij het in kaart brengen en oplossen van de meest

mensen, actief in vele maatschappelijke (buurt)initiatieven:

uiteenlopende problemen op wijkniveau. De problemen wor-

van drugsprotest tot festival, van interculturele dialoog tot

den daar uiteindelijk door de vrijwilligers zélf opgelost. ‘Dat

buurtvoetbaltoernooi

lijkt mij de goede weg, de klassieke welzijnswerker hoeft van mij niet terug te keren.’ |JJ/AB

14

GSB|blad – nummer 5 – december 2005

Welzijnswerk

Stadssocioloog Hortulanus:

Moderne welzijnswerker denkt ‘kommersjeel’ Een nieuwe wet, een nieuwe aanpak. Als per 2006 de Wet

‘Ik zie ondertussen wel een duidelijk verschil met de opbouw-

Maatschappelijke Ontwikkeling in werking treedt, zal dat

werker in de buurt van toen en van nu. Vroeger koos de opbouw-

verschillende trends in de welzijnsbranche versterken. Roelof

werker partij en steunde de bewoners in hun strijd tegen de

Hortulanus, die als stadssocioloog verbonden is aan de faculteit

gemeentelijke overheid of projectontwikkelaars. Nu stelt de

sociale wetenschappen van de Universiteit Utrecht, constateert

opbouwwerker zich onafhankelijker op. Er wordt nu meer

om te beginnen dat de gemeenten nog meer lokale regietaken

gedacht vanuit een ruilmodel, waarbij verschillende belangen

krijgen toebedeeld. ‘Dat vraagt van maatschappelijke instel-

samenwerking niet uitsluiten. En dat is beter voor de buurt.’

lingen een opstelling als een sterke lokale partij. Naast het

‘Daarbij wordt tegenwoordig meer initiatief verwacht van de

organiseren van allerlei buurtactiviteiten zal de opbouwwer-

mensen zelf om de eigen problemen op te lossen. Dat is een

ker ook een verbindende rol moeten spelen tussen organisaties.

ontwikkeling die je overal ziet. Er is wel een keerzijde. Een

Dat vraagt andere kwaliteiten dan de “klassiek” geschoolde

groeiende kwetsbare groep redt dat niet en heeft hulp nodig

welzijnswerker. Hij moet naast vakinhoudelijke kennis ook

van mensen die wel weerbaar zijn. Wanneer volgend jaar de

beschikken over sterke relationele en zakelijke competenties.’

nieuwe welzijnswet ingaat en de gemeente de regie krijgt over

Inperken

duidelijk gaan merken.’

Hortulanus voorspelt ook een toename van de uitbesteding

Gemeenten moeten oppassen met onnadenkende bezuinigings-

het welzijnsbudget zal ze de consequenties van die nieuwe visie

van het welzijnswerk door gemeenten, omdat de welzijnsorga-

rondes op het welzijnswerk, stelt Roelof Hortulanus. ‘Door eer-

nisatie niet langer uit de eigen gemeente afkomstig hoeft te

dere kortingen konden we de laatste tijd minder konden reke-

zijn. ‘Dat vraagt van welzijnsinstellingen om meer kritische

nen op, wat ik noem, secundaire preventie, voorzieningen die

zelfreflectie dan ze tot nu toe lieten zien. Van de gemeenten

voorkomen dat mensen bijvoorbeeld met Justitie in aanraking

verwacht ik een verstandige keuze tussen prijs en kwaliteit.

komen en in de fout gaan. De welzijnswerker is er om risico’s te

Goedkoop hoeft niet altijd de beste keus te zijn. Als stad zou ik

signaleren en door te verwijzen. En juist niet om erbij te wor-

bijvoorbeeld kijken naar de extra’s die een welzijnsorganisatie

den gehaald als iemand al helemaal is ontspoord, wat nu vaak

kan bieden. Zich voor langere tijd binden aan een project vind

het geval is. Dit geldt voor welzijnswerk in het algemeen, maar

ik een belangrijke voorwaarde.’

zeker ook voor de opbouwwerker in achterstandswijken.’

‘Ik heb dus niets tegen het aanbesteden van welzijnswerk. Er zijn wel gevaren. Dat er vooral gekozen wordt om eenvoudig

Sociaal isolement

op te lossen problemen als informatie- en adviesactiviteiten en

Als Hortulanus in de nabije toekomst blikt, ziet hij mogelijk-

goed afgrensbare schuldhulpverleningstrajecten aan te bieden,

heden voor de opbouwwerker om nieuwe wegen te bewande-

in tegenstelling tot iets complex als de hulp aan zwerfjongeren,

len die de civil society, voor zover die betrekking heeft op de

waar minder eer te behalen is.’

buurtgemeenschap, te versterken. ‘Door nieuwe vormen van

Ook de onmiskenbare verzakelijking in het welzijnswerk en

burenzorg te stimuleren, zoals door aan bewoners te vragen

opbouwwerk hoeft niet per se negatief te zijn volgens de stads-

nieuwkomers in de buurt te introduceren of door aantrekke-

socioloog. ‘Daar heb ik niets op tegen, als het betekent dat aan-

lijke informele buurtactiviteiten te stimuleren. Extra aandacht

gegeven moet worden waarom we bepaalde diensten verlenen,

verdienen bedreigingen van de buurtgemeenschap, zoals een

hoe we die verantwoorden en dat we ons bewust zijn van de

toenemend aantal bewoners dat zich sociaal isoleert. Of buurt-

noodzakelijke randvoorwaarden om succes te hebben. Maar

groeperingen die zich tegenover elkaar opstellen of zich van de

we schieten er natuurlijk weinig mee op, wanneer door uit-

buurtgemeenschap afzonderen, of de buurtgemeenschap over-

voeringsrichtlijnen de professionele bewegingsruimte te veel

heersen. Voorwaarde is wel dat de gemeente een lokale basale

wordt ingeperkt. Het doel moet blijven: het versterken van de

sociale infrastructuur kan garanderen. Alleen projectmatige

eigen regie en maatschappelijke participatie van de burger, de

afspraken geeft maatschappelijke organisaties te weinig duide-

cliënt of de bewoner.’

lijkheid.’ |CG

GSB|blad – nummer 5 – december 2005

15

Staatssteun

Stadssteun?

Staatssteun!

Samenwerken met een private partij? Waak dan voor oneerlijke concurrentie. Want doet ú het niet, dan doet Brussel het wel vóór u. Over problematische staatssteun in de grote stad. ‘De botte bijl van Neelie.’ Zo luidde de kernachtige kop boven

als zodanig zijn vastgelegd. En dat is nog niet gebeurd.’

een column in Het Financieele Dagblad van afgelopen septem-

Daarnaast is het een misvatting dat corporaties geen commer-

ber. De schrijfster wond zich daarin op over de kritiek van de

ciële activiteiten mogen ondernemen. Goris: ‘Dat mogen ze wel

eurocommissaris Mededinging op de Nederlandse staatssteun

degelijk, zolang ze die maar gestrikt gescheiden houden van de

aan corporaties. En daarin stond ze niet alleen. ‘Waar bemoeit

activiteiten die ze met overheidsgeld ondernemen. Dat is in de

Brussel zich mee?’, klonk het verontwaardigd in de media. Vaak

praktijk vaak lastig.’

gevolgd door: ‘Zo doen we het al decennialang.’

16

Hoe je ook tegen deze discussie aankijkt, feit blijft dat Brussel

Breedbandinternet

in strikte zin gelijk heeft dat de hybride constructie van de

Informatie is alles in onze huidige kenniseconomie. Dus dat

Nederlandse woningbouwcorporaties niet strookt met Europese

een gemeente investeert in een razendsnelle breedbandver-

normen. De activiteiten die de corporaties ondernemen met

binding voor internet om zo de economische en sociale aan-

staatssteun, zoals de bouw en verhuur van dure appartemen-

trekkingskracht te vergroten, is niet zo vreemd. Vonden ze

ten, kunnen leiden tot oneerlijke concurrentie met commer-

in Appingedam ook, waar de gemeente druk doende was met

ciële woningbouwers. En dus heeft Brussel het recht om in te

het aanleggen van een glasvezelnetwerk. Kabelbedrijf Essent

grijpen.

dacht er echter anders over en stapte naar de rechter. Die ver-

Nu moet hier natuurlijk ook bij gezegd worden dat corporaties

plichte de gemeente om het project in Brussel te melden. De

meer doen dan alleen huizen verhuren. Ze voorkomen ook get-

hamvraag: maakt het Groningse stadje zich schuldig aan onge-

tovorming in grote steden, juist door zowel ‘arm’ als ‘rijk’ te

oorloofde staatssteun? De komende maanden moet de Europese

huisvesten. Ook deze spreiding kan als een publiek taak worden

Commissie uitsluitsel geven.

opgevat. ‘Nederland is vrij om dat zelf te bepalen’, zegt Lieneke

In het verleden heeft Brussel al meerdere malen groen licht

Goris, werkzaam op het Coördinatiepunt staatssteun decen-

gegeven voor glasvezelprojecten, maar dat was dan in meer

trale overheden van het ministerie van Binnenlandse Zaken en

landelijk gelegen gebieden, waar breedband nog niet is door-

Koninkrijksrelaties. ‘Alleen moet het dan ook in de woningwet

gedrongen. Kortom, gebieden waar duidelijker sprake is van

GSB|blad – nummer 5 – december 2005

Staatssteun

Vier voorwaarden voor toegestane steun Bij de beoordeling of compensatie voor een publieke taak ‘staatssteun’ is, speelt het Altmark-arrest een belangrijke rol. Deze uitspraak van het Europees Hof van Justitie in Luxemburg van 24 juli 2003 betrof stads- en streekvervoer per bus in de Duitse deelstaat Saksen-Anhalt. Een concurrent klaagde dat de vergunninghouder slechts kon overleven met behulp van overheidssubsidie. Het Hof oordeelde dat er geen sprake is van staatssteun bij compensatie voor een publieke taak, mits wordt voldaan aan vier voorwaarden: 1. Er moet sprake zijn van een dienst van algemeen economisch belang en de taak moet duidelijk zijn omschreven. Ook moet de onderneming er daadwerkelijk mee belast zijn. 2. De berekeningswijze voor de overheidscompensatie moet vooraf zijn vastgesteld, op een objectieve en doorzichtige manier. 3. De compensatie mag niet hoger zijn dan nodig om de kosten te dekken voor het uitvoeren van de publieke taak. 4. Als publieke taak niet openbaar wordt aanbesteed, moet de overheid aantonen dat het bedrijf een marktconforme kostprijsberekening hanteert. Voor vragen over staatssteun (maar ook andere Europese onderwerpen als aanbestedingen en milieurichtlijnen), is er het kenniscentrum Overheidsgeld in de stad

www.europadecentraal.nl. En bij het Coördinatiepunt staatssteun decen-

investeren: soms is dat

trale overheden van BZK (070 426 76 13) kunt u terecht met vragen

verboden staatssteun

gericht op het aanmelden van staatssteun bij de Europese Commissie, of

Illustratie: Sandra Thie

bij twijfel of steun al dan niet aangemeld moet worden.

‘marktfalen’. Hoe het zit in de grote steden is nog niet getoetst.

van dat AZ-vastgoed de grond rond het huidige stadion voor een

En de Commissie is op dit punt al kritisch op de Nederlandse

symbolisch bedrag van 1 euro van de gemeente zou overnemen.

situatie. Immers, onder vrijwel geheel ons land ligt al een

Op deze grond konden vervolgens huizen worden gebouwd,

glasvezelnetwerk. De gemeenteprojecten richten zich meestal

waarna AZ – bij wijze van tegenprestatie – het daarmee ver-

alleen maar op het laatste ontbrekende stukje: de verbinding

diende geld zou investeren in de bouw van het nieuwe stadion

tussen de woningen en het netwerk. Gemeenten vinden kabel-

en de infrastructuur er omheen.

bedrijven daarin vaak te afwachtend, zegt Goris.

Zover kwam het echter niet. Althans, wat betreft deze ‘pac-

Een andere reden voor gemeenten om te investeren in een glas-

kage-deal’. De Europese commissie vond dit te veel naar oneer-

vezelnetwerk is de beperkte mate waarin de netwerken van

lijke staatssteun rieken en stelde een onderzoek in. Alkmaar

kabelbedrijven en KPN voor andere bedrijven toegankelijk zijn.

wachtte de uitslag echter niet af en begon met het taxeren van

Via het gemeentelijke glasvezel zouden alle bedrijven die dat

alle stukken grond die bij de transactie zijn betrokken, om zo

willen bijvoorbeeld digitale televisie kunnen aanbieden. En dat

aan te tonen dat AZ niet werd bevoordeeld. Op basis van deze

zou juist marktwerking kunnen aanwakkeren; wellicht een

nieuwe prijzen zijn beide partijen opnieuw aan de onderhan-

argument waar de Commissie gevoelig voor is.

delingstafel gaan zitten en tot een nieuwe overeenkomst geko-

Zelfs als de Commissie straks een streep door de plannen van

men. Formeel voldoet de transactie nu aan staatssteunvoor-

Appingedam haalt, betekent het niet dat gemeentes op geen

waarden (onderhandelingen aan de hand van onafhankelijke

enkele manier geld in glasvezel naar woningen mag steken.

taxaties van de marktwaarde), maar Brussel moet nog met een

Zolang ze het maar op dezelfde manier doen als een bedrijf: met

officiële reactie komen.

dezelfde rendementseisen en afschrijvingsperiodes. ‘Wanneer

‘Wat dit voorbeeld leert, is dat er niets aan de hand is zolang er

een overheid onder dezelfde voorwaarden als een particuliere

maar geen sprake is van een grondtransactie onder de markt-

marktinvesteerder handelt, is er ook geen sprake van voordeel

prijs’, stelt Goris. ‘Gebeurt dat wel, dan is er sprake van ver-

door overheidsmiddelen. En kun je dus niet spreken van staats-

kapte staatssteun.’ Op zichzelf is de subsidie aan de bouw van

steun’, zegt Goris.

een station nog wel voorstelbaar, voegt Goris eraan toe. ‘Maar dan moet zo’n stadion ook een openbare voorziening betreffen.

Voetbalstadions

Het stadion moet vrij beschikbaar zijn voor andere activiteiten,

Ook steun aan voetbalclubs kan een conflict met staatssteun-

zoals lokale markten of de jaarlijkse taptoe.’ |RvdP

regels opleveren. De bekendste case is de bouw van een nieuw stadion voor de Alkmaarse club AZ. Aanvankelijk was er sprake

GSB|blad – nummer 5 – december 2005

17

Kost dat?

In Enschede is een methodiek ontwikkeld om de sociale samenhang te vergroten in de herstructureringswijk Wesselerbrink. En het werkt. Voorwaarde is wel dat gemeenten in de wijk hun felbegeerde regie wat prijsgeven.

De stad doet een stap terug De wijk Wesselerbrink zit midden in een ingrijpende herstruc-

ten we soms buiten de kaders treden van hoe we normaliter

turering. Zoals bij veel stedelijke vernieuwingen is er veel aan-

werken. Je geeft de investeerder meer beleidsruimte door bij-

dacht voor fysieke investeringen, maar hobbelen de sociale

voorbeeld soepeler om te gaan met vergunningen.’

inzet en voorzieningen er vaak een beetje achteraan. ‘Bij ons liepen er ook minstens zeventig projecten om de wijk te verbe-

Partners bepalen

teren. Wat er ontbrak, was de samenhang tussen deze projec-

En daarmee volgt Enschede de ontwikkeling van Government

ten’, zegt stadsdeelmanager Mark Verhijde.

naar Governance. De gemeente is niet meer leidend in projecten, maar is slechts één van de partijen. ‘Wij geven veel ruimte

Kultuurstraat

aan partners om een eigen invulling te geven aan de uitvoe-

Enschede schakelde het planologisch bureau Stipo Consult in

ring van projecten. In plaats van directe resultaten te eisen

met als opdracht: ontwikkel een methodiek waarin de fysieke

maken we gezamenlijk afspraken over de effecten van het pro-

herstructurering in de pas loopt met de sociale infrastruc-

ject. Namelijk dat het weer goed wonen is in de Wesselerbrink.’

tuur. De aanpak, omgedoopt tot ‘Kultuurstraat Wesselerbrink’,

Volgens Verhijde is dit concept bij elke gemeente toepasbaar,

resulteerde na zeven maanden in een plan met veel concrete

vooral bij gemeenten die al wijkgericht werken. ‘Wijkgericht

uitvoeringsprojecten. Verhijde: ‘Zo brengen we partijen bij

betekent dat je slagvaardig werkt, maar ook een stapje terug

elkaar uit de gezondheidssector. Door verminderde subsidies

doet. En dat is best lastig voor gemeenten, die altijd gewend

raakt de welzijnsorganisatie in financiële problemen en is op

waren de regie in handen te hebben.’

zoek naar investeerders. Tegelijkertijd zoekt de zorginstelling

Er is veel belangstelling vanuit het land voor deze nieuwe aan-

naar nieuwe dienstverlening. Wij zeggen nu gezamenlijk: laat

pak en niet voor niets kreeg Enschede de Ecorys Herstructu-

de welzijnsorganisatie nieuwe producten ontwikkelen, waar-

reringsprijs uitgereikt. Maar zijn er al concrete effecten meet-

van de zorginstelling profiteert. Ander voorbeeld. We gaan het

baar? ‘Veel projecten bevinden zich nog in de planfase. Als je

winkelcentrum Wesselerbrink renoveren. De gemeente wil een

dat echt wilt weten, moet je over 25 jaar nog eens terugkomen.

nieuw plein met een ontmoetingsfunctie, de investeerder wil

Want het project loopt tot het jaar 2030’, glimlacht Verhijde.

natuurlijk liever parkeerplaatsen. Wij vragen de investeerder

|MG

wat hij nodig heeft om ondergronds te parkeren. Daarom moe-

Wesselerbrink: minstens zeventig projecten om de wijk te verbeteren. Deze speeltuin is er één van. Foto: Stipo Consult

’t Financiële kader Het plan van aanpak werd in z’n geheel vergoed door VROM (IPSV-subsidie). Het plan kostte 126.000 euro, bureau STIPO 95.000 euro. Wat het project Kultuurstraat Wesselerbrink in totaal kost, is lastig te bepalen vanwege de lange looptijd en de vele investeerders die erbij zijn betrokken. Maar het gaat om een miljoeneninvestering, dat staat vast. Wat gratis is, is het plan van aanpak ‘Hoe word ik een Brinker’ en andere info over het project. Te downloaden vanaf www.enschede.nl. Of contacteer Mark Verhijde: 0534750451 of [email protected].

18

GSB|blad – nummer 5 – december 2005

De kracht van mijn stad

De herfstkleuren van Utrecht Tot en met 31 december 2005 exposeert Raymond Rutting in het stadhuis van Utrecht ‘The Art of News’, zijn selectie uit twintig jaar nieuwsfotografie. Bij de opening van deze tentoonstelling ontving Rutting een Koninklijke onderscheiding uit handen van burgemeester Annie Brouwer. Zie ook www.theartofnews.nl. De toegang is gratis. Foto: Jeroen Voolstra

Volkskrantfotograaf Raymond Rutting werd in 2005 voor de tweede keer uitgeroepen tot Fotojournalist van het Jaar. Zijn werk van de gevolgen van de Tsunami op Sri Lanka en van het oorlogsgeweld in Congo maakte wereldwijd indruk. Maar zijn stad is Utrecht. Is Utrecht fotogeniek?

Wat is de kracht van Utrecht?

‘Zeker. Ik ben er geboren en getogen en ben mijn loopbaan

‘De historie. Utrecht is een oude stad met veel geschiedenis. Dat

begonnen bij het lokale fotobureau ’t Sticht. Daardoor heb ik

verleden als een stad met veel aanzien is gelukkig nog steeds

erg veel in de stad gefotografeerd. Zo leer je elk hoekje ken-

heel goed zichtbaar. Denk maar eens aan de Domtoren.’

nen. Utrecht heeft veel mooie wijken, vooral de binnenstad. Pluspunt is dat je de stad ook zó weer uitbent. Vanuit de wijk

Waarover ben je minder enthousiast?

Overvecht ben je zo bij de forten: Fort De Klop, Fort de Gagel. Of

‘Parkeren in Utrecht is gruwelijk duur. De groenvoorziening

bij de Vecht. Maar de binnenstad is toch favoriet. Die heeft een

en het onderhoud zouden beter kunnen. Het duurt veel te lang

bepaalde kleur, door de gebouwen, de grachten en de klinkers

voor er eens iets gedaan wordt aan een verzakte stoep. In een

op straat. Roodachtig, zoals een herfstblad.

rommelige omgeving maken mensen makkelijk méér rommel. In het algemeen moet de gemeente alerter zijn op dingen die

Heb je als nieuwsfotograaf nooit willen verhuizen, naar Amsterdam of

niet door de beugel kunnen. In mijn wijk, Overvecht, schrik ik

New York bijvoorbeeld?

geregeld ’s nachts wakker van straatraces voor mijn deur. Als

‘Nee. Utrecht is echt mijn stad, hier voel ik mij het meest op

de gemeente daar gewoon verkeersdrempels neerlegt, is het

mijn gemak. Daarnaast heb ik een gezin met drie kinderen,

probleem opgelost.’

die hebben hier hun wortels. Voor mijn werk woon ik hier juist heel gunstig. Utrecht ligt centraal, en het nieuws gebeurt net

Wat moet iedereen zien in Utrecht?

zo goed in Limburg of Groningen. En de stad verandert voort-

‘Het stadhuisplein is heel mooi gerestaureerd. In de zomer

durend, ik zie elke keer weer nieuwe dingen. Dat gaat dus niet

wordt er op donderdagavond de tango gedanst, met live muziek.

vervelen.’

Prachtig om te zien. En iedereen die van fotograferen houdt moet een keertje ’s ochtends vroeg foto’s gaan maken in het centrum. Dan zijn er nog niet teveel storende elementen aanwezig: mensen, auto’s, bussen. Dat levert prachtige stadsbeel-

Bekende grotestadsbewoners over hun stad

den op. Dan begrijp je ook meteen wat ik met die herfstkleuren bedoel.’ |RJG

GSB|blad – nummer 5 – december 2005

19

Plein

Kerstwonderen in de grote stad Geboorte en licht Kerstboom in Pendrecht

‘Als ik aan kerst denk, denk ik aan geboorte. Dat past bij onze stad, geboren in januari 2001. Toen werden Sittard, Geleen en Born tot één stad samengevoegd. Als ik aan geboorte

‘De kerstperiode staat in het teken van hoge verwachtingen van gezelligheid en veel consumeren. Het is een scherpe periode: voor sommigen een feest, voor anderen moeilijk door te komen. In de grote stad is die scherpte extra zichtbaar. De stad zou daarom

denk, denk ik aan optimisme, aan vooruit kijken in de richting van het licht. De donkere periode heeft invloed op de mensen, maar dan is daar kerst: het feest van geboorte en het licht. Dat het licht positief mag blijven schijnen en iedereen vol optimisme naar de toekomst kan kijken, dát is mijn wens voor de eigen inwoners en de GSB-familie.’

als warme deken moeten fungeren en mensen met elkaar verbinden. Dat

kan bijvoorbeeld

Theo Hanssen, wethouder gemeente Sittard-Geleen

door creatief om te gaan met de aankleding van de stad. Zo honoreerde vorig jaar de Rotterdamse deelgemeente de wens van de bewoners in Pendrecht: de wijk kreeg een grotere kerstboom dan de Coolsingel. De bewoners waren trots. Maar belangrijker was het sneeuwbaleffect: er ontstonden vanuit de bewoners en ondernemers allerlei andere initiatieven rondom het plein en de wijk. Zo bleek eens te meer dat je met de ondersteuning van lokale initi-

Gratis kerstpakket

atieven enthousiasme, energie, betrokkenheid en het ontstaan vitale verbanden genereert.’

‘In de tijd van Jozef en Maria was er kennelijk een overheid die het nodig vond om iedereen te tellen. Hadden ze prestatiecontracten onder-

Inge Drontmann, senior adviseur en plaatsvervangend directeur, Kenniscentrum Stedelijke Vernieuwing

tekend of waren er zoveel vreemdelingen dat ze het overzicht kwijt waren? Jozef en Maria gingen terug naar hun geboorteplek. Ze kwamen niet terecht in een gebied van overvloed, maar in een achterstandsgebied: een stal. Maar het wonder geschiedde. De geboorte was zo bijzonder dat hooggeplaatsten van heinde en ver op zoek gingen naar die plek. Hieraan denkend, zie ik ook bijzondere dingen in mijn wijk. Zoals het uitdelen van gratis kerstpakketten door een plaatselijke winkelier. Het gezin met de meeste armoede krijgt een extraatje. Niet om goede sier mee te maken, maar vanuit naastenliefde. Twee studenten maken op de wijkraadvergadering reclame voor hun eetcafé, waarvan de opbrengst bestemd is voor minder bedeelden in de wereld. Een initiatief dat goed wordt ontvangen. Ook gingen we met de kinderen uit de wijk naar het

Lezers uit de grote stad reageren in deze rubriek op een stelling of overpeinzing Illustratie: Casper Gijzen

kerstcircus, op kosten van de gemeente. Kortom: elke dag gebeuren er wonderen, als je er maar oog voor hebt.’ |EW

Wijkagent Bennie Beuvink, Enschede

20

GSB|blad – nummer 5 – december 2005