360° V
Internationalisering in het onderwijs groeit gestaag
GRENSOVERSCHI AMBITIES De internationale orientatie van het onderwijs krilgt steeds meer gezicht in Nederland. Dit biedt kansen voor maatwerk en professionalisering van docenten en schoolleiders, zo blijkt uit inspirerende voorbeelden. Bij het opstellen van een nieuwe agenda voor internationalisering in het onderwijs zijn dat goede vooruitzichten. Tekst: Carolien Nout / Fotografie: Dirk Kreijkamp
"Denk vanuit de leerling, zijn interesse en hoe je hem
voor andere culturen. In het toekomstige onderwijs
het beste voorbereidt op de toekomst en je komt vanzelf
ligt de nadruk meer dan nu op leren deelnemen aan de
uit bij internationalisering! Het sluit naadloos aan op het
democratische samenleving en respect voor elkaar hebben."
onderwijs van de toekomst," zegt Jacqueline Drok die —
Er is in het onderwijsveld de afgelopen maanden veel
samen met Gert van der Zwan — directeur is van het
gediscussieerd over de ideeen van het platform. Velen
Carolus Clusius College in Zwolle. De thema's waar
kunnen zich vinden in de stelling dat de samenleving
hun leerlingen mee in aanraking komen, de taal-
co mplexer is geworden: globalisering en vervagende
verwerving en de uitwisselingsprogramma's: op deze
grenzen zorgen ervoor dat de wereld steeds kleiner
(wereldschoor worden leerlingen klaargestoomd om
wordt. En dat vraagt het een en ander van het onderwijs:
de wijde wereld in te gaan. Minister Bert Koenders van
meer aandacht voor het modernetalenonderwijs, voor
Buitenlandse Zaken is er als een van de bekendste oud-
interculturele begrippen en -competenties en een grotere
leerlingen een sterk voorbeeld van. Hij zal de komende
plaats voor internationale vraagstukken in het curriculum.
maanden veel in beeld zijn nu Nederland het voor-
Voor het opstellen van een ambitieuze, strategische
zitterschap bekleedt van de Europese Unie. De lidstaten
agenda voor de komende jaren heeft staatssecrataris
zullen over veel onderwerpen, waaronder het onderwijs,
Dekker van Onderwijs aan de Onderwijsraad om advies
de degens kruisen. Dat roept de vraag op welke ambitie
gevraagd (zie kader); het rapport zal voor de zomer-
er bij Nederlandse onderwijsinstellingen leeft als het
vakantie uitko men.
om internationalisering gaat. Agenda Het platform Onderwijs2032, dat in januari zijn eindadvies publiceert, wees in een conceptadvies op
'Wij willen leerlingen voorbereiden op leren, leven en werken in een internationale omgeving'
het belang van een internationale blik: "Het onderwijs waarden van de Nederlandse samenleving en het voort-
Wereldburgerschap Voordat deze agenda er is, is het goed te kijken waar
bestaan van de rechtsstaat. Het brengt leerlingen ook
scholen in het voortgezet onderwijs staan: wat is
sociale vaardigheden bij, evenals kennis van en begrip
merkbaar van internationalisering en welke onder-
van de toekomst besteedt niet alleen aandacht aan de
24 VO-magazine 4 /Januari 2016
IJDENDE
EU BACK TO SCHOOL: GASTLESSEN OVER EUROPA Tijdens het Nederlandse EU-voorzitterschap geven ambtenaren van verschillende ministeries en EU-instellingen interactieve gastlessen aan jongeren op scholen. De lessen draaien om uitwisseling van ervaringen, meningen en ideeen over Europese onderwerpen. EU Back to School wil leerlingen aan de hand van actuele thema's bewust maken van de Europese Unie. De school bepaalt samen met de gastdocent het onderwerp van de les. Op EU201 6.n1 leest u hoe EU Back to School werkt en kunt u een gratis gastles aanvragen.
steuning is er voor scholen om zich to ontwikkelen? De internationale focus in het onderwijs uit zich op drie terreinen: in versterkt talenonderwijs (en tweetalig onderwijs), internationale orientatie in het onderwijsprogramma en buitenlandervaring zoals uitwisselingen of excursies. Scholen die willen werken aan internationalisering moeten eerst een visie op wereldburgerschap ontwikkelen, aldus Drok. "Wij willen leerlingen voorbereiden op leren, leven en werken in een internationale omgeving. We ondernemen tal van activiteiten die daarbij passen." Dat kan ook wel eens dichtbij huis zijn: "Recht tegenover onze school werden vorige maand vluchtelingen in een noodopvang geplaatst. Natuurlijk besteden we daar aandacht aan! Dat is voor ons zo vanzelfsprekend, dat staat niet eens ter discussie." De situatie leende zich niet voor het leggen van persoonlijke contacten, maar vluchtelingen mochten wel gebruikmaken van sportfaciliteiten van de school. Inmiddels is de noodopvang verdwenen. Het onderwerp niet: zo ging de kerstmusical van de school dit jaar over de vluchtelingencrisis. Netwerken Excursies en buitenlandprojecten worden op bijna alle scholen in Nederland wel eens georganiseerd.
VO-magazine 4 / Januari 2016 25
Deze activiteiten krijgen meer kracht als ze vanuit een visie op internationalisering worden ingezet. Van deelname aan netwerken zoals UNESCO en Elos gaat een stimulerende werking uit, zo is de ervaring van het Carolus Clusius College, dat van beide netwerken lid is. In totaal telt Nederland ruim dertig UNESCOscholen (van primair tot en met hoger onderwijs) en wereldwijd maar liefst 9700. Internationale verbondenheid, verdraagzaamheid en solidariteit zijn belangrijke doelstellingen voor doze scholen. De scholen geven op hun eigen manier invulling aan het profiel door aan te sluiten bij lopende UNESCO-projecten en door eigen projecten en materialen te ontwikkelen.
Er zijn ook kritische geluiden over Engels als voertaal in het onderwijs Elos is een internationale leerroute waarin leerlingen intensief kennismaken met de wereld buiten Nederland. De 39 Elosscholen in bet voortgezet onderwijs zorgen voor imbedding van Europese en internationale orientatie (Eio) in bun curriculum en geven leerlingen de mogelijkheid twee vreemde talen op een hoog niveau te leren. De leerlingen verwerven Europese competenties; de niveaus daarvan zijn gebaseerd op het Common Framework for Europe Competence (CFEC). Het gaat bijvoorbeeld om deelname aan een uirwisselingsprogramma, of het doen van een internationaal georienteerd onderzoek. De scholen zijn altijd gelinkt aan een partnerschool in het buitenland en vormen een netwerk waarin ze kennis en ervaring uitwisselen. Een school die aan de standaarden voldoet, krijgt het Elos-schoolcertificaat en mag haar leerlingen aan het einde van de rit het Elosleerlingencertificaat uitreiken.
Tweedeling EP-Nuffic, de organisatie voor internationalisering in het onderwijs, werkt nauw samen met de VO-raad en ondersteunt scholen bij het vormgeven van internationalisering. Daarnaast coordineert de organisatie diverse nationale netwerken van scholen: naast Elos zijn dat tal van vreemdetalenen internationaliseringsprogramma's. Een belangrijke pijler onder internationalisering is de versterking van het taalonderwijs en tweetalig onderwijs. Onno van Wilgenburg, teamcoordinator van de talenteams van EP-Nuffic, heeft het tweetalig onderwijs de laatste jaren gestaag zien groeien. "Het is een onderwijsvernieuwing die 25 jaar geleden bij scholen zelf is begonnen, op vwoafdelingen. Nu breidt het zich uit naar havo en
360°
INTERNATIONALE ONDERWIJSAMBITIES: DENK EN PRAAT MEE MET DE ONDERWIJSRAAD De Onderwijsraad brengt binnenkort een advies uit
De raad vraagt onderwijsprofessionals om input
over internationalisering in het onderwijs en buigt zich
voor de strategische agenda. Uw reactie kunt u mailen
over een agenda voor 2015-2020. Het adviescollege
naar
[email protected].
stelt dat de verschillende onderwiissectoren zich de
Op 16 februari organiseert de Onderwijsraad
afgelopen jaren wel op internationalisering hebben
een bijeenkomst in de vorm van een dialoog.
gericht, maar gezien de maatschappelijke verande-
Op www.onderwijsraad.n1 is meer informatie te
ringen niet voldoende. Er ontbreekt een strategische
vinden. De internationaliseringsagenda verschijnt naar
visie en er is te weinig structurele aandacht voor
verwachting voor de zomervakantie.
internationalisering in het onderwijsprogramma.
vmbo. Een op de vijf scholen in het voortgezet onderwijs
met name in het noorden van het land, nog wat witte
biedt nu tweetalig onderwijs."
vlekken. Ik hoop scholen ervan te overtuigen dat twee-
Hoewel tweetalig onderwijs daarmee nog lang geen
talig onderwijs onderwijsinhoudelijk interessant is voor
gemeengoed is, zijn er ook kritische geluiden te horen
leerlingen, omdat ze er echt lets aan hebben. Leerlingen
zodra er nieuws is over Engels als voertaal in het
kiezen er graag voor. Tweetalig onderwijs noem ik
onderwijs. Onderwijssocioloog Jaap Dronkers vreest
daarom wel een 'killer profile': scholen kunnen zich
bijvoorbeeld dat tweetalig onderwijs er sluipenderwijs
ermee onderscheiden."
voor zorgt dat Nederland een tweetalig land wordt. En als Nederlanders niet meer een gemeenschappelijke taal
'Tweetalig onderwijs is absoluut
spreken, neemt de sociale cohesie af. Ook waarschuwt
niet elitair'
hij voor een tweedeling omdat vooral vwo-scholen die tweetalig onderwijs in hun programma hebben, betere
EP-Nuffic vindt het belangrijk dat het tweetalig onder-
onderwijskwaliteit bieden.
wijs verder versterkt wordt. Er zijn doorlopende leerlijnen nodig van basisonderwijs tot en met het hoger
Killer profile
onderwijs. Contacten met lerarenopleidingen voor de
Volgens anderen, die reageerden op Dronkers' stelling in
opleiding van tweetalige docenten zijn er al. EP-Nuffic
De Volkskrant van 17 juli 2013, zal dat zo'n vaart niet
maakt zich nu sterk om eindexamens in een andere taal
lopen. Een tweede taal is verrijkend en wie een wereld-
dan het Nederlands te mogen afnemen. Ook het Carolus
taal goed beheerst, heeft daar veel profijt van. Van
Clusius College snakt naar meer ruimte om te experimen-
Wilgenburg van EP-Nuffic denkt dat de kwaliteit van
teren met buitenlandse programma's of een aparte Inter-
scholen die tweetalig onderwijs bieden, juist door dat
nationale afdeling op te zetten. Er is dus nog genoeg te wensen.
tweetalig onderwijs verbeterd is: "In het netwerk dat de scholen vormen, wisselen ze kennis en ervaring uit. De kwaliteitsnormen waaraan scholen moeten voldoen, zijn
Maatwerk
een impuls voor kwaliteitsverbetering over de hele linie.
Op her Haarlemmermeerlyceum groeide de Inter-
Het gaat namelijk niet alleen om lesgeven in de Engelse
nationale focus de afgelopen jaren eveneens gestaag,
taal, maar ook om een andere didactiek. Je moet leerlingen
zowel op het gebied van tweetalig onderwijs als op de
uitdagen en prildcelen de taal te spreken. Tweetalig
inhoudelijke invulling van het thema. De school won
onderwijs is absoluut niet elitair, het is niet alleen voor
vorig jaar de Orange Carpet Award, een prijs die EP-
de cslimste' leerlingen die een extra uitdaging nodig
Nuffic toekent aan opvallende initiatieven van scholen
hebben. Juist door een volwaardig tweetalig programma
op het gebied van internationalisering. Het Haarlemmer-
voor havo en vmbo leren meer leerlingen goed Engels."
meerlyceum begon ooit met tweetalig onderwijs in het
Moeten alle scholen dan uiteindelijk tweetalig onderwijs
vwo en breidde dat uit naar havo en sinds kort ook
bieden? "Dat hoeft niet per se", vindt Van Wilgenburg,
vmbo. Maar liefst zevenhonderd van de duizend leer-
"maar het is wel onze ambitie dat alle leerlingen ten
lingen volgen nu een tweetalig programma.
minste de keuze hebben. Nu zijn er in bepaalde regio's,
VO-magazine 4 / Januari 2016 27
ADVERTENTIE
Bart Roth, docent economie en coordinator internationalisering voor de bovenbouw, vertelt over de aanpak waarmee de school de prijs won: bovenbouwleerlingen mogen dat internationale programma namelijk zelf invullen. "Er zijn uiteraard voorwaarden aan verbonden: leerlingen moeten iets leren over andere culturen en over de wereldproblematiek. Zij kunnen een voorstel doen,
Campinginspecteur worden?
Hobby voor u? Wij zijn op zoek naar enthousiaste, nieuwe campinginspecteurs om het huidige team van ACSI-inspecteurs te versterken. leder jaar gaan ruim 300 inspecteurs op pad om de ACSIcampinginformatie up-to-date te houden.
individueel of met een groep, voor een project van circa zestig uur. Ik voer gesprekken met leerlingen over de voorwaarden en de leerdoelen. Er zijn mooie voorbeelden van geslaagde projecten, zoals een sporttraining van een buitenlands team in Nederland, of een interview met een Spaanse oma. Ook is er een leerling die een week in een Engelse
Een ACSI-inspecteur... • is een enthousiaste en kritische kampeerder • is accuraat • beschikt over commercieel talent • gaat in de periode mei t/m augustus op vakantie naar een nader overeen te komen inspectiegebied • beheerst een of meer vreemde talen • is niet ouder dan 60 jaar
supermarkt heeft gewerkt. Een ander maakte een videoverslag van een backpackreis. De leerlingen moeten hun bevindingen altijd presenteren, in een verslag, presentatie of tentoonstelling. Ze zijn erg enthousiast over deze aanpak." Het is een voorbeeld dat laat zien hoe de ambitie 'de leerling centraal' die in het sectorakkoord vo is gefor-
Voor meer informatie neem contact met ons op via
[email protected] of bel 0488-470432
www.ACSI.eu/inspecteurs
4
muleerd, heel praktisch en zinvol uitgewerkt kan worden.
'Het kost veel tijd; je moet er echt mensen voor vrijmaken' Toch vangt ook Roth wel eens kritische geluiden op over internationale activiteiten van de school: `we zijn toch geen reisbureau'. Of: 'het is alleen lets voor de elite'. "Ik ben het daar niet mee eens. Ten eerste hoef je niet eens per se naar het buitenland, zoals blijkt uit de voorbeelden. Leerlingen die wel naar het buitenland gaan en bijvoorbeeld in een gastgezin verblijven, hebben een bijzonder
Toe aan een uitdagende hobby?
Word reisleider! ACSI is al 50 jaar specialist op het gebied van campings en kamperen. Sinds 1985 organiseren wij rondreizen voor kampeerders: de ACSI kampeerreizen. Wij zijn op zoek naar enthousiaste nieuwe reisleidersechtparen om het huidige team te versterken. Een reisleidersechtpaar... • is enthousiast caravanner of camperaar • kan goed met mensen omgaan • heeft kennis/interesse in cultuur en historie • is beschikbaar in het voor- of naseizoen • heeft leidinggevende ervaring • heeft een leeftijd tussen 50-67 jaar • kan goed communiceren in het Nederlands, Engels en Duits (kennis van Frans/Spaans/Italiaans is een pre) Wij zijn ook op zoek naar technische assistenren, kirk op onze website.
www.ACSIreizen.nl/vomagazine of bel: 0488-420810 28 VO-magazine 4 / Januari 2016
waardevolle ervaring. En ten tweede moet je er goed op letten dat activiteiten voor alle leerlingen toegankelijk zijn en niet alleen voor een select groepje leerlingen dat bijvoorbeeld via hun ouders toegang heeft tot internationale contacten. Soms doen leerlingen een voorstel voor een kostbaar project, nu bijvoorbeeld een project waar een reis naar Indonesia bij hoort. De leerlingen doen sponsoracties voor de financiering, maar uiteraard kan niet iedereen mee. Daarom laten we hen solliciteren, wat op zich ook weer een goede ervaring is.,, Professionalisering Internationalisering is niet alleen verrijkend voor leerlingen. Ook voor docenten, coordinatoren internationalisering en schoolleiders zijn er uitwisselingsprogramma's en scholingsmogelijkheden.
360° --;0; ■ ,›
MEER INFORMATIE • Download de 'Practical Guide for schoolleaders' op www.erasmusplus.nl. De gids maakt duidelijk welke mogelijkheden Erasmus+ biedt en bevat een handig stappenplan voor het indienen van een aanvraag. • Op 22 maart vindt het Jaarcongres van EP-Nuffic
N
N
'Samen aan de slag' plaats in Hilversum, waar ook de
•
Orange Carpet Award 2016 wordt uitgereikt. Kijk op
Ra
www.ep-nuffic.ni voor het programma. • Van 19 tot 21 oktober vindt de 2016 ESHA Biennial oe f
Conference plaats in Maastricht. De ESHA is de Europese vereniging van schoolleiders in het po en vo. www.esha.org
Zo kunnen ze in Engeland werken aan betere taalbeheersing en vaardigheden voor content and language integrated learning (CLIL, onderwijs in een niet-taalvak in een andere taal dan het Nederlands). Via EP-Nuffic zijn voor zowel docenten, coordinatoren internationalisering als schoolleiders gerichte ondersteuningsmogelijkheden te vinden, bijvoorbeeld in de online leeromgeving LINE: www.internationalisering.nl. Dit is een initiatief van EP-Nuffic waar onderwijsprofessionals kennis en ervaringen met internationalisering kunnen vinden en delen, en in eigen tempo modules kunnen volgen, met studies, artikelen, opdrachten en filmpjes. Het ontmoeten van buitenlandse vakgenoten op internationale conferenties, studiereizen maken en internationale uitwisselingsprojecten: het zijn typische peer to peer-contacten die schoolleiders inspireren en waarmee zij hun competenties kunnen versterken, zo blijkt uit het onderzoek 'Met andere ogen kijken' van de VO-academie. Belangrijk is wel om de opgedane kennis te behouden en verspreiden en in de organisatie. Voor schoolleiders die iets willen leren van hun internationale uitwisselingsprogramma of conferenties geldt hetzelfde als voor de leerlingen, aldus de onderzoekers: van tevoren een leerdoel formuleren is het effectiefst. Andere aanbevelingen zijn: Ides de juiste mensen van het team om deel te nemen, onderhoud de buitenlandse contacten goed en vergeet niet de resultaten van het bezoek of de uitwisseling te delen met de rest van de organisatie. Erasmus+
Een belangrijk ondersteuningsprogramma waarmee scholen hun ambities kunnen waarmaken, is Erasmus+ (voorheen Comenius), het Europees subsidieprogramma voor onderwijs, jeugd en sport. Scholen kunnen ondersteuning vragen voor mobiliteitsprojecten waardoor
personeel in het buitenland kan leren en werken en internationalisering sterker onderdeel wordt van het schoolbeleid. Ook bestaat de mogelijkheid om strategische partnerschappen aan te gaan met collega-scholen of andere organisaties. Centraal staat het verankeren van internationalisering in het schoolbeleid door het uitwisselen van ervaring, kennis en het ontwikkelen van vernieuwende, kleinschalige projectresultaten. Een recente verandering in de verdeelmethodiek maakt het eenvoudiger voor vo-scholen om een aanvraag binnen de strategische (school)partnerschappen gehonoreerd te zien. Verder is er een budget voor scholen die samen met andere onderwijs- of overheidsorganisaties en bedrijven een innovatief project willen uitvoeren. Dat deed bijvoorbeeld het Marne College in Bolsward. Samen met het Instituut voor natuureducatie en duurzaamheid (IVN) coordineert de school het internationale GEO-WATER-project waarin leerlingen, studenten, bedrijven en andere organisaties samenwerken aan duurzame oplossingen voor waterproblematiek. Vakdocenten en leerlingen uit vier landen doen mee. Het Marne College zal bijvoorbeeld het waterschap Friesland (Wetterskip Fryslan) adviseren. Uitgehreide informatie over Erasmus+ is te vinden op wzvw.erasmusplus.nl. Groeien
Opleidingen volgen of internationale activiteiten organiseren: dat is niet iets wat je er zo maar bij kunt doen, is de ervaring van de Zwolse directeur Jacqueline Drok. "Het kost veel tijd; je moet er echt mensen voor vrijmaken. Er zijn mogelijkheden voor subsidie, maar ook dat is iets waar je je goed in moet verdiepen." Tijd, ideeen, enthousiasme, ondersteuningsmogelijkheden en daarbij een stevige strategische basis in een agenda voor de nabije toekomst: daarmee kan internationalisering verder groeien en grenzen verleggen. ■
VO-magazine 4 / Januari 2016 29
